---------

ଆଜି ଜାତୀୟ ଭାତୃତ୍ବ ଦିବସ । ଆମ ଓଡିଆ ସଂସ୍କୃତି ଭାଇଚାରାର ସଂସ୍କୃତି, ଯାହା ସମ୍ପ୍ରତି ଅତି ଭୟଙ୍କର ଭାବେ ଅବକ୍ଷୟୀ ପଥରେ ଅତି ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ଧାବମାନ । ରାମାୟଣରେ ଭାତୃ ପ୍ରେମର ଉଦାହରଣ ପ୍ରଚୁର । ମାତ୍ର ମହାଭାରତରେ ଦେଖା ଦେଲା ବ୍ୟତିକ୍ରମ, ଯାହାର ଇତିହାସ ବ୍ୟାପକ । ପାରିବାରିକ ଜୀବନରେ ଆମେ ଛଅ ଭାଇ , ଆମର ପାଞ୍ଚ ଜଣ ସାନଭାଇ ଏଯାବତ ମୁହଁ ଟେକି ଆମ ସହିତ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରି ନାହାନ୍ତି । ମାତ୍ର ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ଆମର ଅନେକ ଭାଇ । ତତ୍ ଆଧାରରେ ଆଜି ଯେଉଁ ଦୁଇ ଜଣ ଆମକୁ ନିଜର ବଡ଼ ଭାଇ ଭଳି ସମ୍ମାନ ଦେଉଥିଲେ , ସେ ଦୁଇ ଜଣ ହେଲେ ସ୍ବର୍ଗତ କାଳୀ ପ୍ରସାଦ ସାମନ୍ତରାୟ ଓ ସ୍ବରାରବିନ୍ଦ ଅରବିନ୍ଦ ମୁଦୁଲି । ତାଙ୍କର ଅମ୍ଲାନ ସ୍ମୃତି ପ୍ରତି କୋଟି କୋଟି ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛୁ । ଏବଂ ଯେଉଁ କବି ଙ୍କ କବିତା ଆଜି ସକାଳେ ସ୍ମୃତି କୁ ଉଜ୍ଜୀବିତ କରୁଛି, ସେ ହେଉଛନ୍ତି ଜାତୀୟ କବି ବୀରକିଶୋର ଦାସ । ତାଙ୍କର ସେହି ପଂକ୍ତି -
"ଭାଇ,
ତମେ କେତେ ଜଣ
ଜୀବନକୁ ପାଣି
ଛଡ଼ାଇ ନ ଦେଲେ ଚଳିବ କି ?
ଦଧିଚିର ହାଡ଼
ଉଜାଡ଼ି ନ ଦେଲେ
ଜଗତର ଭାଗ୍ୟ ଫେରିବ କି ?
ଶେଷ ଯବନିକା ହେଲାଣି ପତନ
ବଦଳି ଯିବ ଏ ଶୋଷକ ଶାସନ
ଶୋଷଣ ନୀତିର ବତୀ ଲିଭି ଆସେ
ଜଳାଇଲେ ଦୀପ ଜଳିବ କି ?
ଆଖି ଆଗେ ସଫା ଦିଶେ ଢ଼ଳ ଢ଼ଳ
ସ୍ୱାଧୀନତା ସ୍ରୋତ ଆସଇ ପ୍ରବଳ
ପହିଲି ଆଷାଢ଼ ନଈ ବଢ଼ି ପାଣି
ତମେ ତାକୁ ଲୋଭେ ପିଇବ କି ?
ଧନୀ, ମହାଜନ, ରାଜା ଜମିଦାର
ତ୍ୟାଗ ମାଳିଧରି ହୋଇବେ ବାହାର
ଗେରୁଆ ବସନ ମଧୁର ବଚନ
ଶୁଣି ନିଜ ନୀତି ଭୁଲିବ କି ?
ଧଳା ବଦଳରେ କଳା ହେଲେ ଯୋକ
ମେଣ୍ଟିବ କି କୋଟି ଗରୀବଙ୍କ ଦୁଃଖ
ଚାଷୀ ମୁଲିଆଙ୍କ ଖପୁରିକି ଚୂରି
ଦିଲ୍ଲୀ ଦରବାର ତୋଳିବା କି ?
ତମରି ରକ୍ତରେ ଜାତୀୟ ପତାକା
ରଙ୍ଗାଇବ ଯେବେ ସହି ଶତ ଧକା
ମାନବ ଜାତିକି ବଞ୍ଚାଇ ରଖିବ
ପୃଥିବୀରେ ଯିବ ନାଆଁ ରଖି ।"
ଆମ ଓଡିଆ ସଂସ୍କୃତିରେ ଭାଇ ଜିଉନ୍ତିଆ ଓଷା ପାଳିତ ହୋଇଆସୁଛି। ଏହି ଓଷାରେ ଭଉଣୀମାନେ ନିଜ ଭାଇର ଦୀର୍ଘ ଜୀବନ କାମନା କରି ନିର୍ଜଳା ଉପବାସ କରି ଓଷା ପାଳନ କରିଥାନ୍ତି । ଏହି ଓଷା ଆଶ୍ୱିନ ମାସର ଶୁକ୍ଳାଷ୍ଟମୀରେ ହୁଏ। ବିଶେଷ କରି ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳରେ ଭାଇ ଜିଉଁନ୍ତିଆ ଓଷା ବିଧିବିଧାନ ସହ ମହାଡମ୍ବରରେ ପାଳନ କରାଯାଉଥିବାର ଉଦାହରଣ ପ୍ରଚୁର । ସେହିପରି ଭାଇ ଜିଉଁନ୍ତିଆ ପର୍ବ ପାଳନ ପ୍ରଚ୍ଛଦରେ ଏକ ଅମୂଲ୍ୟ କାହାଣୀ ନିହିତ ଅଛି । ରାଜକୁମାରୀ ଅରୁଣା ଥିଲା ଚମ୍ପାବତୀ ନଗରୀର ରାଜା ବିକ୍ରମ ସେନଙ୍କ କନ୍ୟା । ବିବାହ ବୟସ ଉପନୀତ ହୁଅନ୍ତେ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ କୁମର ମଦନ ସୁନ୍ଦରଙ୍କୁ ପତି ରୂପେ ପ୍ରାପ୍ତ ହେବା ପାଇଁ ଅଳି କଲା ପିତୃଦେବଙ୍କ ନିକଟରେ । ଏମିତି ଏକ ଅସମ୍ଭବ ଯୋଗାଯୋଗକୁ ରାଜା ବିରୋଧ ପୂର୍ବକ କ୍ରୋଧ ପ୍ରକାଶ କଲେ । ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପୁତ୍ରକୁ ହତ୍ୟା କରିବା ପାଇଁ ଅବିଚାର ଢଙ୍ଗରେ ଆଦେଶ ଦେଲେ ଘାତକକୁ କ୍ରୁର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ ସକାଶେ । ଅସଫଳ ହୋଇ ଫେରି ଆସିଲା ଘାତକ । ଗୋଟିଏ ପଟେ ଅଲିଅଳି କନ୍ୟାର ଆକର୍ଷଣ, ଅନ୍ୟ ପଟେ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପୁତ୍ର ସହ ବିବାହ ପ୍ରତି କୁଠାର ଘାତ କିଂକର୍ତ୍ତବ୍ୟବିମୂଢ ରାଜା ବିକ୍ରମ ସେନ୍ । ମନ୍ତ୍ରୀ କୁମର ମଦନ ସୁନ୍ଦର ବଞ୍ଚିବାର କାହାଣୀର ପୃଷ୍ଠଭୂମି ଥିଲା ଏହିପରି । ସେଦିନ ଥିଲା ଆଶ୍ୱିନ ମାସର ଶୁକ୍ଳ ମହାଷ୍ଟମୀ ତିଥି । ମଦନ ସୁନ୍ଦରଙ୍କ ଭଉଣୀ ମାଳତୀ । ମାଳତୀର ମା' କହିଥିଲେ ନିଷ୍ଠା- ସାଧନା ସହ ପାଳନ କରିବାକୁ ଭାଇ ଜିଉଁନ୍ତିଆ ଓଷା ଭାଇର ଚିର ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ।କହିଲେ ଜନନୀ, ଆଜି ଲୋ ମହାଅଷ୍ଟମୀ ବ୍ରତ
ଉପବାସେ ଦୁର୍ଗା ପୂଜିଲେ ହୁଏ ଭାଇର ହିତ ।
ଭଉଣୀର ଭାଇ ଭରସା- କଥା ସଂସାରେ ଅଛି
ଭାଇ ସୁଖେ ତୋହର ଊଣା ନୋହିବ କିଛି ।
ଶୁଭାନୁଧ୍ୟାୟୀ ମାଆର ଆଶୀର୍ବଚନକୁ ଏକତରଫା ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରି ନେଲା ମାଳତୀ । ପବିତ୍ର ଦୁର୍ଗାଷ୍ଟମୀରେ ଭାଇ ଜିଉଁନ୍ତିଆ ଓଷା ବିଧିବିଧାନ ସହିତ ପାଳନ କଲା । ସମସ୍ତ ବିଷଦ-ଦୁଃଖ-ଦୁର୍ଦ୍ଦଶାରୁ ମୁକୁଳି ଭାଇ ସୁଖରେ ରହୁ- ମା' ଦୁର୍ଗାଙ୍କୁ ନିବେଦନ କଲା । ମାଳତୀର ଆକୁଳ ଭକ୍ତିପୂତ ପ୍ରାର୍ଥନା ମା' ଦୁର୍ଗାଙ୍କ କର୍ଣ୍ଣପାତ ହେଲା । ଏକ ଅବଶ୍ୟମ୍ଭାବୀ ବିପଦରୁ ମାଳତୀର ଭାଇ ମଦନ ସୁନ୍ଦରକୁ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ଭାବରେ ଘଣ୍ଟଘୋଡେଇ ରଖିଲେ । ମନ୍ତ୍ରୀ କୁମର ମଦନ ସୁନ୍ଦର ମୃତ୍ୟୁମୁଖରୁ ବଞ୍ଚିଗଲେ । ମାଳତୀର "ଭାଇ ଜିଉଁନ୍ତିଆ' ଓଷା ପାଇଁ ଭ୍ରାତୃପ୍ରେମ ଅତୁଟ ରହିଲା ଅସଫଳ ହୋଇ ଘାତକ ଫେରି ଆସିବାର ସମ୍ବାଦରେ ବିକ୍ରମ ସେନଙ୍କ କନ୍ୟା ଅରୁଣା ଆତ୍ମତୃପ୍ତିରେ ପୁଲକି ଉଠିଲା । ରାଜା ଅନ୍ୟନ୍ୟୋପାୟ ହୋଇ ନିଜର ଅଲିଅଳ କନ୍ୟାକୁ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ କୁମର ମଦନ ସୁନ୍ଦରଙ୍କ ହାତରେ ସମର୍ପି ଦେଲେ ।
ଅନ୍ୟ ଏକ କାହାଣୀର ପୃଷ୍ଠଭୂମି ଗୌରଚନ୍ଦ୍ର ନିଜ କାହାଣୀରେଲେଖିଛନ୍ତି, କୋଶଳ ରାଜଜେମାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଶ୍ରୀ ରାମଚନ୍ଦ୍ର । ସେ ଥିଲେ କୋଶଳ ରାଜକୁମାରୀମାନଙ୍କର ମାମୁଁ ପୁଅ ଭାଇ । ତେଣୁ ସେମାନେ ନିଜ ଭାଇର ସର୍ବକୁଶଳ କାମନା କରି ଆଶ୍ୱିନ ଶୁକ୍ଳ ଅଷ୍ଟମୀରେ "ଭାଇ ଜିଉଁନ୍ତିଆ' ଓଷା ପାଳନ କରୁଥିଲେ । ଆଶ୍ୱିନ ମାସରେ ମା' ଦୁର୍ଗାଙ୍କର ଆରାଧନା ସାଧାରଣତଃ ପୂଜାପୀଠରେ ନଅଦିନ ବ୍ୟାପୀ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଏହାକୁ ନବରାତ୍ରି ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଭଉଣୀମାନେ ନିଜ ଭାଇଙ୍କ ଶୁଭ ମନାସି ଏହି ଓଷା ପାଳନ କରୁଥିଲେ ହେଁ ସଧବା, ବିଧବା, ବୃଦ୍ଧା ରମଣୀମାନେ ମନଯୋଗ ସହକାରେ ପାଳନ କରନ୍ତି ।ସଧବାମାନେ ମଣ୍ଡଳ ପୂଜା କରୁଥିଲାବେଳେ ବିଧବାମାନେ ଉପବାସ ରହିଥାନ୍ତି । ଶ୍ୱଶୁରାଳୟରୁ ବିବାହିତ ଭଉଣୀକୁ ଭାଇ ନିଜେ ଯାଇ ଡାକି ଆଣିଥାଏ। ଭାଇ ଜିଉଁନ୍ତିଆ ଓଷା ପାଳନ ଦିନ ଭଉଣୀମାନେ ପ୍ରାତଃ ସ୍ନାନ କରି ନଈ ତୁଠ ଏବଂ ପୋଖରୀହୁଡାରେ ଗୋଲାକାର ବାଲୁକା ବେଦି ସ୍ଥାପନା କରନ୍ତି । ଦିବସ ବ୍ୟାପୀ ଉପବାସ ରହନ୍ତି । ସନ୍ଧ୍ୟା ବେଳେ ଦୁର୍ଗା ମା'ଙ୍କ ନିକଟରେ କଳସ ବସାଇ ଦୀପଜାଳି ୧୦୮ ଦୁର୍ବାକ୍ଷତ ସହ ବ୍ରତ ବାନ୍ଧି ଚଢ଼ାଇଥାନ୍ତି । ମା'ଙ୍କ ପାଖରେ ଜାଗର ଜାଳି ୧୦୮ ଦୁବ ଜିଉଁନ୍ତିଆ ସହିତ କଖାରୁ ଫୁଲ, ମନ୍ଦାର ଫୁଲ, ଅଁଳା ଡାଳ, ବେଲପତ୍ର, ନଡ଼ିଆ, କଦଳୀ, ଆତ ଫଳ ପ୍ରଭୃତି ସମର୍ପି ଦିଅନ୍ତି । ଜୁଗାର (ଲିଆଉଖୁଡା) ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ନାନା ପ୍ରକାର ପିଠା ସହିତ ନଡିଆ, କଦଳୀ ଭୋଗ ଆଦି ଲାଗି କରନ୍ତି । ଭାଇ ଜିଉଁନ୍ତିଆ ବ୍ରତକଥା ବହିକୁ ମନଧ୍ୟାନରେ ପାଠ କରନ୍ତି ଏବଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କ ପଠନକୁ ବି ଆଗ୍ରହରେ ଶୁଣନ୍ତି । ବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି ଯେ, ଏହି ପବିତ୍ର ଦିନରେ ମା' ଦୁର୍ଗାଙ୍କର ପ୍ରିୟ କଖାରୁ ଫୁଲ ନିଷ୍ଠାପର ସହକାରେ ଅର୍ପଣ କଲେ ଶତ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ କମଳ ଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଭକ୍ତିଚିତ୍ତ ମନରେ ମା' ଦୁର୍ଗାଙ୍କୁ ଆରାଧନା କରାଯାଏ । ଓଷାର ପରଦିନ ସକାଳେ ଭାଇମାନଙ୍କୁ ଆସନରେ ଉପବିଷ୍ଟ କରାଇ ଦୀପ ଜାଳି, ପ୍ରସାଦ ବାଢି ଦିଅନ୍ତି ସ୍ନେହ-ଶ୍ରଦ୍ଧାରେ ଭଉଣୀ । ମା' ଦୁର୍ଗାଙ୍କ ନିକଟରେ ଲାଗି ହୋଇଥିବା ଦୁର୍ବାକ୍ଷତ ଆଣି ନିଜ ଭାଇକୁ ସାତଥର ଝାଡି ଦିଅନ୍ତି । ନିବିଡ ଆତ୍ମୀୟତାରେ ଭାଇର ସର୍ବକୁଶଳ କାମନା କରନ୍ତି । ଭାଇକୁ ଯଥାସାଧ୍ୟ ବସ୍ତ୍ର ଏବଂ ଉପହାର ଦେବା ସହ ମିଷ୍ଟାନ୍ନ ଖୁଆନ୍ତି ।
କ୍ରମଶଃ

---------------
ଆଜି ଚନ୍ଦନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା, ଚନ୍ଦ୍ର ପୂଜା,ବୈଶାଖ ବ୍ରତ ସମାପନ , ବିଶେଷ କରି ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ୨୫୬୯ ତମ ଜୟନ୍ତୀ ବା ପବିତ୍ର ବୁଦ୍ଧ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା । ଇତିହାସ କ'ଣ କହୁଛି, ସେଥିପ୍ରତି ଆମେ ସ୍ଵକୀୟ ଅଧ୍ୟବସାୟ ତଥା ଆମ ଦ୍ବାରା ସଂଗୃହିତ ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତ କରି ଦୃଢ଼ତାର ସହ ଉପସ୍ଥାପନ କରୁଛୁ ଯେ ଆଜକୁ ଠିକ୍ ୨୫୬୮ ବର୍ଷ ତଳେ, ପବିତ୍ର ପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ଭୁବନେଶ୍ୱରର କପିଳେଶ୍ୱର ମାଟିରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ଦେବତ୍ବ ଆସନରେ ଆସୀନ ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧ । ଆମ ମତ ସହିତ କିଏ ଏକମତ ହୁଅନ୍ତୁ ଅବା ନ ହୁଅନ୍ତୁ, ଆଗାମୀ ସମୟରେ ଏହାହିଁ ସତ୍ୟ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହେବାକୁ ବାଧ୍ୟ । ଓଡ଼ିଆ ଜାତି ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧ ଙ୍କୁ ଅବତାର ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଛି । ସେ ଯଦି ଅନ୍ୟ କେଉଁଠାରେ ଜନ୍ମଲାଭ କରିଥାନ୍ତେ , ତେବେ ଏହା କ'ଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାନ୍ତା ? ଓଡ଼ିଆ ଜାତି କେତେ ମହାନ, ତାହା ସଠିକ ଗବେଷଣା କଲେ ହିଁ ଜଣାପଡ଼ିବ । ଅନ୍ୟ କେହି ବାହାରର ଲୋକ ଅପେକ୍ଷା ଆମରି ଶିଖି,ମନାଇ, ଚରଣିଆ ପନ୍ଥୀମାନେ ହିଁ ଓଡ଼ିଶାର ସଠିକ୍ ଇତିହାସର ବାଧକ ସାଜି ଆସିଛନ୍ତି । ଆମେ ପ୍ରାୟ ଜାଣୁ , ବିଶେଷ କରି ଆମକୁ ଜଣାଇ ଦିଆଯାଇଛି ଯେ ଭଗବାନଙ୍କର ଦଶ ଅବତାର , ଯଥା-;
"ମତ୍ସ୍ୟାଃ କୁର୍ମୋ ବରାହଶ୍ଚ ନରସିଂହୋ{ଥ ବାମନଃ
ରାମୋ ରାମଶ୍ଚ ରାମଶ୍ଚ ବୁଦ୍ଧଃ କଳ୍ପୀଚ ତେ ଦଶ ।।" ଅର୍ଥାତ୍ ମତ୍ସ୍ୟ,କୁର୍ମ,ବରାହ, ନୃସିଂହ,ବାମନ,ରାମ (ପର୍ଶୁରାମ),ରାମ ( ରାମଚନ୍ଦ୍ର),ରାମ ( ବଳରାମ),ବୁଦ୍ଧ ଓ କଳ୍ କୀ ହେଉଛନ୍ତି ଅବତାର । ବିଭିନ୍ନ ଶାସ୍ତ୍ର ଅଧ୍ୟୟନ ପରେ ଏହା କୁହାଯାଇ ପାରିବ ଯେ ଅନେକ ଅବତାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଉପରୋକ୍ତ ଦଶଟି ଅବତାର ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଏଭଳି ମତ ଦେଇ ଆମେ ସମାଲୋଚନାର ଶରବ୍ୟ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଥିବାରୁ କେତୋଟିର ଜ୍ଜ୍ବଳନ୍ତ ପ୍ରମାଣ ଏଠାରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରୁଛୁ । ଭାଗବତର ପ୍ରଥମ ସ୍କନ୍ଧ, ତୃତୀୟ ଅଧ୍ୟାୟରେ ୨୨ ଅବତାର ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା ହୋଇଛି । ସେହି ଭାଗବତର ଦ୍ବିତୀୟ ସ୍କନ୍ଧ ୭ମ ଅଧ୍ୟାୟରେ ୨୪ ଅବତାରର ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଦଶାବତାର ସହିତ ଯେଉଁ ୨୨ ଅବତାର କଥା କୁହା ଯାଇଛି, ସେଥିରେ ବ୍ରହ୍ମା,ନାରଦ, ନରନାରାୟଣ,କପିଳ, ଦତ୍ତାତ୍ରେୟ, ଯଜ୍ଞ,ଋଷଭଦେବ,ପୃଥୁ,ଧନ୍ଵନ୍ତରୀ, ମୋହିନୀ, ବେଦବ୍ୟାସ, କୃଷ୍ଣ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି । ଭାଗବତର ଦ୍ବିତୀୟ ସ୍କନ୍ଧରେ ଯେଉଁ ୨୪ ଅବତାର ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି, ଏହି ୨୨ ସମେତ ସୁଯଜ୍ଞ ଓ ଚତୁଃସନ ଙ୍କୁ ନିଆ ଯାଇଛି । ଚତୁଃସନାବତାର କୁ କେହି କେହି ଚତୁଃସନାତନ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିବା ବେଳେ କେହିକେହି "କୁମାର" ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଅଧର୍ମୀ ଶକ୍ତିଶାଳୀ , ସମାଜକୁ ସନ୍ତ୍ରସ୍ତ କରୁଥିବା ଦୁଷ୍ଟ ମାନଙ୍କୁ ସଠିକ୍ ମାର୍ଗ ଦର୍ଶନ କରିବାକୁ ବୁଦ୍ଧ ଅବତାର ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ବିଶେଷ କରି ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ପୁରୀ ସମ୍ପର୍କରେ ଯେଉଁ ଶବ୍ଦ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ମୁଖ ନିଃସୃତ, ତାହାକୁ ଉପଜିବ୍ୟ କରି ଆଲୋଚନା ହୋଇନାହିଁ । ଭାଗବତର ଦ୍ବିତୀୟ ସ୍କନ୍ଧ,୭ମ ଅଧ୍ୟାୟରେ ଯେଉଁ ୨୪ ଅବତାର ସମ୍ପର୍କିତ ଶ୍ଲୋକ ଅଛି, ତାହାକୁ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରି ଶ୍ରୀଧର ସ୍ଵାମୀ କହିଛନ୍ତି -;
" ବୁଦ୍ଧବତାରମାହଦେବଦ୍ବିଷାଂ ଦୈତ୍ୟାନାଂ ନିଗମବର୍ତ୍ତନି ନିଷ୍ଠିତାନାଂ ନିତରାଂ ସ୍ଥିତାନାଂ ତଦ୍ ବଳେନ ଚ ପୂର୍ତ୍ତିଃ ପୁରୀଭିଃ ଅଦୃଶ୍ୟ ତୂର୍ଭିଃ ଅଲକ୍ଷ୍ୟ ବେଗାଭିଃ" ।
ଅତିବଡ଼ି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ନାମ ନନେଇ ମଧ୍ୟ ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ସ୍ଵୀକାର କରିଛନ୍ତି । ଯଥା -
"ଅସୁରେ ତେଜି ଦେଵମାର୍ଗେ, ମାୟାବୀ ମାନେ କଳିଯୁଗେ
ତାହାଙ୍କ ନିସ୍ତାର ଯେମନ୍ତେ, ଦୃଶ୍ୟ ଅଦୃଶ୍ୟ ଶୂନ୍ୟ ପଥେ
କରିଲେ ଵହୁ ଜନ ହିତ , ସେ କଥା ଜାଣି ଜଗନ୍ନାଥ
କପଟେ ମାୟା ମୋହ ପାଶେ, ପାଷାଣ୍ଡ ମାର୍ଗ ଉପଦେଶେ
ଅଜ୍ଞାନ ମତେ ନ ବୁଝିବେ, ସୁଜନ ଜନ ଙ୍କୁ ହିଁସିଵେ ।।"
ପ୍ରାକ୍ତନ ମୁଖ୍ୟ ଶାସନ ସଚିବ ତଥା ଐତିହାସିକ ଡ଼ଃ ଅଜିତ୍ ତ୍ରିପାଠୀ ଏବଂ ଜନାଦୃତ ଗବେଷକ, ଐତିହାସିକ , ଆଲେଖ୍ୟ ସ୍ରଷ୍ଟା ଡ଼ଃ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ଚନ୍ଦ୍ର ତ୍ରିପାଠୀ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତ କରି ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଜନ୍ମ କପିଳେଶ୍ୱର ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଠିକ୍ ସେହିପରି ଦୀର୍ଘ ଦିନ ଧରି ଗବେଷଣା କରି ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ଅଲେଖ ସାହୁ ମଧ୍ୟ ଅନେକ ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତ କରି ଏହି ମତ ସହିତ ଦୃଢ଼ତା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଛନ୍ତି । ଉରୁଵେଳା ଜଙ୍ଗଲ ହିଁ ଆଜିର ଅଡଶପୁର ନିକଟସ୍ଥ ଉରାଡ ଜଙ୍ଗଲ । ଶଗଡ଼ ଗାଡ଼ି ରେ କ'ଣ ୨୫୫୦ ବର୍ଷ ତଳେ ଦୁଇଜଣ ଓଡ଼ିଆ ଲୁମ୍ବିନୀ ନିକଟସ୍ଥ ଜଙ୍ଗଲ କୁ ଯିବା ସମ୍ଭବ ? ଅନେକ ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ଅଛି, ବାରାନ୍ତରରେ ତାହା ଉପସ୍ଥାପିତ ହେବ ଏବଂ ଠିକ୍ ୧୮୫୭ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଯେପରି ୧୮୧୭ , ପାଇକ ସଂଗ୍ରାମ ହିଁ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ମୁକ୍ତି ଆନ୍ଦୋଳନ ବୋଲି ସାବ୍ୟସ୍ତ କରାଗଲା, ଠିକ୍ ସେହିପରି ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧ ଜଣେ ଓଡ଼ିଆ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଜନ୍ମ ସ୍ଥାନ ଭୁବନେଶ୍ବରସ୍ଥ କପିଳେଶ୍ୱର ,ତାହା ସାବ୍ୟସ୍ତ କରାଇ ଦିଆଯିବ । ଏବେ ଗତ ୨୦୨୪, ଡିସେମ୍ବର ୨୭ ତାରିଖରେ ଆମେ ଦକ୍ଷିଣ କୋରିଆର ପ୍ରାଚୀନ ସହର ଭୂଷାନ ( Busan)ଯାଇ ସେଠାରେ ସମୁଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ବୁଦ୍ଧ ମନ୍ଦିରକୁ ଯାଇଥିଲୁ । ସେଠାରେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀ ଲୋକଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଓ ପ୍ରଭାବିତ ଇତିହାସ ସମ୍ପର୍କରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରି ସେଠାରେ ଥିବା ବୌଦ୍ଧ ଗ୍ରନ୍ଥକୁ ଗୁଗଲ ସାହାଯ୍ୟରେ ଅନୁବାଦିତ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ପଢିଥିଲୁ । ତତ୍ ପରେ ଆମେ ସିଓଲ ( seoul) ର‌ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଥିବା ବୌଦ୍ଧ କୀର୍ତ୍ତି ଦେଖି ସେ ଦେଶର ଜାତୀୟ ସଂଗ୍ରହାଳୟ ( ନ୍ୟାସନାଲ ମ୍ୟୁଜିୟମ) ରେ କିଛି ସମୟ ଅଧ୍ୟୟନ କରି ଆମର ମତ କୁ ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ସହିତ ଦୃଢ଼ କରାଇବାରେ ସଫଳ ହେଲୁ ବୋଲି ଅନୁଭବ କରିଛୁ ।
ଭୁବନେଶ୍ଵରର କପିଳେଶ୍ୱରରେ ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିବାର ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତ ସମସ୍ତ ଉପାଦାନକୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ପ୍ରଥମ ଶତାଦ୍ଦୀରୁ ଧ୍ବଂସ କରିବା ପାଇଁ ଧାରାବାହିକ ଭାବେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଉଦ୍ୟମ କରାଯାଇଆସିଥିଲା ୧୯୨୮ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଶେଷ ପ୍ରାମାଣିକ ଉପାଦାନକୁ ମାତ୍ର ୮ ଟଙ୍କାରେ ବିକ୍ରି କରାଯାଇଥିବାର ସରକାରୀ ନଥି ପ୍ରମାଣ ରହିଛି । ୨୦୦୬ ମସିହାରେ " ସୁବାର୍ତ୍ତା" ରେ ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତ ଅଗ୍ରଲେଖ ପ୍ରକାଶ ପାଇବା ସତ୍ତ୍ବେ, କେବଳ ଐତିହାସିକ, ଗବେଷକ ଡଃ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ଚନ୍ଦ୍ର ତ୍ରିପାଠୀଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ କୌଣସି ଐତିହାସିକ ତାହାକୁ ଉପଜିବ୍ୟ କରି ଗବେଷଣା କଲେ ନାହିଁ କି ସରକାର ମଧ୍ୟ ଏହାକୁ ଗୁରୁତ୍ବ ଦେଲେ ନାହିଁ କି ଓଡ଼ିଆ ମାନେ ସ୍ବର ଉତ୍ତୋଳନ ନ କରିବା ଫଳରେ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନିଷ୍କ୍ରିୟ ରହିଲା । କପିଳେଶ୍ଵରୁ ଉଦ୍ଧାର ପାଇଥିବା ଖମ୍ବ ଟି ବା ଶିଳାଲେଖଟି ପୁରୁଷାନୁକ୍ରମ ଭାବେ କପିଳେଶ୍ୱର ଗ୍ରାମର ବ୍ରଜବନ୍ଧୁ ମିଶ୍ରଙ୍କ ଠାକୁର ଘରେ ପୂଜା ପାଉଥିଲା । ଓଡ଼ିଶାର ଗୌରବମୟ ଇତିହାସକୁ ବିକୃତ କରିଆସିଥିବା ଭଗାରି ଦାୟାଦ ଏହାକୁ ଶ୍ରୀମିଶ୍ରଙ୍କ ଠାରୁ ମାତ୍ର ଆଠ ଟଙ୍କା ଦେଇ କିଣିନେବା ପରେ ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକେ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାପାଳଙ୍କୁ ଏହା ଜଣାଇବା ପରେ ନିଜେ ଜିଲ୍ଲାପାଳ ଏହାର ତଦନ୍ତ କରି ତାଙ୍କର ଅନୁସନ୍ଧାନ ତଥ୍ୟ ବା ରିପୋର୍ଟ ନଭେମ୍ବର ୫ ତାରିଖ,୧୯୨୮ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶା ଆୟୁକ୍ତଙ୍କୁ ଦେଇଥିଲେ । ସେହି ଅନୁସନ୍ଧାନ ନଥି ରାଜ୍ୟ ଅଭିଲେଖାଗାରରେ ଅଛି, ଯାହାକୁ ଡ଼ଃ ତ୍ରିପାଠୀ ଅବିକଳ ନକଲ କରି ତାଙ୍କର ଆଲେଖ୍ୟରେ ସୁବାର୍ତ୍ତାରେ ପ୍ରକାଶ କରାଇଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କର " ଭୁବନେଶ୍ୱର ଇତିହାସ" ପୁସ୍ତକର ୨୩ ପୃଷ୍ଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ଏହି ଶିଳାଲେଖଟିକୁ ପୁରୀର ଜଣେ ବଙ୍ଗୀୟ ଠିକାଦାର ବୀରେନ ରାୟ ଆଠ ଟଙ୍କାରେ ବ୍ରଜବନ୍ଧୁ ମିଶ୍ରଙ୍କ ଠାରୁ କିଣି ତାହାକୁ କୋଲକାତା ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ ଅନ୍ତର୍ଗତ ଆଶୁତୋଷ ସଂଗ୍ରହାଳୟକୁ ବହୁମୂଲ୍ୟରେ ବିକି ଦେଇଥିବା କଥା ବୀରେନ ରାୟ ସ୍ବୀକାର କରିଥିବା ସମ୍ପର୍କରେ ଜିଲ୍ଲାପାଳ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଆପଣ ମାନଙ୍କ ଅବଗତି ନିମନ୍ତେ ଜିଲ୍ଲାପାଳଙ୍କ ତଦନ୍ତ ନିଷ୍କର୍ଷ ବା ରିପୋର୍ଟ ଅବିକଳ ନକଲର ସ୍ଥିର ଚିତ୍ର ସଂଲଗ୍ନ କରିଛୁ । ଆଶୁତୋଷ ସଂଗ୍ରହାଳୟରେ ଶିଳାଲେଖଟି ପଢାଯାଇ ତାହାର ବିସ୍ତୃତ ବିବରଣୀ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା । ତା'ର ସ୍ଥିର ଚିତ୍ର ମଧ୍ୟ ରହିଥିଲା । ସୁବାର୍ତ୍ତାରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇବା ପରେ ଯେତେବେଳେ ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ ଅଭିଲେଖାଗାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ସ୍ବର୍ଗତ ଦେବରାଜ ପ୍ରଧାନ ଆଶୁତୋଷ ସଂଗ୍ରହାଳୟକୁ ଗଲେ , ତାଙ୍କୁ ଦେଖାଇ ଦିଆଗଲା ନାହିଁ । ଜିଲ୍ଲାପାଳଙ୍କ ବିସ୍ତୃତ ବିବରଣୀ ଆଧାରିତ ଡଃ ତ୍ରିପାଠୀଙ୍କ ଆଲେଖ୍ୟାନୁଯାୟୀ ୧୯୨୮ ମସିହାରେ ଜଣେ ବଙ୍ଗୀୟ ଏକ ସନ୍ୟାସୀ ପର୍ଯ୍ୟଟକ ଭାବେ ଆସି ବ୍ରଜବନ୍ଧୁ ମିଶ୍ରଙ୍କ ଘରେ ପହଞ୍ଚି ଏହା ଦେଖିବାକୁ କହିଥିଲେ । ସେ ଦେଖିବା ପରେ ପେନସିଲରେ ଲେଖା ନକଲ କରି ନେଇଗଲେ । ତାହାକୁ ନେଇ ଦେଇଥିଲେ ଡଃ ଆଣ୍ଟୋନ ଫରେର ଙ୍କୁ । ସେ ମହାଶୟ ତାହାକୁ ବଦଳେଇ ନେପାଳ ତରାଇ ଅଞ୍ଚଳରେ ବୁଦ୍ଧ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଉକ୍ତ ମୂଳ ଶିଳାଲେଖ କୁ ଯେ କୌଣସି ଉପାୟରେ ମିଶ୍ରଙ୍କ ଘରୁ ଆଣିବା ପାଇଁ ଯୋଜନା କରିବା ସହିତ ମୋଟା ଅଙ୍କର ପୁରସ୍କାର ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ, ଯେଉଁଥିରେ ବୀରେନ ରାୟ ଏହି ଦାୟିତ୍ବ ନେଇ ମାତ୍ର ଆଠ ଟଙ୍କାରେ ଶିଳାଲେଖ କିଣିନେଇଥିଲେ ।

-------
ଆଜି ୨୬  ତମ ଜାତୀୟ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା ଦିବସ ( National Technology Day) ।୨୭ବର୍ଷ ତଳେ ଠିକ୍ ଆଜିର ତାରିଖରେ ମେ,୧୧,୧୯୯୮ରେ ରାଜସ୍ଥାନର ପୋଖରାନ୍ ଠାରେ ତିନୋଟି ପରମାଣୁ ସଫଳତାର ସହିତ ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଇଥିଲା, ଯାହା ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱକୁ ସ୍ତବ୍ଧ ଓ ଚକିତ କରିଥିଲା ।ପ୍ରଥମ ପରୀକ୍ଷାଟି ଏକ ବିଖଣ୍ଡନଶୀଳ(ଫିଜନ୍‌‌) ବୋମା ଥିଲାବେଳେ ଅନ୍ୟ ଦୁଇଟି ପରୀକ୍ଷା ସଂଯୋଜନଶୀଳ(ଫ୍ୟୁଜନ୍‌‌) ଉପକରଣ ଥିଲା। ଏହି ପ୍ରଯୁକ୍ତିଗତ ଉପଲବ୍‌‌ଧି ସହିତ ଭାରତ ବିଶ୍ୱର ଷଷ୍ଠ ରାଷ୍ଟ୍ର ରୂପେ ପରମାଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ରସମୂହ(ନ୍ୟୁକ୍ଲିୟର କ୍ଲବ୍‌‌)ରେ ସାମିଲ ହୋଇଥିଲା।ଭାରତର ଏହି ପରମାଣୁ ପରୀକ୍ଷଣ ଭାରତର ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଗବେଷଣା ଓ ବିକାଶ ଅନୁଷ୍ଠାନ(ଡିଆରଡିଓ) ସଂସ୍ଥାର ତତ୍କାଳୀନ ମୁଖ୍ୟ ତଥା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପରାମର୍ଶଦାତା  ତଥା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟର ଯଶସ୍ବୀ ଲୋକରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ବିଶ୍ବ ବିଖ୍ୟାତ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଡକ୍ଟର ଏ.ପି.ଜେ. ଅବଦୁଲ କଲାମ ଏବଂ ପରମାଣୁ ଶକ୍ତି ଆୟୋଗର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଡକ୍ଟର ଆର୍‌‌.ଚିଦାମ୍ୱରମଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ସମ୍ପାଦନ କରାଯାଇଥିଲା।ଆମେରିକାର ଗୁଇନ୍ଦା ସଂସ୍ଥା (ସିଆଇଏ) ନିଜର ଗୁପ୍ତଚର ଉପଗ୍ରହ ଜରିଆରେ ଭାରତର ପରମାଣୁ ଅସ୍ତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଉପରେ କଡ଼ା ନଜର ରଖିଥିବାରୁ ଏବଂ ଏଥିନେଇ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ତୀବ୍ର ପ୍ରତିକ୍ରିୟାର ଆଶଙ୍କା ରହିଥିବାରୁ ଏହି ପରୀକ୍ଷାର ପ୍ରସ୍ତୁତି ଓ ରୂପାୟନ ପାଇଁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସତର୍କତା ଓ ଗୋପନୀୟତା ଅବଲମ୍ୱନ କରାଯାଇଥିଲା।ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ପ୍ରଥମେ ଛୋଟ ଛୋଟ ଦଳରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇ ବିଭିନ୍ନ ଛଦ୍ମ ନାମରେ ସାମରିକ ପୋଷାକ ପରିଧାନ କରି ପରୀକ୍ଷଣସ୍ଥଳୀକୁ ଯାତ୍ରା କରିଥିଲେ। ଏପରିକି, ସେମାନଙ୍କର ନିକଟ ସମ୍ପର୍କୀୟମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ମଧ୍ୟ ଏ ସମ୍ପର୍କରେ କୌଣସି ସୂଚନା ନଥିଲା। ସରକାରଙ୍କ ବରିଷ୍ଠ କର୍ମକର୍ତ୍ତାମାନେ ମଧ୍ୟ ଏହି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସମ୍ପର୍କରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଜ୍ଞ ଥିଲେ। ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ସଫଳତାର ସହ ସମ୍ପାଦନ କରିବା ପାଇଁଭାରତୀୟ ସେନାର ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ବିଭାଗରେ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ରେଜିମେଣ୍ଟ (୫୮ତମ ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ରେଜିମେଣ୍ଟ) ଗଠନ କରାଯାଇ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସୁରକ୍ଷା ଓ ଗୋପନୀୟତା ରକ୍ଷା ଦାୟିତ୍ୱ ଅର୍ପଣ କରାଯାଇଥିଲା। ଆମେରିକାର ଗୁଇନ୍ଦା ଉପଗ୍ରହର ନଜର ଏଡ଼ାଇବାକୁ ଅଧିକାଂଶ ପ୍ରସ୍ତୁତି କେବଳ ରାତି ସମୟରେ ହିଁ ସମ୍ପାଦନ କରାଯାଉଥିଲା ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟ ସରିଯିବା ପରେ ସମସ୍ତ ସାମଗ୍ରୀକୁ ମୂଳସ୍ଥାନକୁ ଫେରାଇ ନିଆଯାଉଥିଲା। ଏହାଫଳରେ ସାମଗ୍ରୀସବୁ ଆଦୌ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇନଥିବାର ଭ୍ରମ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିଲା। ପରୀକ୍ଷଣ ନିମନ୍ତେ ଖୋଳା ଯାଇଥିବା ଭୂତଳ ଗର୍ତ୍ତକୁ ସ୍ଥାନୀୟ ପରିବେଶ ସହିତ ମିଶି ଯାଉଥିବା ଭଳି ବିଭ୍ରମକାରୀ ରଙ୍ଗର ଜାଲି ଦ୍ୱାରା ଢଙ୍କା ଯାଉଥିଲା ଏବଂ ନିର୍ଗତ ବାଲୁକାରାଶିକୁ ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ବାଲୁକାସ୍ତୁପ ଆକାରରେ ଜମା କରାଯାଇଥିଲା ।ବୋମାର ସମସ୍ତ ସାମଗ୍ରୀକୁ ପରୀକ୍ଷଣର କିଛିଦିନ ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରଥମେ ମୁମ୍ୱାଇ ସ୍ଥିତ ଭାବା ପରମାଣୁ ଗବେଷଣା କେନ୍ଦ୍ରରୁ ବାୟୁସେନାର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ବିମାନ ଜରିଆରେ ରାଜସ୍ଥାନର ଜୈସାଲମର ବିମାନଘାଟିକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରାଯାଇଥିଲା। ସେଠାରୁ ସମସ୍ତ ସାମଗ୍ରୀକୁ ସେନାର ୪ଟି ଟ୍ରକ୍‌‌ ଜରିଆରେ ୪ ଥର କରି ପୋଖରାନ ପରୀକ୍ଷଣସ୍ଥଳୀକୁ ପରିବହନ କରାଯାଇଥିଲା। ପୋଖରାନଠାରେ ଯେଉଁ ଗୃହରେ ଏହି ପରମାଣୁ ସାମଗ୍ରୀ ରଖାଯାଇଥିଲା ତାହାକୁ ‘ପ୍ରାର୍ଥନାଗୃହ’ ବୋଲି ଛଦ୍ମନାମ ଦିଆ ଯାଇଥିଲା। ପରୀକ୍ଷାର ଗୋଟିଏ ଦିନ ପୂର୍ବରୁ ପରମାଣୁ ସାମଗ୍ରୀକୁ ଅତି ସତର୍କତାର ସହିତ ଇଂରାଜୀ ଅକ୍ଷର ‘ଏଲ୍‌‌’ ଆକୃତିର ଭୂତଳ ଗର୍ତ୍ତ ମଧ୍ୟକୁ ଖସାଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ସଂଯୋଜନଶୀଳ ପ୍ରଥମ ବୋମାକୁ ୬୬୦ ଫୁଟ ଗଭୀରତାର ଏକ ଗର୍ତ୍ତ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଥାପନ କରାଗଲା, ଯାହାର ଛଦ୍ମ ନାମ ଥିଲା ‘ହ୍ୱାଇଟ୍‌‌ ହାଉସ୍‌‌’। ତା’ପରେ ବିଖଣ୍ଡନଶୀଳ ବୋମାକୁ ୪୯୦ଫୁଟ ଗଭୀରତାର ଅନ୍ୟ ଏକ ଗର୍ତ୍ତ ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥାପିତ କରାଗଲା। ଏହି ଗର୍ତ୍ତର ଛଦ୍ମନାମ ଥିଲା ‘ତାଜମହଲ’। ତା’ପରେ ତୃତୀୟ ନିମ୍ନ କିଲୋଟନ୍‌‌ ବୋମାକୁ ‘କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣ’ ଛଦ୍ମନାମରେ ନାମିତ ଅନ୍ୟ ଏକ ଗର୍ତ୍ତ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଥାପନ କରାଗଲା। ବିସ୍ଫୋରଣ ଜନିତ ତେଜସ୍କ୍ରିୟ ଉତ୍ସର୍ଜନକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବା ପାଇଁ ସେନାର  ବୈଷୟିକ (ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ )ବିଭାଗର ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଦଳ ଦ୍ୱାରା ଏହି ସମସ୍ତ ଗର୍ତ୍ତକୁ ପରୀକ୍ଷଣର ଅବ୍ୟବହିତ ପୂର୍ବରୁ ଅତି ସନ୍ତର୍ପଣରେ ସିଲ୍‌‌ କରି ଦିଆଯାଇଥିଲା। ପରିଶେଷରେ ସେହି ବହୁ-ପ୍ରତୀକ୍ଷିତ ମୁହୂର୍ତ୍ତ ମେ’ ୧୧ ତାରିଖ ଉପସ୍ଥିତ ହୋଇଥିଲା। ପରୀକ୍ଷଣର ବାସ୍ତବ ସମୟ ସ୍ଥାନୀୟ ପାଣିପାଗ ଏବଂ ବିଶେଷକରି ବାୟୁପ୍ରବାହର ବେଗ ଉପରେ ବହୁମାତ୍ରାରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିଲା। ସକାଳ ସମୟରେ ବାୟୁପ୍ରବାହର ବେଗ ଅଧିକ ଥିବାରୁ ସେଦିନ ପରୀକ୍ଷଣ ଅସମ୍ଭବ ଜଣାପଡ଼ିବାରୁ ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ପ୍ରଥମେ ନିରାଶ ହୋଇ ପଡ଼ିଥିଲେ। ମାତ୍ରଅପରାହ୍ନରେ ପାଗ ଅଚାନକ ବଦଳିଯାଇ ବାୟୁପ୍ରବାହର ବେଗ କମିବାରୁ ପରୀକ୍ଷଣ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଆରମ୍ଭ କରାଗଲା। ନିୟମ ଅନୁସାରେ, ଡିଆରଡିଓ ତରଫରୁ ପରୀକ୍ଷଣସ୍ଥଳୀର ପ୍ରସ୍ତୁତି ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଦାୟିତ୍ୱରେ ଥିବା ବୈଜ୍ଞାନିକ ଡକ୍ଟର କେ. ସନ୍ଥନମ କାଉଣ୍ଟଡାଉନ୍‌‌ (ଅବଗଣନା) ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରାରମ୍ଭ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଦୁଇଟି ବିଶେଷ ଚାବି ପରୀକ୍ଷଣସ୍ଥଳୀ ସୁରକ୍ଷା ଦାୟିତ୍ୱରେ ଥିବା ବୈଜ୍ଞାନିକ ଡକ୍ଟର ଏମ.ବାସୁଦେବଙ୍କୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କଲେ। ଡକ୍ଟର ବାସୁଦେବ ପରୀକ୍ଷଣର ସଫଳତା ନିମନ୍ତେ ସମସ୍ତ ସୂଚକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ କଠୋର ରୂପେ ଯାଞ୍ଚ କରି କାଉଣ୍ଟଡାଉନ୍‌‌ ଆରମ୍ଭ କରିବା ନିମନ୍ତେ ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ଚାବି ଭାବା ପରମାଣୁ ଗବେଷଣା କେନ୍ଦ୍ରର ଜଣେ ପ୍ରତିନିଧି ଓ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଚାବି ଡିଆରଡିଓର ଜଣେ ପ୍ରତିନିଧିଙ୍କୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କଲେ। ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଯୋଜନା ମତେ କାଉଣ୍ଟଡାଉନ୍‌‌ ଆରମ୍ଭ ହେଲା ଏବଂ ଅପରାହ୍ନ ୩.୪୫ ମିନିଟ ସମୟରେପୃଥିବୀର ବୁକୁ ଥରାଇ ନିଥର ମରୁଭୂମିର ଭୂତଳ ଗର୍ତ୍ତ ମଧ୍ୟରେ ଉପକରଣଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଚଣ୍ଡ ବିସ୍ଫୋରଣ ଘଟିଲା। ବିସ୍ଫୋରଣର କିଛି ସମୟ ପରେ ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଅଟଳ ବିହାରୀ ବାଜପେୟୀ ଦିଲ୍ଲୀଠାରେ ଏକ ସମ୍ୱାଦ ସମ୍ମିଳନୀ ଡାକି ଦୃପ୍ତ କଣ୍ଠରେ ଘୋଷଣା କଲେ ଯେ ‘ଆଜି ଅପରାହ୍ନ ୩ଟା ୪୫ ମିନିଟ ସମୟରେ ଭାରତ ସ୍ଥଳସେନାର ପୋଖରାନ ପରୀକ୍ଷଣସ୍ଥଳୀଠାରେ ତିନୋଟି ଭୂତଳପରମାଣୁ ବୋମାର ପରୀକ୍ଷା କରିଛି। ସମ୍ପାଦିତ ପରୀକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ହେଲା: ଏକ ବିଖଣ୍ଡନଶୀଳ ଉପକରଣ, ଏକ ସ୍ୱଳ୍ପ-ଶକ୍ତି ସମ୍ପନ୍ନ ଉପକରଣ ଏବଂ ଏକ ତାପ-ନାଭିକୀୟ ଉପକରଣ। ପରୀକ୍ଷଣର ଶକ୍ତି ଉତ୍ସର୍ଜନ ଆଶାନୁରୂପେ ଘଟିଛି। ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟରୁ ଜଣାପଡ଼ିଛି ଯେ ପରୀକ୍ଷଣ ଦ୍ୱାରା ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ କୌଣସି ବିପଜ୍ଜନକ ତେଜସ୍କ୍ରିୟ ବସ୍ତୁର ବିକିରଣ ଘଟିନାହିଁ।
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ବାଜପେୟୀଙ୍କ ଏହି ଘୋଷଣା ସାରା ବିଶ୍ୱରେ ଚାଞ୍ଚଲ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା। ଭାରତର ଏହି ଅପ୍ରତ୍ୟାଶିତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ଘୋର ଉଦବେଗ ପ୍ରକାଶ କରି ପାକିସ୍ତାନ ସମେତ ବିଶ୍ୱର ବହୁରାଷ୍ଟ୍ର ଯଥା ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା, ଚୀନ୍‌‌, ଜାପାନ୍‌‌ ଓ କାନାଡ଼ା ତୀବ୍ର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ। ମାତ୍ର ଭାରତ ପାଇଁ ଏହି ଦିନଟି ଥିଲା ପ୍ରଯୁକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉପଲବ୍ଧିର ଏକ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣାଭ ଦିବସ। ସୁତରାଂ ଏହି ଦିନକୁ ସ୍ମରଣୀୟ କରିବା ପାଇଁ ଭାରତ ସରକାର ମେ’ ମାସ ୧୧ ତାରିଖକୁ ‘ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ଦିବସ’ ରୂପେ ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି।  ନିକୁଞ୍ଜ ବାବୁ ଙ୍କ ପ୍ରଦତ୍ତ ତଥ୍ୟରୁ ପ୍ରକାଶ ଯେ ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଭାରତ ରତ୍ନ ଅଟଳ ବିହାରୀ ବାଜପେୟୀ -କାଲାମ ଯୋଡ଼ି ଗୋପନରେ କରିଥିଲେ ପରମାଣୁ ପରୀକ୍ଷା । ଅତଏବ ଆଜିର ଦିବସରେ ଭାରତରତ୍ନ ଅଟଳ ବିହାରୀ ବାଜପେୟୀ ଓ ଡଃ ଅବଦୁଲ କାଲାମ,ଜର୍ଜ ପର୍ଣ୍ଣାଡିସ ଙ୍କ ସମେତ ସମସ୍ତ ଦିବଙ୍ଗତ ବୈଜ୍ଞାନିକ ମାନଙ୍କ ଅମୃତ ଅମ୍ଲାନ ସ୍ମୃତି ପ୍ରତି କୋଟି କୋଟି ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛୁ ।

------------
"मातः सोऽहमुपस्तितोऽस्मि पुरतः पूर्वप्रतिज्ञां स्मरन्,
प्रत्यश्रावि पुराहि तेऽन्त्य समये प्राप्तुं समीपं तव ।
ग्राहग्रासमिषाद्यया ह्यनुमतस्तुर्याश्रमं प्राप्तुवान्,
यत्प्रीत्यै च समागतोऽहमधुना तस्यै जनन्यै नमः "
"नास्ति मातृसमा छाया, नास्ति मातृसमा गतिः।
नास्ति मातृसमं त्राण, नास्ति मातृसमा प्रिय ।
ପ୍ରତ୍ୟେକ ସନ୍ତାନ ର ଆଦ୍ୟ ଗୁରୁ, ତା'ର ଜନ୍ମଦାତ୍ରୀ । ଏପରିକି ପୃଥିବୀର ଆଲୋକ ସ୍ପର୍ଶ କରିବା ପୂର୍ବରୁ, ଅର୍ଥାତ୍ ଭୂମିଷ୍ଠ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ,ମାତୃଗର୍ଭ ରେ ସନ୍ତାନ ଶିକ୍ଷା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ , ଯାହାର ପ୍ରମାଣ ଆମର ଶାସ୍ତ୍ର ରେ ଅନେକ ଉଦାହରଣ ସହିତ ରହିଛି । ସେଥିପାଇଁ ଭୃଣ ଅବସ୍ଥାରେ ଜନନୀ ଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ବହୁବିଧ ଶିକ୍ଷଣୀୟ ଜୀବନଚର୍ଯ୍ୟା ସମ୍ପର୍କରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି । ମହାଭାରତ ଯୁଦ୍ଧରେ ସଂଶପ୍ତକଙ୍କ ସହିତ ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଅର୍ଜୁନ ବହୁ ଦୂରକୁ ଚାଲିଯାଇଥିଲେ, ଯାହା ମଧ୍ୟ ଥିଲା ଯୋଜନାବଦ୍ଧ । କାରଣ ଅର୍ଜୁନ ଙ୍କ ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ଗୁରୁ ଦ୍ରୋଣାଚାର୍ଯ୍ୟ ରଚନା କରିଥିବା ଚକ୍ରବ୍ୟୁହ ହିଁ ସଫଳତା ହାସଲ କରିହେବ । ଏହି ଚକ୍ରାନ୍ତ ରେ ସ୍ବୟଂ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଓ ଦେବଦେବ ମହାଦେବ ଙ୍କ ବରଦାନ ଥିଲା ଅଂଶବିଶେଷ । ଏହାର କାରଣ ଅର୍ଜୁନ ଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କେହି ଚକ୍ରବ୍ୟୁହ ଭେଦ କରିପାରିବେ ନାହିଁ , ଏହା ଜାଣିଥିଲେ ଗୁରୁ ଦ୍ରୋଣାଚାର୍ଯ୍ୟ । ମହାଦେବଙ୍କ ବରଦାନରେ ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରିପାରିବାର ବରଦାନ ପାଇଥିଲା ଦୁର୍ଯୋଧନ ଙ୍କ ଭିଣୋଇ ଜୟଦ୍ରଥ । ସେ ହିଁ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଚକ୍ରବ୍ୟୁହରେ ପ୍ରବେଶକୁ ରୋକିଦେଇଥିଲେ । ମାତ୍ର ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ପୁତ୍ର ଅଭିମନ୍ୟୁ ମାତୃଗର୍ଭରେ ଥିବା ସମୟରେ ପିତାଙ୍କ  ମାଆଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ଚକ୍ରବ୍ୟୁହ ପ୍ରବେଶର ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରିଥିବାରୁ ପ୍ରବେଶରେ ସମର୍ଥ ହୋଇଥିଲେ । ମାତ୍ର ପ୍ରସ୍ଥାନର ଶିକ୍ଷା ଅର୍ଜୁନ କହିଥିବା ସମୟରେ ସୁଭଦ୍ରା ନିଦରେ ଶୋଇ ପଡ଼ିଥିବାରୁ ମାତୃ ଗର୍ଭରେ ଥିବା ଅଭିମନ୍ୟୁ ଶୁଣି ନପାରିବା ବୋଧେ ବିଧାତାର ଥିଲା ଚରମ ରସିକତା , ଯାହା ଫଳରେ ଶୈଶବରେ ଅକଳ୍ପନୀୟ ବୀରତ୍ୱର ପରାକାଷ୍ଠା ଦେଖାଇଥିବା ଅଭିମନ୍ୟୁ ଙ୍କୁ ଅନ୍ୟାୟ ଯୁଦ୍ଧରେ ସପ୍ତରଥୀ ହତ୍ୟା କରିଥିଲେ , ଯାହା ମହାଭାରତରେ ବର୍ଣିତ ।
ରାମାୟଣ ରେ ମହର୍ଷି ବାଲ୍ମୀକି ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ତୁଣ୍ଡରେ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କୁ କୁହାଇଛନ୍ତି " ଅପି ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣମୟୀ ଲଙ୍କା ନ ମେ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ରୋଚତେ, ଜନନୀ ଜନ୍ମଭୂମିଶ୍ଚ ସ୍ବର୍ଗାଦପି ଗରୀୟସୀ " । Laxman, even this golden Lanka does not appeal to me, Mother and Motherland is greater than heaven.   ।
ଯାହା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ମହର୍ଷି ଭରଦ୍ୱାଜ  କହିଯାଇଛନ୍ତି " ମିତ୍ରାଣି ଧନ ଧନ୍ୟାନି ପ୍ରଜାନାଂ ସମ୍ମତାନିବ, ଜନନୀ ଜନ୍ମଭୂମିଶ୍ଚ ସ୍ବର୍ଗାଦପି ଗରୀୟସୀ" ।
ଅର୍ଥାତ୍ ବନ୍ଧୁ ବର୍ଗ,ଧନ ସମ୍ପତ୍ତି, କ୍ଷମତା ପ୍ରତିପତ୍ତି ପ୍ରିୟ ହୋଇପାରେ ମାତ୍ର ଜନନୀ ଓ ଜନ୍ମଭୂମି ସର୍ବାନ୍ତକରଣରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ପୂଜ୍ୟ ।
ଅତଏବ ମା' ଓ ମାତୃଭୂମି ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷ ର ପ୍ରତି ମୁହୂର୍ତ୍ତର ବନ୍ଦନୀୟା, ପୂଜ୍ୟନୀୟା, ସ୍ମରଣୀୟା । କୋୖଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟର ଅବା ମୁହୂର୍ତ୍ତର ଗଣ୍ଡି ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖି ପୂଜା କରାଯାଏ ନାହିଁ ।  ପଶ୍ଚିମା ସଂସ୍କୃତି ରେ ଗୋଟିଏ ଦିନ ବାପା ଙ୍କ ପାଇଁ, ଗୋଟିଏ ଦିନ ମା'ଙ୍କ ପାଇଁ, ଆଉ ୩୬୩ ଦିନ ୪୧୩ ଟି ଦିବସ , ଯେପରି ହାତଧୂଆ ଦିବସ, ପରିସ୍କାର ଦିବସ,ବନ ଦିବସ, ମହିଳା ଦିବସ ଠାରୁ ପ୍ରେମ ଦିବସ ଯାଏଁ । ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଦିନରେ ତିନି ତିନି ଟା ଦିବସ ପାଳିତ ହେଉଛି ।  ଯେଉଁ ମାଟି ର ପାତାଳ ଭେଦୀ ସଂସ୍କୃତି ହେଉଛି "ପିତା ଧର୍ମ ପିତା ସ୍ଵର୍ଗ ପିତା ହିଁ ପରମ ତପ....,। ଅର୍ଥାତ୍ ବାପା ସ୍ବର୍ଗ ହେଲେ ମା" ସ୍ଵର୍ଗ ଠାରୁ ବଡ଼, ସେହି ମାଟିରେ ବିଗତ କୋଡ଼ିଏ ବର୍ଷ ଭିତରେ "ଜରା ନିବାସ"ର ସଂଖ୍ୟା ୨୨୭ଗୁଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।  ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବରେ ମୋ ବୋଉ ଆମ ପାଇଁ ସବୁକିଛି ।  ୯୭ ବର୍ଷ ବୟସରେ ୧୦ ଟି ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ କରିଛି, ମାତ୍ର ୨୫ଟି ସନ୍ତାନ ଙ୍କୁ ପାଳି ପୋଷି ମଣିଷ କରିଛି ଓ ଏବେ ଅନେକ ନାତି, ନାତୁଣୀ, ଅଣନାତି, ନାତୁଣୀ ଙ୍କ ସୁଖ ଦୁଃଖ ବୁଝୁଛି । ଅତଏବ ସେ
"ଧୈର୍ଯ୍ୟର ପାହାଡ, ଦୁଃଖର ଉହାଡ, ମମତା ର ମନ୍ଦାକିନୀ
ତୋ ପାଦତଳେ କୋଟି ମୁଣ୍ଡିଆ ମୋ ପୂଜ୍ୟା ଜନ୍ମ ପ୍ରଦାୟିନୀ  ।।"
ଶାସ୍ତ୍ର ରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି-;
"आस्तां तावदियं प्रसूतिसमये दुर्वारशूलव्यथा
नैरुच्यं तनुशोषणं मलमयी शय्या च सांवत्सरी ।
एकस्यापि न गर्भ-भार-भरण-क्लेशस्य यस्याः क्षमो
दातुं निष्कृतिमुन्नतोऽपि तनयः तस्यैः जनन्यै नमः ।।"
ଏହାର ଇଂରାଜୀ ଅନୁବାଦ ହେଲା-;
"The acute irrepressible pain endured by the mother at the time of delivery, the distaste towards food and the resulting emaciation of the body during pregnancy, the year-long period after delivery, during which the bed was dirtied by the baby – let all these be. But the suffering that the mother endures in carrying the weight of the foetus throughout pregnancy, can never be compensated the least by a son, even if he is great and famous. Salutations to that mother." ।
ଶାସ୍ତ୍ର ରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି-;
गुरु पत्नी राजपत्नी ज्येष्ठ पत्नी तथैव च।
पत्नी माता स्वमाता च पञ्चैता मातरः स्मृताः।।"  
ପାଞ୍ଚ ଜଣ ମାଆ ସର୍ଵଦା ବନ୍ଦନୀୟା । ଗୁରୁ ଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଙ୍କୁ ଆମେ ଗୁରୁମା ବୋଲି ସମ୍ବୋଧିତ କରିଥାଏ ।  ପତ୍ନୀ ଙ୍କ ମାତା ଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ବୋଉ ବୋଲି ତ କିଏ ମାଆ , ଇଂରାଜୀ ଭାଷାନୁରକ୍ତ ମାନେ ମମ୍ ସମ୍ବୋଧନ କରିଥାନ୍ତି ।
ପୁନଃ ଉଲ୍ଲେଖିତ ଯେ-;
नास्ति मातृसमा छाया नास्ति मातृसमा गतिः।
नास्ति मातृसमं त्राणं नास्ति मातृसमा प्रपा।।"
ମାଆ ହିଁ ତ ସାମାଜିକ ରୌଦ୍ରତାପରେ ସୁଶିତଳ ଛାୟା, ବିକଳ୍ପ ବିହୀନ ସହାୟତା, ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାୟିନୀ ।
ଅଗ୍ରପୂଜ୍ୟ ଗଣେଶ ଓ କାର୍ତ୍ତିକେୟ ଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ର କାହାଣୀ ମଧ୍ୟ ସର୍ବକାଳୀନ ଆଦର୍ଶ ଦର୍ଶନ ।
मातरं पितरं चैव यस्तु कुर्यात् प्रदक्षिणम्।
प्रदक्षिणीकृता तेन सप्तद्वीपा वसुन्धरा।।"
ଅର୍ଥାତ୍ ମାଆ ବାପା ଙ୍କ ଚର୍ତୁପାଶ୍ୱ ପରିଭ୍ରମଣ ହିଁ ବିଶ୍ବ ପରିଭ୍ରମଣ ।
ଆମେ ଅନେକ ସମୟରେ ଆମ ଭାଷାର ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ସମ୍ମତ ମହନୀୟତା ପ୍ରତିପାଦିତ କରିବା ସମୟରେ କହିଥାଉ ଯେ ବାପା ମାଆ ହିଁ ଭଗବାନ । ବାପା + ମାଆ =ଭଗବାନ ।
ବା - ବାୟୁ + ପା- ପାଣି +ମା- ମାଟି+ଆ- ଆକାଶ =ଭ- ଭୂ ଧାତୁରେ ପୃଥିବୀ + ଗ- ଗଗନ- ଆକାଶ+ ବା- ବାୟୂ + ନ- ନୀର - ଜଳ- ପାଣି  ।
ପୁନଃ ଶାସ୍ତ୍ର ରେ ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି-;
सर्वतीर्थमयी  माता  सर्वदेवमयः  पिता
मातरं पितरं तस्मात्  सर्वयत्नेन पूजयेत् ।
ଅତଏବ ପିତା - ମାତା ଚିର ବନ୍ଦିତ , କୌଣସି ମୁହୂର୍ତ୍ତର ଗଣ୍ଡି ମଧ୍ୟରେ ନୁହନ୍ତି ସୀମିତ ।  ପ୍ରତି ବର୍ଷ ମେ ମାସର ଦ୍ବିତୀୟ ରବିବାର ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ମାତୃ ଦିବସ ପାଳନର ଇତିହାସ ମଧ୍ୟ ଜାଣିବା ଉଚିତ ।୧୮୬୧ ରୁ ୧୮୬୫ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାରେ ଦାସତ୍ୱ ପ୍ରଥା ବିରୁଦ୍ଧରେ ବ୍ୟାପକ ଗଣ ଆନ୍ଦୋଳନ ଚାଲିଥିଲା ।  ଘମାଘୋଟ ଆନ୍ଦୋଳନ ସମୟରେ  କ୍ଷତାକ୍ତ , ଙ୍କ ସେବା,ମୃତ ଦେହକୁ ଉଠାଇ ସଂସ୍କାର କରିବା , ଆହତ ମାନଙ୍କ ସେବାରେ ଜଣେ ମହିଳା ନିଜକୁ ସମର୍ପି ଦେଇଥିଲେ ।‌ ଏଭଳି ସେବାରେ ଅନେକ ସୁସ୍ଥ ହୋଇଥିଲେ  । ନିଜ ଜୀବନକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରି ଅପରର ଦୁଃଖରେ ବିଗଳିତ ହୃଦୟର ଅକୃତ୍ରିମ କରୁଣା ପ୍ରଦର୍ଶିକା ହୋଇ ପଡିଥିଲେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସମସ୍ତଙ୍କର ସମ୍ମାନନୀୟା । ତାଙ୍କର ବିୟୋଗ ପରେ ତାଙ୍କର କନ୍ୟା  ଆନ୍ନା ଜାର୍ଭିସ୍ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ବାର୍ଷିକୀ କୁ ମାତୃ ଦିବସ ଭାବେ ପାଳନ କରିଥିଲେ । ୧୯୧୪ ମସିହାରେ  ଆମେରିକା ରାଷ୍ଟ୍ରପତି  ଉଗ୍ର ଉଇଲ୍ସନ  ସେହି ସେବାକାରିଣୀ ମାଆଙ୍କ ସ୍ମୃତି ରକ୍ଷା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ମେ ମାସର ଦ୍ବିତୀୟ ରବିବାରକୁ ମାତୃ ଦିବସ ଭାବେ ପାଳନ କରିବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଧେଶ ଦେଇଥିଲେ । ସେହି ଦିନ ଠାରୁ କେବଳ ଆମେରିକାରେ ନୁହେଁ , ଭାରତ ସମେତ ଅନେକ ଦେଶରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ମାତୃ ଦିବସ ପାଳିତ ହୋଇ ଆସୁଛି ।

ରାମାୟଣ ରେ ମହର୍ଷି ବାଲ୍ମୀକି ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ତୁଣ୍ଡରେ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କୁ କୁହାଇଛନ୍ତି " ଅପି ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣମୟୀ ଲଙ୍କା ନ ମେ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ରୋଚତେ, ଜନନୀ ଜନ୍ମଭୂମିଶ୍ଚ ସ୍ବର୍ଗାଦପି ଗରୀୟସୀ " । Laxman, even this golden Lanka does not appeal to me, Mother and Motherland is greater than heaven. ।
ଯାହା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ମହର୍ଷି ଭରଦ୍ୱାଜ କହିଯାଇଛନ୍ତି " ମିତ୍ରାଣି ଧନ ଧନ୍ୟାନି ପ୍ରଜାନାଂ ସମ୍ମତାନିବ, ଜନନୀ ଜନ୍ମଭୂମିଶ୍ଚ ସ୍ବର୍ଗାଦପି ଗରୀୟସୀ" ।
ଅର୍ଥାତ୍ ବନ୍ଧୁ ବର୍ଗ,ଧନ ସମ୍ପତ୍ତି, କ୍ଷମତା ପ୍ରତିପତ୍ତି ପ୍ରିୟ ହୋଇପାରେ ମାତ୍ର ଜନନୀ ଓ ଜନ୍ମଭୂମି ସର୍ବାନ୍ତକରଣରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ପୂଜ୍ୟ ।
ଅତଏବ ମା' ଓ ମାତୃଭୂମି ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷ ର ପ୍ରତି ମୁହୂର୍ତ୍ତର ବନ୍ଦନୀୟା,ପୂଜ୍ୟନୀୟା,ସ୍ମରଣୀୟା । କୋୖଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ର ଅବା ମୁହୂର୍ତ୍ତର ଗଣ୍ଡି ମଧ୍ୟ ରେ ସୀମିତ ରଖି ପୂଜା କରାଯାଏ ନାହିଁ । ପଶ୍ଚିମା ସଂସ୍କୃତି ରେ ଗୋଟିଏ ଦିନ ବାପା ଙ୍କ ପାଇଁ, ଗୋଟିଏ ଦିନ ମା'ଙ୍କ ପାଇଁ, ଆଉ ୩୬୩ ଦିନ ୪୧୩ ଟି ଦିବସ , ଯେପରି ହାତଧୂଆ ଦିବସ, ପରିସ୍କାର ଦିବସ,ବନ ଦିବସ, ମହିଳା ଦିବସ ଠାରୁ ପ୍ରେମ ଦିବସ ଯାଏଁ । ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଦିନରେ ତିନି ତିନି ଟା ଦିବସ ପାଳିତ ହେଉଛି । ଯେଉଁ ମାଟି ର ପାତାଳ ଭେଦୀ ସଂସ୍କୃତି ହେଉଛି "ପିତା ଧର୍ମ ପିତା ସ୍ଵର୍ଗ ପିତା ହିଁ ପରମ ତପ....,। ଅର୍ଥାତ୍ ବାପା ସ୍ବର୍ଗ ହେଲେ ମା" ସ୍ଵର୍ଗ ଠାରୁ ବଡ଼, ସେହି ମାଟିରେ ବିଗତ କୋଡ଼ିଏ ବର୍ଷ ଭିତରେ "ଜରା ନିବାସ"ର ସଂଖ୍ୟା ୨୨୭ଗୁଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବରେ ମୋ ବୋଉ ଆମ ପାଇଁ ସବୁକିଛି । ୯୭ ବର୍ଷ ବୟସରେ ୧୦ ଟି ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ କରିଛି, ମାତ୍ର ୨୫ଟି ସନ୍ତାନ ଙ୍କୁ ପାଳି ପୋଷି ମଣିଷ କରିଛି ଓ ଏବେ ଅନେକ ନାତି, ନାତୁଣୀ, ଅଣନାତି, ନାତୁଣୀ ଙ୍କ ସୁଖ ଦୁଃଖ ବୁଝୁଛି । ଅତଏବ ସେ
"ଧୈର୍ଯ୍ୟର ପାହାଡ, ଦୁଃଖର ଉହାଡ, ମମତା ର ମନ୍ଦାକିନୀ
ତୋ ପାଦତଳେ କୋଟି ମୁଣ୍ଡିଆ ମୋ ପୂଜ୍ୟା ଜନ୍ମ ପ୍ରଦାୟିନୀ ।।"
ଶାସ୍ତ୍ର ରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି-;

"आस्तां तावदियं प्रसूतिसमये दुर्वारशूलव्यथा

नैरुच्यं तनुशोषणं मलमयी शय्या च सांवत्सरी ।

एकस्यापि न गर्भ-भार-भरण-क्लेशस्य यस्याः क्षमो

दातुं निष्कृतिमुन्नतोऽपि तनयः तस्यैः जनन्यै नमः ।।"
ଏହାର ଇଂରାଜୀ ଅନୁବାଦ ହେଲା-;
"The acute irrepressible pain endured by the mother at the time of delivery, the distaste towards food and the resulting emaciation of the body during pregnancy, the year-long period after delivery, during which the bed was dirtied by the baby – let all these be. But the suffering that the mother endures in carrying the weight of the foetus throughout pregnancy, can never be compensated the least by a son, even if he is great and famous. Salutations to that mother." ।
ଶାସ୍ତ୍ର ରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି-;
गुरु पत्नी राजपत्नी ज्येष्ठ पत्नी तथैव च।

पत्नी माता स्वमाता च पञ्चैता मातरः स्मृताः।।"
ପାଞ୍ଚ ଜଣ ମାଆ ସର୍ଵଦା ବନ୍ଦନୀୟା । ଗୁରୁ ଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଙ୍କୁ ଆମେ ଗୁରୁମା ବୋଲି ସମ୍ବୋଧିତ କରିଥାଏ । ପତ୍ନୀ ଙ୍କ ମାତା ଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ବୋଉ ବୋଲି ତ କିଏ ମାଆ , ଇଂରାଜୀ ଭାଷାନୁରକ୍ତ ମାନେ ମମ୍ ସମ୍ବୋଧନ କରିଥାନ୍ତି ।
ପୁନଃ ଉଲ୍ଲେଖିତ ଯେ-;
नास्ति मातृसमा छाया नास्ति मातृसमा गतिः।

नास्ति मातृसमं त्राणं नास्ति मातृसमा प्रपा।।"
ମାଆ ହିଁ ତ ସାମାଜିକ ରୌଦ୍ରତାପରେ ସୁଶିତଳ ଛାୟା, ବିକଳ୍ପ ବିହୀନ ସହାୟତା, ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାୟିନୀ ।
ଅଗ୍ରପୂଜ୍ୟ ଗଣେଶ ଓ କାର୍ତ୍ତିକେୟ ଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ର କାହାଣୀ ମଧ୍ୟ ସର୍ବକାଳୀନ ଆଦର୍ଶ ଦର୍ଶନ ।
मातरं पितरं चैव यस्तु कुर्यात् प्रदक्षिणम्।

प्रदक्षिणीकृता तेन सप्तद्वीपा वसुन्धरा।।"
ଅର୍ଥାତ୍ ମାଆ ବାପା ଙ୍କ ଚର୍ତୁପାଶ୍ୱ ପରିଭ୍ରମଣ ହିଁ ବିଶ୍ବ ପରିଭ୍ରମଣ ।
ଆମେ ଅନେକ ସମୟରେ ଆମ ଭାଷାର ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ସମ୍ମତ ମହନୀୟତା ପ୍ରତିପାଦିତ କରିବା ସମୟରେ କହିଥାଉ ଯେ ବାପା ମାଆ ହିଁ ଭଗବାନ । ବାପା + ମାଆ =ଭଗବାନ ।
ବା - ବାୟୁ + ପା- ପାଣି +ମା- ମାଟି+ଆ- ଆକାଶ =ଭ- ଭୂ ଧାତୁରେ ପୃଥିବୀ + ଗ- ଗଗନ- ଆକାଶ+ ବା- ବାୟୂ + ନ- ନୀର - ଜଳ- ପାଣି ।
ପୁନଃ ଶାସ୍ତ୍ର ରେ ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି-;
सर्वतीर्थमयी माता सर्वदेवमयः पिता
मातरं पितरं तस्मात् सर्वयत्नेन पूजयेत् ।
କ୍ରମଶଃ

------------
" ଛି ଛି ମଦ ପିଇଵି ନାହିଁ ଲୋ କଳା ପାଣି ପରି ଦିଶେ
ସେଇ କଳା ପାଣି ପେଟରେ ପଡ଼ିଲେ ଚଉଦ ଭୂବନ ଦିଶେ" ।।
ଏହି କାଳଜୟୀ ସୁଆଙ୍ଗ ପଦ ଟି ଉଚ୍ଚାରଣ କଲା ସମୟରେ ଯେଉଁ ମ଼ହାପୁରୁଷ ଙ୍କ ଅମ୍ଲାନ ଅମୃତ ସ୍ମତି ଉଜ୍ଜୀବିତ ହୁଏ ସେହି ମହାମାନବ ଆଜି ର ତାରିଖରେ, ବୈଶାଖ ଅମାବାସ୍ୟା ରେ ଠିକ୍ ୬୯ ବର୍ଷ ତଳେ ଓଡିଶାର " କ'ଣ ନୁହନ୍ତି" ପ୍ରତିଭାଧର ଗଣକବି ବୈଷ୍ଣବ ପାଣି ଇହଲୀଳା ସମ୍ବରଣ କରିଥିଲେ, ସେ ଦିନ ଥିଲା ଇଂରାଜୀ ତାରିଖ ମେ,‌୧୦ ତାରିଖ,୧୯୫୬ ମସିହା । ଅଦ୍ଭୁତ, ବିସ୍ମୟ ପ୍ରତିଭାଧର ମହାପୁରୁଷ, ଯିଏ କୁମାର ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ( ତା.୨୨-୧୦-୧୮୮୨) ରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ଓ ୭୪ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଅମାବାସ୍ୟା ରେ ଇହଲୀଳା ସମ୍ବରଣ କରିଥିଲେ , ସହିତ ସର୍ବଜନମାନ୍ୟ ଗଣକବି ବୈଷ୍ଣବ ପାଣି ୨୨ ଅକ୍ଟୋବର ୧୮୮୨ ମସିହା, କୁମାର ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ମାହାଙ୍ଗା ଥାନାର କୋଠପଦା ଗାଁରେ ସୁଦର୍ଶନ ପାଣି ଓ ମାତା ଛାୟା ଦେବୀଙ୍କ ଓ୍ବୈରଷରୁ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ଛୋଟ ପିଲା ଦିନେ ତାଙ୍କର ପ୍ରକୃତ ନାମ ଥିଲା ଶତ୍ରୁଘ୍ନ । ସେ ପିଲାବେଳରୁ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ ହେତୁ ତାଙ୍କ ପିତାମାତା ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବଡ଼ଛତା ମଠ ତଳେ ବୈଷ୍ଣବ କରାଇଦେବାରୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସେ ହେଲେ ବୈଷ୍ଣବ ନାମରେ ପରିଚିତ । ତାଙ୍କ ପରିବାର ଅଭାବି ଓ ଗରୀବ ଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଜନ୍ମରୁ ଦେହାନ୍ତ ଯାଏଁ ଅଭାବ ଅନଟନ ଲାଗିରହିଥିଲା । ଏଗାର ବର୍ଷ ବୟସରୁ ସେ କୋଠପଦା ମଠ ମହନ୍ତଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଫୁଲତୋଳା, ଫୁଲଗୁନ୍ଥା କାମରେ ନିଯୁକ୍ତ ହେଲେ । ତଥାପି ପରିବାରର ଅବସ୍ଥା ଦିନକୁ ଦିନ ଖରାପ ହେବାରୁ ମଠ କାମ ଛାଡ଼ି ଗୋରୁ ଚରାଇବା କାମରେ ରହିଲେ । ୧୯ ବର୍ଷ ବୟସରେ ସେ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ପରେ ସେ ପ୍ରଥମ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ଜଣେ ଦଳିତ ଶ୍ରେଣୀର ନାରୀଙ୍କୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ବିବାହ କରିବାରୁ ତାହା ଅସବର୍ଣ୍ଣ ବିବାହରେ ଗଣା ହେଲା ଓ ସେ ସମାଜରୁ ବାସନ୍ଦ ହୋଇଥିଲେ । ପିଲା ଦିନେ ବୈଷ୍ଣବ ପାଣି ନୃତ୍ୟଗୀତ କରୁଥିଲେ। କୋଠପଦାର ମହନ୍ତ ବୈଷ୍ଣବ ପାଣିଙ୍କୁ ଡୋରାବିଶ ନିବାସୀ ସ୍ୱର୍ଗତ ଶିବରାମ ସିଂହଙ୍କ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ଛାଡ଼ିଲେ । ସେହିଦିନଠାରୁ ପାଣିଙ୍କର ନାଟକ ପ୍ରତି ଆଗ୍ରହ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା । ଫୁଲଗୁନ୍ଥା , ଗୋରୁଚରା କାମ ପରେ ୪ ଟଙ୍କା ବେତନରେ ଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପାଚକରୂପେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଲେ । ପ୍ରଧାନ ଶିକ୍ଷକ ସ୍ୱର୍ଗତ ଭୋଳାନାଥ ମିଶ୍ର ତାଙ୍କୁ ୪ର୍ଥ ଶ୍ରେଣୀରେ ନାମଲେଖାଇ ଅବୈତନିକ ଶିକ୍ଷା ଦାନ କରିଥିଲେ । ଷଷ୍ଠ ଶ୍ରେଣୀରେ ତାଙ୍କର ଶିକ୍ଷା ସମାପନ ହୋଇଥିଲା । ମାସିକ ବେତନ ୪ ଟଙ୍କାରେ ସେ ଘରୋଇ ଶିକ୍ଷକ ହେଲେ । ସେ ମାଳିହତା ଗ୍ରାମରେ ଓସ୍ତାଦିରୁ ନାଟକ ଜୀବନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ଓସ୍ତାଦ ତଥା ନାଟ୍ୟକାର ହିସାବରେ କ୍ରମେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଅର୍ଜନ କଲେ । ଗଡ଼ଜାତର ଅଧିକାଂଶ ରାଜ୍ୟ କଲିକତା ଓ ଟାଟା ଇତ୍ୟାଦି ସ୍ଥାନରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଏପରିକି ମୋହନ ସୁନ୍ଦର ଗୋସ୍ୱାମୀ, ଗୋପାଳ ଦାଶ, କୃଷ୍ଣପ୍ରସାଦ ବସୁ, ବାଳକୃଷ୍ଣ ମହାନ୍ତିଙ୍କ ସହ ସେ ବାଦୀଯାତ୍ରା କରିଥିଲେ । ବୈଷ୍ଣବ ପାଣି ଓଡ଼ିଆ ଯାତ୍ରା ଓ ଗୀତାଭିନୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକ ନାଟକ ଲେଖିଯାଇଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ରଚନାରେ ଛୁଆଁ-ଅଛୁଆଁ ଭଳି ସାମାଜିକ କୁସଂସ୍କାର, ଇଂରେଜ ଶାସନର ଅତ୍ୟାଚାର, ମାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ ବର୍ଜନ, ବିଶେଷ କରି ମଦ ମୁକ୍ତ ଓଡ଼ିଶା ଗଠନ, ଓଡ଼ିଆଙ୍କ କୁଲିଗିରି ଆଦିର ସମାଲୋଚନା ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ । ୧୯୦୩ ମସିହାରେ, ୨୧ ବର୍ଷ ବୟସରେ ସେ ପ୍ରଥମ ନାଟକ ଗୀତାଭିନୟ ‘ମେଘନାଦ ବଧ’ ଲେଖିଥିଲେ । ତାହାପରେ ସେ ଅନେକ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ନାଟକ ଲେଖିଯାଇଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ନାଟକରେ ସମାଜରେ ନୀଚ ଜାତି ଭାବେ ଗଣା ଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କ ଦୁଃଖ-ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା, ଚାଳିଚଳଣି ଆଦି ବଖାଣ ହୋଇଛି । ସମାଜରେ ନିଶା , ବିଶେଷ କରି ମଦ ନିଶା ନିବାରଣ ପାଇଁ ସେ ମଧ୍ୟ ନିଜ ରଚନାରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରଥିଲେ:-
“ ଛି ଛି ମଦ ପିଇବି ନାହିଁ ଲୋ କଳାପାଣି ପରି ଦିଶେ,
ସେଇ କଳାପାଣି ପେଟରେ ପଡ଼ିଲେ ଚଉଦ ଭୂବନ ଦିଶେ ” ।
ବୈଷ୍ଣବ ପାଣି ପାଲା ସାହିତ୍ୟ ରେ ଥିବା ରାମାୟଣ, ମହାଭାରତ, ସାରଳା ମହାଭାରତ, ଭାଗବତ, ନୃସିଂହପୁରାଣ, ଦାଣ୍ଡି ରାମାୟଣ ଓ ବିଲଙ୍କା ରାମାୟଣ ଆଦି ଅଧ୍ୟୟନ କରି ସେଥିରୁ ଉପାଖ୍ୟାନମାନ ଆହରଣ କରିଥିଲେ। ଏହା ତାଙ୍କ ନାଟକ ରଚନାରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ପାଲାକାର ଜୀବନରୁ ତାଙ୍କର ଆଶୁ କବିତା ଲିଖନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ତାଙ୍କର ଗୀତାଭିନୟ ପ୍ରହସନ ଗୁଡ଼ିକରେ ସଂଯୋଜିତ ସଙ୍ଗୀତ ଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ସେ ଗଣ କବି ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା । ଏଥିରେ ଗଣ ଜୀବନର ଭାଷା, ସୁଖ ଦୁଃଖ, ପଲ୍ଲୀ ପ୍ରାଣତା ଓ ବାସ୍ତବ ଜୀବନର ଚିତ୍ର ପରିଲକ୍ଷିତ । ଶକୁନ୍ତଳା ଓ ଛାନ୍ଦ କିଶୋରୀ ବିଳାପ ତାଙ୍କର ଦୁଇଟି ଗାଥାକାବ୍ୟ । ଏଥିରେ ବିଦଗ୍ଧ କାବ୍ୟିକତା ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ମହାକବି କାଳିଦାସଙ୍କ ଅଭିଜ୍ଞାନ ଶାକୁନ୍ତଳମ୍‌ ଓ ସ୍ୱଭାବ କବି ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କ ‘ପ୍ରଣୟ ବଲ୍ଲରୀ’ କାବ୍ୟ ଅନୁସରଣ କରି ବୈଷ୍ଣବ ପାଣି ରଚନା କରିଛନ୍ତି ‘ଶକୁନ୍ତଳା କାବ୍ୟ " । ଛାନ୍ଦ କିଶୋରୀ ବିଳାପ ଗଣକବିଙ୍କ ମର୍ମସ୍ପର୍ଶୀ ରଚନା । ବିଭିନ୍ନ ରାଗରାଗୀଣି ସମ୍ବଳିତ ଛନ୍ଦ ଏହି କାବ୍ୟର ଗୀତିଧର୍ମ କାବ୍ୟିକତାର ସ୍ୱରୂପ ବହନ କରିଛି । ଚଉତିଶା, ଚଉପଦୀ, ଭଜନ, ଜଣାଣ, ମାହାତ୍ମ୍ୟ, ମାଳିକା, ଶୋକଗୀତି, କୀର୍ତ୍ତନ ଆଦି ବିବିଧ କବିତା ରଚନା କରି ସେ ଓଡ଼ିଆ ପଦ୍ୟ ସାହିତ୍ୟକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିଛନ୍ତି । ବୈଷ୍ଣବ ପାଣି ଜଣେ ସଫଳ ଗୀତିକବି, ସ୍ୱତଃସ୍ପ୍ୱର୍ତ୍ତ ତାଙ୍କର କବିତ୍ୱ । ଅନ୍ତରର ଭାବହିଁ ତାଙ୍କ କବିତାର ଭାବବିନ୍ଦୁ । ଗଣକବି ବୈଷ୍ଣବ ପାଣି ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ କବିମାନଙ୍କର ପରି ଚଉତିଶା ରଚନା କରିଛନ୍ତି । ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସଙ୍କ ‘ଆର୍ତ୍ତତ୍ରାଣ ଚଉତିଶା’ ପରି ଗଣକବି ‘ନୀଳାଚଳ ଚଉତିଶା’ ରଚନା କରିଛନ୍ତି ଯାହା ଖୁବ୍‌ ହୃଦ୍ୟ ଓ ଭକ୍ତିଭାବପୂର୍ଣ୍ଣ । ଏତଦ୍‌ ବ୍ୟତୀତ ତାଙ୍କର ସାରଳା ଦେବୀ ଜଣାଣ ଚଉତିଶା, ଓଲଟ ଚଉତିଶା, ରାଧାକୃଷ୍ଣ ଚଉତିଶା, ମଙ୍ଗଳା ଚଉତିଶା ଆଦି ଲୋକପ୍ରିୟ । ତାଙ୍କର ଭଜନ ଓ ଜଣାଣ ଭିତରୁ କବିଙ୍କର ଭକ୍ତି ଭାବର ମାର୍ମିକ ପରିଚୟ ମିଳେ । ସେ ମଧ୍ୟ ରଚନା କରିଛନ୍ତି ଅନେକ ପ୍ରେମ ଗୀତି କବିତା । ସେ ମଧ୍ୟ ଅନେକ ଗୁଡ଼ିଏ ଶୋକ ଗୀତି କବିତାର ସ୍ରଷ୍ଟା । ତାଙ୍କ ଶୋକ ଗୀତି କବିତା ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍କଳମଣି ଗୋପବନ୍ଧୁ ଶୋକ, ପଞ୍ଜାବ କେଶରୀ ବିୟୋଗ ଓ ଅନ୍ତିମ ଶଯ୍ୟାରେ ମର୍ଦ୍ଦାରବୀ ଅନ୍ୟତମ । ସ୍ୱରାଜ୍ ପ୍ରଶଂସା, ସତ୍ୟାଗ୍ରହୀ, ଜାତୀୟ ଗୀତିକା, ବାପୁଜୀ ଓ ଉତ୍କଳକୁ ନେ ସେ ବହୁ ଜାତୀୟବାଦୀ ଗୀତି କବିତା ରଚନା କରିଛନ୍ତି ।
ଗଣକବିଙ୍କ ସୃଷ୍ଟି ସାମାଜିକ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଜାତୀୟଭାବ ଉଦ୍ରେକ କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥିଲା । କଥାକାର ଭାବରେ ବୈଷ୍ଣବ ପାଣି ଆଦ୍ୟ ଓଁକାର ତୋଳିଛନ୍ତି ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ସୃଷ୍ଟି ‘ଦୁଃଖିନୀ ଗୋବର ଗୋଟେଇ’ ଉପନ୍ୟାସ ମାଧ୍ୟମରେ । ଜାତି, ଜାତକ ଓ ଯୌତୁକ ବିହୀନ ସମାଜର ଏକ ଅସମାହିତ ପ୍ରଶ୍ନକୁ ସଜୀବ ଓ ସରଳ ପ୍ରଣାଳୀରେ ସମାଧାନ କରିବାରେ ସେ ଅଗ୍ରଣୀ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି । ଅସୀ କୁ ମସି ର ସମ୍ମାନ ଦେଇ ତାଙ୍କ ସୃଷ୍ଟିରୁ ନିର୍ଗତ ହୋଇଛି ଅନେକ ସାରସ୍ଵତ ସୃଷ୍ଟି, ଯାହା ଓଡ଼ିଆ ସାରସ୍ଵତ ଭଣ୍ଡାର କୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିଛି । ତାଙ୍କର ସଚିତ୍ର ସ୍ୱାମୀ ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ଉତ୍କଳ ‘ଗୃହଲକ୍ଷ୍ମୀ’ ପ୍ରମୁଖ ଉପନ୍ୟାସ ନାରୀ ସମାଜ ପାଇଁ ଏକ ଦର୍ପଣ ଶିଳା । ତାଙ୍କର ଗଦ୍ୟ ରଚନାରେ ପ୍ରାଣବନ୍ତ ବର୍ଣ୍ଣନାଶୈଳୀ ଯେପରି ପରିଚ୍ଛନ୍ନ ସେପରି ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ । ତାଙ୍କ ସୃଷ୍ଟି ଗୀତିନାଟ୍ୟ, ଗୀତାଭିନୟ/ସୁଆଙ୍ଗ (ପୌରାଣିକ) ମଧ୍ୟରେ ରଙ୍ଗସଭା (ଗୀତିନାଟ୍ୟ),ବ୍ରଜଲୀଳା (ସୁଆଙ୍ଗ),ଧ୍ରୁବ ଚରିତ (ସୁଆଙ୍ଗ),
କୀଚକବଧ (ସୁଆଙ୍ଗ),ପ୍ରହଲ୍ଲାଦ ଚରିତ (ଗୀତାଭିନୟ),
ଦାଣ୍ଡିପର୍ବ (ଗୀତାଭିନୟ),ଦାନବୀର ହରିଶ୍ଚନ୍ଦ୍ର (ସୁଆଙ୍ଗ)
ନଳଦମୟନ୍ତୀ (ଗୀତିନାଟ୍ୟ),ରାବଣ ବଧ (ଗୀତିନାଟ୍ୟ),ମହିଷାସୁର ବଧ,ସହସ୍ରା ରାବଣ ବଧ, ବାଲ୍ୟଲୀଳା, ସୁଭଦ୍ରା ହରଣ,ମାଧବ ସୁଲୋଚନା
ସାବିତ୍ରୀ ସତ୍ୟବାନ (ସୁଆଙ୍ଗ),ନିକୁଞ୍ଚ ମିଳନ (ସୁଆଙ୍ଗ),ଶ୍ରୀବତ୍ସ ରାଜା ବା ଶନି ଲକ୍ଷ୍ମୀ କଳି,ପାର୍ବତୀ ବିବାହ (ସୁଆଙ୍ଗ),
ରଘୁ ଅରକ୍ଷିତ ନାବକେଳି (ସୁଆଙ୍ଗ),ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜା (ଗୀତାଭିନୟ), ବକାସୁର ବଧ (ଗୀତିନାଟ୍ୟ),
ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନ ବଧ (ଗୀତିନାଟ୍ୟ),ହରପାର୍ବତୀ ବିଭା (ସୁଆଙ୍ଗ),
ଜରାସନ୍ଧ ବଧ,ମୁକ୍ତାଚୋରି (ସୁଆଙ୍ଗ),ଯଯାତି କେଶରୀ (ଗୀତାଭିନୟ),ଲାବଣ୍ୟ-ବତୀ ଚନ୍ଦ୍ରଭାନୁ ପରିଣୟ (ଗୀତିନାଟ୍ୟ),ଶ୍ୱେତ ବସନ୍ତ (ସୁଆଙ୍ଗ)କେଦାର ଗୌରୀ (ଗୀତିନାଟ୍ୟ),ଉଷା-ବୟନ୍ତ (ଗୀତିନାଟ୍ୟ),କାଳିଦାସ (ଗୀତାଭିନୟ) ମିରାବାଇ କଳାପାହାଡ଼ (ଗୀତିନାଟ୍ୟ)
ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତ (ଗୀତିନାଟ୍ୟ),ସଂଯୁକ୍ତା ପରିଣୟ,ଠକପୁରାଣ ସୁଆଙ୍ଗ
ଜୟନ୍ତ ଜୟପାଳ ସୁଆଙ୍ଗ,ନିର୍ବାସିତ ରାଜପୁତ୍ର
ଅମରବିଳାସ,ସୌଦାଗର ଫାର୍ସ, ନାଟୁଆ ମହାନ୍ତି ଫାର୍ସ, ଆଲିବାବା ଫାର୍ସ, ଗୋପାଳଭାଣ୍ଡ ପ୍ରହସନ, କେଳାକେଳୁଣୀ ଫାର୍ସ, ମା ଡାଆଣୀ-ପୁଅ ମଦୁଆ,କଲିକତିଆ ଜୋଇଁ ଭଳି ଅନେକ ଫାର୍ସ ର ସ୍ରଷ୍ଟା ଏବଂ ନିଜେ ହିଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ । ଏଭଳି ମହାପୁରୁଷଙ୍କ ୬୯ ତମ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ତିଥିରେ ତାଙ୍କର ଅମ୍ଲାନ ଅମୃତ ସ୍ମତି ପ୍ରତି କୋଟି କୋଟି ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛୁ ।

----------
ଜାତୀୟ ଇତିହାସରେ ଜଣେ ମହାନ୍ ତ୍ୟାଗୀ, ଆଦର୍ଶ ଜୀବନଚର୍ଯ୍ୟାର ମୂର୍ତ୍ତିମନ୍ତ ପ୍ରତୀକା , ଭାରତର ସର୍ବକାଳୀନ ଯଶସ୍ବୀ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ , ଶାନ୍ତି ଦୂତ, " ଜୟ ଜବାନ,ଜୟ କିଶାନ" ମହାମନ୍ତ୍ର ଉଦଘୋଷକ ଲାଲ୍ ବାହାଦୁର ଶ୍ରୀବାସ୍ତବ ( ଶାସ୍ତ୍ରୀ)ଙ୍କ  ସହଧର୍ମିଣୀ ବରେଣ୍ୟା ଲଳିତା ଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କର  ୩୨ ତମ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ବାର୍ଷିକୀ ଅବସରରେ  ଗତ ଚାରି ଦିନ ତଳେ ତାଙ୍କର ଅମୃତ ଅମ୍ଲାନ ସ୍ମୃତି ପ୍ରତି କୋଟି କୋଟି ପ୍ରଣାମ ଜଣାଇ ଏକ ଆଲେଖ୍ୟ ଆଲୋଚନା ମୁଖ ପୁସ୍ତକରେ ପ୍ରକାଶ କରାଇଥିଲୁ ।‌  ମହିୟସୀଙ୍କ ସୃଷ୍ଟି " ମୋ ପତି ମୋ ଦେବତା" ପୁସ୍ତକଟି ସମଗ୍ର ଭାରତବର୍ଷରେ ବହୁଳ ବ୍ୟବହୃତ ପୁସ୍ତକ, ଯାହା ପ୍ରାୟତଃ ଭାରତର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାଷାରେ ଅନୁବାଦିତ ହୋଇଛି । ବିଶେଷ କରି ବିବାହ ଉତ୍ସବ ସମୟରେ ଏହି ପୁସ୍ତକକୁ ଲୋକେ ନବବଧୂ ଙ୍କୁ ଉପହାର ଦେଇଥାନ୍ତି ।  ଏହି ପୁସ୍ତକ ଉପରେ ଆମେ ବରେଣ୍ୟା ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଙ୍କ ସହିତ ଅନେକ ବାର ଆଲୋଚନା କରିଛୁ । ୧୯୮୯ ରୁ ୧୯୯୨ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ତତଃ ପଚାଶ ଥର ଆଲୋଚନା କରିଛୁ । ବିଶେଷ କରି ୧୯୨୭ ମସିହାରେ ତାଙ୍କର ବୈବାହିକ ଜୀବନ ଠାରୁ ଲାଲ୍ ବାହାଦୁର ଙ୍କ ଅବର୍ତ୍ତମାନ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ଅନାଲୋଚିତ ଇତିହାସ ସେ ଆମକୁ କହିଥିଲେ ।  ମୋଗଲସରାଇ ଠାରୁ ଅଳ୍ପ ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ ମିର୍ଜାପୁର ଥିଲା ଲଳିତା ଦେବୀଙ୍କ ପୈତୃକ ଗୃହ । ଅତି ନିରାଡମ୍ବର ଭାବେ ପାରମ୍ପରିକ ରୀତି ଅନୁସାରେ ସମ୍ପର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିଲା ବିବାହ ଉତ୍ସବ । ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଯୌତୁକ ସ୍ୱରୂପ ଆଣିଥିଲେ ଗୋଟିଏ ଅରଟ ଏବଂ କେଇ ଗଜ ହାତ ତିଆରି କପଡା । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ବର ଆଉ କିଛି ଗ୍ରହଣ କରିବେ ନାହିଁ ବୋଲି ଥିଲା ଲାଲ ବାହାଦୂରଙ୍କ ସର୍ତ୍ତ ।  ଯେହେତୁ ଆମେ ତାଙ୍କର କନିଷ୍ଠ ପୁତ୍ର ଅନୀଲ ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଙ୍କ ସହିତ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ ଏଵଂ ତାଙ୍କର ମାନସ ପୁତ୍ର ବିଶ୍ବନାଥ ପ୍ରତାପ ସିଂହ ( ଭି ପି ସିଂହ) ଙ୍କର ଜଣେ ଅନୁଗାମୀ ଥିଲୁ , ସେ ହେତୁ ସେ ଆମକୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶ୍ରଦ୍ଧା କରୁଥିଲେ । ସେ ଥିଲେ   ଜଣେ ସମର୍ପିତା ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଭକ୍ତ ଏବଂ ଅତ୍ୟନ୍ତ ତାମ୍ବୁଳ ପ୍ରିୟ । ଆମେ ପ୍ରାୟତଃ ଓଡ଼ିଶା ନିବାସ ପାଖରେ ଭଦ୍ରକ ବାସିନ୍ଦା ପାଢ଼ୀ ଙ୍କ ଠାରୁ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ପାନ ଏବଂ  ନେଇଥିବା ଶୁଖିଲା ମହାପ୍ରସାଦ ଧରି ତାଙ୍କର ଆଶୀର୍ବାଦ ପାଇବା ପାଇଁ ଯାଉଥିଲୁ । ତାଙ୍କର ମାତୃ ସୁଲଭ ସ୍ନେହ ଆଦର ନିକଟରେ ଆମ ମୁଣ୍ତ ସର୍ବଦା ନଇଁ ଯାଉଥିଲା ।  ଆମେ ତାଙ୍କ ଠାରୁ ଶୁଣିଥିଲୁ  ଯେ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରେ ଯେତେବେଳେ କଂଗ୍ରେସ ଦଳ କ୍ଷମତାକୁ ଆସିଲା ସେତେବେଳକୁ ଲାଲ ବାହାଦୂର ଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସରଳ ଅଥଚ ଦୃଢ଼ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ସମସ୍ତଙ୍କ ନିକଟରେ କିପରି ସୁପରିଚିତ ହୋଇସାରିଥିଲା । ଜାତୀୟତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ତାଙ୍କର ଅବଦାନକୁ ସମସ୍ତେ ସ୍ୱୀକୃତି ପ୍ରଦାନ କରିସାରିଥିଲେ । ୧୯୪୬ ମସିହାରେ ଯେତେବେଳେ କଂଗ୍ରେସ ସରକାର ଗଠିତ ହେଲା ଏହି ଦୃଢ଼ମନା ବ୍ୟକ୍ତି ଦେଶର ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଗଠନମୂଳକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିବା ଲାଗି ଆବଶ୍ୟକ ପଡିଲା । ତାଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ମିଳିଲା ନିଜ ରାଜ୍ୟ ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶର ସଂସଦୀୟ ସଚିବ ଭାବେ ଏବଂ ପରେ ପରେ ସେ ଉନ୍ନୀତ ହୋଇଥିଲେ ସ୍ୱରାଷ୍ଟ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀ ପଦକୁ । କଠିନ ପରିଶ୍ରମ ପାଇଁ ତାଙ୍କ ମନରେ ଥିବା ମନୋବଳ, କ୍ଷମତା ଏବଂ କର୍ତ୍ତବ୍ୟନିଷ୍ଠା ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶରେ ସମସ୍ତଙ୍କ ତୁଣ୍ଡରେ ଏକ ସୁପରିଚିତ ଶବ୍ଦରେ ପରିଣତ ହୋଇପାରିଥିଲା ।
ସ୍ବାଧୀନ ଭାରତର କ୍ଷମତାକୁ କଂଗ୍ରେସ ଆସିବା ପରେ ଲାଲ ବାହାଦୂରଙ୍କ ନିର୍ମଳ ଭାବମୂର୍ତ୍ତିକୁ ଜାତୀୟ ସଂଗ୍ରାମର ନେତାମାନେ ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ। ୧୯୫୧ରେ ତାଙ୍କୁ ନିଜ ରାଜ୍ୟ ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶର ଗୃହମନ୍ତ୍ରୀ ଦାୟିତ୍ବରୁ ଆଣି କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ରେଳବାଇ, ସଡ଼କ ଓ ପରିବହନ, ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ଉଦ୍ୟୋଗ ଏବଂ ସୌରାଷ୍ଟ୍ର ବିଭାଗ ପରି ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ମନ୍ତ୍ରାଳୟଗୁଡ଼ିକର ଦାୟିତ୍ବ ଦେଇଥିଲେ। ୧୯୬୨ ଭାରତ-ଚୀନ ଯୁଦ୍ଧ ବେଳେ ଗୃହମନ୍ତ୍ରୀ ଥିବା ଲାଲ ବାହାଦୂର ଦେଶର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ସୁରକ୍ଷାକୁ ଯଥାସାଧ୍ୟ ସମ୍ଭାଳି ରଖିଥିଲେ। ୧୯୬୪ରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଜବାହରଲାଲ ନେହରୁଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ସେ ଦ୍ବିତୀୟ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବେ ଦେଶର ଦାୟିତ୍ବ ନେଇଥିଲେ ଏବଂ ୧୯୬୫ରେ ପାକିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧ ବେଳେ ‘ଜୟ ଯବାନ, ଜୟ କିଷାନ’ ପରି ସ୍ଳୋଗାନ ଦେଇ ଦେଶର ଖାଦ୍ୟ ସଂକଟକୁ ଦୂର କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କ ବଳିଷ୍ଠ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ବର ଅନେକ ଉଦାହରଣୀୟ ତଥ୍ୟ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେତେବେଳେ ଘଟିଥିବା ଏକ ରେଳ ଦୁର୍ଘଟଣାରେ ଅନେକ ଯାତ୍ରୀଙ୍କ ପ୍ରାଣହାନୀ ଘଟିଥିଲା ଏବଂ ଏଥିପାଇଁ ସେ ନୈତିକ ଦାୟିତ୍ୱ ନିଜ ମୁଣ୍ଡକୁ ନେଇ ମନ୍ତ୍ରୀପଦରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିବା ର ଇତିହାସ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଉଦାହରଣୀୟ ତଥ୍ୟ ଭାବେ ବହୁଳ ବ୍ୟବହୃତ। ଶାସ୍ତ୍ରୀଜୀଙ୍କ ଏଭଳି ଅଭୂତପୂର୍ବ ସିଦ୍ଧାନ୍ତକୁ ଆଜି ସୁଦ୍ଧା ସଂସଦ ଏବଂ ସାରା ଦେଶରେ ପ୍ରଶଂସା କରାଯାଇଆସୁଛି । ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ପଣ୍ଡିତ ନେହରୁ ଏହି ଘଟଣା ସମ୍ପର୍କରେ ସଂସଦରେ ବକ୍ତବ୍ୟ ରଖି ଲାଲ ବାହାଦୂର ଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ନିଷ୍ଠା ଏବଂ ଉଚ୍ଚ ଆଦର୍ଶବାଦକୁ ଭୂୟସୀ ପ୍ରଶଂସା କରିଥିଲେ । ସେ କହିଥିଲେ ଯେ ଏଇଥି ପାଇଁ ସେ ତାଙ୍କର ଇସ୍ତଫା ପତ୍ର ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି ଯଦ୍ୱାରା ଏହା ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏକ ଉଚ୍ଚ ପରମ୍ପରା ଉଦାହରଣ ସୃଷ୍ଟି କରିବ । ଲାଲ ବାହାଦୂର ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଯେ କୌଣସି ମତେ ଏହି ରେଳ ଦୁର୍ଘଟଣା ପାଇଁ ଦାୟୀ ନୁହଁନ୍ତି ତାହା ସମସ୍ତେ ଉପଲବ୍ଧି କରୁଛନ୍ତି । ଏହି ରେଳ ଦୁର୍ଘଟଣା ସଂପର୍କରେ ସଂସଦରେ ଚାଲିଥିବା ବିସ୍ତୃତ ବିତର୍କର ଉତ୍ତର ଦେଇ ଲାଲ ବାହାଦୂର ଶାସ୍ତ୍ରୀ କହିଥିଲେ “ସମ୍ଭବତଃ ଶରୀର ଗଠନରେ ମୁଁ କ୍ଷୁଦ୍ର ଏବଂ ମୋର କଥାବାର୍ତ୍ତା ନରମ ହୋଇଥିବାରୁ ମୁଁ କୌଣସି ଦୃଢ଼ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବାକୁ ସକ୍ଷମ ନୁହଁ ବୋଲି ଲୋକମାନେ ବିଶ୍ୱାସ କରିବା ସ୍ୱଭାବିକ । ଯଦିଚ ମୁଁ ଶାରିରୀକ ଭାବେ ଦୃଢ଼ ନୁହେଁ, ମୁଁ ଭାବୁଛି ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ମୁଁ ସେତେଟା ଦୁର୍ବଳ ହୋଇ ନପାରେ” । ଲାଲ ବାହାଦୂର ତାଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ମନ୍ତ୍ରୀପଦ ଭାର ସମ୍ପାଦନ ମଧ୍ୟରେ କଂଗ୍ରେସ ଦଳର ସାଂଗଠନିକ ବ୍ୟାପାରରେ ନିଜର ଦକ୍ଷତା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିପାରିଥିଲେ । ୧୮୫୨,୫୭   ଏବଂ  ୧୯୬୨ ମସିହା ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନରେ ତାଙ୍କର ସାଂଗଠନିକ ଦକ୍ଷତା ହିଁ ଦଳକୁ ବିଜୟୀ କରିବାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ମାତ୍ରାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଏ କଥା ସଭିଏଁ ସ୍ୱୀକାର କରିଥିଲେ । ସେତେବେଳେକୁ ଲାଲ ବାହାଦୂର ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଦୀର୍ଘ ୩୦ବର୍ଷରୁ ଅଧିକ କାଳ ଧରି ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ ଭାବେ ଦେଶ ପାଇଁ କରିଥିବା ସେବା ଠୁଳ ହୋଇସାରିଥାଏ । ଏହି ସମୟରେ ସେ ଜଣେ ସଚ୍ଚୋଟ ଏବଂ ସକ୍ଷମ ରାଜନେତା ଭାବେ ସମସ୍ତଙ୍କ ନିକଟରେ ସୁପରିଚିତ ହୋଇସାରିଥିଲେ । ଅମାୟିକ, ସହନଶୀଳ, ଦୃଢ଼ ମନୋବଳ ଓ କୃତସଂକଳ୍ପ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ଭାବେ ସେ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ମନର ଭାଷାକୁ ଭଲ ଭାବେ ବୁଝି ପାରୁଥିଲେ । ଏଥିସହ ସେ ଥିଲେ ଜଣେ ଦୂରଦ୍ରଷ୍ଟା ଯେ ଦେଶକୁ ପ୍ରଗତି ପଥରେ ଆଗେଇ ନେବା ଲାଗି ନିଜର ନେତୃତ୍ୱ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ରାଜନୈତିକ ଆଦର୍ଶରେ ଲାଲ ବାହାଦୂର ଶାସ୍ତ୍ରୀ ସାରା ଜୀବନ ଗଭୀର ଭାବେ ଅନୁପ୍ରାଣୀତ ହୋଇଥିଲେ । ଗାନ୍ଧୀ ଏକଦା କହିଥିଲେ କଠିନ ଶ୍ରମ ହିଁ ପ୍ରାର୍ଥନା ସଙ୍ଗେ ସମାନ । ରାଜନୈତିକ ଗୁରୁଙ୍କର ଏହି କେଇଟି ଶବ୍ଦ ଶାସ୍ତ୍ରୀଜୀଙ୍କ କାନରେ ଯେପରି ସାରା ଜୀବନ ଗୁଞ୍ଜରିତ ହୋଇଚାଲିଥିଲା ।  ଗାନ୍ଧୀ ଓ ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଗୋଟିଏ ତାରିଖରେ ଜନ୍ମ  ଏକ କାକତାଳିକ ନ୍ୟାୟ ନୁହେଁ ବୋଧେ ବିଧି ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ । ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପରମ୍ପରାରେ ପ୍ରଭାବିତ ଲାଲ ବାହାଦୂର ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତିର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ପ୍ରତିନିଧି କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ ।   ଓଡ଼ିଶାର ମହାନ୍ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ବିପ୍ଲବୀ ପ୍ରାଣନାଥ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ , ତାଙ୍କର ଅବର୍ତ୍ତମାନରେ ତାଙ୍କର ପରିବାର ସମ୍ପର୍କରେ ଵରେଣ୍ୟା ଲଳିତା ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଆମ ଠାରୁ ବୁଝିଥିଲେ । ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ  ଲାଲ୍ ବାହାଦୁର ଶ୍ରୀବାସ୍ତବ ଏବଂ ବିପ୍ଲବୀ ପ୍ରାଣନାଥ ପଟ୍ଟନାୟକ ଥିଲେ ସହପାଠୀ ଏବଂ ଘନିଷ୍ଠ ବନ୍ଧୁ । ପୁନଃ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖ ଯୋଗ୍ୟଯେ ଲାଲ ବାହାଦୂର ଶାସ୍ତ୍ରୀ ବାରଣାସୀ ସ୍ଥିତ କାଶୀ ବିଦ୍ୟାପୀଠରେ ପାଠ ପଢୁଥିବା ସମୟରେ ବିପ୍ଲବୀ ପ୍ରାଣନାଥ ଥିଲେ ସହପାଠୀ । କାଶୀ ବିଦ୍ୟାପୀଠ ଦେଶରେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନକୁ ବିରୋଧ କରି ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିବା ଜାତୀୟ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ ଥିଲା । ସେଠାରେ ଏ ଦୁହେଁ ଅନେକ ମହାନ୍ ବିଦ୍ୱାନ ଏବଂ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନେତାଙ୍କ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଥିଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଗଭୀର ଭାବେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲେ । ଏହି ବିଦ୍ୟାପୀଠରେ ଲାଲ ବାହାଦୂର ଓ ବିପ୍ଲବୀ ପ୍ରାଣନାଥଙ୍କୁ ଶାସ୍ତ୍ରୀ   ଉପାଧି (ଡିଗ୍ରୀ )ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲା । ଲାଲ ବାହାଦୂର ସେହି ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଶବ୍ଦଟି ତାଙ୍କ ନାମ ସହ ସବୁଦିନ ପାଇଁ ଯୋଡି ଦେଇ ହୋଇଥିଲେ ଲାଲ ବାହାଦୂର ଶ୍ରୀବାସ୍ତବ ରୁ ଲାଲ୍ ବାହାଦୁର ଶାସ୍ତ୍ରୀ , ମାତ୍ର ବିପ୍ଲବୀ ପ୍ରାଣନାଥ ଶାସ୍ତ୍ରୀ ବିଶେଷଣ କେବେ ବ୍ୟବହାର କରି ନଥିଲେ । ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଜୀ 'ମର ନାହିଁ ମାର' ସ୍ଲୋଗାନ ଦେଇଥିଲେ, ଯାହା ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ସ୍ୱାଧୀନତାର ନିଆଁକୁ ତୀବ୍ର କରିଥିଲା। ୧୯୨୦ ରେ ଶାସ୍ତ୍ରୀଜୀ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମକୁ ଡେଇଁଲେ ଏବଂ 'ଭାରତ ସେବକ ସଂଗଠନ'ର ସେବାରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ। ସେ ଏମିତି ଜଣେ ନେତା ଥିଲେ ଯିଏ ତାଙ୍କର ସାରା ଜୀବନ ଦେଶ ତଥା ଗରିବଙ୍କ ସେବା ପାଇଁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଦେଇଥିଲେ।ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଜୀ ସମସ୍ତ ଆନ୍ଦୋଳନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରୁଥିଲେ। ଫଳରେ ତାଙ୍କୁ ଅନେକ ଥର ଜେଲ୍‌ ଯିବାକୁ ପଡିଛି। ସେ ୧୯୨୧ ମସିହାରେ 'ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନ', ୧୯୩୦ରେ 'ଦାଣ୍ଡିଯାତ୍ରା' ରେ ସକ୍ରିୟ ଭାବରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ, ଏବଂ ୧୯୪୨ରେ ‘ଭାରତ ଛାଡ’ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ।ସ୍ୱାଧୀନ ଭାରତରେ ତାଙ୍କୁ ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶ ସଂସଦର ସଚିବ ଭାବରେ ନିଯୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା। ଗୋବିନ୍ଦ ବଲ୍ଲଭ ପନ୍ତଙ୍କ କ୍ୟାବିନେଟ୍‌ର ଛାୟାରେ ତାଙ୍କୁ ପୋଲିସ ଓ ପରିବହନ ଦାୟିତ୍ୱ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଏହି ସମୟରେ ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଜୀ ପ୍ରଥମେ ମହିଳାଙ୍କୁ କଣ୍ଡକ୍ଟର ଭାବରେ ନିଯୁକ୍ତ କରିଥିଲେ ଏବଂ ପୋଲିସ ବିଭାଗରେ ସେ ବାଡ଼ି ବଦଳରେ ପାଣି ତୋପ ଦ୍ୱାରା ଭିଡ଼କୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ନିୟମ କରିଥିଲେ।୧୯୫୧ ମସିହାରେ ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଜୀଙ୍କୁ 'ଅଲ୍‌-ଇଣ୍ଡିଆ-ନ୍ୟାସ୍‌ନାଲ୍‌-କଂଗ୍ରେସ'ର ସାଧାରଣ ସମ୍ପାଦକ ଭାବରେ ନିଯୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା। ଲାଲ ବାହାଦୂର ଶାସ୍ତ୍ରୀ ସବୁବେଳେ ପାର୍ଟି ପାଇଁ ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ ଥିଲେ। ସେ ୧୯୫୨, ୧୯୫୭, ୧୯୬୨ ନିର୍ବାଚନରେ ସେ ଦଳ ପାଇଁ ବହୁତ ପ୍ରଚାର କରିଥିଲେ ଏବଂ ବହୁ ସଂଖ୍ୟାରେ କଂଗ୍ରେସକୁ ବିଜୟୀ କରାଇଥିଲେ।ଋଷ ଏବଂ ଆମେରିକାର ଚାପରେ ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଜୀ ଶାନ୍ତି ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷର କରିବାକୁ ଋଷର ରାଜଧାନୀ ତାସ୍‌କେଣ୍ଟ୍‌ରେ ପାକିସ୍ତାନର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଆୟୁବ ଖାନଙ୍କୁ ଭେଟିଥିଲେ। ଚାପ ପକାଇ ସେମାନଙ୍କୁ ଦସ୍ତଖତ କରାଯାଇଥିବା କୁହାଯାଏ। ଚୁକ୍ତିନାମା ରାତିରେ ୧୧ ଜାନୁୟାରୀ ୧୯୬୬ରେ ସେ ରହସ୍ୟମୟ ଭାବରେ ମୃତ୍ୟୁ ବରଣ କଲେ। ସେହି ସମୟ ଅନୁଯାୟୀ, ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଜୀଙ୍କର ହୃଦଘାତ ହୋଇଥିଲା।କୁହାଯାଏ ଯେ ତାଙ୍କର ପୋଷ୍ଟମର୍ଟମ କରାଯାଇ ନଥିଲା, କାରଣ ତାଙ୍କୁ ବିଷ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଏହା ଏକ ସୁଚିନ୍ତିତ ଷଡଯନ୍ତ୍ର ଥିଲା, ଯାହା ଏବେ ମଧ୍ୟ ତାସ୍‌କେଣ୍ଟର ବାୟୁରେ ଏକ ରହସ୍ୟ ହୋଇ ରହିଯାଇଛି। ଯମୁନା ନଦୀ କୂଳରେ ତାଙ୍କର ଅନ୍ତିମ ସଂସ୍କାର କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ସେହି ସ୍ଥାନର ନାମ ଥିଲା 'ବିଜୟ ଘାଟ'।  ବିଗତ ଦିନରେ " ସୁବାର୍ତ୍ତା" ରେ " ନେତାଜୀ ଓ ଶାସ୍ତ୍ରୀଜୀ ବଞ୍ଚିଲେ,ବହୁ ନେତା ବଞ୍ଚିବେ ନାହିଁ" ଶୀର୍ଷକରେ ଅଗ୍ରଲେଖ, ଅନେକ ଆଲେଖ୍ୟ ଆଲୋଚନା ହୋଇଛି ।  

------------------------------
ଆମ ଜାତୀୟ ଜୀବନର ଅମ୍ଲାନ ତିଥି ବୈଶାଖ,ଶୁକ୍ଲ ତୃତୀୟା‌ ଅର୍ଥାତ୍
ପବିତ୍ର ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା , ଭଗବାନ ପର୍ଶୁରାମଙ୍କ ପବିତ୍ର ଜନ୍ମତିଥି ଏବଂ ଆମ ଓଡ଼ିଆ ଜାତିର ଗର୍ବ ଗୈାରବ , ବିଶ୍ବ ମେଧା ପତାକା ଉତ୍ତୋଳକ କବିରାଜ ଜୟଦେବଙ୍କ ପବିତ୍ର ଜୟନ୍ତୀ । ତିଥି ସମ୍ପର୍କରେ ଅର୍ଥାତ୍ ବୈଶାଖ ମାସ ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷ ତୃତୀୟା ସହିତ କୃତ୍ତିକା ବା ରୋହିଣୀ ନକ୍ଷତ୍ରଯୁକ୍ତ ହେଲେ ମହାଫଳ ପ୍ରାପ୍ତି ହୁଏ ବୋଲି ଛୋଟ ପିଲା ଦିନେ ଜେଜେ ମା ରେବତୀ ଦେବୀ ଙ୍କ ଠାରୁ ଜାଣିବାକୁ ପାଇଥିଲୁ । ଏହାକୁ ବ୍ରତ ରୂପେ ମଧ୍ୟ ପାଳନ କରାଯାଏ । ବ୍ରତୀମାନେ ଶୁଦ୍ଧକାଳରେ ଏହି ବ୍ରତକୁ ଆରମ୍ଭକରି ଆଠବର୍ଷରେ ଉଦ୍‌ଯାପନ କରନ୍ତି । ଏହିଦିନ ଜଳଦାନ କଲେ କି ପୁଣ୍ୟଫଳ ମିଳେ ।‌ ଏ ସଂପର୍କରେ ଚମତ୍କାର ଉପାଖ୍ୟାନଟି ନିମ୍ନ ରେ ଏହିପରି- "ପୁରାକାଳରେ ଜଣେ ପାପୀ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଥିଲେ । ସେ ତାଙ୍କ ଜୀବନରେ କିଛି ଦାନ ଧର୍ମକାର୍ଯ୍ୟ କରି ନଥିଲେ । ଥରେ ତାଙ୍କ ଗୃହକୁ ଅନ୍ୟ ଜଣେ ତୃଷାର୍ତ୍ତ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଆସି ଜଳଭିକ୍ଷା କଲେ । ପାପୀ ବ୍ରାହ୍ମଣ ତାଙ୍କୁ ଜଳ ନଦେଇ ନିଷ୍ଠୁର ଭାବେ ଗୃହରୁ ବିତାଡିତ କଲା ସମୟରେ ସୁଶିଳା ନାମ୍ନୀ ତାଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ଆସି ସ୍ୱାମୀକୁ ସେ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ନିବୃତ୍ତ କଲେ ଓ ତୃଷାର୍ତ୍ତକୁ ଜଳଦାନ କଲେ । କିଛି ବର୍ଷ ପରେ ପାପୀ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ହେଲା । ଯମଦୂତମାନେ ଆସି ତାଙ୍କୁ ବାନ୍ଧି ନେଇଗଲେ । ଯମପୁରୀରେ ଥାଇ ଥରେ ସେ ତୃଷାର୍ତ୍ତ ହୋଇ ଯମଦୂତଙ୍କୁ ଜଳଭିକ୍ଷା କଲେ। ଯମଦୂତମାନେ ତାହାକୁ ତିରଷ୍କାର କରି କହିଲେ- ନିଜ ଜୀବନରେ କେବେ ଜଳଦାନ ନକରି ଜଳଭିକ୍ଷା କରୁଛୁ କିପରି, ପାପୀ ? ଏହି ସମୟରେ ସ୍ୱୟଂ ଯମରାଜ ସେଠାରେ ପହଞ୍ଚି ସ୍ୱହସ୍ତରେ ସେ ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ଜଳଦାନ କଲେ । ଦୂତମାନେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇ ଏହାର କାରଣ ପଚାରିବାରୁ ଯମରାଜ କହିଲେ – ଏହି ବ୍ରାହ୍ମଣ ସାରା ଜୀବନ ପାପକର୍ମ କରିଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ଅକ୍ଷୟତୃତୀୟା ଦିନ ଏହାର ସ୍ତ୍ରୀ ତୃଷାର୍ତ୍ତ ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ଜଳଦାନ କରିଥିଲା । ସ୍ତ୍ରୀର ସେହି ପୁଣ୍ୟବଳରୁ ଏହାର ପାପ ଖଣ୍ଡନ ହୋଇଛି । ତେଣୁ ଏହାର ଆଉ ନର୍କଭୋଗ ଯୋଗ ନାହିଁ । ମହର୍ଷି ଜନକ ଭାରତୀୟ କୃଷିଜୀବୀ କୁଳର ପ୍ରତିନିଧି ରୂପେ ନିଜେ ଭୂମିପୂଜା କରି ବୀଜବପନ କରୁଥିଲେ । ଭୂମିକର୍ଷଣ ସମୟରେ ସେ ସୀତାଙ୍କୁ ଲାଭ କରିଥିବାରୁ ଋକ୍ ବେଦରେ ସୀତା ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ବୀଜଦାତ୍ରୀ ରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛନ୍ତି । ବୈଦିକ ଋଷିମାନେ ଅକ୍ଷୟ ଶସ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିବା କାମନାରେ ସୀତାଙ୍କୁ ସ୍ତୁତି କରିଛନ୍ତି । ଆଗ୍ନେୟ ପୁରାଣ, ବିଷ୍ଣୁ ଧର୍ମୋତ୍ତର ପୁରାଣ ଓ ଭବିଷ୍ୟ ପୁରାଣାଦିରେ ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟାକୁ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଶସ୍ତ ଶୁଭଦିନ ରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଉଛି ।ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟଯେ ବୀଜ ବପନ ବା ମଞ୍ଜି ବୁଣା ଅନୁକୂଳ ଦିବସ କେଉଁ ଅନାଦି ଅନନ୍ତ କାଳରୁ ଓଡ଼ିଆମାନେ ଅକ୍ଷିମୁଠି ତିଥି ପାଳନ କରି ଆସୁଛନ୍ତି । ଏଠାରେ ପୁନଃ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ ବୈଦିକ ସଭ୍ୟତା କୃଷିଭିତ୍ତିକ ଥିଲା । ତ୍ରେତୟା ସଂହିତାରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ କୃଷି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଆର୍ଯ୍ୟମାନେ ଚାରି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଥିଲେ, ଯଥା କ୍ରଷନ୍ତଃ, ବପନ୍ତଃ, ଲୁନନ୍ତଃ ଓ ମିତାନ୍ତଃ , ଅର୍ଥାତ୍ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ,ବୀଜ ବପନ ବା ମଞ୍ଜି ବୁଣା,ଫସଲ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ଅମଳ ।
ଏହି ତିଥିରେ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନଙ୍କର ରଥନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ଅନୁକୂଳ କରାଯାଏ । ତନ୍ତ୍ରବିଧି ଅନୁସାରେ ମହାକାଳୀ ମନ୍ତ୍ରରେ ପୂଜିତ କୁରାଢି ଲଗାଇ ବନଯୋଗହୋମର ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ତଥା ଦେଉଳ ପୁରୋହିତ ରଥନିର୍ମାଣର ଶୁଭାରମ୍ଭ କରିଥାନ୍ତି । ତାଳଧ୍ୱଜ, ଦେବଦଳନ ଓ ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଗୋଟିଏ ଧଉରା କାଠ ଗଣ୍ଡିରେ କୁରାଢି ସ୍ପର୍ଶ କରାଯାଇଥାଏ । ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପରେ ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ଆଜ୍ଞାମାଳ ଚନ୍ଦନଠାକୁରଙ୍କ ସହ ପଟୁଆରରେ ରଥଖଳାକୁ ଆସିଥାଏ । ଏହାକୁ ତିନିଜଣ ପୂଜାପଣ୍ଡା ଆଣିଥାନ୍ତି । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ସମ୍ମୁଖସ୍ଥ ରଥଖଳାରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପୁରୋହିତ, ରାଜଗୁରୁ ଓ ସ୍ତ୍ରୋତୀୟ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ବନଯୋଗ ପୂଜା ସମ୍ପାଦନା କରିବାର ବିଧି ରହିଛି । ରୂପକାର, କମାର, ଚିତ୍ରକର, ଭୋଇ, ଅମୀନସେବକମାନଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତିରେ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ଶାଢୀବନ୍ଧା ନୀତି ପାଳିତ ହୁଏ । ରଥ ସଂହିତା ଓ ଶିଳ୍ପଶାସ୍ତ୍ର ଅବଲମ୍ବନରେ ରଥ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଏ । ଏଥିରେ ୧୧୩୯ ଖଣ୍ଡ କାଠଲାଗିଥାଏ । ସେହି କାଠଗୁଡିକ ହେଲା ଫାସି, ଅସନ, ଧଉରା, ଶିମିଳି, ପାଳଧୂଆ, ମହାନିମ୍ବ, ଗମ୍ଭାରୀ, ମଇ, କଦମ୍ବ, ଦେବଦାରୁ ଇତ୍ୟାଦି । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନର କର୍ମଚାରୀ ରଥଖଳାରେ ଉପସ୍ଥିତ ରହି ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ସୁରୁଖୁରରେ ହେବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ବାହାର ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାର ଶେଷଦିନ ରଥ ଅଖରେ ଚକ ଲାଗେ । ବୈଶାଖ, ଶୁକ୍ଳ ତୃତୀୟା କୁ ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା ଭାବେ ପରିଚିତ । ଏହି ଦିନକୁ ଔପଚାରିକ ଭାବେ ସରକାରୀ ସ୍ତରରେ କୃଷକ ଦିବସ ରୂପେ ପାଳନ କରାଯାଏ । କୃଷକମାନେ ଏହାକୁ ବଡ଼ ଶୁଦ୍ଧି ଓ ସିଦ୍ଧିର ଦିବସ ଭାବେ ପାଳନ କରିଥାନ୍ତି । କୃଷକ ଏହିଦିନ ଅମୃତ ବେଳାରେ ଅକ୍ଷିମୁଠି (ଅକ୍ଷୟମୁଠି) ଅନୁକୂଳ କରି କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟର ଶୁଭାରମ୍ଭ କରିଥାଏ । ଆମର ମନେ ଅଛି ବାବା( ପୋଷ୍ୟପିତା ପଣ୍ଡିତ ଜଗନ୍ନାଥ ଶତପଥୀ) ଙ୍କ ସହ ଆମେ ଗାଧୋଇ, ନୂଆ ଗାମୁଛା ପିନ୍ଧି ପାଣି ଢାଳ ଧରି ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ର ଛାତ୍ର ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଉଥିଲୁ ।‌ ସେହିପରି ଏହାକୁ ଶୁଭଦିନ ଭାବେ ମନେକରି ଏହିଦିନ ଗୃହନିର୍ମାଣ, ନିର୍ବନ୍ଧ, ବିବାହ, ଉପନୟନ ପ୍ରଭୃତି ଶୁଭକର୍ମ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । ଚାଷୀ ନିଜ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଠାରୁ ହଳଦୀ, ଚନ୍ଦନ, ସିନ୍ଦୂର ବୋଳା ଧାନ ବିହନ ପୂର୍ଣ୍ଣ ନୂଆ ଗଉଣି କୁ ଶଙ୍ଖ ହୁଳହୁଳି ମଧ୍ୟରେ ମୁଣ୍ଡରେ ଥୋଇ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଏକ ନୂତନ ଟୋକେଇରେ ପିଠା ନେଇ ହଳ ଲଙ୍ଗଳ ଧରି କ୍ଷେତକୁ ଯାଏ । ସେଠାରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଠାକୁରାଣୀଙ୍କୁ ଭୋଗ ଦେଇ ଉକ୍ତ ନୈବେଦ୍ୟ କିଆରୀର ଈଶାଣ କୋଣରେ ପୋତି ହଳ ବୁଲାଏ ଓ ମୁଠାମୁଠା ବିହନ କିଆରୀରେ ବୁଣେ । ଏହାକୁ ଅକ୍ଷିମୁଠି କହନ୍ତି । ସଧବା ମହିଳାମାନେ ଆଜି ‘ଷଠିଦେବୀ’ଙ୍କ ପୂଜା କରିଥାନ୍ତି । ଆଜି ଠାରୁ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ଏତଦବ୍ୟତୀତ ଓଡ଼ିଶାର ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନରେ ମଧ୍ୟ ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା ପାଳନ କରାଯାଏ । ଚନ୍ଦନଯାତ୍ରା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ସବୁଠୁ ଅଧିକ ଦିନ ଧରି ପାଳିତ ହେଉଥିବା ଏକ ପର୍ବ । ଏହା ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା ଠାରୁ ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ଶୁକ୍ଳ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ (ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣିମାର ପୂର୍ବଦିନ) ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମୋଟ ୪୨ ଦିନ ଧରି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା ଠାରୁ ଜ୍ୟେଷ୍ଠ କୃଷ୍ଣ ଅଷ୍ଟମୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୨୧ଦିନ ନରେନ୍ଦ୍ର ପୁଷ୍କରଣୀରେ ବାହାର ଚନ୍ଦନଯାତ୍ରା ରୂପେ ଓ ପରବର୍ତ୍ତୀ ୨୧ଦିନ (ଜ୍ୟୈଷ୍ଠ ଶୁକ୍ଳ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ) ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଭିତର ଚନ୍ଦନ ରୂପେ ପାଳିତ ହେଵା ସହ ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ରଥଯାତ୍ରା ପାଇଁ ଉଦ୍ଧିଷ୍ଟ ରଥ ନିର୍ମାଣ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ସେହିପରି ଆଜି ଭଗବାନ ପର୍ଶୁରାମଙ୍କ ପବିତ୍ର ଜନ୍ମତିଥି ।
"ଅଗ୍ରତଃ ଚର୍ତୁର୍ବେଦାଃ ପୃଷ୍ଠତ଼ଃ ସଶରଂଧନୁଃ
ଇଦଂ ଵ୍ରାହ୍ମାଂ ଇଦଂକ୍ଷାତ୍ରଂ ଶାପାଦପୀ ଶରାଦପୀ । ଆଜି ବୈଶାଖ ଶୁକ୍ଳ ତୃତୀୟା,
ଶାସ୍ତ୍ରାନୁସାରେ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଷଷ୍ଠ ଅବତାର
ଭଗବାନ ପର୍ଶୁରାମଙ୍କ ପବିତ୍ର ଜନ୍ମତିଥି ଭାବେ କେଉଁ ଅନାଦି ଅନନ୍ତ କାଳରୁ ପାଳିତ ଓ ପୂଜିତ ହୋଇ ଆସୁଛି । ଓଁ ଜମଦଗ୍ନାୟ ବିଦ୍ମୋହେ ,ମହାବୀରାୟଧୀମହି,ତନ୍ନୋ ପରଶୁରାମ ପ୍ରଚୋଦୟାତ " । ପୁରାଣ ଶାସ୍ତ୍ର ଅନୁସାରେ ଭଗବାନ ପର୍ଶୁରାମ
ଚିରଞ୍ଜୀବୀ ଓ ସେ କଳି ଯୁଗ ଶେଷରେ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଦଶମ ଏବଂ ଶେଷ ଅବତାର କଳ୍କୀଙ୍କର ଗୁରୁ ଭାବେ ଅବତରିବେ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି। ଆକ୍ରମଣ, ଯୁଦ୍ଧ ଓ ବୀରତ୍ୱ ପ୍ରଦର୍ଶନ ସହ ଶାନ୍ତି, ଜ୍ଞାନ ଏବଂ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଭଳି ଅନେକ ଗୁଣ ଧାରଣ କରିଥିଲେ ଭଗବାନ ପର୍ଶୁରାମ। ଯେତେବେଳେ ପୃଥିବୀରେ ଅତ୍ୟଧିକ ପାପ ବୃଦ୍ଧି ହେଲା, ସେତେବେଳେ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ପୃଥିବୀ ପୃଷ୍ଠରେ ପର୍ଶୁରାମ ଅବତାର ନେବା ପାଇଁ ପୂର୍ବରୁ ଭବିଷ୍ୟବାଣୀ କରାଯାଇଥିଲା । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଓ କ୍ଷମତା ଯୋଗୁଁ କ୍ଷତ୍ରିୟମାନେ ସେମାନଙ୍କର କ୍ଷମତାର ଅପବ୍ୟବହାର କରିବା, ଅନ୍ୟର ଜିନିଷକୁ ବଳପୂର୍ବକ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଏବଂ ଲୋକଙ୍କୁ ଅତ୍ୟାଚାର କରିବା ଆରମ୍ଭ କରି ଦେଇଥିଲେ । ପର୍ଶୁରାମ ଏହି କ୍ଷତ୍ରୀୟ ଯୋଦ୍ଧାମାନଙ୍କୁ ବିନାଶ କରି ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କଲେ । ତାଙ୍କୁ କେତେକ ହିନ୍ଦୁ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ରାମ ଜମାଦାଗ୍ନ୍ୟ, ରାମ ଭାର୍ଗବ ଏବଂ ବୀରରାମ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ପରଶୁରାମ ଭୀଷ୍ମ, ଦ୍ରୋଣାଚାର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ କର୍ଣ୍ଣ ଆଦିଙ୍କର ମଧ୍ୟ ଗୁରୁ ଥିଲେ।ହିନ୍ଦୁ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁଯାୟୀ, ପରଶୁରାମ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଋଷି ଯମଦଗ୍ନି ଏବଂ ତାଙ୍କ କ୍ଷତ୍ରିୟ ପତ୍ନୀ ରେଣୁକାଙ୍କ ଏକ କୁଡ଼ିଆରେ ରହୁଥିଲେ। ତାଙ୍କର ଜନ୍ମସ୍ଥାନ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶର ଇନ୍ଦୋରର ଜନପାଭ ପାହାଡ ଉପରେ ଅଛି ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ। ପାହାଡ ଉପରେ ଏକ ଶିବ ମନ୍ଦିର ଅଛି ଯେଉଁଠାରେ ପରଶୁରାମ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କୁ ପୂଜା କରିଥିବାର ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ, ଆଶ୍ରମ (ଆବି) ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମରେ ଯମଦଗ୍ନି ଆଶ୍ରମ ନାମରେ ଜଣାଶୁଣା । ଏହି ଜାଗାରେ ଏକ ପୋଖରୀ ମଧ୍ୟ ଅଛି ଯାହା ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କଦ୍ୱାରା ପୁନରୁଦ୍ଧାର କରାଯାଉଛି । ସେମାନଙ୍କର ସୁରଭି (ଗାଈ କାମଧେନୁଙ୍କ କନ୍ୟା) ନାମକ ଏକ ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ଗାଈ ଥିଲା ଯାହା ସେମାନେ ଯାହା ଇଚ୍ଛା କରୁଥିଲେ ସେ ତାହା ପୂରଣ କରୁଥିଲେ । କାର୍ତ୍ତବୀର୍ଯ୍ୟ ଅର୍ଜୁନ ନାମକ ଜଣେ ରାଜା ଏହା ବିଷୟରେ ଜାଣିବା ପରେ ଉକ୍ତ ଗାଭୀକୁ ନେବାକୁ ଚାହିଁଲେ । ସେ ଯମଦଗ୍ନିଙ୍କଠାରେ ନିଜର ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କଲେ, କିନ୍ତୁ,ଋଷି ମନା କରିଦେଲେ । ପରଶୁରାମ କୁଟୀରଠାରୁ ଦୂରରେ ଥିବାବେଳେ ରାଜା ଏହାକୁ ବଳପୂର୍ବକ ନେଇଗଲେ। ପରଶୁରାମ ଏହି ଘଟଣା ଜାଣିବା ପରେ କ୍ରୋଧିତ ହେଲେ । ହାତରେ କୁରାଢ଼ି ଧରି ସେ ରାଜାଙ୍କୁ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ଆହ୍ୱାନ କଲେ ଓ ଯୁଦ୍ଧକରି ପରଶୁରାମ ରାଜାଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କଲେ। କ୍ଷେତ୍ରିୟମାନେ ତାଙ୍କୁ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ଆହ୍ୱାନ କଲେ ଏବଂ ସେ ତାଙ୍କର ସମସ୍ତ ପ୍ରତିପକ୍ଷଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କଲେ । କିଛି କିମ୍ବଦନ୍ତୀରେ, ତାଙ୍କର ବିଜୟପୂର୍ବକ ଯୁଦ୍ଧ ଅଭିଯାନ ପରେ, ପରଶୁରାମା ସୁରଭି ଗାଈ ସହିତ ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଫେରି ଆସିଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ଯୁଦ୍ଧ ବିଷୟରେ କହିଥିଲେ। ଋଷି ପରଶୁରାମଙ୍କୁ ଅଭିନନ୍ଦନ ଜଣାଇଲେ ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କୁ ତାଗିଦ୍ କରି କହିଲେ ଯେ, ଜଣେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଜଣେ ରାଜାଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିବା ଉଚିତ୍ ନୁହେଁ। ତୀର୍ଥଯାତ୍ରାରେ ଯାଇ ତାଙ୍କ ପାପର କ୍ଷମା କରିବାକୁ ସେ କହିଛନ୍ତି। ପରଶୁରାମ ତୀର୍ଥଯାତ୍ରାରୁ ଫେରିବା ପରେ ଜାଣିବାକୁ ପାଇଲେ ଯେ ସେ ଦୂରରେ ଥିବାବେଳେ ପ୍ରତିଶୋଧ ନେବାକୁ ଚାହୁଁଥିବା କ୍ଷେତ୍ରିୟମାନେ ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିଥିଲେ। ପରଶୁରାମ ପୁନର୍ବାର କୁରାଢ଼ି ଉଠାଇ ପ୍ରତିଶୋଧରେ ଅନେକ ଯୋଦ୍ଧାଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କଲେ। ଶେଷରେ, ସେ ଅସ୍ତ୍ର ଛାଡି ତପସ୍ୱୀ ଜୀବନ ଗ୍ରହଣ କଲେ ।
ଭୌଗୋଳିକ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପଶ୍ଚିମ ଉପକୂଳର ଉତ୍ପତ୍ତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ଜନଶୃତି ରହିଛି | କିମ୍ବଦନ୍ତୀରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ରହିଛି ଯେ, ସମୁଦ୍ରରୁ ପଶ୍ଚିମ ଉପକୂଳର ଉତ୍ପତ୍ତି ପର୍ଶୁରାମଙ୍କଦ୍ୱାରା ହୋଇଛି । ମହାବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଅବତାର ପର୍ଶୁରାମ ତାଙ୍କ ଅସ୍ତ୍ର କୁରାଢ଼ୀକୁ ସମୁଦ୍ରରେ ଫିଙ୍ଗିଥିଲେ। ଫଳସ୍ୱରୂପ, ପଶ୍ଚିମ ଉପକୂଳର ଭୂମି ସମୁଦ୍ରରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଲା । ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରୁ ସେ କୁରାଢ଼ୀ ନିକ୍ଷେପ କରିଥିଲେ(କିମ୍ବା ତୀର ନିକ୍ଷେପ କରିଥିଲେ), ତାହା ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ନାଶିକ୍ ଜିଲ୍ଲାର ବାଗଲାନ୍ ତାଲୁକାରେ ଥିବା ସାଲହର୍ ଦୁର୍ଗ (ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ଦ୍ୱିତୀୟ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଶିଖର ଏବଂ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଦୁର୍ଗ) ଉପରେ ଅଛି। ପର୍ଶୁରାମଙ୍କୁ ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ ଏହି ଦୁର୍ଗର ଶିଖରରେ ଏକ ମନ୍ଦିର ଅଛି ଏବଂ ପଥରରେ ପାଦ ଛାପ ସାଧାରଣ ମଣିଷଠାରୁ ୪ ଗୁଣ ଅଧିକ । ଏହି ଦୁର୍ଗର ନିମ୍ନରେ ଥିବା ମାଳଭୂମି ଉପରେ ପର୍ଶୁରାମଙ୍କ ମାତା ରେଣୁକାଙ୍କର ଏକ ମନ୍ଦିର ଅଛି ଏବଂ ଏକ ବଡ଼ ପୋଖରୀ କୂଳରେ ଯଜ୍ଞକୁଣ୍ଡ ସହିତ ଶାମିଆନା(ଛାଉଣୀ)କୁ ଖମ୍ବ ସହିତ ବାନ୍ଧିବା ପାଇଁ ଗର୍ତ୍ତସବୁ ରହିଛି | ବର୍ତ୍ତମାନର ଗୋଆ (କିମ୍ବା ଗୋମନ୍ତକ), ଯାହାକି କୋଙ୍କଣର ଏକ ଅଂଶ, ଦକ୍ଷିଣ ଗୋଆ ଜିଲ୍ଲାର କାନାକୋନାରେ ପ୍ରଭୁ ପର୍ଶୁରାମଙ୍କୁ ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ ଏକ ମନ୍ଦିର ଅଛି |
ବିଷ୍ଣୁଧର୍ମୋତ୍ତର ପୁରାଣ ଏବଂ ରୂପମଣ୍ଡାନା ପରି ହିନ୍ଦୁ ସାହିତ୍ୟରେ ପର୍ଶୁରାମଙ୍କ ପ୍ରତିକୃତିରେ,ସେ ଜଣେ ଜଟାଧାରୀ, ଦୁଇହାତ ବିଶିଷ୍ଟ ଓ ଏକ କୁରାଢ଼ୀ ଧାରଣ କରିଥିବା ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି। କିନ୍ତୁ, ଅଗ୍ନି ପୁରାଣରେ କୁରାଢ଼ୀ, ଧନୁ, ତୀର ଏବଂ ଖଣ୍ଡା ଚାରି ହାତରେ ଧାରଣ କରିଥିବା ଚିତ୍ରଣ କରେ । ଭଗବତ ପୁରାଣରେ ତାଙ୍କୁ ଚାରି ହାତଥିବା ଦର୍ଶାଯାଇଛି,ସେ କୁରାଢ଼ୀ, ଧନୁ, ତୀର ଏବଂ ଢାଲ ଧରି ଯୋଦ୍ଧା ଭଳି ଉଭା ହୋଇଛନ୍ତି । ସେ ଜଣେ ଯୋଦ୍ଧା। କିନ୍ତୁ, ମନ୍ଦିର ଗାତ୍ରରେ ଯୁଦ୍ଧ ଦୃଶାବଳୀ ସହିତ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯିବା ବିରଳ ଅଟେ (କିନ୍ତୁ,ବସୋହଲି ମନ୍ଦିରରେ ଏହା ଏକ ବ୍ୟତିକ୍ରମ) । ସାଧାରଣତଃ, ତାଙ୍କୁ ଦୁଇ ହାତରେ ଏବଂ ଡାହାଣ ହାତରେ କୁରାଢ଼ୀ ଧରି ବସିଥବା କିମ୍ବା ଠିଆ ହେବା ଦେଖାଯାଏ । ଓଡ଼ିଶାର ଦକ୍ଷିଣାଞ୍ଚଳରେ ପରଶୁରାମ ଗୋତ୍ରୀ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ବସବାସ କରନ୍ତି । ସେମାନେ ଅଧିକାଂଶ ସମୟରେ ଭିକ୍ଷାନ୍ନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି । ତେବେ ସେମାନେ ସାଧାରଣ ଭିକ୍ଷୁକ ବା ଯୋଗୀ ଭିକାରି ପରି ଭିକ୍ଷା ମାଗନ୍ତି ନାହିଁ । ଦୁଇଜଣ ଏକାଠି ଆସନ୍ତି । ଜଣେ ରାମ ବେଶରେ ଆଉ ଜଣେ ପରଶୁରାମ ବେଶରେ ଆସନ୍ତି । ରାମଙ୍କ ହାତରେ ଥାଏ ଧନୁଶର ଓ ପରଶୁରାମଙ୍କ ହାତରେ ଥାଏ ପରଶୁ କୁଠାର । ଗ୍ରାମର ବା ସାହିର ଦୁଇମୁଣ୍ଡରୁ ଦୁଇଜଣ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତି । ଯେଉଁଠାରେ ଭେଟହୁଏ ସେଠାରେ ଯୁଦ୍ଧର ଆହ୍ୱାନ ଭଳି ଅଭିନୟ କରନ୍ତି । ଦୁଇଜଣଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବାକ୍ ଯୁଦ୍ଧ ଚାଲେ । ଶେଷରେ ପରଶୁରାମ ବେଶଧାରୀ ଭିକ୍ଷୁ ହାରିଯାଇ ଶ୍ରୀରାମ ବେଶଧାରୀ ଭିକ୍ଷୁଙ୍କ ନିକଟରେ ଶରଣ ପଶନ୍ତି । ଏହି ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ବହୁଲୋକ ରୁଣ୍ଡ ହୁଅନ୍ତି । ସେମାନେ ରାମ ଓ ପରଶୁରାମ ବେଶଧାରୀ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କୁ ଭିକ୍ଷା ଦିଅନ୍ତି । ଦୁଇଜଣଙ୍କ ହାତରେ ଲାଉତୁମ୍ବାର ପାତ୍ର ଥାଏ । ଏଥିରେ ସୁନ୍ଦର ଦଶାବତାର ଚିତ୍ର ଅଙ୍କିତ ହୋଇଥାଏ । ଦୁହେଁ ମୁଣ୍ଡରେ ଖିଡ଼୍‌କୀ ପାଗ ଓ ଚିତା ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିଥାନ୍ତି । ପରଶୁରାମଙ୍କ ଜଙ୍ଘରେ ଗୋଟିଏ ଘିର ବନ୍ଧା ହୋଇଥାଏ । କଥିତ ଅଛି ପରଶୁରାମ ପୃଥିବୀରୁ ଏକବିଂଶବାର କ୍ଷତ୍ରିୟଙ୍କୁ ନିପାତ କରିବା ସମୟରେ ଜାନୁରେ ଘଣ୍ଟି ବାନ୍ଧିଥିଲେ । ସେହି ଘିର ଶବ୍ଦ ଶୁଣିଲେ ଶତ୍ରୁମାନେ ଭୟରେ ଶିହରୀ ଉଠୁଥିଲେ । ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ ଜାନୁଘଣ୍ଟ ପରଶୁରାମ କୁହାଯାଉଥିଲା । ଏହି ପରମ୍ପରାର ଜାନୁଘଣ୍ଟ ପରଶୁରାମ ଭିକ୍ଷୁକ କ୍ଷତ୍ରିୟୋଚିତ ସ୍ୱାଭିମାନ ନେଇ କାହାକୁ କିଛି ମାଗନ୍ତି ନାହିଁ । କାହା ଦୁଆରେ ଛିଡ଼ା ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ । କାହାରି ଛାତ ତଳକୁ ଯାଆନ୍ତି ନାହିଁ । ଗାଁଗହଳରେ ଏମାନଙ୍କୁ ଜାନୁଘଣ୍ଟିଆ କୁହାଯାଏ ।ଠିକ୍ ସେହିପରି ଆଜି କବିରାଜ ଜୟଦେବ ଙ୍କ ପବିତ୍ର ଜୟନ୍ତୀ । ୧୮୦୩ ମସିହାରୁ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ଶାସନ ସମୟରୁ ସେମାନଙ୍କ ବଚସ୍କର ଭଗାରି ଜାତିର ଦାୟାଦ ମାନେ ସକଳ ଚକ୍ରାନ୍ତ କରି ଓଡିଆ ଙ୍କ କୀର୍ତ୍ତି ଓ କୃତି ଶ୍ରେୟକୁ ସେମାନଙ୍କର ବୋଲି ସାବ୍ୟସ୍ତ କରି ଚାଲିଲେ ଏବଂ ଯାହା ସେମାନଙ୍କର ଅପକୀର୍ତ୍ତି , ତାହା ଓଡ଼ିଆଙ୍କର ବୋଲି ମିଥ୍ୟା ତଥା କପୋଳକଳ୍ପିତ କାହାଣୀକୁ ତଥ୍ୟ ରୂପାନ୍ତରିତ କରି ସାବ୍ୟସ୍ତ କରିବାରେ ସଫଳତା ପାଇଲେ । ଯେପରି ସତ୍ୟ, ତ୍ରେତୟା ଓ ଦ୍ଵାପର ଯୁଗରୁ ୧୮୮୫ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆମର ଗର୍ବିତ ଇତିହାସ ସିଦ୍ଧ " ମହୋଦଧି" ବା କଳିଙ୍ଗ ସାଗରର ନାମ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ବଙ୍ଗୋପସାଗରରେ ରୂପାନ୍ତରିତ କରିଦେଲେ , ଠିକ୍ ସେହିପରି ବିଶ୍ବ ବିଖ୍ୟାତ କବିରାଜ ଜୟଦେବ ଙ୍କ ଜନ୍ମସ୍ଥାନ ଓ ପରିଚିତି ଅପହରଣର ଶେଷ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଥିଲା ୧୯୯୨ ମସିହା, ଫେବୃଆରୀ ୩ ତାରିଖ , ଶନିବାର , ରାତି ସାଢ଼େ ଆଠ ଘଟିକା ଏଵଂ ମାଧ୍ୟମ ଥିଲା ଦୂରଦର୍ଶନ (୨) ବା ଡିଡି -୨ ର ଜନପ୍ରିୟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ " ତାନାବାନା" । ସେତେବେଳେ କେନ୍ଦ୍ର ସୂଚନା ଓ ପ୍ରସାରଣ ମନ୍ତ୍ରୀ
ଅଜିତ କୁମାର ପାଞ୍ଜା, ପ୍ରସାର ଭାରତୀ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଭାସ୍କର ଘୋଷ , ଘୋଷଣା ସିଦ୍ଧାର୍ଥ ବସୁ । ଏହି ତିନି ଜଣ ବଙ୍ଗୀୟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଚକ୍ରାନ୍ତ ଆଧାରରେ ଘୋଷିତ ହେଲା ଯେ କବିରାଜ ଜୟଦେବ ଜଣେ ବଙ୍ଗୀୟ କବି । ଏହା ବିରୋଧ ରେ ଆମର ଆନ୍ଦୋଳନ, କାରାବରଣର ଇତିହାସ ବ୍ୟାପକ । ଆମେ ସଫଳତା ଲାଭ କଲୁ ଏବଂ ସେତେବେଳେର ଶାସନକଳର ପ୍ରକୃତ ମଙ୍ଗୁଆଳ , ଶାସକ ଦଳର ମୁଣ୍ଡ, ତୁଣ୍ଡ, ମାର୍ଗଦର୍ଶକ ଆଦି ବହୁବିଧ ବିଶେଷଣରେ ବିଭୂଷିତ ପ୍ୟାରୀମୋହନ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତି ରେ ବଙ୍ଗୀୟ ଐତିହାସିକ ଓ ଗବେଷକ ମାନେ ସେତେବେଳେର ସଂସ୍କୃତି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ପ୍ରେକ୍ଷାଳୟରେ ସ୍ବୀକାର କଲେ ଯେ କବିରାଜ ଜୟଦେବ ଜଣେ ଓଡିଆ କବି । ଏହି ସଂଗ୍ରାମର ଇତିହାସ ବ୍ୟାପକ ଓ ଅନାଲୋଚିତ ।
ଅବିଭକ୍ତ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲା , ପିପିଲି ପ୍ରଗଣାର ୨୪ ତମ ଜନପଦ କେନ୍ଦୁବିଲ୍ୱ ବା କେନ୍ଦୁଲି ଶାସନ ଗ୍ରାମରେ ଜୟଦେବଙ୍କ ଜନ୍ମ । କବିରାଜ ଜୟଦେବଙ୍କ ରଚିତ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟ ଏବଂ ଓଡ଼ିଶୀ ସଙ୍ଗୀତର ଏକ ଅମର କୃତି । ଏହା ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସେବାରେ ପ୍ରତି ରାତ୍ର ବଡ଼ସିଂହାର ବେଳେ ଗାନ ବାଦନ ଓ ନୃତ୍ୟ କରାଯାଏ ।
ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ, ସଂସ୍କୃତି ଓ ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯେଉଁ ଉତ୍କର୍ଷତା ପ୍ରତିପାଦିତ ହୋଇଥିଲା, ତା’ର ମୂଳରେ ଥିଲା ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟ। ସେହି ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟକୁ ଉତ୍କଳୀୟ ସଂସ୍କୃତ କବିର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅବଦାନ ହେଉଛି ଶ୍ରୀ ଜୟଦେବଙ୍କ ‘ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ’। ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର କବି ଶ୍ରୀଜୟଦେବ। ଉତ୍କଳ ଭୂପତିଙ୍କ ସଭା ମଣ୍ଡନ କରୁଥିବା ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ପଣ୍ଡିତ। ସେ କେବଳ ବେଦଜ୍ଞ ପଣ୍ଡିତ ନୁହନ୍ତି, ଅଧିକନ୍ତୁ ଜଣେ ସଙ୍ଗୀତ ଓ ବାଦ୍ୟ ବିଶାରଦ। ଜୟଦେବଙ୍କ ‘ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ’ ଭାରତୀୟ କାବ୍ୟ ପରମ୍ପରାର ଏକ ବିରାଟ ବିସ୍ମୟ। ଗୀତ, ନାଟ୍ୟ, ଭକ୍ତି, ପ୍ରେମ ଓ ଶୃଙ୍ଗାରର ଏକ ଅପୂର୍ବ ସମନ୍ବୟ। ବୈଷ୍ଣବୀୟ ଭାବ ସମ୍ବଳିତ ଏହି ଗୀତିକାବ୍ୟ ଜଗତର ନାଥ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପ୍ରତି କବି ଜୟଦେବଙ୍କ ଭକ୍ତିପୂତ ପୁଷ୍ପାଞ୍ଜଳି।
ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଅପ୍ରାକୃତ ପ୍ରେମଲୀଳା ଭାବରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ଏହି କାବ୍ୟର କଳେବର ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷୀଣ ହେଲେ ବି ଏହା ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଗୀତିକାବ୍ୟ ରୂପେ ଗୃହୀତ, ପରିଚିତ ଓ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ। ୧୨ଟି ସର୍ଗ, ୨୪ଟି ଗୀତି ଓ ୭୨ଟି ଶ୍ଳୋକ ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦର କାନ୍ତକୋମଳ ପଦାବଳୀ ତଥା ସୁଲଳିତ ଯମକପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାଷା ଚାତୁର୍ଯ୍ୟରେ ଅଭିଭୂତ ହୁଅନ୍ତି ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟର ପଣ୍ଡିତମାନେ। ବିଶେଷକରି ବିଦଗ୍ଧଙ୍କୁ ମୁଗ୍ଧ କରେ ତା’ର ରାସକେଳି ଓ ଦଶାବତାର ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣନା।ଭକ୍ତ ଓ ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କ ସମ୍ପର୍କର ସବୁଠାରୁ ଶୀର୍ଷ ରୂପକୁ ବୈଷ୍ଣବ ତତ୍ତ୍ୱବିତ୍‌ମାନେ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ ପରକୀୟା ପ୍ରୀତିରେ। ସ୍ବାମୀ, ଶାଶୁ, ନଣନ୍ଦ ଆଦି ପରିବାରର ସମସ୍ତେ ଥାଇ ବି କୁଳବଧୂ ପଡ଼ୁଛି ପରପୁରୁଷ ପ୍ରେମରେ। ଜଣେ ନୁହେଁ, ଜଣେ ପୁରୁଷ ପ୍ରେମରେ ପଡ଼ିଛନ୍ତି ଅନେକ କୁଳବଧୂ। ଏକଥା ଜାଣି ସୁଦ୍ଧା କୁଳବଧୂଙ୍କ ଭିତରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା। ଈପ୍ସିତ ପୁରୁଷକୁ ପାଇବା ପାଇଁ ସମସ୍ତେ ବ୍ୟାକୁଳ। ଏମନ୍ତ ପ୍ରୀତିକୁ କୁହାଯାଏ ଭକ୍ତି-ପ୍ରେମଭକ୍ତି। ଏହି ପ୍ରେମଭକ୍ତିର ପ୍ରଚାର ପାଇଁ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ମାଧ୍ୟମ ହେଉଛି ପ୍ରେମ ଭକ୍ତି ରସାଣିତ କାବ୍ୟ। ବିଶେଷକରି ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପ୍ରେମକୁ- ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ରର ଆବେଷ୍ଟନିରୁ ମୁକ୍ତ କରି ଲୌକିକ, ପ୍ରାକୃତ, ସଂସ୍କୃତ ରସ ସାହିତ୍ୟର ଶୃଙ୍ଗାର ରସାମତ୍କ କାବ୍ୟଧାରା ସହିତ ଯୋଡ଼ିଦେଲେ କବିରାଜ ଜୟଦେବ। ଫଳରେ ପ୍ରଶସ୍ତ ହୋଇଗଲା ତା’ର ଭବିଷ୍ୟତ ପ୍ରସାର ଓ ପରିଣତିର ପଥ। ଗୀତଗୋବିନ୍ଦର ଏହି ମାଧୁର୍ଯ୍ୟକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି ଆଲୋଚକମାନେ କୁହନ୍ତି- ରାଧାକୃଷ୍ଣ ପ୍ରେମଭକ୍ତି ମାର୍ଗ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ସର୍ବକାଳୀନ ପ୍ରେରଣାର ଉତ୍ସ ହେଉଛି ଜୟଦେବଙ୍କ ‘ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ’। ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ନେଇ ଯେତେସବୁ କାବ୍ୟ ଲେଖାଯାଇଛି, ଗୀତଗୋବିନ୍ଦରେ ରହିଛି ତା’ର ମୂଳ ଉପାଦାନ। ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କଥା ହେଉଛି, ପରକୀୟା ପ୍ରୀତିରେ ମାତିଥିବା ଅନ୍ୟ ଅନେକ କାବ୍ୟ ନାୟକ ନାୟିକା ପଛରେ ରହିିଯାଇଥିବା ବେଳେ କେବଳ ରାଧା କୃଷ୍ଣଙ୍କ ନାମରେ ପଡୁଛି ଜୟ ଜୟ କାର।ଗୀତଗୋବିନ୍ଦରେ ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପ୍ରେମଲୀଳାକୁ ନେଇ ଯେଉଁ ଶାଶ୍ୱତ ବର୍ଣ୍ଣନା ଦିଆଯାଇଛି, ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଯେତେ ତାତ୍ତ୍ୱିକ ହେଲେ ବି ଏହା ଏକ ପ୍ରେମକୈନ୍ଦ୍ରିକ କାବ୍ୟ ଏବଂ ପ୍ରେମଲୀଳା ହିଁ ତା’ର ଉପଜୀବ୍ୟ ବିଷୟ। ସେଥିପାଇଁ ବୈଷ୍ଣବୀୟ ଧର୍ମର ଅଲୌକିକ କୃଷ୍ଣ ଗାଥାରେ ପରିଣତ ହୋଇପାରିଛି ଯମୁନା ତଟର ଗୋଟେ ଗାଆଁର ପ୍ରେମ କାହାଣୀ। କୋଣାର୍କର କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ ପରି ଚମତ୍କାର ତା’ର ଶିଳ୍ପସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ। ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କ ମର୍ତ୍ତ୍ୟଲୀଳାକୁ ମାନବିକ (ଦୈହିକ) ଲୀଳାରେ ପରିଣତ କରିବା ପାଇଁ ଅନତିକ୍ରମଣୀୟ ତା’ର ପରିବେଶ ପରିକଳ୍ପନା ଓ ନାଟକୀୟ ସଂଳାପ ସଂଯୋଜନା।ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବୈଷ୍ଣବ କାବ୍ୟର ଉପଜୀବ୍ୟ ବିଷୟ ହେଉଛି ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଅପ୍ରାକୃତ ପ୍ରେମଲୀଳା। ରାଧାଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଅଧିକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେବା ମଧ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ କବି ପାଇଁ ଅନୁସୃତ ଧାରା। ମାତ୍ର ସେହି କ୍ରମରେ ଏକ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ହେଉଛି ଶ୍ରୀଗୀତଗୋବିନ୍ଦ। ଏଥିରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ନୁହେଁ, ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କୁ ମିଳିଛି ଅଧିକ ମାନ୍ୟତା। ତାହା ପ୍ରତିପାଦିତ ହୋଇଛି ଦଶମ ସର୍ଗର ଅଷ୍ଟମ ପାଦ, ଅର୍ଥାତ୍‌ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ ମାନଭଞ୍ଜନ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ। ‘ସ୍ମର ଗରଲଂ ମଣ୍ଡନଂ ମମ ଶିରସି ମଣ୍ଡନଂ ଦେହି ପଦପଲ୍ଲଭ ମୁଦାରମ୍‌’।
‘ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ’ କେବଳ ମିଳନ, ବିରହ ଓ ବିଚ୍ଛେଦ ବା ଶୃଙ୍ଗାରିକତାର ସୁଲଳିତ ପଦବିନ୍ୟାସ ଓ ଅନୁପମ ଛନ୍ଦ ମାଧୁରୀ ନୁହେଁ, ଏହା ଆହ୍ଲାଦିନୀ ଶକ୍ତି ଶ୍ରୀରାଧା ଓ ଭଗବାନ୍‌ ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦ ପୁରୁଷ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପ୍ରେମ ଓ ପ୍ରଜ୍ଞାର ବାର୍ତ୍ତା। ଭକ୍ତର ହୃଦୟକୁ ଆଲୋଡ଼ିତ କରେ ତା’ର ଦଶାବତାର ବର୍ଣ୍ଣନା। ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ପରମ୍ପରାରେ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦର ସ୍ଥାନ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର। ଗଙ୍ଗବଂଶୀ ରାଜା ନରସିଂହ ଦେବଙ୍କ ସମୟର ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ଗାୟନ ଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତିରେ ଯୋଡ଼ିହେଲା ଏବଂ ଏହାକୁ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କରାଗଲା ଗଜପତି ପ୍ରତାପରୁଦ୍ର ଦେବଙ୍କ ସମୟରେ। ଓଡ଼ିଶୀ ସଙ୍ଗୀତ ଓ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟର ମୂଳ ଆଧାର ହେଉଛି ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ। ଦଶାବତାର ନୃତ୍ୟ କହିଲେ କେବଳ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ ଏବଂ ଓଡ଼ିଶୀ ସଙ୍ଗୀତ ପଦ୍ଧତିରେ ଶ୍ରୀଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ଅଷ୍ଟପଦୀ ନାମରେ ପରିଚିତ। ସଙ୍ଗୀତ ବିଶାରଦ ଜୟଦେବ ନିଜ କାବ୍ୟରେ ବସନ୍ତ, ଭୈରବୀ ବିଭାସ ଆଦି ଏଗାରଟି ରାଗ ଓ ପାଞ୍ଚଟି ଲୋକପ୍ରିୟ ତାଳ ସଂଯୋଗ କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦର ସମସ୍ତ ସର୍ଗ ରାଗ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିବନ୍ଦିତ। ଉଭୟ ଶୈଳୀ ଓ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହା ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟର ସର୍ବୋତ୍ତମ ରଚନା। ଗୀତ ଗୋବିନ୍ଦର କାନ୍ତ କୋମଳ ଓ ମଧୁର ପଦାବଳୀ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ସମଗ୍ର ଭାରତୀୟ କାବ୍ୟ ବାଙ୍‌ମୟ। ଗାନ୍ଧର୍ବ କଳାକୌଶଳ ସୁଲଳିତ ପଦବିନ୍ୟାସ ଓ ଅନୁପମ ଛନ୍ଦ ମାଧୁରୀ ସଙ୍ଗୀତ ଶିଳ୍ପୀଙ୍କ କଣ୍ଠରେ ଯେମିତି ମୂର୍ଚ୍ଛନା ତୋଳେ, ସେମିତି ନୃତ୍ୟଶିଳ୍ପୀଙ୍କ ଘୁଙ୍ଗୁରରେ ଭରିଦିଏ ଅପୂର୍ବ ଝଙ୍କାର। ଅର୍ଥ ବୁଝି ହେଉ କି ନ ହେଉ, ଗୀତଗୋବିନ୍ଦର ଗୀତ ଓଡ଼ିଶାରେ ଏକ ପ୍ରାର୍ଥନା ଭାବେ ପରିଗଣିତ। ଓଡ଼ିଶାର ତାଳପତ୍ର, କାଗଜ ଏବଂ ରେଶମ କନା ଉପରେ ଅଙ୍କିତ ଚିତ୍ରକଳା ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ଦ୍ୱାରା ବହୁଳ ଭାବେ ପ୍ରଭାବିତ। ଓଡ଼ିଶାର ସାହିତ୍ୟ, ସଂସ୍କୃତି, କଳା, ସ୍ଥାପତ୍ୟ, ବୟନଶିଳ୍ପ ଓ ନୃତ୍ୟ ଆଦିକୁ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ଏତେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛି ଯେ ତାହା ପାଲଟି ଯାଇଛି ଆମ ସାମାଜିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଆଧ୍ୟାମତ୍ିକ ଜୀବନର ଏକ ଅବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ। ସାରା ଭାରତରେ ଏବେ ମଧ୍ୟ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଅନେକ ଦୃଶ୍ୟ ଏହି ପଟଚିତ୍ରର ବିଷୟବସ୍ତୁ। ସଚ୍ଚିତ୍ର ତାଳପତ୍ରର ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ କେବଳ ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପ୍ରେମଲୀଳା ନୁହେଁ, ଏଥିରେ ଚିତ୍ରିତ ବୃକ୍ଷଲତା, ପୁଷ୍ପରାଜି ଓ ପଶୁପକ୍ଷୀ ସାଙ୍ଗକୁ ବେଶ ପରିପାଟୀ, କେଶବିନ୍ୟାସ ଓ ରଙ୍ଗ ବିନ୍ୟାସ ଆଦି ଓଡ଼ିଶାର ଚିତ୍ରକଳା ଶୈଳୀକୁ ନେଇ ପହଞ୍ଚେଇ ଦେଇଛି ବିଶ୍ୱ ଦରବାରରେ।

-------------
ଜଟଣୀ ଅଧିବକ୍ତା ସଙ୍ଗଠନ ( ବାର୍ ଆସୋସିଏସନ୍) ଆନୁକୁଲ୍ୟରେ ଅଧିବକ୍ତା ଆଲୋକ କୁମାର ମହାନ୍ତିଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଭାରତ ଗୌରବ ମଧୁସୂଦନ ଦାସ ଙ୍କ ୧୭୮ ତମ ଜୟନ୍ତୀ ଅବସରରେ ଆୟୋଜିତ ଏକ ଉଚ୍ଚ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଆଧାରିତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ମୁଖ୍ୟ ଅତିଥି ଭାବେ ଯୋଗଦେଇ ଓଡ଼ିଶା ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତି ନ୍ୟାୟ ମୂର୍ତ୍ତି ଆନନ୍ଦ ଚନ୍ଦ୍ର ବେହେରା ନିଜ ବକ୍ତବ୍ୟରେ ମଧୁବାବୁଙ୍କ ବିଚକ୍ଷଣ ପ୍ରଜ୍ଞାର ନ୍ୟାୟିକ ଉଦାହରଣ ଦେଇ ତାଙ୍କୁ ଜଣେ ବିସ୍ମୟ ପ୍ରତିଭା ବୋଲି ସମ୍ବୋଧିତ କରିଥିଲେ । ମୁଖ୍ୟବକ୍ତା ଭାବେ ଯୋଗ ଦେଇ ଓଡ଼ିଶା ନାଗରିକ ମହାମଞ୍ଚ ଓ ପୂଜ୍ୟ ପୂଜା ସଂସ୍କୃତି ସୁରକ୍ଷା ଅଭିଯାନର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ,ସୁବାର୍ତ୍ତା ସମ୍ପାଦକ
ଓଡ଼ିଆ ଜାତିର ଗର୍ବ ଗୈାରବ, ସ୍ବାଭିମାନର ପ୍ରତୀକ,ଜାତୀୟଜାଗରଣର ପ୍ରତିବଦ୍ଧତାଧର୍ମ୍ମୀ ମହାନାୟକ, ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ, ଯଥା ପ୍ରଥମ ସ୍ନାତକ, ପ୍ରଥମ ସ୍ନାତକୋତ୍ତର, ପ୍ରଥମ ସ୍ଵୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ ଅଧିବକ୍ତା, ପ୍ରଥମ ବିଲାତ ଯାତ୍ରୀ, ପ୍ରାଦେଶିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭା ଓ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭାର ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ସଦସ୍ୟ, ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ମନ୍ତ୍ରୀ, ଏପରିକି ପ୍ରଥମ ଭାରତୀୟ ସ୍ଵେଚ୍ଛାକୃତ ମନ୍ତ୍ରୀତ୍ବରୁ ଇସ୍ତଫା ପ୍ରଦାତା, ଶିଳ୍ପ ଉଦ୍ୟୋଗୀ ଭଳି ବହୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବକାଳୀନ ଆଦର୍ଶ, ଯାହାଙ୍କର ଜୀବନାଲେଖ୍ୟର ଦିନ ପଞ୍ଜିକା ହିଁ ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସ, ପିଢ଼ି ପରେ ପିଢ଼ି  ପ୍ରତି ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଚିର ବନ୍ଦନୀୟ, ପ୍ରାତଃ ସ୍ମରଣୀୟ, ଭାରତ ଗୌରବ ମଧୁସୂଦନ ଦାସ ଙ୍କ ଅମୃତ ଅମ୍ଲାନ ସ୍ମୃତି ପ୍ରତି ଶ୍ରଦ୍ଧାବଚନାର୍ପଣ କରିଥିଲେ । ଶ୍ରୀ ଶତପଥୀ ପୁନଃ କହିଥିଲେ ଯେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବ ଇତିହାସର ଗର୍ଭାନୁଶୀଳନ କଲେ ତ୍ୟାଗ , ତୀତିକ୍ଷା , ବଳିଦାନର ସର୍ବକାଳୀନ ତ୍ୟାଗର ଶ୍ରେୟ କେବଳ ଏହି ମହାପୁରୁଷଙ୍କ ପାଇଁ  ଓଡ଼ିଆ ଇତିହାସ ହିଁ ନେବ ।  ଏହାର ସମ୍ମୁଜ୍ଜ୍ଵଳ ଐତିହାସିକ ମହାନାୟକ ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ । ସେଥିପାଇଁ ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନଙ୍କ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ଦେଇଆସୁଛନ୍ତି ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ।‌  ମହାପୁରୁଷଙ୍କ ଜୀବନାଲେଖ୍ୟ ଓ ଅକଳ୍ପନୀୟ ଅବଦାନକୁ ଉପଜିଵ୍ୟ କଲେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଓଡ଼ିଆ ତାଙ୍କ ମାଟିର ପାତାଳଭେଦୀ କୃତଜ୍ଞତା ଜ୍ଞାପନ ସଂସ୍କୃତି ଆଧାରରେ କୁଳବୃଦ୍ଧ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ଜୟନ୍ତୀରେ ଜୟଗାନ ଓ ଶ୍ରାଦ୍ଧରେ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି ଅର୍ପଣ କରିବା ଏକ କୃତଜ୍ଞୀୟ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ସମ୍ମାନୀତ ଅତିଥି ଭାବେ ଯୋଗଦେଇ ସେବା ନିବୃତ ବିଚାରପତି ରଞ୍ଜନ କୁମାର ଶରଣ ମଧୁବାବୁ ହିଁ ପିଢ଼ି ପରେ ପିଢି ଓଡିଆ ମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଚିର ସ୍ମରଣୀୟ ପୂଜ୍ୟ , ତାଙ୍କର ଆଦର୍ଶ ଆମ ଜାତୀୟ ଜୀବନର ଅମ୍ଲାନ ପଣ୍ୟ ବୋଲି ମତବ୍ୟକ୍ତ କରିଥିଲେ । ସଙ୍ଗଠନର ସମ୍ପାଦକ ଅଧିବକ୍ତା ସୁଶାନ୍ତ କୁମାର ସୁବୁଦ୍ଧି ସ୍ଵକୀୟ ସ୍ବାଗତ ସମ୍ଭାଷଣରେ ଜାତୀୟ ଗୌରବ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ଏକ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଜଟଣୀ ନ୍ୟାୟିକ ପରିସରରେ ସ୍ଥାପନ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ରଖିଥିଲେ । ବରିଷ୍ଠ ଅଧିବକ୍ତା ରବି ରାଉତରାୟ , , ଅଧିବକ୍ତା ସାନୁଜ କୁମାର ମିଶ୍ର,ସଞ୍ଜୟ କୁମାର ମହାପାତ୍ର, ବିଜୟ କୁମାର ମହାପାତ୍ର , ଶୁଭ୍ରାଂଶୁ ଶେଖର ଜେନା,ଶରତ ଚନ୍ଦ୍ର ପାଇକରାୟ, ବ୍ରଜବନ୍ଧୁ ପ୍ରଧାନ, ଅକ୍ଷାଂଶୁ ଶେଖର ନାୟକ, ବାଉରୀବନ୍ଧୁ ସାହୁ,ମାନସ ରଞ୍ଜନ ସୁବୁଦ୍ଧି ପ୍ରମୁଖ ଭାରତ ଗୌରବ ମଧୁସୂଦନ ଙ୍କ ଆଦର୍ଶ ସ୍ମୃତି ଚାରଣ କରିଥିଲେ । ସଙ୍ଗଠନ ର ଉପସଭାପତି ପ୍ରଦୀପ କୁମାର ସୁବୁଦ୍ଧି ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଧନ୍ୟବାଦାର୍ପଣ କରିଥିବା ବେଳେ ଅଧିବକ୍ତା ପବିତ୍ର ବଳିୟାର ସିଂହ, ଅମୀୟ ରଞ୍ଜନ ବେହେରା, ସୌଭାଗ୍ୟ ଜଗଦ୍ଦେବ, ସୁଶୀଲ କୁମାର ରଥ ଓ ଶୁଭେନ୍ଦୁ ପଟ୍ଟନାୟକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପରିଚାଳନା କରିଥିଲେ ।

---------------------
ଓଡ଼ିଆ ଜାତିର ଗର୍ବ ଗୈାରବ, ସ୍ବାଭିମାନର ପ୍ରତୀକ, ଜାତୀୟ ଜାଗରଣର ପ୍ରତିବଦ୍ଧତାଧର୍ମ୍ମୀ ମହାନାୟକ, ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ, ଯଥା ପ୍ରଥମ ସ୍ନାତକ, ପ୍ରଥମ ସ୍ନାତକୋତ୍ତର, ପ୍ରଥମ ସ୍ଵୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ ଅଧିବକ୍ତା,ପ୍ରଥମ ବିଲାତ ଯାତ୍ରୀ, ପ୍ରାଦେଶିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭା ଓ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭାର ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ସଦସ୍ୟ, ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ମନ୍ତ୍ରୀ, ଏପରିକି ପ୍ରଥମ ଭାରତୀୟ ସ୍ଵେଚ୍ଛାକୃତ ଭାବେ ମନ୍ତ୍ରୀତ୍ବରୁ ଇସ୍ତଫା ପ୍ରଦାତା, ଶିଳ୍ପ ଉଦ୍ୟୋଗୀ ଭଳି ବହୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବକାଳୀନ ଆଦର୍ଶ,ଯାହାଙ୍କର ଜୀବନାଲେଖ୍ୟର ଦିନ ପଞ୍ଜିକା ହିଁ ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସ, ପିଢ଼ି ପରେ ପିଢ଼ି ପ୍ରତି ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଚିର ବନ୍ଦନୀୟ, ପ୍ରାତଃ ସ୍ମରଣୀୟ, ଭାରତ ଗୌରବ ମଧୁସୂଦନ ଦାସ ( ୧୮୪୮- ୦୪-୦୨-୧୯୩୪) ଙ୍କ ୧୭୮ତମ ଜୟନ୍ତୀ ।
ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବ ଇତିହାସର ଗର୍ଭାନୁଶୀଳନ କଲେ ତ୍ୟାଗ , ତୀତିକ୍ଷା , ବଳିଦାନ ର ସର୍ବକାଳୀନ ତ୍ୟାଗ ର ଶ୍ରେୟ ଓଡ଼ିଆ ଇତିହାସ ହିଁ ନେବ । ଏହାର ସମ୍ମୁଜ୍ଜ୍ଵଳ ଐତିହାସିକ ମହାନାୟକ ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ । ସେଥିପାଇଁ ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଙ୍କ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ଦେଇଆସୁଛନ୍ତି ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ।‌ ମହାପୁରୁଷଙ୍କ ଜୀବନାଲେଖ୍ୟ ଓ ଅକଳ୍ପନୀୟ ଅବଦାନ କୁ ଉପଜିଵ୍ୟ କଲେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଓଡ଼ିଆ ତାଙ୍କ ମାଟି ର ପାତାଳ ଭେଦୀ କୃତଜ୍ଞତା ଜ୍ଞାପନ ସଂସ୍କୃତି ଆଧାର ରେ କୁଳବୃଦ୍ଧ ମଧୁସୂଦନ ଙ୍କ ଜୟନ୍ତୀ ରେ ଜୟଗାନ ଓ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ରେ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି ଅର୍ପଣ କରିବା ଏକ କୃତଜ୍ଞୀୟ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ଇହଲୀଳା ସମ୍ବରଣ କରିବା କିଛି ମୁହୂର୍ତ୍ତ ପୂର୍ବରୁ ତାଙ୍କ ଶଯ୍ୟା ନିକଟରେ ଉପସ୍ଥିତ ଥିବା ପଣ୍ଡିତ ନୀଳକଣ୍ଠ ତାଙ୍କୁ ପଚାରିଥିଲେ " ଓଡ଼ିଶାବାସୀ ଙ୍କ ପାଇଁ ତାଙ୍କର କିଛି କହିଵାର ଅଛି କି ?" ମଧୁ ବାବୁ କ୍ଷୀଣ ସ୍ଵରରେ କହିଥିଲେ " ଓଡ଼ିଶାବାସୀ ତାଙ୍କର ଅନ୍ତର ନିର୍ମଳ ରଖିବେ । ମୁଁ ତ ଯାଉଛି, ମନେ ରଖିଥିବ ଜଣେ ଓଡ଼ିଆ ଥିଲା" । ଉତ୍କଳୀୟ ସ୍ୱାଭିମାନର ପ୍ରତୀକ ମଧୁସୂଦନ ଦାସଙ୍କୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ଯଥାର୍ଥରେ ଫକୀର ମୋହନ ଲେଖିଥିଲେ - " ଧନ୍ୟ ଧନ୍ୟ ଧନ୍ୟ ମଧୁସୂଦନ ଉତ୍କଳ ମାତାର ଯୋଗ୍ୟ ସନ୍ତାନ ଦେଲ ଉତ୍କଳଙ୍କୁ ନବ ଜୀବନ ଶିଖାଇଲ ଲୋକେ ଜାତି ବନ୍ଦନ ।"
ମଧୁସୂଦନ ଦାସ କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ସତ୍ୟଭାମାପୁରରେ ୨୮ ଅପ୍ରେଲ ୧୮୪୮ରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ପିତା ଚୌଧୁରୀ ରଘୁନାଥ ଦାସ ଓ ମାତା ପାର୍ବତୀ ଦେବୀଙ୍କ ପୁଅ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ପ୍ରଥମ ନାମ ଥିଲା ଚୌଧୁରୀ ଗୋବିନ୍ଦ ବଲ୍ଲଭ ଦାସ । ପରେ ତାଙ୍କ ବାପା, ମାଆ ତାଙ୍କ ନାମକୁ ବଦଳାଇ ମଧୁସୂଦନ ରଖିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପାଠପଢ଼ା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ସତ୍ୟଭାମାପୁରର ଗାଁ ଚାଟଶାଳୀରୁ ମାଟି ବଂଶ ଅବଧାନଙ୍କ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ । ଚାଟଶାଳୀ ପଢ଼ା ଶେଷ କରି ସେ କଟକ ଗଲେ ଓ ଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ନାମ ଲେଖାଇଲେ । ୧୮୬୪ରେ ମଧୁସୂଦନ ଅନ୍ୟ ଚାରିଜଣଙ୍କ ସହ କଟକ ସ୍କୁଲରୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶ୍ରେଣୀରେ ଏଣ୍ଟ୍ରାନ୍ସ ପାସ କରିଥିଲେ (ଆଜି ଏହାକୁ ହାଇସ୍କୁଲ ସାର୍ଟିଫିକେଟ ପରୀକ୍ଷା କୁହାଯାଉଅଛି) । ଏହା ପରେ ସେ ବାଲେଶ୍ୱରରେ କିରାଣି ଚାକିରିଟିଏ କଲେ । କିଛି ପଇସା ସଞ୍ଚୟ କରି ସେ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ନିମିତ୍ତ ଚାନ୍ଦବାଲି ଦେଇ ଧୂଆଁକଳ ଚାଳିତ ନାଆରେ କଲିକତା ଯାତ୍ରା କଲେ। ୧୮୭୦ରେ ସେ ବି.ଏ. ପରୀକ୍ଷାରେ କୃତକାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ । ସେତେବେଳେ କଲିକତା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ବି.ଏ. ପରୀକ୍ଷାର୍ଥୀମାନଙ୍କ ସଂସ୍କୃତ ପରୀକ୍ଷାର ଉତ୍ତର ନିଜ ମାତୃଭାଷରେ ଲେଖିବା ନିୟମ ଥିଲା, କିନ୍ତୁ ପରୀକ୍ଷକ ବଙ୍ଗଳା ଛଡ଼ା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଭାଷା ଜାଣି ନଥିବାରୁ ବଙ୍ଗଳା ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଲିପିରେ ସଂସ୍କୃତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର ଲେଖିବାକୁ ଅନୁମତି ମିଳୁନଥିଲା । ମଧୁବାବୁ ନିଜ ମାତୃଭାଷା ଓଡ଼ିଆରେ ସଂସ୍କୃତର ଉତ୍ତର ଲେଖିବାପାଇଁ ଜିଦ ଧରି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ସିଣ୍ଡିକେଟ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଜଣାଇଲେ । ସେଠାରୁ କୌଣସି ସୁଫଳ ନ ମିଳିବାରୁ ସେ ତତ୍କାଳୀନ ବଙ୍ଗ-ବିହାର-ଓଡ଼ିଶାର ଲ୍ୟୁଟନାଣ୍ଟ ଗଭର୍ଣ୍ଣର ସାର ଉଇଲିଅମ ଗ୍ରେଙ୍କ ନିକଟକୁ ଏକ ଟେଲିଗ୍ରାମ ପ୍ରେରଣ କରିବାପରେ ଗ୍ରେଙ୍କ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ପରେ ସେ ଓଡ଼ିଆରେ ନିଜର ଉତ୍ତର ଲେଖିଥିଲେ ।
କଲିକତାରେ ଅମ୍ବିକା ପ୍ରସାଦ ହାଜିରା ନାମକ ବଙ୍ଗୀୟ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ ପାଦ୍ରୀଙ୍କ ସହିତ ସେ ପରିଚିତ ହେଲେ । ଅମ୍ବିକା ପ୍ରସାଦ ମଧୁସୂଦନଙ୍କର ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାପ୍ରତି ଆଗ୍ରହ ଦେଖି ତାଙ୍କୁ ଏ ଦିଗରେ ସାହାଯ୍ୟ କଲେ । ସେଠାରେ ମଧୁବାବୁ ଇଂରାଜୀ ସାହିତ୍ୟରେ ଏମ୍.ଏ. ପାସ କଲାପରେ କଲିକତାରେ କେତେକ ସ୍କୁଲରେ ଶିକ୍ଷକତା କଲେ । ତତ୍କାଳିନ କଲିକତାରେ କଲେଜ ପାଠ ପଢ଼ିବା ନିମନ୍ତେ ଏଣ୍ଟ୍ରାନ୍ସ ପରୀକ୍ଷା ପାସ କରିବା ଦରକାର ପଡୁଥିଲା । ଏଣ୍ଟ୍ରାନ୍ସ ପରୀକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ଏକ ଛାତ୍ର ସହାୟକ ପୁସ୍ତକ ‘ମଡେଲ କୋଶ୍ଚିନ୍ସ’ ରଚନା କରିଥିଲେ । ଗଣିତ ଓ ଭୂଗୋଳରେ ତାଙ୍କର ଭଲ ଦଖଲ ଥିଲା । ନିଜର ଗୁଣ ଓ କର୍ମନିଷ୍ଠା ବଳରେ ସେ କଲିକତାର ଶ୍ରୀରାମପୁର କଲେଜରେ ଅଧ୍ୟାପକ ଭାବରେ ନିଯୁକ୍ତ ହେଲେ । ଛାତ୍ର ଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କର ଅତି ପ୍ରିୟ ମଧୁବାବୁ ଇତି ମଧ୍ୟରେ କଲିକତା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ବି.ଏଲ୍. ପାସ କରି ସାରିଥିଲେ । ନିଜ ପେଟପାଟଣା ପାଇଁ ଅନେକ ଓଡ଼ିଆ କଲିକତାରେ ଚାକିରି କରୁଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କର ଶିକ୍ଷାଗତ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ମଧୁବାବୁ କଲିକତାରେ ନୈଶ ବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାପନା କରାଇଥିଲେ । ଓକିଲ ହେବାପରେ ମଧୁବାବୁ ପ୍ରଥମେ ଚବିଶ ପ୍ରଗଣା ଅନ୍ତର୍ଗତ ଆଲିପୁର କୋର୍ଟରେ ଓକିଲାତି ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ପରେ ସେ କଲିକତା ହାଇକୋର୍ଟରେ ବାରିଷ୍ଟର ଜେଟି ଉଡ୍ରଫଙ୍କ ସହଯୋଗୀ ଭାବେ ଓକିଲାତି କରିଥିଲେ । ୧୨ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୮୮୧ରେ କଲିକତାରୁ ଫେରି ସେ କଟକରେ ଓକିଲାତି କଲେ । ଓକିଲ ମହଲରେ ପ୍ରଥମେ ତାଙ୍କୁ ଅନେକ ପରିହାସର ସାମନା କରିବାକୁ ହୋଇଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଖଣ୍ଡପଡ଼ା ରାଜାଙ୍କ ମୋକଦ୍ଦମା, କେନ୍ଦୁଝରା ରାଜାଙ୍କ ମୋକଦ୍ଦମା, ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପରିଚାଳନା ବିବାଦ ଭଳି କେତେକ ଜଟିଳ ମୋକଦ୍ଦମାରେ ନିଜର ଦକ୍ଷତାର ପରିଚୟ ଦେଇ ସେ ନିଜକୁ କଟକ ଓକିଲମାନଙ୍କ ଭିତରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ପ୍ରମାଣିତ କରି ପାରିଥିଲେ । ଉତ୍କଳର ଗଜପତି ଦିବ୍ୟସିଂହ ଦେବ, ସାଧୁ ଶିବାଦାସ'ଙ୍କ ହତ୍ୟା ଅଭିଯୋଗରେ ଅଭିଯୁକ୍ତ ହୋଇ ନିର୍ବାସନ ଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ ହୋଇଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଜଗନ୍ନାଥ ଜେନାମଣି (ପରେ ମୁକୁନ୍ଦ ଦେବ ଭାବେ ପରିଚିତ) ନାବାଳକ ଥିବାରୁ ମନ୍ଦିର ପରିଚାଳନାରେ ତୃଟି ଦର୍ଶାଇ, ମନ୍ଦିରର ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ପରିଚାଳନା ଭାର କାଢି ନେବା ନିମନ୍ତେ ଏକ ଦେବାନୀ ମୋକଦ୍ଦମା ଦାଏର କରିଥିଲେ । ମଧୁବାବୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଜେନାମଣିଙ୍କ ମାତାମହୀ ସୂର୍ଯ୍ୟମଣୀ ପାଟ ମହାଦେଇଙ୍କ ତରଫରୁ ପ୍ରତିବାଦୀ ଭାବରେ, ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ଧର୍ମରେ ଅଯଥା ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରୁଛନ୍ତି ବୋଲି ମୋକଦ୍ଦମା ଲଢ଼ି ଜୟ ଲାଭ କରିଥିଲେ । ସେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମରେ ଦୀକ୍ଷିତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହି ମୋକଦ୍ଦମାଟି ବିନା ପାରିଶ୍ରମିକରେ ଲଢ଼ିଥିଲେ ।
୬ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୨୧ ମସିହାରେ ମଧୁବାବୁ ବିହାର ଓଡ଼ିଶାର ମନ୍ତ୍ରୀରୂପେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଥିଲେ । ସେତେବେଳେ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ମାସିକ ବେତନ ମିଳୁଥିଲା । ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କଠାରୁ ଦରମା ନେଇ କାମ କଲେ ଲୋକଙ୍କୁ ନିରପେକ୍ଷ ସେବା ଦେବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ବୋଲି ଯୁକ୍ତି କରି ସେ ଅବୈତନିକ ମନ୍ତ୍ରୀପଦ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ରଖିଥିଲେ । ସରକାର ଏଥିରେ ରାଜି ନ ହେବାରୁ ୯ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୨୩ରେ ସେ ମନ୍ତ୍ରୀ ପଦରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ ।
କଟକର ସୁନାରୂପାର ତାରକସି କାମ ପାଇଁ ମଧୁସୂଦନ ଦାସ ନିଜ ବାସଘରେ ଏକ କର୍ମଶାଳାର ଆୟୋଜନ କରି କାରିଗରମାନଙ୍କୁ ତାଲିମ ପ୍ରଦାନ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଇଥିଲେ । ଏଥି ସହିତ ସୁନା, ରୂପା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କଞ୍ଚାମାଲ କିଣିବା ଲାଗି ସେ କାରିଗରମାନଙ୍କୁ ପଇସା ମଧ୍ୟ ଦେଉଥିଲେ । ବିକ୍ରି ହେଉ କି ନ ହେଉ ସେମାନଙ୍କ କାମ ନିମନ୍ତେ ସେ ଦୈନିକ ବେତନ ଦେଉଥିଲେ । ଲଣ୍ଡନ ଯାଇଥିବା ବେଳେ ସେ ସେଠାରେ ଏହିସବୁ କାମର ଏକ ପ୍ରଦର୍ଶନୀର ଆୟୋଜନ କରିଥିଲେ । କଟକରେ ସେ ଉତ୍କଳ ଟ୍ୟାନେରୀ ନାମକ ଜୋତା କାରଖାନା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ଖରାପ ହୋଇଯାଉଥିବା ଜୋତାଗୁଡ଼ିକୁ ବଜାରକୁ ନ ଛାଡ଼ି ତାକୁ ପୋଡ଼ି ପକାଉଥିଲେ । ଏହା ଫଳରେ ଉତ୍କଳ ଟ୍ୟାନେରୀ ବହୁ କ୍ଷତି ସହିଥିଲା । ଜଣେ ଲେଖକ ଓ କବି ଭାବରେ ସେ ଅନେକ ଦେଶାତ୍ମବୋଧକ ଲେଖା ଲେଖିଛନ୍ତି । ସେ ଓଡ଼ିଆ ଓ ଇଂରାଜୀରେ ଅନେକ ଉପାଦେୟ ଲେଖା ଲେଖିଯାଇଛନ୍ତି । ତାଙ୍କର କେତୋଟି ଜଣାଶୁଣା ଲେଖା ହେଉଛି, "ଉତ୍କଳ ସନ୍ତାନ", "ଜାତି ଇତିହାସ", "ଜ୍ଞାନୀର ଉକ୍ତି", "ଜାତୀୟ ଗୀତିକା" । ସେ ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ, ଇଂରାଜୀ ଓ ବଙ୍ଗଳାରେ ଜଣେ ସୁବକ୍ତା ଥିଲେ । ନିଜ ପଣ ଜେଜେମା କୃଷ୍ଣାଦେଈ ପତି ସୁଦର୍ଶନଙ୍କ ଚିତାନଳରେ ଝାସ ଦେଇ ସତୀ ହେବା ଘଟଣାରେ ମର୍ମାହତ ହୋଇ ସତୀ ଚଉରା ଗଢ଼ାଇଥିଲେ । ଅଧୁନା ଏହା ଅବହେଳିତ ହୋଇ ଜଣଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ମାଲିକାନାରେ ରହିଛି । ଏଠାରେ ଥିବା ପିଣ୍ଡି ମାଟିରେ ମିଶିଗଲାଣି ।ଓଡ଼ିଶାର ବିଚ୍ଛିନ୍ନାଞ୍ଚଳର ଏକତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ସେ ସାରାଜୀବନ ସଂଗ୍ରାମ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଫଳରେ ୧୯୩୬ ମସିହା ଅପ୍ରେଲ ୧ ତାରିଖରେ ଭାଷା ଭିତ୍ତିରେ ପ୍ରଥମ ଭାରତୀୟ ରାଜ୍ୟ ଭାବେ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା ।
ଉତ୍କଳର ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ମନରୁଲିଭି ନ ଥାଏ ଭୂମିକମ୍ପର ପ୍ରଭାବ । ଏତେବେଳେ ଦୈନିକ ଖବରକାଗଜ 'ସମାଜ'ରୁ ଖବର ପଢି ଆତଙ୍କିତ ହୋଇ ଉଠିଲେ ସଭିଏଁ । ସେହି ମହାଦ୍ରୁମ ଉତ୍କଳର ବରପୁତ୍ର ମଧୁସୂଦନ ଦାସ ବର୍ତ୍ତମାନ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ । ତାଙ୍କ ଅନ୍ତନଳୀରେ ଘା' ହୋଇଥିବାରୁ ଜୀବନ ମରଣ ସହ ସଂଗ୍ରାମ କରୁଛନ୍ତି । ଏହା ପରେ ପରେ ତାଙ୍କର ଜୀବନ ଦୀପ ଧୀରେ ଧୀରେ ନିର୍ବାପିତ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା ।୧୯୩୪ ମସିହା 6ଫବୃୟାରୀ ମାସ ୪ ତାରିଖ ରାତି ୧.୨୦ ମିନଟ ସମୟରେ ତାଙ୍କ ଆତ୍ମା ମର ଶରୀର ତ୍ୟାଗ କରି ଅମରପୁର ବାହୁଡ଼ିଲା । ଆଜି ଏହି ମହାପୁରୁଷ ଙ୍କ ପବିତ୍ର ଜୟନ୍ତୀ ଅବସରରେ ତାଙ୍କର ଅମୃତ ଅମ୍ଲାନ ସ୍ମୃତି ପ୍ରତି କୋଟି କୋଟି ପ୍ରଣାମ ଜଣାଇବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ପୂଜ୍ୟ ପୂଜା ସଂସ୍କୃତି ସୁରକ୍ଷା ଅଭିଯାନର ସମର୍ପିତ ସଦସ୍ୟ ବର୍ଗ ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ମାଟି ଓ ସଂସ୍କୃତି ମନସ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ବ ମାନଙ୍କୁ ନମ୍ର ନିବେଦନ କରୁ କି ଆସନ୍ତାକାଲି ସକାଳ ୮ ଘଣ୍ଟା ସମୟରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ସ୍ଥଳରେ ଶ୍ରଦ୍ଧାଵଚନାର୍ପଣ ପୂର୍ବକ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ଉପସ୍ଥିତ ରହିବାକୁ ।

----------
ଗତ ୨୦୧୨-୧୩ ରେ  କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର  କବି ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ଟାଗୋର ଓରଫ୍ ଭାନୁ ସିଂ ଠାକୁର ଓରଫ୍ ରବି କୁଶାରୀ (୭-୫-୧୮୬୧- ୭-୮-୧୯୪୧)ଙ୍କ ୧୫୦ ତମ ଜୟନ୍ତୀ କୁ ମହାସମାରୋହରେ ପାଳିତ କରିବା ପାଇଁ  ଦେଶର ସାମ୍ଭାବ୍ୟ ଆୟ- ବ୍ୟୟ ବିବରଣୀ ( ୯୯.୯୯ ପ୍ରତିଶତ ଙ୍କ ଭାଷାରେ ବଜେଟ୍, ଯାହା ଏକ ଭୁଲ୍ , କାରଣ ବଜେଟ୍ ଅର୍ଥ ଚମଡା ବାକ୍ସ, ଯେଉଁଥିରେ ଆର୍ଥିକ ବିବରଣୀ ଉପସ୍ଥାପନା ନିମନ୍ତେ ରହିଥାଏ)ରେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ୭ ହଜାର କୋଟି ଟଙ୍କାର ପ୍ରାବଧାନ କରିବା ସହିତ ତାଙ୍କ ନାମରେ ରେଳଶଯ୍ୟା, ବଡ଼ବଡ଼ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନର ନାମକରଣ ଭଳି ଅନେକ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଥିଲେ ।  ସେତେବେଳେ ଆମେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କୁ ଜଣାଇଥିଲୁ ଯେ ଚଳିତ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟ ମହାନ୍ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ, ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଆନ୍ଦୋଳନ ର ପୁରୋଧା, ସର୍ବଧର୍ମର କବି, ବିଶେଷକରି ପ୍ରକୃତି କବି ( Poet of Nature)  ସ୍ଵଭାବ କବି ଗଙ୍ଗାଧରମେହେର(୯-୮-୧୮୬୨-୪-୪-୧୯୨୪)ଙ୍କ ୧୫୦ ତମ ଜୟନ୍ତୀ ବର୍ଷ । କବିଙ୍କ କୃତି ସମୂହର  ଏକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ବିବରଣୀ ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମନମୋହନ ସିଂହଙ୍କ ନିକଟକୁ ପଠାଇବା ସହ ଏକକିତା ନକଲ ଓଡ଼ିଶାର ମାନ୍ୟବର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପାଖକୁ କେବଳ ପଠାଇଲୁ ନାହିଁ, ଅଧିକନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଶାର ୩୧ ଜଣ ସାଂସଦ ( ୨୧ ଲୋକସଭା+ ୧୦ ରାଜ୍ୟସଭା) ଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରିବା ନିମନ୍ତେ ପଠାଇଥିଲୁ । ସ୍ବଭାବିକ ଭାବରେ ଯାହା ଆଶା କରୁଥିଲୁ, ତାହାହିଁ ହେଲା, କୈାଣସି ଠାରୁ ପ୍ରାପ୍ତି ସ୍ବୀକାର ପତ୍ର ଟିଏ ବି ପାଇ ନ ଥିଲୁ ।‌ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ " ସୁବାର୍ତ୍ତା" ରେ ସ୍ଵଭାବ କବି ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କ କୀର୍ତ୍ତି,କୃତି , ତାଙ୍କର ସାମାଜିକ ଅବଦାନ, ପୃଷ୍ଠଭୂମିକୁ ଉପଜିଵ୍ୟ କରି ଜଣେ ଅଣ ସାହିତ୍ୟିକ ଭାବେ ନିଜର ସ୍ବଳ୍ପ ଜ୍ଞାନ ଆଧାରରେ କେବଳ ଏକ ଆଲେଖ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରିନଥିଲୁ , ଆମର ସ୍ବଳ୍ପ ଜ୍ଞାନ ଆଧାରରେ " ଗୀତାଞ୍ଜଳି" ଓ " ତପସ୍ଵିନୀ" ର ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ବିଶ୍ଲେଷଣ କରିଥିଲୁ ।  " ଜନଗଣ ମନ ଅଧିନାୟକ.."ର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କବିତା ଟି ଉପସ୍ଥାପନ କରି ୧୯୧୩ ରେ ପ୍ରଥମ ଅଣ ୟୁରୋପୀୟ ଭାବେ ନୋବେଲ ପୁରସ୍କାର ବିଜେତା ହେବାର ପୃଷ୍ଠଭୂମି, ଏହାକୁ ଜାତୀୟ ସଙ୍ଗୀତର ମାନ୍ୟତା ଦିଆଯିଵାର ପୃଷ୍ଠଭୂମି ସହ " ସର୍ଵେ ସାଂ.." ର ପ୍ରାସଙ୍ଗିକତାକୁ ସାବ୍ୟସ୍ତ କରିଥିଲୁ । ଏହାର  କୈାଣସି ପ୍ରଭାବ କାହା ଉପରେ ପଡ଼ିନଥିଲା । ଏପରିକି ଆମର ବଡ଼ ବଡ଼ ସାହିତ୍ୟିକ ମାନେ ବିଭିନ୍ନ ପତ୍ର ପତ୍ରିକାରେ କବି ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ଠାକୁରଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ବଡ଼ବଡ଼ ଆଲେଖ୍ୟ ଆଲୋଚନା ପ୍ରକାଶ କରାଇଥିଲେ , ଅଥଚ ପ୍ରକୃତି କବିଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ସେଭଳି ଆଲେଖ୍ୟ ଆଲୋଚନା ହୋଇନଥିଲା। କେବଳ ଅନ୍ୟତମ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ସାହିତ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ଓ ପରମ୍ପରା ପ୍ରାଣ , ପ୍ରାକ୍ତନ ପ୍ରଶାସକ ସଂଜୀବ ହୋତା, ନରେନ୍ଦ୍ର ମିଶ୍ର ଙ୍କ ଭଳି ସ୍ବଳ୍ପ ସଂଖ୍ୟକ ବ୍ୟକ୍ତି ଆମକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥିଲେ । ସ୍ଵଭାବ କବି ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କ ସୁଯୋଗ୍ୟ ଅଣନାତି ତଥା ରାଜ୍ୟର ଜଣେ ନଵ୍ୟ ନାଟ୍ୟ ଆନ୍ଦୋଳନର କାଣ୍ଡାରୀ ମିହିର ମେହେର, ଭାଷା ପ୍ରାଣ ଦିଲ୍ଲୀପ ଦାଶଶର୍ମା, ଯୁବ ପ୍ରତିଭା ଅଶୋକ ପାଲଟା ସିଂହ, ବିଭୂତି ଭୂଷଣ ସ୍ଵାଇଁ, ଶୀତଳ ମହାନ୍ତିଙ୍କ ଭଳି ଅଳ୍ପ ସଂଖ୍ୟକଙ୍କ ଯୋଗୁଁ ତାଙ୍କର ଦେଢ଼ ଶହ ବାର୍ଷିକ ଜୟନ୍ତୀ , ତାହା ପୁଣି ସେହି ରବି ଠାକୁରଙ୍କ ନାମରେ ରାଜଧାନୀର ହୃତପିଣ୍ଡ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ରବୀନ୍ଦ୍ର ମଣ୍ଡପରେ ପାଳିତ ହୋଇଥିଲା ।  ଅନ୍ୟକୁ ଦୋଷ ଦେଇ କିଛି ଲାଭ ନାହିଁ, କାରଣ ଆପଣା ସୁନା ତ  ଭେଣ୍ଡି ।    କବିବର ରାଧାନାଥ ତାଙ୍କର
"ମହାଯାତ୍ରା" ରେ ଲେଖିଲେ "ପର୍ଣ୍ଣ ଦଳେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଯେହ୍ନେ ପ୍ରସୂନ ଲଳିତ, ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଏ ଉତ୍କଳ ଭୂମି,ଗୁଣେ ଗରୀୟସୀ" , ମାତ୍ର ଅବକ୍ଷୟୀ ଲୋକଚରିତ୍ରକୁ ଦେଖି ଲେଖିଲେ " ଦେବୀ ବୀଣାପାଣି କେଉଁ ପାପ ଫଳେ, କରୁଣା ତୋହର ଉଣା ଏ ଉତ୍କଳେ ?"  । ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟଯେ ଆମେ ଏବେ ସ୍ବଭାବ କବି ଗଙ୍ଗାଧର ଓ କବି ରବି ଠାକୁର ଙ୍କ କୀର୍ତ୍ତି ଓ କୃତି ସମ୍ପର୍କରେ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ତୁଳନାତ୍ମକ ଆଲୋଚନା କରୁଛୁ ସତ୍ୟ ମାତ୍ର,  ୧୫୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ଏଭଳି ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ଆଲୋଚନା କିଭଳି ଆମ ଭାଷା,ଆମ ରାଜ୍ୟକୁ ବଞ୍ଚାଇ ଥିଲା , ତାହାର ଐତିହାସିକ ପ୍ରମାଣ ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖ କରୁଛୁ । ତୁଳନାତ୍ମକ ତଥ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଆମର ଚିର ବନ୍ଦନୀୟ ମହାପୁରୁଷ ଭକ୍ତକବି ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଙ୍କ ଅମୃତ ଅମ୍ଲାନ ସ୍ମୃତି ପ୍ରତି ଜଣାଉଛୁ କୋଟି କୋଟି ପ୍ରଣାମ ।
ଯେତେବେଳେ ଓଡ଼ିଶାରୁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଉଠାଇ ଦେଇ ବିଦ୍ୟାଳୟ ବା ସ୍କୁଲ ମାନଙ୍କରେ ବଙ୍ଗଳାଭାଷା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଇ ଶେଷରେ ଓଡ଼ିଶାକୁ ବଙ୍ଗାଳରେ ସାମିଲ କରାଇ ନେବାର ଅପଚେଷ୍ଟା କରାଯାଉଥିଲା, ସେତେବେଳେ ଉତ୍କଳ ଦୀପିକା ଜନମତ ଜାଗ୍ରତ କରାଇ ପ୍ରତିରୋଧ କରିଥିଲା । ସେହି ସମୟରେ ବଙ୍ଗଳା କାବ୍ୟ ବିଦ୍ୟାସୁନ୍ଦର ଓ ଓଡ଼ିଆ କାବ୍ୟ ରସକଲ୍ଲୋଳ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ବିଚାର କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ତୁଳନାତ୍ମକ ଆଲୋଚନାରେ ବଙ୍ଗଳା କବି ଭରତଚନ୍ଦ୍ର
ରାୟଗୁଣାକରଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା ଦୀନକୃଷ୍ଣଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ କେତେ ଉନ୍ନତ ଏହା ବିଷୟରେ ଲେଖାଯାଇ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ କେତେ ଉତ୍ତମ ଏହା ଦର୍ଶାଯାଇଥିଲା । ୧୮୬୬ ମସିହାରେ ପତ୍ରିକାର ପୃ-୪୬-୪୭ରେ ଛପାଯାଇଥିଲା ।ବିଦ୍ୟାସୁନ୍ଦର ରଚନାର ଅନେକବର୍ଷ ପୂର୍ବରେ ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ ଯେ ରସକଲ୍ଲୋଳ ନାମକ ପୁସ୍ତକ ରଚନା କରିଛନ୍ତି ,ତାହାର ସହିତ ତୁଳନା କରି ଦେଖିଲେ ବିଦ୍ୟାସୁନ୍ଦର ଅପକୃଷ୍ଟ ବୋଧ ହୁଏ । କି ରଚନା ଚାତୁର୍ଯ୍ୟ, କି ସ୍ୱଭାବ ବର୍ଣ୍ଣନା ,କି ଶ୍ଳେଷ ଓ ଯମକ ରଚନା ସମସ୍ତ ବିଷୟରେ ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଭରତଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କଠାରୁ ଅଧିକ ପରାକାଷ୍ଠା ଲାଭ କରି ଥିବାର ଉଦାହରଣୀୟ ତଥ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତ ହୋଇ ଆଲୋଚନା ହୋଇଥିଲା, ଯାହା ଓଡିଆ ଭାଷା ସାହିତ୍ୟର ଅମୂଲ୍ୟ ପଣ୍ୟ । ଚରମ ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟକୁ ପ୍ରତିଭା ପ୍ରସବିନୀ ଉତ୍କଳଜନନୀ ଙ୍କ ବକ୍ଷ ଆଜି ହୋଇଛି ପ୍ରତିଭାର ମଶାଣି । ଏଠି ପ୍ରତିଦିନ , ପ୍ରତି ସ୍ଥାନରେ, ପ୍ରତି ବର୍ଗରେ ,ଧନୀ ଗରିବ ପରିବାର ନିର୍ବିଶେଷରେ  ପ୍ରତିଭା ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଆସୁଛନ୍ତି । ବାଲ୍ୟ ଜୀବନ
ରୁ ବିକଶିତ ହେବା ମାତ୍ରେ ଚକ୍ରାନ୍ତ, ମିଥ୍ୟା ଅଭିଯୋଗ, ସମାଲୋଚନାର ଶିକାର ହେବାକୁ ପଡିଥାଏ । ଅନେକ ବୁଦ୍ଧିଆ ସିଂହ ମାନଙ୍କ ଗୋଡ଼ରେ ଶିକୁଳି ପଡ଼ିଯାଏ, ପ୍ରମିଳାମାନେ ଜନ ସ୍ଵୀକୃତି, ପ୍ରଶଂସା ସାଉଁଟି ଆଣନ୍ତି, ବିଚାରା ବୁଦ୍ଧିଆ ଟି ବିସ୍ମୃତିର ଗଭୀର ଗହ୍ଵରରେ ନିପତିତ ହୁଏ, ଅଣ ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ପ୍ରଯୋଜକ ମାନଙ୍କ କାହାଣୀର ପଣ୍ୟ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । କଙ୍କଡ଼ା ଚରିତ୍ରର ପ୍ରାବଲ୍ୟ ସର୍ବତ୍ର । ପର ଚୁଗୁଲୀ, ପର ନିନ୍ଦା ଶୁଣିବାକୁ କାନ ଟେଙ୍ଗେଇ ଯାଏ, ଅଥଚ କାହା ପ୍ରଶଂସା ଶୁଣିବା ସମୟରେ ମାଡାକାଲା ରୋଗ ଧରିଦିଏ । କାହାର ନିନ୍ଦା କଲାବେଳେ ଗଳା ଟି ମେଲେଇ ହୋଇଯାଉଥିଲା ବେଳେ କାହାରି ପ୍ରଶଂସା କଲାବେଳେ କେଜାଣି କୋଉ ଅଦୃଶ୍ୟ ଶକ୍ତି ବଳରେ ସେମାନଙ୍କ ଗଳା ଚିପି ହୋଇଯାଏ । ପ୍ରଶଂସା କାତର ନିନ୍ଦା ପ୍ରଵର ଚରଣିଆ ମାନେ ଅଧୁନା ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ।  ଆମ ସାହିତ୍ୟ ଯେ ବଙ୍ଗଳା ସାହିତ୍ୟ ଠାରୁ ଅଧିକ ପ୍ରାଚୀନ, ଗୈାରବାବିମଣ୍ଡିତ, ସମୃଦ୍ଧଶାଳିନୀ , ତାହା ସ୍ବୀକାର କରି " ଓଡ଼ିଆ ଏକଟା ଭାଷା ନୟେ" କହିଥିବା ପାଖଣ୍ଡି ର ଦିବଙ୍ଗତ ଆତ୍ମା କୁ ଶକ୍ତ ଚାପୁଡ଼ା ଦେଇ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ମାନ୍ୟତା ପ୍ରାପ୍ତି ର ପ୍ରଭାବ ଆମ ସାହିତ୍ୟିକ ମାନଙ୍କ ଉପରେ ଅବା ଶିକ୍ଷିତ ମୁର୍ଖ ମାନଙ୍କ ଉପରେ ପଡ଼ିଲା ନାହିଁ, ମାତ୍ର ମୁର୍ଖ ପଣ୍ଡିତ ମାନଙ୍କ ଉପରେ ପଡ଼ିଛି, ଯାହାର ପ୍ରମାଣ କରୋନା ଆତଙ୍କ ଜନିତ ସଙ୍ଗରୋଧ, ସାମାଜିକ ଦୂରତା ନିୟମ ପାଳନ ସମୟରେ ଅତି ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ  ହୋଇଥିଲା ପ୍ରତିଫଳିତ ।  
ଆଜି ଆମେ ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ପ୍ରାଚୀନ ସାହିତ୍ୟରୁ ଉଦାହରଣ ସ୍ବରୂପ ଉପସ୍ଥାପନ କରୁଛୁ ।  ଶବ୍ଦ ସଂଯୋଜନା, ଭାଷା ଶୈଳୀ,ଭାବ ପ୍ରକାଶ,ସାଙ୍ଗିତିକ ଛାନ୍ଦ ଉପମା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଓଡ଼ିଆ ସାରସ୍ଵତ ସୃଷ୍ଟି କେତେ ଗରୀୟାନ ତାହା ନିମ୍ନରେ -:
" କେ ମୂରଲୀ ବଜାଉଛି ବୃନ୍ଦାବନେ ଗୋ
ତା ପରି ନାଗର ଆଉ ନାହିଁ ଜଣେ ଗୋ
ସେ ନାଦ କର୍ଣ୍ଣେ ବାଜିଲା   ପାଦ ମୋର ନ ଚଳିଲା
        ମାର ମରମେ ଭେଦିଲା ପଞ୍ଚବାଣେ
ମୂରଲୀ ବଡ଼ ପ୍ରମାଦ     କଲା ମୋତେ ଅପ୍ରମାଦ
         ପବିତ୍ରତା ଛଡାଇଲା ପରି ମଣେ   ।
ଚିତ୍ରପଟେ ଲେଖାଇବି     ଯତନରେ ରଖାଇବି
        ଚିତ୍ତ ତହିଁ ଖଟାଇବି ଅନୁକ୍ଷଣେ
ବନମାଳୀ ଦାସ କହେ    ନନ୍ଦସୁତ ମନ ମୋହେ
        ଭାଜି ମୁଁ ସଜ୍ଜିତ ରହିଵି ଶ୍ରୀଚରଣେ   ।।"
ଏହି ଭାବକୁ ନେଇ ବଙ୍ଗଳା ସାହିତ୍ୟ ରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମାନ୍ୟତା ପାଇଥିବା ଗୀତ ନିମ୍ନ ରେ ଏହିପରି-:
"ସାଇ ଗୋ  ଓଇ ବାଜାୟ ଵାଂଶୀ ପ୍ରାନ କେମନ କରେ
ଏକଲା କାଲା କଦମ ତଲାୟ ଦାଁଡିୟେ ଆଛେ ଆମାରତରେ
ଯତ ବାଁଶରୀ ବାଜାୟ ତତ ପଥ ପାନେ ଚାୟ
             ପାଗଲ ବାଂଶୀ ଡାକେ ଉଭୟ
ନା ଗେଲେ ସେ କେଁଦେ କେଁଦେ ଚଲେଯାଵେ ମାନଭରେ  ।"
ଏଭଳି ଉଦାହରଣ ପ୍ରଚୁର । ଅନ୍ୟ କେତୋଟି ଉଦାହରଣ ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ  । କ୍ରମଶଃ ଉଲ୍ଲେଖ କରି ବାରାନ୍ତରରେ  ଉପସ୍ଥାପନ ଟିକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ କରିବାକୁ ସ୍ଥିର କରିଥିବା ସମୟରେ  ଜଣେ ପରମ ସମ୍ମାନନୀୟଙ୍କ ମତ ଆମକୁ ପ୍ରଚୋଦିତ କରିଛି ୧୯୧୮ ମସିହାକୁ ଫେରିଯିବା ପାଇଁ । ବିଶ୍ୱ ମଣି ପଣ୍ଡିତ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସଙ୍କ ଐକାନ୍ତିକ  ବିଶ୍ବସ୍ତ ସାଥୀ, ସହଯୋଗୀ, ମହାନ୍ ଗବେଷକ, ଐତିହାସିକ, ଓଡ଼ିଶା- ବିହାର ବିଧାନ ସଭାର ବିଧାୟକ, ପ୍ରାଜ୍ଞ ଅଧିବକ୍ତା ଚିର ବନ୍ଦନୀୟ ଜଗବନ୍ଧୁ ସିଂହଙ୍କ ଆଲେଖ୍ୟ ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ।  ସେହିପରି ବଙ୍ଗଳାର ପ୍ରଖ୍ୟାତ ସାହିତ୍ୟିକ ଦୀନେଶ୍ଚନ୍ଦ୍ର ସେନ ଙ୍କ
"ବଙ୍ଗ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ"ର ପୃଷ୍ଠା ୨୪୯,୨୬୪,୨୮୦,୩୪୨,୩୫୮ ଓ ୫୩୩ ମଧ୍ୟ  ଅନୁଧ୍ୟାନ କରାଯାଇପାରେ । ବନ୍ଦନୀୟ ଜଗବନ୍ଧୁ ସିଂହ  ହିଁ ଆମେ ଜାଣିବାରେ ପ୍ରଥମ ଗବେଷକ ଓ ଐତିହାସିକ, ଯିଏ ଚୈତନ୍ୟଙ୍କ ପ୍ରକୃତ ପରିଚୟ ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ସହ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ  ।‌ ସେ ଯାଜପୁରର  ସମଗ୍ର ଆର୍ଯ୍ୟାବର୍ତ୍ତର ମହାନ୍ ପଣ୍ଡିତ  ମଧୁକର ମିଶ୍ର ଙ୍କ ପୁତ୍ର  ପଣ୍ଡିତ ଉପେନ୍ଦ୍ର ମିଶ୍ର, ଯାହାଙ୍କୁ ଗଜପତି ମହାରାଜା ଦେଵତୂଲ୍ୟ ସମ୍ମାନ ଦେଉଥିଲେ,  ସେହି ପଣ୍ଡିତ ଙ୍କ ପୁତ୍ର ଜଗନ୍ନାଥ ମିଶ୍ରଙ୍କ ଦୁଇ ପୁଅ, ଜଣେ ବିଶ୍ଵରୂପ ମିଶ୍ର ଓ ସାନପୁଅ ବିଶ୍ବମ୍ବର ମିଶ୍ର, ଯିଏ ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟ ଦେବ ନାମରେ ପରିଚିତ ।  ଚୈତନ୍ୟ କିଭଳି ବିଶ୍ବମ୍ବର ରୁ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହେଲେ ତା'ର ଏକ ଅନାଲୋଚିତ ରୋଚକ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଥମେ ସେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିବା ପରେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଗବେଷକ ମାନେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । (କ୍ରମଶଃ)

------
ଚତୁର୍ଥ ଶ୍ରେଣୀ ରୁ ଅଷ୍ଟମ ଶ୍ରେଣୀର ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉଚ୍ଚକୋଟୀର ଗଣିତ ବହି ଆମକୁ ଗଣିତ ଶାସ୍ତ୍ର ବିଶାରଦ ତଥା ଡିଏଭି ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖରପୁର ବିଦ୍ୟାଳୟର ପ୍ରାକ୍ତନ ଯଶସ୍ବୀ ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ତଥା ଅଧୁନା ଡିଏଭି ଆଞ୍ଚଳିକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଡଃ କେଶବ ଚନ୍ଦ୍ର ଶତପଥୀ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି । ଏଠାରେ ପ୍ରକାଶ ଥାଉ କି ଓଡିଆ ଭାଷା ଓ ଇଂରେଜୀ ଭାଷାରେ ଅନେକ ଗଣିତ ପାଠ୍ୟ ପୁସ୍ତକର ସ୍ରଷ୍ଟା ଶ୍ରଦ୍ଧେୟ ଡଃ ଶତପଥୀ ପ୍ରଥମ ବେସରକାରୀ ବିଦ୍ୟାଳୟର ପ୍ରଧାନଶିକ୍ଷକ ଭାବେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସମ୍ମାନରେ ସମ୍ମାନିତ ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୮୯ , ଅଗଷ୍ଟ ୪ ତାରିଖରେ ଶୈଳଶ୍ରୀଵିହାରରେ ରାଜ୍ୟ ଗୃହ ନିର୍ମାଣ ସଂସ୍ଥା ର ଏକ ଭଡ଼ା ଘରେ ( ଏଫ.ଆର) ରେ ମାତ୍ର ୧୨ ଜଣ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠନ କରିଥିବା ଅନୁଷ୍ଠାନଟି ଆଜି ପାଇଛି ଏକ ବିଶ୍ବ କୀର୍ତ୍ତି ସ୍ବୀକୃତି , ଯାହାର ଇତିହାସ ବ୍ୟାପକ ଓ ଅନାଲୋଚିତ , ସେହି ଶିକ୍ଷା ଅନୁଷ୍ଠାନ " ଡିଏଭି ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖରପୁର ର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଡଃ ଶତପଥୀଙ୍କୁ ଲୋକେ ଜାଣିଛନ୍ତି ଅଧୁନା ଡିଏଭି ଆଞ୍ଚଳିକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଭାବେ ତ ଅନ୍ୟ କେତେକ ଜାଣିଛନ୍ତି ଅନେକ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ଭାବେ ତ କେତେକ ଜାଣନ୍ତି ଏକ ସୁଦକ୍ଷ ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ,ଯିଏ ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଅନେକ ବାର ଏହି ଡିଏଭି ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖରପୁର ର ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ପ୍ରଥମ ହେବା ଠାରୁ ଡିଏଭି ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନ ସମୂହ ରେ ଧାରାବାହିକ ଭାବେ ଆଠ ଥର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଶିକ୍ଷା ଅନୁଷ୍ଠାନର ମାନ୍ୟତା , ଯେଉଁ ଶିକ୍ଷା ଅନୁଷ୍ଠାନରୁ ଅନେକ ଭାରତୀୟ ପ୍ରଶାସନିକ ଅଧିକାରୀ, ଅନେକ ବୈଜ୍ଞାନିକ, ଅନେକ ଗଣିତଜ୍ଞ , ଅନେକ ମହାକାଶ ବିଜ୍ଞାନୀ , ବିଭିନ୍ନ ବୈଷୟିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ କୃତିତ୍ବ ଅର୍ଜନ କରିଥିବା ସମ୍ପର୍କରେ ସତ୍ୟ ମାତ୍ର ଡଃ ଶତପଥୀ ଯେ ଜଣେ ସାରସ୍ବତ ସାଧକ , ଅତୁଳନୀୟ ଓଡିଆ ଭାଷା ସାହିତ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ପ୍ରାଣ , କୃତଜ୍ଞତା , ବିଶେଷ କରି ଆଚରଣ ଓ ଉଚ୍ଚାରଣସିଦ୍ଧ
ପୂଜ୍ୟପୂଜା ସଂସ୍କୃତି ଦର୍ଶନାନୁରକ୍ତ , ପ୍ରତିବଦ୍ଧତା ଧର୍ମୀ ବୁଦ୍ଧିବାଦୀ , ସକରାତ୍ମକ ମାନସିକତା ବିଜଡ଼ିତ ବଳିଷ୍ଠ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ବ ,ପାଠ୍ୟ ପୁସ୍ତକ ସ୍ରଷ୍ଟା , ବିଶେଷ କରି ଜଣେ ମହାନ୍ ଗଣିତ ଶାସ୍ତ୍ର ବିଶାରଦ । ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟଯେ କେଉଁ ଅନାଦି ଅନନ୍ତ କାଳରୁ ମଣିଷ ଗଣିତର ବିକାଶ କରି ଆସିଛି । ସଭ୍ୟତାର ପ୍ରଗତି ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଗଣିତର ପ୍ରଗତି ଘଟିଛି , ଏପରିକି ଭାଷା ଲେଖିବା ପୂର୍ବରୁ ସଂଖ୍ୟା କୁ ପ୍ରକାଶ କରିବାର ସଙ୍କେତ ଉଦ୍ଭାବିତ ହେବାର ନିଃସନ୍ଦେହରେ ପ୍ରମାଣିତ ହୋଇଛି । ଏଠାରେ ଆମେ ଗର୍ବର ସହିତ ଜାଣିବା ଉଚିତ ଯେ ସଂଖ୍ୟା ଗଣିତର ଅନ୍ତୁଡିଶାଳ ଆମର ପବିତ୍ର ଜଗନ୍ନାଥ ଧାମ । ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମିଳିଥିବା ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ବିକ ପ୍ରମାଣରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ମନୁଷ୍ୟ ଅତି କମରେ ୩୦ ହଜାର ବର୍ଷ ହେଲା ସଂଖ୍ୟା ର ସଙ୍କେତ ବ୍ୟବହାର କରି ଆସୁଛି । ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ବିକାଶ ନୂତନ ପ୍ରଯୁକ୍ତିକୁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଛି । ସେହିପରି ଗଣିତ କୁ କେବଳ ଗଣିବା ଭଳି ସରଳ ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ ଯୋଗ , ବିଯୋଗ,ଗୁଣନ ଓ ଭାଗ କ୍ରିୟାର ଜଟିଳ ବ୍ୟବହାର ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇଛି। ଏହି ଗତିରେ ଭଗ୍ନାଂଶ ପ୍ରଭୃତି ଆସିଛି । ଜମି ଜମା ମାପରେ ଆକୃତି ଓ ସଂଖ୍ୟା ମାନଙ୍କ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଛି । ନିରକ୍ଷର ଭୂମି ମାଲିକ ମାନେ ସ୍ୱାଭାବିକ ଓ ସାବଲୀଳ ରୀତିରେ କେଉଁ ଜମିର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ କେତେ, କେତେ ଶସ୍ୟ ଅମଳ ହେଲା, କେଉଁ ଶ୍ରମିକ କୁ କେଉଁ ହାରରେ କେତେ ମଜୁରୀ ଦିଆଯାଇଛି ଓ କେତେ ବାକି ଅଛି, କେତେ ଶସ୍ୟ କେଉଁ ଦରରେ ବିକ୍ରି କରାଯାଇଛି ଓ ଏଥିରୁ କେତ ଆୟ ହୋଇପାରିଛି ଇତ୍ୟାଦି ର ନିଖୁଣ ହିସାବରେ ଅନାୟାସରେ କରି ପାରୁଛନ୍ତି।ଅଥଚ ବିଦ୍ୟାଳୟ ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରାୟତଃ ଧାରଣା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ଯେ ଗଣିତ ଗୋଟିଏ ଦୁର୍ବୋଧ୍ୟ,ଦୁର୍ଲଭ ଓ କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ବିଷୟ । ଆମ ପିଲାଦିନେ ଏକ ଧାରଣା ବଳବତ୍ତର ଥିଲା, ତାହା ଏବେ ଅଛି କି ନାହିଁ ଜାଣିନୁ ଯେ ସତେ ଯେପରି ବେତ୍ରାଘାତ ଓ ଗଣିତ ଶିକ୍ଷା ହେଉଛନ୍ତି ପରସ୍ପରର ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗ । ଯେଉଁ କେତେଜଣ ଗଣିତ କୁ ଅତି ସରଳ ଓ ସହଜ ପାଠ ବୋଲି ପ୍ରମାଣିତ କରି ଆସୁଛନ୍ତି , ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଡଃ କେଶବ ଚନ୍ଦ୍ର ଶତପଥୀ ଅନ୍ୟତମ ବୋଲି ନିଜସ୍ବ ମତବ୍ୟକ୍ତ କରୁଛୁ । ଏହା ନିଃସନ୍ଦେହ ଯେ ଆମେ ଜଣେ ଗଣିତ ଶାସ୍ତ୍ରର ଛାତ୍ର ଭାବେ ବିଗତ ତିିନି ଦଶନ୍ଧି ଧରି ସମୟ ପାଇଲେ ଗଣିତ ଶାସ୍ତ୍ର ସମ୍ପର୍କିତ ତଥ୍ୟ , ବିଶେଷ କରି ୧୪୫ ତମ ପୁରୀ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ପୀଠାଧୀଷ୍ଟ ବିଶ୍ଵ ବିଖ୍ୟାତ ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ଶ୍ରୀମଦ୍ ଭାରତୀ କୃଷ୍ଣ ତୀର୍ଥ ମହାରାଜାଙ୍କ ବେଦାନ୍ତ ଗଣିତ ଶାସ୍ତ୍ର ସମ୍ପର୍କରେ ଏବଂ ଭୁବନେଶ୍ବରର କପିଳେଶ୍ୱର ମୌଜା ଲୁମ୍ବିନୀପଡା ରେ ଜନ୍ମିତ ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ବୈବାହିକ ସମ୍ବନ୍ଧ ସ୍ଥାପନ ସମୟରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରିଥିବା ଅଙ୍କ ଗଣିତ ଶାସ୍ତ୍ର ଉପରେ ଆଲୋଚନା କରିଥାଉ । ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟଯେ ପୂଜ୍ୟ ଭାରତୀ କୃଷ୍ଣ ଗୋସ୍ୱାମୀ ମହାରାଜା କେବଳ ବିଶ୍ବ ବିଖ୍ୟାତ ଗଣିତ ଶାସ୍ତ୍ର ବିଶେଷଜ୍ଞ ନଥିଲେ, ସେ ଥିଲେ ଜଣେ ମହାନ୍ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ , ଜାତୀୟ ସଂହତିର ମୂର୍ତ୍ତିମନ୍ତ ପ୍ରତୀକ, ଧର୍ମ ନିରପେକ୍ଷତାର ପ୍ରତିଭୂ । ବ୍ରିଟିଶ ଶାସକ ଦ୍ବାରା ୧୯୨୧ ମସିହାରେ କରାଚି ଠାରେ ଖିଲାଫତ ଆନ୍ଦୋଳନର ନେତୃତ୍ଵ ନେଇ ଗିରଫ ହୋଇଥିଲେ । ମୁସଲମାନ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଅଧିକାର ପାଇଁ ତାଙ୍କ ସଂଗ୍ରାମର ଇତିହାସ ଏଯାବତ୍ ଯେଭଳି ଅନାଲୋଚିତ ଠିକ୍ ସେହିପରି ବାସ୍ତବରେ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବିଜ୍ଞାନର ଏହି ସୂତ୍ର ପ୍ରଦାତାଙ୍କ ସମ୍ପର୍କିତ ଇତିହାସ ମଧ୍ୟ ଅନାଲୋଚିତ, ତାଙ୍କର ବୈଦିକ ଗଣିତ ରହସ୍ୟ ଇତିହାସ ମଧ୍ୟ ଅନାଲୋଚିତ ଭାରତରେ । ଭାରତରେ , ଏପରିକି ଓଡ଼ିଶାରେ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିବାର କାରଣ , ତାଙ୍କର ବୈଦିକ ଗଣିତ ଶାସ୍ତ୍ର କୁ ଆମେରିକା,ଜର୍ମାନ ପ୍ରଭୁତି ଦେଶରେ ଗ୍ରହଣ କରି ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକରେ ସ୍ଥାନିତ । ନାସା ବୈଜ୍ଞାନିକ ମାନେ ଗ୍ରହଣ କରି ସଫଳତା ପାଇଲେ, ମଙ୍ଗଳାୟନ ସୂତ୍ର ପ୍ରକାଶ ପାଇଲା । କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବିଜ୍ଞାନର ଜନକ ଭାବେ ପରିଚିତ ଆଲାନ୍ ତୁରୀଙ୍ଗଙ୍କ ଜନ୍ମ ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାର ଛତ୍ରପୁରରେ ୧୯୧୨ ମସିହାରେ , ଯେତେବେଳେ ତାଙ୍କ ପିତା ଥିଲେ ଏଠାର ପ୍ରଶାସନିକ ଅଧିକାରୀ । କିଭଳି ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ପୀଠରୁ ଏହି ପାଠ ଚୋରି ହେଲା ଓ କୁଆଡେ ଗଲା,ତା ପରେ କ'ଣ ହେଲା ତାହା ଗବେଷଣା ହେଲା ନାହିଁ, କାରଣ ଆମେ ସେଭଳି କରିବା ପାଇଁ ମାନସିକତା ରଖେନାହିଁ । ପୁନଃ ଏଠାରେ କାଳଜୟୀ ପ୍ରାଜ୍ଞ ରାମାନୁଜମଙ୍କ ଅଙ୍କ ଗଣିତ ସ୍ମରଣ କୁ ଆସେ । ଏବେ ଦେଖନ୍ତୁ ସଂଖ୍ୟାର ଖେଳ ଇଂରାଜୀ ଅଙ୍କରେ , ଯାହା ଆମେ ବିଗତ ଦିନରେ ଗଣିତ ଦିବସ ଅବସରରେ ଉକ୍ତ ସାମାଜିକ ଗଣମାଧ୍ୟମ ମୁଖ ପୁସ୍ତକରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥିଲୁ , ତାହା ପୁନଃ ଉପସ୍ଥାପନ କରୁଛୁ।
1 x 8 + 1 = 9
12 x 8 + 2 = 98
123 x 8 + 3 = 987
1234 x 8 + 4 = 9876
12345 x 8 + 5 = 98765
123456 x 8 + 6 = 987654
1234567 x 8 + 7 = 9876543
12345678 x 8 + 8 = 98765432
123456789 x 8 + 9 = 987654321
1 x 9 + 2 = 11
12 x 9 + 3 = 111
123 x 9 + 4 = 1111
1234 x 9 + 5 = 11111
12345 x 9 + 6 = 111111
123456 x 9 + 7 = 1111111
1234567 x 9 + 8 = 11111111
12345678 x 9 + 9 = 111111111
123456789 x 9 +10= 1111111111
9 x 9 + 7 = 88
98 x 9 + 6 = 888
987 x 9 + 5 = 8888
9876 x 9 + 4 = 88888
98765 x 9 + 3 = 888888
987654 x 9 + 2 = 8888888
9876543 x 9 + 1 = 88888888
98765432 x 9 + 0 = 888888888
ଏବଂ
1 x 1 = 1
11 x 11 = 121
111 x 111 = 12321
1111 x 1111 = 1234321
11111 x 11111 = 123454321
111111 x 111111 = 12345654321
1111111 x 1111111 = 1234567654321
11111111 x 11111111 = 123456787654321
111111111 x 111111111 = 12345678987654321
ଠିକ୍ ସେହିପରି ଅନ୍ୟ ଏକ ସଂଖ୍ୟା ଗଣିତ ଖେଳ, ମାତ୍ର ଜୀବନ ଗତି ପଥର ମାର୍ଗ ଦର୍ଶନ । କରାଯାଉ
A = 1 ; B = 2 ; C = 3 ; D = 4 ,E = 5 ; F = 6 ; G = 7 ; H = 8 ;I = 9 ; J = 10 ; K = 11 ; L = 12
M = 13 ; N = 14 ; O = 15 ; P = 16 ;
Q = 17 ; R = 18 ; S = 19 ; T = 20 ;
U = 21 ; V = 22 ; W = 23 ; X =24 ;
Y = 25 ; Z = 26.
Then, ତାପରେ
H+A+R+D+W+O+R+K
=8+1+18+4+23+15+18+11 = 98%
K+N+O+W+L+E+D+G+E
=11+14+15+23+12+5+4+7+5=96%
L+O+V+E
= 12+15+22+5 = 54%
L+U+C+K ;
=12+21+3+11 = 47%
None of them makes 100%.
Then what makes 100%?
Is it Money ?
NO , ମୋଟେ ନୁହେଁ
M+O+N+E+Y
= 13+15+14+5+25
=72%
ନେତୃତ୍ବ ବା Leadership ?
ନା, ମୋଟେ ନୁହେଁ,Not at all
L+E+A+D+E+R+S+H+I+P
=12+5+1+4+5+18+19+8+9+16=97%
ପ୍ରତି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ଅଛି, ଯଦି ଆମେ ଆମର ମାନସିକତାର ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରିବା , ଅର୍ଥାତ୍
Every problem has a solution, only if we perhaps change our
"ATTITUDE"...
A+T+T+I+T+U+D+E
1+20+20+9+20+21+4+5
= 100%
It is therefore OUR ATTITUDE towards Life and Work that makes
OUR Life 100% Successful.
Amazing mathematics
With each alphabet getting a number, in chronological order, as above, study the following, and bring down the total to a single digit and see the result yourself
Hindu -
S h r e e K r i s h n a
19+8+18+5+5+11+18+9+19+8+14+1
=135
=1+3+5 = 9
Muslim
M o h a m m e d
13+15+8+1+13+13+5+4
= 72
= 7+2 = 9
Jain
M a h a v i r
13+1+8+1+22+9+18
=72
= 7+2= 9
Sikh
G u r u N a n a k
7+21+18+21+14+1+14+1+11
=108
=1+0+8 = 9
Parsi
Z a r a t h u s t r a
26+1+18+1+20+8+21+19+20+18+1
=153
=1+5+3 = 9
Buddhist
G a u t a m
7+1+21+20+1+13
=63
= 6+3 = 9
Christian
E s a M e s s i a h
5+19+1+13+5+19+19+9+1+8
=99
9+9=18
1+8 = 9
Each one ends with number 9
ଆମେ ନବ ଗ୍ରହରେ ବିଶ୍ବାସ କରିଆସିଛେ ।
ଅତଏବ ଗଣିତ ଶାସ୍ତ୍ର କୁହେ , ଆମର ସ୍ରଷ୍ଟାଙ୍କ ଭାଷା ହେଉ ଅବା ପ୍ରକୃତି ହେଉ , ସମସ୍ତେ ଶିକ୍ଷା ଦେଇଛନ୍ତି ଏକ ବ୍ରହ୍ମ , ଦ୍ଵିତୀୟ ନାସ୍ତି, ଅର୍ଥାତ୍ ଭଗବାନ ଏକ । କିଏ କେଉଁ ନାମରେ ସମ୍ବୋଧନ କରିପାରେ । ଅତଏବ,So
THAT IS NATURE'S CREATION TO SHOW THAT GOD IS ONE . ଅପରପକ୍ଷରେ ବେଦରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ, ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି ଜନଗ୍ରହଣୀୟତା ପ୍ରାପ୍ତ ,ଆମ ଭାଷାରେ ସର୍ବୋତ୍ତମ ଶ୍ଳୋକର ମର୍ମାର୍ଥାନୁଯାୟୀ ବ୍ରହ୍ମଙ୍କୁ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇ ନପାରେ । ଉକ୍ତ ଶ୍ଲୋକ ଟି ହେଲା
"ପୂର୍ଣ୍ଣମଦଃ ପୂର୍ଣ୍ଣମିଦଂ, ପୂର୍ଣ୍ଣତ୍ୟୁ ପୂର୍ଣ୍ଣମୁଦଚ୍ୟତେ,
*ପୂର୍ଣ୍ଣସ୍ୟ ପୂର୍ଣ୍ଣମାଦାୟ, ପୂର୍ଣ୍ଣମେବାବଶିଷ୍ୟତେ"।
ଅର୍ଥାତ୍,ବ୍ରହ୍ମ ଅନନ୍ତ ଅଟନ୍ତି।ବ୍ରହ୍ମର ଅଂଶ ହୋଇଥିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରାଣୀ ମଧ୍ୟ ଅନନ୍ତ ସତ୍ତାର ଏକ ଅଂଶବିଶେଷ।ବ୍ରହ୍ମ ବିଭକ୍ତ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଅବିଭକ୍ତ, ଅପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ଏବଂ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ , ଯାହା ରାମାୟଣ ରେ ରାଜା ଦଶରଥଙ୍କ ପୁତ୍ରେଷ୍ଠୀ ଯଜ୍ଞ ଚରୁ ର ବିଭକ୍ତି କରଣ ରେ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ଓ ଶତ୍ରୁଘ୍ନଙ୍କ ଜନ୍ମ ବୃତ୍ତାନ୍ତରେ ଉଲ୍ଲେଖିତ।ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବତ୍ ଗୀତାର ସପ୍ତମ ଅଧ୍ୟାୟ ୨୪ତମ ଶ୍ଳୋକରେ ମଧ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ଯେ ବ୍ରହ୍ମ ଏକ ଏବଂ ଅଭିନ୍ନ। ଅଜ୍ଞାନତା ବଶତଃ ମନୁଷ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ରୂପରେ ପୂଜା କରେ। ଏହା ନିର୍ବିବାଦୀୟ ସତ୍ୟ ଯେ
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରାଣୀ ଭଗବତ୍ ସତ୍ତାର ଅଧିକାରୀ । ତଥାପି ଯେଉଁମାନଙ୍କ ଠାରେ ବିଲକ୍ଷଣ ପ୍ରତିଭା ଦେଖାଯାଏ ସେମାନଙ୍କୁ ଅବତାର ବୋଲି ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜ ବିଶ୍ବାସ କରିଆସିଛି । ଅତଏବ ଏହି ନିର୍ବିବାଦୀୟ ସତ୍ୟକୁ ଗ୍ରହଣ କଲେ ବିଶ୍ବରେ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ହିଂସାକାଣ୍ଡ, ଦଙ୍ଗା ସୃଷ୍ଟି, ଲକ୍ଷଲକ୍ଷ କ'ଣ କୋଟି କୋଟି ଧନ ଜୀବନ ହାନି ରହିବ କି ? ବିଶ୍ବ ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଥିବା ଭୟଙ୍କର ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ କି ?

--------
ସମାଜରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ପ୍ରବଣତାର ଗାଣିତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଅଧୁନା ଏକ ଚିନ୍ତାଜନକ ସମସ୍ୟା ଭାବେ ଉଭା ହୋଇଛି । ଏହି ସଂଖ୍ୟା ଅଭିବୃଦ୍ଧି କେବଳ ଏକ ସାମାଜିକ ବିଲକ୍ଷଣ ନୁହେଁ, ଏହାର ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉଦବେଗଜନକ । ପ୍ରତିବର୍ଷ ପ୍ରାୟ ୮୦୦,୦୦୦ରୁ ଏକ ନିୟୁତ ଲୋକ ଏହି ଭାବରେ ମରନ୍ତି ଓ ଏହା ପୃଥିବୀରେ ମୃତ୍ୟୁର ଦଶମ କାରଣ ରୂପେ ପରିଚିତ ।ପୁରୁଷ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ସଂଖ୍ୟା ମହିଳାଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା ୩ରୁ ୪ ଗୁଣ ଅଧିକ। ସନ ୧୯୯୦ରେ ୭୧୨,୦୦୦ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥବା ବେଳେ ୨୦୧୩ରେ ୮୪୨,୦୦୦ ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା । ୧୦ରୁ ୨୦ ନିୟୁତ ଆତ୍ମଘାତୀ ଚେଷ୍ଟା ପ୍ରତି ବର୍ଷ ହୁଏ ଯାହା ଫଳପ୍ରଦ ହୋଇପାରି ନ ଥାଏ । ଯୁବକମାନେ ମହିଳାମାନଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା ୩ରୁ ୪ ଗୁଣ ଅଧିକ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି । ଅଣ-ମାରାତ୍ମକ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଦ୍ୱାରା ଆଘାତ ଓ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ଅକ୍ଷମତା ଦେଖାଯାଏ ।୧୫-୨୯ ବର୍ଷ ବୟସ୍କଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ହିଁ ମୃତ୍ୟୁର ଦ୍ୱିତୀୟ ବଡ଼ କାରଣ ବୋଲି ଗତ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ତଳେ, ଅର୍ଥାତ୍ ୧୧ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୦୧୮ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ନିଜର ଏକ ତଥ୍ୟ (ରିପୋର୍ଟ)ରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲା। ଲାନ୍‌ସେଟ୍‌ ପବ୍ଲିକ୍‌ ହେଲ୍‌ଥ ଜର୍ନାଲ୍‌ରେ ‘ଦି ଗ୍ଲୋବାଲ୍‌ ବର୍ଡନ୍‌ ଅଫ୍‌ ଡିଜିଜ୍‌ ଷ୍ଟଡିଜ୍‌ ୧୯୯୦-୨୦୧୬’ ଶୀଷର୍କରେ ପ୍ରକାଶିତ ଏକ ରିପୋର୍ଟରେ ଦର୍ଶାଯାଇଛି ଯେ, ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ଘଟୁଥିବା ଆତ୍ମହତ୍ୟାର ୩୭% ପୁରୁଷ କେବଳ ଭାରତୀୟ ଏବଂ ୨୪% ମହିଳା ଚରମ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଥାନ୍ତି । ୧୫-୩୯ ବର୍ଷ ବୟସ୍କଙ୍କ ଆତ୍ମହତ୍ୟାରେ ଭାରତ ବିଶ୍ୱସ୍ତରରେ ତୃତୀୟ । ୧୯୯୦ରୁ ୨୦୧୬ ମଧ୍ୟରେ ଦେଶରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଜନିତ ମୃତ୍ୟୁସଂଖ୍ୟା ୪୦% ବଢ଼ିଥିବା ବେଳେ , ସମ୍ପ୍ରତି ଏହା ୫୨ ପ୍ରତିଶତରେ ପହଞ୍ଚିଵା ହିଁ ଚିନ୍ତାଜନକ କାରଣ । କେବଳ ୨୦୧୬ରେ ଭାରତରେ ୨,୩୦,୩୧୪ ଲୋକ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥିଲେ ।ଗତ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଛାତ୍ର ଛାତ୍ରୀଙ୍କ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ମାମଲା ୩୨ ପ୍ରତିଶତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଘଟିଛି । ଜାତୀୟ ଅପରାଧ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ସଂସ୍ଥା ବା ନ୍ୟାସନାଲ କ୍ରାଇମ୍ ରେକର୍ଡ ବ୍ୟୁରୋର ୨୦୨୨ ତଥ୍ୟ କୁହେ ଯେ ଦେଶର ଉଚ୍ଚ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କରେ ଗତ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରାୟ ୫୭ ହଜାର ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥିଲେ ।ଏହାର ସଙ୍କଟ ଜନ‌କ ଅବସ୍ଥାମାନଙ୍କ ନାମ ମାନସିକ ବେମାରୀ ଅବସାଦ, (ସିଜୋଫ୍ରେନିଆ,ପାରାନୋଇଆ) ମଦ୍ୟାତ୍ୟୟ, ନିଶା ଦ୍ରବ୍ୟ ସେବନ, (ବାଇପୋଲାର ଡିଜଅଡର), ପ୍ରେମାସକ୍ତ,  ଇତ୍ୟାଦି । ଅନ୍ୟ କାରଣ ଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରେ  ଚାପ ଜନିତ ଆବେଗ ଯାହା ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା, ସମ୍ପର୍କ ସମସ୍ୟା ବା ଭ‌ୟ  ।ପୂର୍ବରୁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଚେଷ୍ଟା ଥିଲେ ଭବିଷ୍ୟତ ସଙ୍କଟ ଅଧିକ ରହେ । ଗତ ଅପ୍ରେଲ ୨୬ ତାରିଖରେ ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶରେ ବୁଧବାର ଦିନ ଦ୍ବାଦଶ ଶ୍ରେଣୀ ପରୀକ୍ଷା ଫଳ ପ୍ରକାଶ ପାଇବା ପରେ ୧୦ ଜଣ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥିବାର ଖବର ମିଳିଛି। କେତେକ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ଟ୍ରେନ ଆଗରେ ଡେଇଁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥିବା ବେଳେ ଅନ୍ୟ କେତେକ ବିଷ ଖାଇ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଛନ୍ତି। ପରୀକ୍ଷାରେ ଖରାପ ପ୍ରଦର୍ଶନ ଯୋଗୁଁ ସେମାନେ ଏଭଳି ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଛନ୍ତି।ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶରେ ବୁଧବାର ଦିନ ଦ୍ବାଦଶ ଶ୍ରେଣୀ ପରୀକ୍ଷା ଫଳ ପ୍ରକାଶ ପାଇବା ପରେ ୧୦ ଜଣ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥିବାର ଖବର ମିଳିଛି। କେତେକ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ଟ୍ରେନ ଆଗରେ ଡେଇଁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥିବା ବେଳେ ଅନ୍ୟ କେତେକ ବିଷ ଖାଇ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଛନ୍ତି। ପରୀକ୍ଷାରେ ଖରାପ ପ୍ରଦର୍ଶନ ଯୋଗୁଁ ସେମାନେ ଏଭଳି ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଛନ୍ତି। ଏବେ ଆମ ରାଜ୍ୟରେ ପ୍ରତିଦିନ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଘଟଣାର ପରିସଂଖ୍ୟାନ ବଢ଼ି ବଢ଼ି ଚାଲିଛି ।ଏନସିଆରବିର ତଥ୍ୟ କହୁଛି ରାଜ୍ୟରେ ପ୍ରତିଦିନ ହାରାହାରି ୧୫ରୁ ଅଧିକ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରୁଛନ୍ତି । ପ୍ରତି ଲକ୍ଷେ ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ବର୍ଷକୁ ୧୨ ଜଣ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରୁଛନ୍ତି । ଏନସିଆରବିର ସଦ୍ୟତମ ଆକ୍ସିଡେଣ୍ଟାଲ୍ ଡେଥ୍ସ ଆଣ୍ଡ ସୁଇସାଇଡ୍ସ ଇନ୍ ଇଣ୍ଡିଆ-୨୦୨୧ ରିପୋର୍ଟରୁ ମିଳିଥିବା ତଥ୍ୟ କହୁଛି, ୨୦୨୧ରେ ରାଜ୍ୟରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଛନ୍ତି ୫ ହଜାର ୬୫୧ ଜଣ ।ଏହା ୨୦୨୦ରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥିବା ୫ ହଜାର ୫୪୬ ଜଣଙ୍କ ତୁଳନାରେ ୨ ପ୍ରତିଶତ ଅଧିକ । ରାଜ୍ୟରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୪ ହଜାର ୪୧୨ ଜଣ ପୁରୁଷ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ୧ ହଜାର ୨୩୯ ଜଣ ମହିଳା । ହେଲେ କାହିଁକି ବଢୁଛି ଆତ୍ମହତ୍ୟା ପ୍ରବଣତା ? ବିଶେଷକରି ଯୁବପିଢ଼ିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏଭଳି ମାନସିକତା ବଢ଼ିବା ଉଦବେଗ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିବା ଯେପରି ଏକ ସାଧାରଣ କଥା ହୋଇଗଲାଣି । ପ୍ରେମ ପ୍ରସଙ୍ଗ ହେଉ କି ପାରିବାରିକ ବିବାଦ ଆତ୍ମହତ୍ୟାକୁ ସହଜ ଭାବି ନେଉଛନ୍ତି ସମସ୍ତେ । ତେବେ ଏଥିରୁ ନିବୃତ୍ତ ରହିବାକୁ ତଥା  ଲୋକଟିର ଚିକିତ୍ସା ପାଇଁ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ଗୁରୁଦାୟିତ୍ଵ ରହିଛି । ସେମାନେ ତା'ର ସମସ୍ୟା ବୁଝିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଏହାର ସମାଧାନ କରିବା ପାଇଁ ଡାକ୍ତରଙ୍କ ସହଯୋଗ ନେଇ ସାହାଯ୍ୟ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।  ସେ ଯେପରି ପୁନର୍ବାର ଆତ୍ମହତ୍ୟାର ଇଚ୍ଛାରୁ ଦୂରେଇ ରହିବ, ସେଥିପ୍ରତି ଯତ୍ନଶୀଳ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ପଅରି ଦିନ ବା ଶନିବାର ଦିନ ଘଟଣା ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ। କଳାହାଣ୍ଡି ଜିଲ୍ଲା କୋକସରା ଥାନା ଅନ୍ତର୍ଗତ ଧଅରପୁର ପଞ୍ଚାୟତ ଭାଲୁଚୁଆଁ ଗାଁରେ ଏକ ଲୋମ ଟାଙ୍କୁରା ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଛି। ପ୍ରେମରେ ପ୍ରତାରିତ ହେବା ପରେ  ବୈଷୟିକ ବାର୍ତ୍ତା ପେଟିକାରେ (ହ୍ଵାଟ୍ସଆପ ଷ୍ଟାଟସ୍ ଦେଇ) ଯୁବକ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥିବା ଅଭିଯୋଗ ହୋଇଛି। ମୃତ ଯୁବକ ହେଲେ ଧର୍ମଗଡ ଥାନା ଅଏଁଲାଜୋର ଗାଁର କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭଇଁସାଲଙ୍କ ପୁଅ ହିମାଂଶୁ ଭଇଁସାଲ। ହିମାଂଶୁ ଜେସିବି ଗାଡି ଡ୍ରାଇଭର ଭାବେ କାମ କରୁଥିଲେ। ସେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିବାପୂର୍ବରୁ ତା ମୃତ୍ୟୁରେ କିଏ ଦାୟୀ ନୁହଁ, ଜଣେ ଝିଅ ତାକୁ ଧୋକା ଦେଇଥିବାରୁ ସହି ନପାରି ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥିବା ତାଙ୍କ ଷ୍ଟାଟସରେ ଲେଖିଥିବା କଥା ଭାଇରାଲ୍ ହେଉଛି। ଏଥି ସହିତ ହାତ କାଟି ଗୋଟେ ଝିଅର ନାଁ ଲେଖାଥିବା ମଧ୍ୟ ସାମାଜିକ ଗଣମାଧ୍ୟମରେ ( ସୋସିଆଲ ମିଡିଆରେ )ଘୁରି ବୁଲୁଛି। ଶୁକ୍ରବାର ବିଳମ୍ବିତ ରାତିରେ ନିଜ ମୋବାଇଲରେ ଷ୍ଟାଟସ୍ ଦେଇ ବେକରେ ରଶି ଲଗାଇ ଏକ ଗଛରେ ଝୁଲି ପଡିଛି। ଶନିବାର ସକାଳ ପାହିଲା ବେଳକୁ ଲୋକ ମାନେ ଦେଖି କୋକସରା ପୋଲିସକୁ ଖବର ଦେଇଥିଲେ ତେବେ ତାଙ୍କର ଏହି ବାର୍ତ୍ତା ବ୍ୟାପକତା ପାଇବା ( ମୋବାଇଲ ଷ୍ଟାଟସ୍ ଭାଇରାଲ ହୋଇଥିବା )ଯୋଗୁଁ ଏହା ଏକ ପ୍ରେମ ଜନିତ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ବୋଲି ସନ୍ଦେହ କରାଯାଉଛି।  ଅତଏବ ଏଠି ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କ'ଣ ଏବଂ କାହିଁକି ଓ କେଉଁ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଜଣେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରେ ?
ଏହାର ଅର୍ଥ ସ୍ୱେଚ୍ଛାରେ ନିଜକୁ ହତ୍ୟା କରିବା ଓ ଏହାକୁ ସୁଇସାଇଡ (ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ suicide) ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।. ଏହାର ସଙ୍କଟ ଜନ‌କ ଅବସ୍ଥାମାନଙ୍କ ନାମ ମାନସିକ ବେମାରୀ ଅବସାଦ, ସିଜୋଫ୍ରେନିଆ, ମଦ୍ୟାତ୍ୟୟ, ନିଶା ଦ୍ରବ୍ୟ ସେବନ, ବାଇପୋଲାର ଡିଜଅଡର ଇତ୍ୟାଦି । ଅନ୍ୟ କାରକମାନଙ୍କ ନାମ ଚାପ ଜନିତ ଆବେଗ ଯାହା ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା, ସମ୍ପର୍କ ସମସ୍ୟା ବା ଭ‌ୟ ।ପୂର୍ବରୁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଚେଷ୍ଟା ଥିଲେ ଭବିଷ୍ୟତ ସଙ୍କଟ ଅଧିକ ରହେ । ବର୍ଡର ଲାଇନ ପର୍ସନାଲିଟି ଡିଜ୍ଅର୍ଡର ଓ ମ୍ୟାନିକ୍ ଡିପ୍ରେସନ ଯୋଗୁ ହତାଶା ହୁଏ ଓ ଏହାଦ୍ୱାରା ଆତ୍ମହତ୍ୟା ହୁଏ । ଆତ୍ମହତ୍ୟା ପ୍ରତିରୋଧ ନିମନ୍ତେ ଆଗ୍ନେୟାସ୍ତ୍ର ଓ ବିଷ ଅପ‌ହଞ୍ଚ, ମାନସିକ ବେମାରୀର ଚିକିତ୍ସା, ଡ୍ରଗ ଅପବ୍ୟବ‌ହାର, ଅର୍ଥନୀତିରେ ସୁଧାର ଓ ମିଡିଆ ରିପୋର୍ଟ ଅତି ଆବଶ୍ୟକ ।ସାଧାରଣତଃ କ୍ରାଇସିସ୍ ହଟ୍ ଲାଇନ (ଫୋନ୍ ଯୋଗେ ପରାମର୍ଶ) ବ୍ୟବ‌ହାର କରାଯାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀତା ବିଷୟରେ ପ୍ରମାଣ ବିଶେଷ ନାହିଁ । ବିଭିନ୍ନ ଦେଶରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଦେଖାଯାଏ । ସାଧାରଣତଃ ବେକ ଝୁଲେଇବା (Hanging), ପୋକମରା ଔଷଧ ସେବନ ଓ ଆଗ୍ନେୟାସ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ଏହା ସମ୍ଭବ ହୁଏ । ପ୍ରତିବର୍ଷ ପ୍ରାୟ ୮୦୦,୦୦୦ରୁ ଏକ ନିୟୁତ ଲୋକ ଏହି ଭାବରେ ମରନ୍ତି ଓ ଏହା ପୃଥିବୀରେ ମୃତ୍ୟୁର ଦଶମ କାରଣ ରୂପେ ପରିଚିତ । ପୁରୁଷ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ସଂଖ୍ୟା ମହିଳାଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା ୩ରୁ ୪ ଗୁଣ ଅଧିକ। ସନ ୧୯୯୦ରେ ୭୧୨,୦୦୦ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥବା ବେଳେ ୨୦୧୩ରେ ୮୪୨,୦୦୦ ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା । ୧୦ରୁ ୨୦ ନିୟୁତ ଆତ୍ମଘାତୀ ଚେଷ୍ଟା ପ୍ରତି ବର୍ଷ ହୁଏ ଯାହା ଫଳପ୍ରଦ ହୋଇପାରି ନ ଥାଏ । ଯୁବକମାନେ ମହିଳାମାନଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା ୩ରୁ ୪ ଗୁଣ ଅଧିକ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି । ଅଣ-ମାରାତ୍ମକ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ପ୍ରଚେଷ୍ଟଦ୍ୱାରା ଆଘାତ ଓ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ଅକ୍ଷମତା ଦେଖାଯାଏ ।
୧୫-୨୯ ବର୍ଷ ବୟସ୍କଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ହିଁ ମୃତ୍ୟୁର ଦ୍ୱିତୀୟ ବଡ଼ କାରଣ ବୋଲି ମଙ୍ଗଳବାର, ୧୧ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୦୧୮ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ନିଜର ଏକ ରିପୋର୍ଟରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲା। ଲାନ୍‌ସେଟ୍‌ ପବ୍ଲିକ୍‌ ହେଲ୍‌ଥ ଜର୍ନାଲ୍‌ରେ ‘ଦି ଗ୍ଲୋବାଲ୍‌ ବର୍ଡନ୍‌ ଅଫ୍‌ ଡିଜିଜ୍‌ ଷ୍ଟଡିଜ୍‌ ୧୯୯୦-୨୦୧୬’ ଶୀଷର୍କରେ ପ୍ରକାଶିତ ଏକ ରିପୋର୍ଟରେ ଦର୍ଶାଯାଇଛି ଯେ, ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ଘଟୁଥିବା ଆତ୍ମହତ୍ୟାର ୩୭% ପୁରୁଷ କେବଳ ଭାରତୀୟ ଏବଂ ୨୪% ମହିଳା ଚରମ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଥାନ୍ତି । ୧୫-୩୯ ବର୍ଷ ବୟସ୍କଙ୍କ ଆତ୍ମହତ୍ୟାରେ ଭାରତ ବିଶ୍ୱସ୍ତରରେ ତୃତୀୟ । ୧୯୯୦ରୁ ୨୦୧୬ ମଧ୍ୟରେ ଦେଶରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଜନିତ ମୃତ୍ୟୁସଂଖ୍ୟା ୪୦% ବଢ଼ିଛି । କେବଳ ୨୦୧୬ରେ ଭାରତରେ ୨,୩୦,୩୧୪ ଲୋକ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଛନ୍ତି । କର୍ନାଟକ, ତାମିଲନାଡୁ, ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ, ତେଲେଙ୍ଗାନା, ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ଏବଂ ତ୍ରିପୁରାରେ ଉଭୟ ପୁରୁଷ ଏବଂ ମହିଳାଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ହାର ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ । କେରଳ, ଛତିଶଗଡ଼ରେ ଅଧିକ ପୁରୁଷ ଆମହତ୍ୟା କରିଥାନ୍ତି । ଭାରତରେ ପ୍ରତି ୧ଲକ୍ଷରେ ୧୫% ମହିଳା ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥାନ୍ତି। କେତେକ ଚିନ୍ତାଧାରା ଆତ୍ମହତ୍ୟା ପ୍ରରୋଚନା କରେ ଯଥା: ସମ୍ମାନ (Honour), ଧର୍ମ ଓ ଜୀବନର ମୂଲ୍ୟବୋଧ । ଆବ୍ରାହମ ଧର୍ମ ଅନୁଯାୟୀ ଜୀବନ ପବିତ୍ର, ତେଣୁ ଏହାକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବା ପ୍ରଭୁଙ୍କ ପ୍ରତି ଅପରାଧ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସମାନ ।ଜାପାନର ସମୁରାଇ ଯୁଗରେ ଏହା (ସେପୁକୁ ବା ଆତ୍ମହତ୍ୟା) ଭୁଲର ପ୍ରାୟଶ୍ଚିତ କିମ୍ବା ପ୍ରତିବାଦ ରୁପେ ଗଣା ହେଉଥିଲା ।.ଆଇନ ବହିର୍ଭୂତ ସତୀ ଦାହ ପ୍ରଥାରେ ବିଧବାମାନେ ସ୍ୱଇଛାରେ ବା ପରିବାରର ପ୍ରରୋଚନାରେ ନିଜକୁ ଚିତାରେ ବିସର୍ଜନ କରୁଥିଲେ । ପଶ୍ଚିମ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ଆଗେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଚେଷ୍ଟା ଦଣ୍ଡନୀୟ ଅପରାଧ ଥିଲା କିନ୍ତୁ ଏବେ ଅଧିକାଂଶ ଦେଶରେ ତାହା ନାହିଁ । ଅନେକ ଦେଶରେ ଏହାକୁ ଦଣ୍ଡନୀୟ ଅପରାଧ ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ ।  ବିଂଶ ଓ ଏକବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଆତ୍ମଦାହ ଏକ ପ୍ରତିବାଦ ମାଧ୍ୟମ ହୋଇଛି । ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଆତ୍ମଘାତୀ ବମ୍ ଉଡ଼ାଜାହାଜରୁ ପକେଇବାକୁ ଜାପାନୀମାନେ କାମିକାଜେ କ‌ହନ୍ତି ଓ ଉଗ୍ରବାଦୀମାନେ ମଧ୍ୟ ଏହିପରି ଆତ୍ମଘାତୀ ବମ୍ ପକେଇବା କାମ ମଧ୍ୟ କରନ୍ତି । ସୁଇସାଇଡ ଶବ୍ଦ ଲାଟିନ ଭାଷାର ସୁଇସାଇଡମ (suicidium) ଶବ୍ଦରୁ ନିଆଯାଇଛି ।

------------
ସାରସ୍ବତ ଇତିହାସରେ ଅନେକ କବି ମାତୃଭାଷା ପ୍ରୀତିରେ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇ ଅନେକ ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି ସତ୍ୟ ମାତ୍ର, ସର୍ବାଧିକ ମାତୃଭାଷା ପ୍ରୀତିଉଛଳ କବିତା ଲେଖି ଅମର ହୋଇ ରହିଛନ୍ତି ଓ ରହିଥିବେ ସର୍ବଧର୍ମର କବି ରଙ୍ଗାଧର ଗଙ୍ଗାଧର । ଦୁଇ ଧାଡ଼ି -" ଉଚ୍ଚ ହେବା ପାଇଁ କର ଯେବେ ଆଶା, ଉଚ୍ଚ କର ଆଗ ନିଜ ମାତୃଭାଷା " ,ଏହି ଦୁଇ ଧାଡ଼ି ହିଁ ଇତିହାସ ର ମୋଡ଼ ବଦଳାଇ ଦେଇଥିଲା ।୧୮୯୫ ମସିହା, ଜାନୁଆରୀ ୨୫ ତାରିଖ, ଇଂରେଜ ସରକାର ସମ୍ବଲପୁର ଅଞ୍ଚଳରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ପରିବର୍ତ୍ତେ ହିନ୍ଦି ଭାଷା ପ୍ରଚଳନ ପାଇଁ ଆଦେଶ ଜାରି କଲେ ।  ମାତୃଭାଷା ପ୍ରାଣ ଯୁବକ ଧରଣୀଧର ମିଶ୍ର, ବ୍ରଜମୋହନ ପଟ୍ଟନାୟକ,ଦେଶପ୍ରାଣ ବଳଭଦ୍ର ସୂପକାର, ମହନ୍ତ ବିହାରୀ ଦାସ, ଶ୍ରୀପତି ମିଶ୍ର, କର୍ମବୀର ବୈକୁଣ୍ଠ ନାଥ ପୂଜାରୀ,ଦାନଵୀର ମଦନ ମୋହନ ମିଶ୍ର ପ୍ରଭୃତି ଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ଯେଉଁ ଐତିହାସିକ ଭାଷା ଆନ୍ଦୋଳନ ହୋଇଥିଲା, ତା'ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଥିଲେ ସ୍ବଭାବ କବି ଗଙ୍ଗାଧର । ସେ ହିଁ  ବିଧିବଦ୍ଧ ସରକାରୀ ଘୋଷଣା  ପୂର୍ବରୁ ଏହା ଜାଣି ୧୮୯୪ , ଅକ୍ଟୋବର ୩୦ ତାରିଖ ରେ " ଭାରତୀ ରୋଦନ" ଶୀର୍ଷକରେ ସମ୍ବଲପୁର ହିତୈଷଣୀ ପତ୍ରିକା ରେ ଲେଖିଲେ -: "
" ଉତ୍କଳ ଭାରତୀ ରୋଦନ କରୁଛି
              କାତରେ ସମ୍ବଲପୁରରେ
ସେ ବିକଳ ଧ୍ବନି କର୍ଣ୍ଣ ରେ ପଡିଲେ
             ନୟନେ ଲୋତକ ପୂରେ
**********************
ହିନ୍ଦୀ ସରସ୍ଵତୀ, ମୋ ଛାତିରେ ବସି
             କରିଵ ପରା ରାଜତ୍ବ
ମୋ ଆଶା କାନନ ଭସ୍ମ ରାଶି ହେବ
              ତା ବନ ଉଦ୍ୟାନେ ଖତ
ଉପମାତା ଆସି ଗର୍ଭ ଧାରିଣୀ ର
             ମସ୍ତକେ ଚରଣ ଦେବ
ଏ ବେଶ ଦେଖିଲେ କେଉଁ ସନ୍ତାନ ର
              ‌ମନରେ ଦୁଃଖ ନହେବ ?
ଏହି କବିତା ହିଁ ଓଡ଼ିଆ ମାନଙ୍କ ପ୍ରାଣରେ ଉଦଵେଳନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ଏହା  ପ୍ରକାଶ ପାଇବା ପରେ ୧୮୯୫, ଜାନୁଆରୀ ୧୫ ତାରିଖ, ଆଦେଶ ସଂଖ୍ୟା ୨୩୭ ରେ ସମ୍ବଲପୁର ଅଞ୍ଚଳରେ  ହିନ୍ଦୀ କୁ ସରକାରୀ ଭାଷା କରିବା ପାଇଁ ଆଦେଶନାମା ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା ଏବଂ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ ର ମୁଖ୍ୟ ଆୟୁକ୍ତ ( ଚିଫ୍ କମିଶନର) ଉଡବର୍ଣ୍ଣ ରାଜ୍ୟ ମୁଖ୍ୟ ଶାସନ ସଚିବ ଙ୍କୁ ଦେଇଥିଲେ ଓ ଜାନୁଆରୀ ୨୫ ତାରିଖ ରୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯିବା ପରେ ଆନ୍ଦୋଳନ ଜୋରଦାର ହୋଇଥିଲା ।  ଏହି ସମୟରେ ଶିକ୍ଷିତ ବର୍ଗଙ୍କୁ  ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ରେ ସାମିଲ ହେବାପାଇଁ କବି ଗଙ୍ଗାଧର ଲେଖିଥିଲେ-;
" ନିର୍ବାସନ ହେବା ପାଇଁକି ଅଛି ଜନନୀ ଭାବେ
ମାତୃହୀନା ଦଶା ଘଟିବା ଅଛି ଲେଖା କପାଳେ
ଭଵିତଵ୍ୟ ଯାହା, ତା ଙ୍କୁ ବିଧି ଆୟତ ସିନା
ବୋଲି କାପୁରୁଷ ନ ହୁଅ, ମୂଳକୁ ଉଦଯୋଗ ବିନା ।"
*****************
ବାରମ୍ବାର ଭାଷା ମୁକ୍ତିଯୋଦ୍ଧା ମାନଙ୍କୁ ନୈତିକ ସମର୍ଥନ ଓ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେଇ ଅନେକ କବିତା ସେ ଲେଖିଥିଲେ ।
ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ
"କରି ପ୍ରାଣ ପଣ ଅଳରେ ଯତନ
ନଘଟେ ଯେସନ ମାତୃ ନିର୍ବାସନ
ରହିବ ଓଡ଼ିଆ ପୁଅର ସମ୍ମାନ
ଶତ୍ରୁ ଙ୍କ ର ଦର୍ପ ହୋଇଯିବ ଚୁର୍ଣ୍ଣ
ଉଦ୍ୟୋଗୀର ପ୍ରତି ଭାଗ୍ୟ ଅନୁକୂଳ
ଯତ୍ନ କଲେ ନିଶ୍ଚେ ଫଳିଵ ସୁଫଳ
ଏ ଆଶାକୁ ହୃଦେ କର ଵଦ୍ଧମୂଳ
କର ନବୋତ୍ସାହେ କାର୍ଯ୍ୟ ସୂଚନା
ତେଜରେ ଵିରସ ହୁଅ ହୃଷ୍ଟମନା"
ଭାଷା ଆନ୍ଦୋଳନ କୁ ରାଜ୍ୟ ବ୍ୟାପୀ କରାଇଥିଲେ ଏବଂ ପୁନଃ ଲେଖିଲେ-;
" ନିଜ ଘରେ ବସି       ନିର୍ବାସନ ଦୁଃଖ
          ଆମ୍ଭ କି ଲଲାଟ ଲିଖନ
ମାତୃଭାଷା ବିନା        ଭାଇ ସଙ୍ଗ ବିନା
          ବିକଳ ହେଉଛି ଜୀବନ ।"
ଏହାକୁ ଉପଜିଵ୍ୟ କରି ଆମେ ଅଧୁନା କରୋନା ଆତଙ୍କ ରେ ଆତଙ୍କିତ ହୋଇ ନିଜକୁ ଗୃହ ବନ୍ଦୀ କରାଇ ମୁଖ ପୁସ୍ତକ ରେ ଏକ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛୁ ।
ଆମ ମତରେ ଜଣେ ବିଶିଷ୍ଟ କବି ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ହରିହର ପଣ୍ଡା  " ମୋର ପ୍ରିୟ ଲେଖକ" ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ-;
" ତପସ୍ଵିନୀ ମେହେର ସୃଷ୍ଟି ର ମୁକୁଟ ମଣି" ।
୧୯୧୪ ରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା ଏହି ମହାକାବ୍ୟ " ତପସ୍ଵିନୀ" , ଯାହା ୧୧ ସର୍ଗ, ବିଭିନ୍ନ ଛାନ୍ଦ ରେ ଲିଖିତ ଏକ କାବ୍ୟ ରସର ସଂଗୁମ୍ପନ ପ୍ରାୟ ସଙ୍ଗୀତମୟ । ପ୍ରତି ସ୍ଵର୍ଗରେ ଅଭିନବ ପଟ୍ଟଭୂମିକାକୁ ଆଶ୍ରା କରି କାବ୍ୟକୃତି କୁ ସଫଳ ତଥା ଗୈାରବ ମଣ୍ଡିତ କରିଵାରେ ସ୍ଵଭାବ କବି ଙ୍କ ଉପମା , ଅଳଙ୍କାର,ସାଙ୍ଗୀତିକତା , ଛନ୍ଦ ସଂଯୋଜନା ଅତି ମନୋରମ ତଥା ସର୍ବଗୁଣସମ୍ପର୍ଣ୍ଣ , ଅନନ୍ତ ସୁଖଦାୟୀ । କାଳିଦାସଙ୍କ ରଘୁବଂଶ ଏବଂ ଉତ୍ତର ରାମଚରିତ ରୁ ପ୍ରସଙ୍ଗ ନିର୍ବାଚିତ କରିଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ଉତ୍କଳୀୟ ନାରୀ ର ସର୍ବ ଗୁଣ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉଚ୍ଚକୋଟୀର । ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ସଂସ୍କାର, ଉତ୍କଳୀୟ ଆଚାରଵିଚାର, ସ୍ଵକୀୟ ଆଚରଣ ତଥା ଉଚ୍ଚାଙ୍ଗତାକୁ ଉପଜିଵ୍ୟ କରି ନିଜସ୍ଵ ଅନୁଭୂତି କୁ  ପରିମାର୍ଜିତ  ତଥା ପରିବର୍ଦ୍ଧିତ କରି ସ୍ଵଭାବ କବି ଗଙ୍ଗାଧର ଯେଉଁ ଅମର କାବ୍ୟ" ତପସ୍ଵିନୀ" ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି, ଯଦି ଅନ୍ୟ କିଛି ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଆମ ବିଚାରରେ ସେ ବିଶ୍ଵର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ କବି ।  ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ ଗଠନରେ ସମ୍ବଲପୁରର ଭାଷା ପ୍ରାଣ ତଥା ମାଟି ମନସ୍କ ଓଡିଆ ମାନଙ୍କ ଅବଦାନର ଇତିହାସ ଜାଣିଥିଲେ , ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାରୁ ପେଟପାଟଣା ପାଇଁ ଯାଇ ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳରେ ବାସ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ଦାୟାଦମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ବ୍ୟର୍ଥଜନ୍ମା ବିଭାଜନର ଭାଷା କହୁ ନଥାନ୍ତେ । ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ଶାସନ ଦ୍ବାରା ଉତ୍କଳ ଜନନୀ ଙ୍କ ଅଙ୍ଗଛେଦନର ଭୟଙ୍କର ଘଟଣା ସ୍ମୃତି ଇତିହାସ ଜାଣିଥିଲେ " ବନ୍ଦେ ଉତ୍କଳ ଜନନୀ" ଗାୟନ ସମୟରେ ଜଣେ ବିଛିନ୍ନତାବାଦୀର ସନ୍ତାନ ଅହଙ୍କାର ବଶବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇ ଏକାକୀ ବସି ରହି ରାଜ୍ୟ ସଙ୍ଗୀତ ପ୍ରତି ଅସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ନଥାନ୍ତା ।  ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ ଗଠନର ୮୯ ବର୍ଷ ପରେ ଆମର ସୀମାର ସ୍ଥିତି କ'ଣ ?
ପ୍ରାଚୀନ ଉତ୍କଳର ମାନଚିତ୍ର ସହିତ ଆଜିର ଓଡ଼ିଶାର ମାନଚିତ୍ରକୁ ତୁଳନା କଲେ ଏକ ଆକାଶ- ପାତାଳ ପ୍ରଭେଦର ଚିତ୍ର ଜଳଜଳ ହୋଇ ଦିଶି ଯାଉଛି । ଇତିହାସକୁ ଗର୍ଭାନୁଶୀଳନ କଲେ କ୍ଷୀଣ କଳେବରା ଓଡ଼ିଶାର ଏଭଳି ଦୟନୀୟ ସ୍ଥିତି ପାଇଁ  ଦାୟୀ କିଏ ବା କେଉଁମାନେ , ତାହାର ତାଲିକା ଦର୍ଶାଇବା ଅର୍ଥ ମଲା ଘୋଡ଼ାର ଟାଙ୍କ ଗଣିବା ନ୍ୟାୟ କେବଳ ପ୍ରତିପାଦିତ ହେବ । ବରଂ ଇତିହାସରୁ ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରି ଭବିଷ୍ୟତ କାର୍ଯ୍ୟପନ୍ଥା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା ହିଁ ଉପସ୍ଥାପନର ଅସଲ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ଏହି ଆଲୋଚନା ଉପସ୍ଥାପନ ସମୟରେ ମହାନ୍ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ତଥା ୧୯୩୭ ମସିହା, ପ୍ରଥମ ବିଧାନ ସଭାର ସଦସ୍ୟ ରାଧାମୋହନ ସାହୁଙ୍କ ସୁପୁତ୍ର କୃଷ୍ଣ ଚନ୍ଦ୍ର ସାହୁ ( ଋତୁ) ଙ୍କ ସୌଜନ୍ୟରୁ ଅନେକ ଅନାଲୋଚିତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତ ଦସ୍ତାବିଜ ପାଇ ତାଙ୍କ ନିକଟରେ କୃତଜ୍ଞତା ଜ୍ଞାପନ କରୁଛୁ ।  ଗଙ୍ଗା ଠାରୁ ଗୋଦାବରୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିଶାଳ କଳେବର ଉତ୍କଳର ଅଙ୍ଗ ଛେଦନର କାରଣ ନିରୂପଣ କରିବା, କେବଳ ଯେ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ଶାସନ ଏଥିପାଇଁ ଦାୟୀ ନା ଆଉ କେଉଁ ବର୍ଗର ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ , ଏହା ମଧ୍ୟ ଆଲୋଚନା କରିବା ସମୟରେ ଉପଲବ୍ଧ ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ନକଲ ମଧ୍ୟ ସଂଲଗ୍ନ କରି ଶିକ୍ଷା ଲାଭ ସହିତ ଆଗାମୀ ପଦକ୍ଷେପ ସମ୍ପର୍କରେ ପନ୍ଥା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା । ଅନେକ ସମୟରେ ଯାହା ବ୍ୟକ୍ତି ଜୀବନରେ ଘଟିଥାଏ, ତାହା ମଧ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଜାତି ,ଦେଶ , ଏପରିକି ବିଶ୍ବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଘଟିଥାଏ ।  ଯେପରି ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଦୁଇ ଗୋଡ଼ କାଟି ଦୁଇ ଦିଗକୁ ଓ ଦୁଇ ହାତ କାଟି ଦୁଇ ଦିଗକୁ ଫୋପାଡି ଦେବା ପରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ  ରକ୍ତାକ୍ତ ଗଣ୍ଡି ଯେଭଳି ଯନ୍ତ୍ରଣା ଜର୍ଜରିତ ହୋଇ ଭୟଙ୍କର ବିକଟାଳ ରଡି କରିବ, ଠିକ୍ ସେହିପରି ଚିତ୍କାର କରିଥିଲେ ଆମର ପ୍ରିୟାଦିପ୍ରିୟା ମାଆ ଉତ୍କଳ ଜନନୀ । ଇଷ୍ଟଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ଶାସନ ଉତ୍କଳର ଗୋଟିଏ ଅଙ୍ଗ କାଟି ବଙ୍ଗ ପ୍ରଦେଶକୁ , ଅନ୍ୟ ଏକ ଅଙ୍ଗ କାଟି ବିହାର ପ୍ରଦେଶକୁ, ତୃତୀୟ ଅଙ୍ଗ କାଟି ମଧ୍ୟଖଣ୍ଡ,ଆଜିର ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ କୁ ଏବଂ ଚତୁର୍ଥ ଅଙ୍ଗ କାଟି ମାନ୍ଦ୍ରାଜ ( ଆନ୍ଧ୍ର+ତାମିଲନାଡୁ+ତେଲେଙ୍ଗାନା +  କେରଳ) କୁ ଫିଙ୍ଗି ଦେଇଥିଲେ । ଏହି ଅସ୍ବାଭାବିକ ଅଙ୍ଗ ଛେଦନର କ୍ଷତ ଅପୂରଣୀୟ ଏବଂ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଅବର୍ଣ୍ଣନୀୟ , ଯାହାର ଅନାଲୋଚିତ ଇତିହାସ ଏବଂ ତଦଜନିତ  କ୍ଷୟ କ୍ଷତି, ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସ୍ଥିତି କୁ ସଠିକ ଭାବେ ଦର୍ଶାଇଲେ ଜଣେ ପାଷାଣ୍ଡର ହୃଦୟ ମଧ୍ୟ ତରଳି ଯିବ।  ମାତ୍ର ବିଡମ୍ବନାର କଥା ଉତ୍କଳୀୟ ମାନେ ଓ ଆଜିର ରାଜନୈତିକ ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକେ ବହୁକାଳ ହେଲା ଏ କ୍ଷୟକ୍ଷତିକୁ ଅମ୍ଲାନ ବଦନରେ ଅଙ୍ଗୀକାର କରି,ନୀରବ ନିଶ୍ଚଳ ଭାବେ ଜୀବନ ନିର୍ବାହ କରିଆସି ଏବେ ଭିକାରୀ ସଂସ୍କୃତିକୁ ସାର୍ବଜନୀନ କରାଇ ଦେଇଛନ୍ତି । ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଜାତି ଏଯାବତ୍ ଏଭଳି ଅଙ୍ଗଛେଦରୂପକ ଦାରୁଣ ଆଘାତ ସହ୍ୟ କରି ନଥାନ୍ତା ବୋଲି ଦିନେ ବିଶ୍ବ ମଣି ପଣ୍ଡିତ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସଙ୍କ ଐକାନ୍ତିକ ଅନୁଗାମୀ, ସାଥୀ, ସହଯୋଗୀ, ମହାନ୍ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ, ଐତିହାସିକ, ଗବେଷକ, ଅଧିବକ୍ତା, ବିଧାୟକ ଜଗବନ୍ଧୁ ସିଂହ ତାଙ୍କର ସୃଷ୍ଟି " ପ୍ରାଚୀନ ଉତ୍କଳ"ରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷୋଭର ସ଼ହିତ ପ୍ରକାଶ କରି ୧୯୨୮ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଆ ଜାତିକୁ ଆହ୍ଵାନ ଦେଇଥିଲେ, ମାତ୍ର କୌଣସି ପ୍ରଭାବ ନପଡିବା, ଏପରିକି ଭାରତ ଗୌରବ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ଆହ୍ବାନ ଠାରୁ ଓଡ଼ିଆ ସାମ୍ବାଦିକତା ଜଗତର ପ୍ରତିବଦ୍ଧତା ଧର୍ମ୍ମୀ ବିଶେଷଜ୍ଞ ଗବେଷକ, ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ସାହିତ୍ୟର ସାଗ୍ନିକ ଜମଦଗ୍ନି , ନିଆଁଖୁଣ୍ଟାର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ସମ୍ପାଦକ ପଣ୍ଡିତ ଗୋଦାବରୀଶ ମହାପାତ୍ର ଙ୍କ "ଉଠ କଙ୍କାଳ" ର ଆହ୍ବାନ ମଧ୍ୟ କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣ ନିଦ୍ରାରେ ଶୟନ କରିଥିବା ଓଡ଼ିଆ ଜନଗଣଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିନଥିଲା କି କରୁନାହିଁ , ଯେଉଁଥିପାଇଁ ବିପ୍ଲବୀ କବି ରବି ସିଂହ ଲେଖିଯାଇଛନ୍ତି :
"କଙ୍କାଳ କେହି ଉଠି ନାହାନ୍ତି ବାରବାଟି ମଡ଼ା ଦଳ
ଭାଙ୍ଗି ତ ନାହିଁ ବାଧା ବାରିକେଡ୍ ଛିଡି ନାହିଁ ଶୃଙ୍ଖଳ
ଆଜି ବି ଶୋଇଛି ନିଘୋଡ଼ ନିଦରେ ଓଡ଼ିଶାର ଜନଗଣ
ଜନାରଣ୍ୟରେ ବିଦେଶୀ ମହାବଳ  ଶୁଭେ ତା'ର ଗର୍ଜନ..."
ବିଗତ ୪୨ ବର୍ଷ ଧରି ଶହ ଶହ ଆଲେଖ୍ୟରେ, ବକ୍ତବ୍ୟରେ, ଆଲୋଚନା ସଭାରେ, ଏପରିକି ଦୃଶ୍ୟ ଶ୍ରାଵ୍ୟ ଗଣମାଧ୍ୟମ ଆଲୋଚନାରେ ପ୍ରକାଶ କରିଆସିଅଛୁଯେ  ଓଡ଼ିଶାର ଧାରାବାହିକ ସଠିକ୍ ଇତିହାସ ଏଯାବତ୍ ଲେଖା ଯାଇପାରିଲା ନାହିଁ । ଆମର ଏହି ଆକୁଳ ନିବେଦନ ଆମର ଐତିହାସିକ ଗବେଷକ ମାନଙ୍କୁ ସାମାନ୍ୟ ପରିମାଣରେ ମଧ୍ୟ ସ୍ପର୍ଶ କରିପାରିଲା ନାହିଁ । କେବଳ ଜଣେ ମାତ୍ର ମହାନ୍ ଐତିହାସିକ ଚିର ବନ୍ଦନୀୟ ଜଗନ୍ନାଥ ପଟ୍ଟନାୟକ ଏହାକୁ ହୃଦୟଙ୍ଗମ କରି ଗବେଷଣା ଆଧାରରେ ଲେଖିବା ଆରମ୍ଭ କରିବା ସମୟରେ ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟକୁ ଆଜ୍ଞାଙ୍କ ଆକସ୍ମିକ ଭାବେ ସଂସାରରୁ ବିଦାୟ ନେଇଗଲେ । ଓଡ଼ିଶାର ଯେଉଁ ଇତିହାସ ଅଣ ଓଡ଼ିଆ ମାନେ ଲେଖିଯାଇଛନ୍ତି , ତା'ର ପୃଷ୍ଠଭୂମି ଉପରେ ଦୃଷ୍ଟି ପକାଇଲେ ଖାଣ୍ଟି ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରାଣ ଭିତରେ ଯେଉଁ ବିଦ୍ରୋହାଗ୍ନି ପ୍ରଜ୍ଜଳିତ ହେବା  କଥା, ତାହା ହେଉନାହିଁ  । ଅଧିକନ୍ତୁ ଆମ ଉପରେ ଗାଣିତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅତ୍ୟାଚାର,ଦମନ, ଅଦାଲତି। ବୁଢିଆଣୀ ଜାଲରେ ଛନ୍ଦି ଜୀବନ ଦୁର୍ବିସହ । ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ ପୁରାଣ, ଶିଳାଲିପି, ତାମ୍ର ଶାସନ, କିମ୍ବଦନ୍ତୀ, ଲୋକକଥା, ପ୍ରାଚୀନ ଗ୍ରନ୍ଥ, ମାଦଳାପାଞ୍ଜି , ଯାହା ସବୁ ଆମର ଐତିହାସିକ ସମ୍ବଳ , ସେସବୁକୁ ଉପଜିଵ୍ୟ କରି ଓଡ଼ିଶାର ସଠିକ୍ ଇତିହାସ ଲେଖା ଯାଇପାରିବ ବୋଲି  ଆମେ ଦୃଢ଼ ନିଶ୍ଚିତ ହୋଇ ଆବେଦନ କରିବା ସହିତ ନିଜେ ଏହା କରିବା ପାଇଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇ ସମସ୍ୟା ଜର୍ଜରିତ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ କାରଣରୁ ବିଫଳ ।  ଯେଉଁ ମିଥ୍ୟା , କପୋଳକଳ୍ପିତ, ଚକ୍ରାନ୍ତିଆ କୁଵୁଦ୍ଧିଜାତ୍ ଭଗାରି ମାନସିକତା ବିଜଡ଼ିତ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ମାନେ ଇତିହାସ ଲେଖିଯାଇଛନ୍ତି , ଯାହାକୁ ଥୋଡ଼ି, ବଡ଼ି,ଶାଗ,ମୁଗ, ବଡ଼ି,ଥୋଡ଼ି ମୁଗ ଶାଗ କରି ଆମର ଇତିହାସ ଅଧ୍ୟାପକ, ପ୍ରାଧ୍ୟାପକ ମାନେ ପିଏଚଡ଼ି,ଡିଲିଟ୍ କରି ନିଜକୁ ବଡ଼ବଡ଼ ଐତିହାସିକ ବୋଲି ପ୍ରଚାରିତ କରିଆସିଛନ୍ତି ଓ ଆସୁଛନ୍ତି,  ସେମାନେ ଜାଣନ୍ତି ଯେ ସେହି  ଈର୍ଷାର ଦୈତ୍ୟ ଧର୍ମ୍ମୀ ଅଣ ଓଡ଼ିଆ ଐତିହାସିକ ମାନେ ଅନ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଓଡ଼ିଶା କୁ ଆସିଥିଲେ ।   ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ସଂସ୍କୃତିର ଉପାସକ ଓଡ଼ିଆ ମାନେ କୌଣସି ସମୟରେ ଇତିହାସ ଲେଖୁ ନଥିଲେ, ଯାହାର ସୁଯୋଗ ନେଇ ଅଣ ଓଡ଼ିଆମାନେ ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସ ଲେଖିଲେ । ସ୍ବାଭାବିକ ଭାବେ ବିଜେତା ଯେବେ ପରାଜିତର ଇତିହାସ ଲେଖେ, ସେତେବେଳେ ସେ ନିଜକୁ ,ନିଜ ଜାତିକୁ ମହିମା ମଣ୍ଡିତ କରି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥାଏ ଏବଂ ପରାଜିତକୁ , ପରାଜିତ ଜାତି କୁ ମସୀଲିପ୍ତ କରିଥାଏ, ତାହାହିଁ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି ଓଡିଶା ଇତିହାସ ରଚନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ।  ଆମର ଉପଲବ୍ଧ ଇତିହାସକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କଲେ ହଣ୍ଟର ଙ୍କ ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସ ପ୍ରଥମ ଓ ଦ୍ବିତୀୟ ଭାଗ (୧୮୭୨), ଷ୍ଟାର୍ଲିଂଙ୍କ ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସ (୧୮୨୨),ଟ ଏ ନବି ଙ୍କ ଇତିହାସ, ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ବିଦ୍ବେଷୀ ରାଜେନ୍ଦ୍ର ଲାଲ୍ ମିତ୍ର, ଯିଏ କହିଥିଲେ " ଓଡ଼ିଆ ଏକଟା ଭାଷା ନୋଏ" ଙ୍କ ଇତିହାସ, ବ୍ରଜ କିଶୋର ଘୋଷଙ୍କ ଇତିହାସ, ଏଫ .ବିଲୋରୀଙ୍କ ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସ,ଫର୍ଗୁସନ ,ବ୍ଲାଡାଇନ୍,ଆର ଟି ଆଲନ୍ତ,ସେପେଜ, କର୍ଣ୍ଣିଙ୍ଗହାମ୍, ସନ୍ସବିତ୍ , ବର୍ଣ୍ଣିଲ୍,ଗ୍ଲାଡ ଉଇନ୍, ବ୍ୟାପ୍ଟିସ ମିସନାରୀ ମାନେ ଲେଖିଯାଇଥିବା ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସ ପଢୁଛେ , ମାତ୍ର ବିଶ୍ବ ମଣି ପଣ୍ଡିତ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ଐକାନ୍ତିକ ଅନୁଗାମୀ , ଓଡ଼ିଶା -ବିହାର ବିଧାନସଭା ସଦସ୍ୟ, ବରିଷ୍ଠ ଅଧିବକ୍ତା , ସମର୍ପିତ ଐତିହାସିକ, ଗବେଷକ ଜଗବନ୍ଧୁ ସିଂହଙ୍କ "ପ୍ରାଚୀନ ଉତ୍କଳ" ହିଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଓଡ଼ିଆ ଙ୍କ ପାଇଁ ସଠିକ ଇତିହାସ । ଆମର ବହୁ ଦାବି ପରେ ଏହାର ସଦ୍ୟତମ ସଂସ୍କରଣ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି ।  ବିଧାୟକ ମିଶ୍ର ଏହି ଇତିହାସ କୁ ପଢିବାକୁ ଆମର ପରାମର୍ଶ ।
କ୍ରମଶଃ

-------------------
କେବଳ ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ନୁହେଁ, ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ଏକମାତ୍ର ଶିଳାଲିପି, ଯେଉଁଥିରେ ଶାସକ ବା ରାଜତନ୍ତ୍ରୀୟ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ରାଜାଙ୍କର ରାଜତ୍ୱ ସମୟରେ ଘଟିଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଘଟଣାବଳୀ କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ ଲେଖା ଯାଇଛି, ତାହା ହେଉଛି କୁମାରୀ ପର୍ବତ, ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଉଦୟଗିରି ଭାବେ ବିଖ୍ୟାତ , ସେଥିରେ ଥିବା ଖୋଦିତ ଖାରବେଳଙ୍କ ଶିଳାଲିପି ।  ଏହି ଶିଳାଲିପି ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ କ୍ଷୁର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଛି, ଯାହାକୁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ ଗଠନର ୮୮ ବର୍ଷ ଭିତରେ ଆମେ ଓଡ଼ିଆମାନେ ପୁନରୁଦ୍ଧାର କରି ପାରିନାହେଁ । ଆଗାମୀ ପିଢ଼ି ଏଥିପାଇଁ ଆମକୁ କ୍ଷମା ଦେଵେ ତ ? ଉପସ୍ଥାପିତ ନିମ୍ନ ସ୍ଥିର ଚିତ୍ର , ଯାହା ରାଣୀ ଗୁମ୍ଫାରେ ରହିଛି, ଯେଉଁ ଚିତ୍ର ଦର୍ଶାଇଛି ମଗଧ ରାଜା ବୃହସ୍ପତି ମିତ୍ର ଐର ଖାରବେଳଙ୍କ ପଦ ବନ୍ଦନା କରୁଛି, ଯାହା ପିଢ଼ି ପରେ ପିଢ଼ି ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ପାଇଁ ଦେଇ ଆସିଛି ଗର୍ବିତ ସୁବାର୍ତ୍ତା, ତାହା ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ଭାବେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପିଢ଼ିଙ୍କ ପାଇଁ  ରଖିଯିବା କ'ଣ ଆମର ଦାୟିତ୍ବ ନୁହେଁ ? କ'ଣ ପାଇଁ ଓ କେଉଁ ଉପଲବ୍ଧି ପାଇଁ ଆମ ପିଢ଼ିକୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପିଢ଼ି ସ୍ମରଣ କରିଵେ ? ନା ,ଆମର ଭିକାରୀ ମାନସିକତା ପାଇଁ ନର୍କର ବୀଜାଣୁ ଭଳି ଘୃଣା କରିବେ , ଏହି ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର କିଏ ଦେବେ ଓ କେଉଁ ଆଧାରରେ ?  ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟଯେ ୧୮୧୪ ମସିହାରେ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀର ଜଣେ ସୈନ୍ୟ ବିଭାଗ କର୍ମଚାରୀ ଚାର୍ଲସ ଷ୍ଟୁଆର୍ଟ ସମଗ୍ର ଓଡିଆର ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗରୁ ଅନେକ ଶିଳାଲେଖ , ଅନେକ କମନୀୟ ଦେବାଦେବୀ ବିଗ୍ରହ , ଅନେକ ତାଳପତ୍ର ପୋଥୀ , ଅନେକ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ଵ ବିଭବ ଜବରଦସ୍ତ ଲୁଣ୍ଠନ କରି ବଳପୂର୍ବକ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରିବା ସମୟରେ ଓଡ଼ିଆମାନେ ନୀରବ ଦ୍ରଷ୍ଟା ଥିବା ବେଳେ କମ୍ପାନୀ ଶାସନର ବଡ଼ବଡ଼ ଅଧିକାରୀ ମାନେ ତାକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେଇଥିଲେ ।  ସେ ସବୁ ମୂଲ୍ୟବାନ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁ ଲଣ୍ଡନ ନେଇ ଗଲା ଏବଂ ଚାକିରି ଛାଡ଼ିଦେଇ ତାକୁ ନେଇ ବେପାର କଲା  ଉତ୍କୋଚ ସ୍ବରୂପ କେତେକ ଲଣ୍ଡନ ସ୍ଥିତ " ବ୍ରିଟିଶ ମିଉଜିୟମ" ଓ ଗ୍ରେଟ ବ୍ରିଟେନର 'ରଏଲ ଏସିଆଟିକ ସୋସାଇଟି " ନାମକ ଅନୁଷ୍ଠାନକୁ ମାଗଣା ଦେଇ ଦେଇ ଅବଶିଷ୍ଟ ଜର୍ମାନ ଓ ଜାପାନର ବେପାରୀ ମାନଙ୍କୁ ବିକ୍ରି କରିଦେଲା , ଯାହା ନିଜେ ସେ ସ୍ବୀକାର କରିଯାଇଛି । ଅନନ୍ତ ବାସୁଦେବ ମନ୍ଦିରରୁ ନେଇଥିବା ଶିଳାଲେଖ ଏବେବି ଏସିଆଟିକ ସୋସାଇଟ ଗୃହରେ ସଂରକ୍ଷିତ ରହିଛି । ସ୍ବର୍ଗତ ପରମାନନ୍ଦ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ୧୯୩୪ ରେ ଲଣ୍ଡନରେ ଅବସ୍ଥାନ କରୁଥିବା ସମୟରେ ଏହାର ସନ୍ଧାନ ପାଇଁ ତାହାର ସ୍ଥିର ଚିତ୍ର ( ଫଟୋଚିତ୍ର) ଉଠାଇ ଆଣିଥିଲେ । ପରେ ଡକ୍ଟର କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ତ୍ରିପାଠୀ ଲଣ୍ଡନରେ ଥିବା ସମୟରେ ପରମାନନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀଙ୍କ ଅନୁରୋଧରେ ଏହି ଲେଖର ଅବିକଳ ପ୍ରତିଲିପି ସୋସାଇଟିରୁ ଆଣି ଭୁବନେଶ୍ୱରସ୍ଥିତ ରାଜ୍ୟ ସଂଗ୍ରହାଳୟରେ ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଦେଇଥିଲେ ।  ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ ବୃତ୍ତାନ୍ତ ସେ ତାଙ୍କ ପାଇଁଁ ଉଦ୍ଧିଷ୍ଟ ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧନା ସଭାରେ କହିଥିଲେ , ଯାହାକୁ ସମାଜ ଖବରକାଗଜ ସମେତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଇଂରାଜୀ ଖବରକାଗଜ କି କୌଣସି ସାପ୍ତାହିକ ସମ୍ବାଦପତ୍ର ଛପେଇଲେ ନାହିଁ । ଏହାର ପଚାଶ ବର୍ଷ ପରେ ୧୮୮୫ ରେ। ଜଣେ ଇଂରେଜ ଲେଖକ ବାରନୋଟ୍ " ଏପିଗ୍ରାଫିଆ ଇଣ୍ଡିଆ" ପତ୍ରିକାର ତ୍ରୟୋଦଶ ଭାଗ , ପୃଷ୍ଠା ସଂଖ୍ୟା ୧୫୦ ରୁ ୧୫୫  ବିସ୍ତୃତ ଭାବେ ଆଲୋଚନା କରିଥିବା ସତ୍ତ୍ୱେ ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାରେ ତାହାର ପ୍ରଭାବ ପଡିଲା ନାହିଁ । ଅନେକ ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ରୋପିତ ଶିଳାଲେଖ ଠାରୁ ତୃଟିପୂର୍ଣ୍ଣ ପୋଥି ସବୁ ହେଲା ଓଡ଼ିଶାର ସମ୍ପତ୍ତି ଏବଂ ଅସଲ ସମ୍ପତ୍ତି ବିଦେଶରେ ବିକ୍ରିବଟା ହେଲା । ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟଯେ ଏକଦା ଧଉଳି ପାହାଡ଼ ସୁରଭିଗିରି ନାମରେ ଐତିହାସିକ ସ୍ୱାକ୍ଷର ବହନ କରିଥିଲା । ଏହାର ଶିଖର ଦେଶରେ ଏକ ଭେଷଜ ଉପବନ ଓ ପ୍ରମୋଦ ଉଦ୍ୟାନ ମଧ୍ୟ ଥିଲା ।ମହାଭାରତ ସମୟର ଅଶ୍ୱତ୍ଥାମା ହସ୍ତୀ ନାମରେ ଓ ପାହାଡ଼ଟିକୁ ଅଶ୍ୱତ୍ଥାମା ପାହାଡ଼ ନାମରେ ନାମିତ କରାଯାଇଥିଲା। ଜତୁଗୃହରୁ ଆତ୍ମରକ୍ଷା ପାଇଁ ମାତା କୁନ୍ତୀଙ୍କ ସହ ପଞ୍ଚୁପାଣ୍ଡବ ଏଠାରେ ରହିଥିବାରୁ ଏହାର ଗୁମ୍ଫା ସମୂହକୁ ପଞ୍ଚୁପାଣ୍ଡବ ଗୁମ୍ଫା ନାମରେ ନାମିତ କରାଯାଇଥିଲା । ସେହିପରି ବର୍ତ୍ତମାନର ବୌଦ୍ଧ ଜିଲ୍ଲାର
ଅନେକ ଜାଗାରେ ବୌଦ୍ଧ କୀର୍ତ୍ତିମାନ ଅଛି, ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ନାମରୁ ବଉଦ  , ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ବୌଦ୍ଧ  ହୋଇଛି । ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦିଆଯାଇଛି । ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଖଣ୍ଡଗିରି, ଉଦୟଗିରି, ରତ୍ନଗିରି, ଲଳିତଗିରି, ଜଉଗଡ଼ ଆଦି ଐତିହାସିକ ସ୍ଥଳର କିଛି ମାତ୍ର ଗବେଷଣା ହୋଇଛି , ମାତ୍ର ଅନେକ ସ୍ଥଳର ଗବେଷଣା ହେବ କ'ଣ , ପରିଚୟ ମଧ୍ୟ ଲୋକଲୋଚନକୁ ଆସି ନାହିଁ । ଏବେ ଏବେ ପ୍ରାକ୍ତନ ମୁଖ୍ୟ ଶାସନସଚିବ ଡଃ ଅଜିତ କୁମାର ତ୍ରିପାଠୀ ଓ ଡଃ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ଚନ୍ଦ୍ର ତ୍ରିପାଠୀ ଙ୍କ ମିଳିତ ଗବେଷଣା ଲବ୍ଧ ତଥ୍ୟାଧାରରେ ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଜନ୍ମସ୍ଥାନ ଭୁବନେଶ୍ୱରର କପିଳେଶ୍ୱର ବୋଲି ଯେଉଁ ଅକାଟ୍ୟ ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟାର୍ପଣ କରିଛନ୍ତି , ତାହାକୁ ଓଡ଼ିଆ ବିଦ୍ବେଷୀ ଐତିହାସିକ ମାନଙ୍କ ବୌଦ୍ଧିକ ଦାୟାଦମାନେ ମାନିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଛନ୍ତି , ତ୍ରିପାଠୀ ଦ୍ବୟଙ୍କ ଯୁକ୍ତି କୁ କାଟିବାକୁ ପ୍ରମାଣ ଖୋଜୁଛନ୍ତି । ଏବେ ମଧ୍ୟ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର
ଥେରବାଦ,ମହାଯାନ,ବଜ୍ରଯାନ ,ସହଜଯାନ ପ୍ରଭୃତି ଉପରେ ସଠିକ୍ ଗବେଷଣା ହୋଇନାହିଁ , କେବଳ କେତେକ ପ୍ରତିଭାନାସ୍ତି ଯଶକାଙ୍ଗାଳ ମାନେ ମନ ଗଢା ତଥ୍ୟାର୍ପଣ କରି ନିଜକୁ ବଡ଼ ଐତିହାସିକ ବୋଲି ସାବ୍ୟସ୍ତ କରି ଯାଇଛନ୍ତି । ସେହିପରି ଏଯାବତ ଯେଉଁ ଅସଲି ଓ ନକଲି  ଶିଳାଲେଖ ଉପରେ  ଉପରେ ଠାଉରିଆ ଗବେଷଣା ହୋଇଛି ,  ସେସବୁ ମଧ୍ୟରେ ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ଥିବା  ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିର ଶିଳାଲେଖ, ଏହାର ଜଗମୋହନସ୍ଥ ଚାରୋଟି ଶିଳାଲେଖ, ଏଠାରେ ଥିବା ପାର୍ବତୀ ମନ୍ଦିର ଶିଳାଲେଖ,କଳାପାଟ ଦୁଆରେ ଥିବା ଶିଳାଲେଖ, କଳାହାଟ ଦ୍ଵାରରେ ଥିବା ଖୋଦିତ ଶିଳାଲେଖ,ପରଶୁରାମେଶ୍ବର ମନ୍ଦିର ଶିଳାଲେଖ, ବ୍ରହ୍ମେଶ୍ବର ମନ୍ଦିର ଶିଳାଲେଖ,  ଗଜପତି କପିଳେନ୍ଦ୍ରଦେବଙ୍କ ଓଡିଆ ଭାଷାରେ ଲେଖା ଶିଳାଲେଖ,( ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଯୋଗ୍ୟ ଯେ ଗ" ଗଜପତି ଗୌଡେଶ୍ବର ନବକୋଟି କର୍ଣ୍ଣାଟ କଳବର୍ଗେଶ୍ବର..." ବିରୁଦାବଳି ବା ବିଶେଷଣ ପ୍ରଥମେ ଗଜପତି କପିଳେନ୍ଦ୍ରଦେବ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ)  ,ଦକ୍ଷିଣ ଦୁଆର ନିକଟରେ ଥିବା ଗଜପତି ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବଙ୍କର ଓଡିଆ ଭାଷାରେ ଲିଖିତ ଶିଳାଲେଖ,ଦ୍ବାର ବାସିନୀ ମନ୍ଦିର ଶିଳାଲେଖ, କପାଳି ମଠ ଶିଳାଲେଖ, କେଦାରେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ଶିଳାଲେଖ, ମେଘେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିର ଶିଳାଲେଖ , ଅନନ୍ତ ବାସୁଦେବ ମନ୍ଦିରର ଉତକୀର୍ଣ୍ଣ ଚନ୍ଦ୍ରାଦେବୀଙ୍କ ଶିଳାଲେଖ,  ଶିଶୁପାଳ ଦୁର୍ଗ ଶିଳାଲେଖ ଆଦି ଥିବା ସମୟରେ ଅନେକ  ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଭାଷାରେ ଲିଖିତ ଶିଳାଲେଖ ଉପରେ ଗବେଷଣା ହୋଇ ପାରିନାହିଁ । ଆମ ନିକଟରେ ଯେଉଁ ତଥ୍ୟ ଅଛି ତଦାନୁଯାୟୀ ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆମ ରାଜ୍ୟରେ ସମୁଦାୟ ଅଶିଟି ଶିଳାଲେଖର ପାଠୋଦ୍ଧାର ହୋଇପାରିଛି , ମାତ୍ର ଶହଶହ ଶିଳାଲେଖ ଚୋରି ହେବା ପରେ ମଧ୍ୟ ଆଉ ଯେଉଁ ଶହଶହ ଶିଳାଲେଖ ଦୁଇ ହଜାର ବର୍ଷ ରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ଅବଧି ଠାରୁ ପାଞ୍ଚ ଶହ ବର୍ଷ ଧରି  ଅବହେଳିତ ଅବସ୍ଥାରେ ପଡି ରହିଛି, ତାହା ଉପରେ ଗବେଷଣା କ'ଣ , ସେଥିରେ କ'ଣ କ'ଣ ସବୁ ଲେଖା ଯାଇଛି , ତାହା ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପଢା ଯାଇ ପାରିଲା ନାହିଁ ।ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିର କାନ୍ଥରେ
ନଅ ଧାଡ଼ିରେ ଲେଖାଥିବା କଥାର ପାଠୋଦ୍ଧାର ହୋଇଛି । ଏ ବିଷୟରେ ଭାରତବର୍ଷର ବିଖ୍ୟାତ ଲିପିତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ ଦୀନେଶ ଚନ୍ଦ୍ର  ଇଂରାଜୀରେ ଓ ପ୍ରଖ୍ୟାତ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ କେଦାରନାଥ ମହାପାତ୍ର ଓଡ଼ିଆରେ ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି । ଶିଳାଲେଖଟିର ଭାଷା ସଂସ୍କୃତ, ଲିପି ନାଗରୀ ଓ ଏହା ବୈଶାଖ ମାସ କୃଷ୍ଣପକ୍ଷ ପ୍ରଥମ ଦିନ, ବୁଧବାରରେ ଲିଖିତ ଅନନ୍ତ ବର୍ମନ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କ ଶାସନକାଳୀନ ଶିଳାଲେଖ । ସେହିପରି ଗୋପୀନାଥପୁର ଶିଳାଲେଖ, ଯାହାକି ପୁରୁଣା ଜଗନ୍ନାଥ ସଡ଼କରେ ଥିବା ଗୋପୀନାଥପୁର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର କାନ୍ଥରେ ଲେଖାଥିବା ସମୁଦାୟ ୩୦ ଧାଡ଼ି ବିଶିଷ୍ଟ ଲେଖା, ଯାହାର ଲିପି ପ୍ରତ୍ନ ଓଡ଼ିଆ ଓ ଭାଷା ସଂସ୍କୃତ । ଏହା ଗଜପତି କପିଳେଶ୍ୱର ଦେବଙ୍କ
ସମୟର ଶିଳାଲିପି । ଏ ବିଷୟରେ ବାଗ୍ମୀ ବିଶ୍ୱନାଥ କର, ‘ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟ’ର ସଂଖ୍ୟା ୯, ଭାଗ ୩ (ଆଶ୍ୱିନ, ୧୩୦୭ ସାଲ)ରେ ‘ଗୋପୀନାଥପୁରର ଶିଳାଲିପି’ ଲେଖାରେ ଆଲୋଚନା କରିଥିଲେ। ତଦାନୁରୂପେ ଶ୍ରୀଜଙ୍ଗ ଶିଳାଲେଖ, ଯାହା ଅଧୁନା ରାଜ୍ୟ ସଂଗ୍ରହାଳୟରେ ସଂରକ୍ଷିତ, ୪୧ଟି ଧାଡ଼ିର ଭାଷା ଓ ଲିପି ଓଡ଼ିଆ । ଏହା ଗଜପତି ରାମଚନ୍ଦ୍ରଦେବଙ୍କ ଶାସନ କାଳୀନ ଶିଳାଲେଖ । ଏ ବିଷୟରେ ବିଦେଶୀ ବିଦ୍ୱାନ୍ ଜନ୍ ବୀମ୍‌ସ ଓ ଭାରତବର୍ଷର ବିଖ୍ୟାତ ଲିପିତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ସତ୍ୟନାରାୟଣ ରାଜଗୁରୁ ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି ।  ସେହିପରି ୧୨ ଧାଡ଼ିରେ ଲିଖିତ ମଧୁକେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ଶିଳାଲେଖ, ଯାହାର ଲିପି ଓ ଭାଷା ତେଲୁଗୁ । ଶକାବ୍ଦ ୧୦୦୪ ର ଏହି ଶିଳାଲେଖ ଅନନ୍ତବର୍ମନ୍ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବଙ୍କ ଶାସନକାଳୀନ ଶିଳାଲେଖ ।  ଏବେ ନିକଟରେ ସାମାଜିକ ଗଣମାଧ୍ୟମ ମୁଖ ପୁସ୍ତକରେ ଆମେ ଶକାବ୍ଦ ୧୧୮୨ର  ଆଜିର ସିଂହାଚଳମ୍ ସ୍ଥିତ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ନରସିଂହ ସ୍ୱାମୀ ମନ୍ଦିରରେ ଥିବା ଶିଳାଲେଖ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରିଥିଲୁ । ଏହା କୁମ୍ଭ (ଫାଲଗୁନ) କୃଷ୍ଣପକ୍ଷ ତୃତୀୟ ଦିନ, ଶୁକ୍ରବାରରେ ଲେଖା ହୋଇଥିଲ।ଏମିତି ଅନେକ ଶିଳାଲେଖ ଓ ସନନ୍ଦରେ ଆମ ଭାଷା, ଲିପିର ପ୍ରାଚୀନତାର ପ୍ରମାଣ ରହିଛି ।
ଓଡ଼ିଶାର ବିଶିଷ୍ଟ ଗବେଷକ ଡକ୍ଟର ବେଣୀ ମାଧବ ପାଢ଼ୀ ତାଙ୍କର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ପୁସ୍ତକ ‘ଓଡ଼ିଶାର ସାହିତ୍ୟ, ସଂସ୍କୃତି ଓ ଧର୍ମଧାରା’ରେ ଯଥାର୍ଥରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଯେ, “ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଗୋଚରାର୍ଥେ ଲିଖିତ ରାଜାଦେଶ ଓ ସରକାରୀ ଇସ୍ତାହାର ଦେଶୀୟ ଭାଷାରେ ଲେଖାହେବା ଯୁକ୍ତିସଙ୍ଗତ । ନଚେତ୍ ଅନୁଶାସନର ଅର୍ଥ ବୁଝି ରାଜାଦେଶ ପାଳନ କରିବାରେ ସେମାନେ ସମର୍ଥ ହୋଇନଥାନ୍ତେ ।
ଅଭିଲେଖର ଅନୁଶୀଳନ ବେଳେ ବହୁ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ନଜରକୁ ଆସିଥାଏ । ଯେମିତିକି ଅଧିକାଂଶ ଶିଳାଲେଖରେ ‘ଅଙ୍କ’ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ, କେତେକ ଶିଳାଲେଖରେ ‘ଶକାବ୍ଦ’ର ସୂଚନା ରହିଛି ।ଭାରତର ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଲିପିତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ ଦୀନେଶ ଚନ୍ଦ୍ର ସରକାର, ପ୍ରଖ୍ୟାତ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ କେଦାରନାଥ ମହାପାତ୍ର, ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ପରମାନନ୍ଦ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ, ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ସତ୍ୟନାରାୟଣ ରାଜଗୁରୁ, ଡକ୍ଟର କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ତ୍ରିପାଠୀ ପ୍ରମୁଖ ବହୁ ବିଦ୍ୱାନ୍ ଓଡ଼ିଆ ଅଭିଲେଖର ଭାଷା ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରି ଏହାର କ୍ରମବିକାଶ କଥା ସଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ବୁଝାଇଛନ୍ତି । ଗଞ୍ଜାମ, ଜଉଗଡ଼ର ୫୬୯-୭୦ର ଧର୍ମରାଜ ତାମ୍ରପତ୍ର, ବାଲେଶ୍ୱର, ସୋରର ଶାମଭୂଷଣ୍ଡ ତାମ୍ରପତ୍ର (ଆନୁମାନିକ ସମୟ ୫୭୯-୮୦), ପୁରୀ, କଣାସର ୫୯୯ର ଭୋଜବିଗ୍ରହ ତାମ୍ରପତ୍ର, ଗଞ୍ଜାମର ୬୧୯-୨୦ ର ମହାସାମନ୍ତ ମାଧବରାଜ ତାମ୍ରପତ୍ର ସମେତ ୧୦୫୧ ରୁ ୧୫୬୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଗଙ୍ଗବଂଶ ଶାସନକାଳୀନ ୧୮ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶ ଶାସନକାଳୀନ ୫୦ ଶିଳାଲେଖରେ ଆମ ଭାଷାର କ୍ରମବିକାଶ ଧାରାବାହିକ ଭାବେ କିଭଳି ହୋଇଛି ଏବଂ ଲିପି ଓ ଭାଷାର ଏହି ଉନ୍ମେଷ ଓ ବିକାଶ ଦେଖିଲେ ଯେ କେହି ବିସ୍ମିତ ହେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେବେ।ଗଙ୍ଗବଂଶୀ ପଞ୍ଚମ ବଜ୍ରହସ୍ତଦେବ, ୧୦୭୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ମୁଖଲିଙ୍ଗ ଶିବମନ୍ଦିରରେ ଖୋଦିତ କରିଥିବା ଏକ ତ୍ରିଭାଷୀ ଶିଳାଲେଖ ରେ ସଂସ୍କୃତ ଓ ତେଲୁଗୁ ଭାଷା ସହ ଓଡ଼ିଆ ଗଦ୍ୟର ପ୍ରମାଣ ମିଳୁଥିବାବେଳେ ପ୍ରଥମ ନରସିଂହଦେବ, ୧୨୪୬ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ କପିଳାସ ଦଧିନଉତି ଶିଳାଲେଖରେ ଦସ (ଦଶ), ସମର, କାରଣ, ରାଜା, ଗଜପ୍ତି (ଗଜପତି), ବିଜୟ, ନରକ, ତୁଳସୀ ଆଦି ଅନେକ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ ଖୋଦିତ କରିଛନ୍ତି । ସେହିଭଳି ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଅନନ୍ତ ବାସୁଦେବ ମନ୍ଦିର ଶିଳାଲେଖ, ଯାହାକି ୧୭୭୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଖୋଦିତ ହୋଇଥିଲା, ସେଥିରେ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦର ଉଚ୍ଚାଙ୍ଗ ପ୍ରତିପାଦିତ । ସୋମବଂଶୀ ଇନ୍ଦ୍ରରଥଙ୍କ ବାଣପୁର ତାମ୍ରଶାସନ, ଗଙ୍ଗବଂଶ କାଳୀନ ମେଘେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ଶିଳାଲେଖ, ପ୍ରଥମ ଭାନୁଦେବଙ୍କ ଅମରେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ଶିଳାଲେଖ, ଭୁବନେଶ୍ୱର ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାର୍ବତୀ ମନ୍ଦିର ଶିଳାଲେଖ ଆଦି ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରୁ ଆବିଷ୍କାର ହୋଇଥିବା ଏବଂ ସେଥିରୁ ହୋଇଥିବା ପାଠୋଦ୍ଧାର ଅଭିଲେଖାଗୁଡ଼ିକର ଭାଷାତାତ୍ତ୍ୱିକ ଅଧ୍ୟୟନରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ, ଆମ ଭାଷା ପ୍ରାଚୀନ ଓ ସମୃଦ୍ଧ ଭାଷା ।
୧୦୫୧ ର ଉର୍‌ଜାମ ଶିଳାଲେଖ ଓ ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଓଡ଼ିଆ ଲିପି ଓ ଭାଷାର ବିକାଶଧାରା ସମୟ ସ୍ରୋତରେ ଗତିଶୀଳ ଓ କ୍ରମବିକଶିତ ହୋଇ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ହୋଇପାରିଛି । ଏହା ଆମ ଭୂମି ଓ ଭାଷାର ସଂପଦ, ଆମର ଐତିହ୍ୟ , ଆମର ଗର୍ବ ଗୌରବ ।

------------------------
ସମ୍ପ୍ରତି ସାମାଜିକ ଗଣମାଧ୍ୟମରେ ବହୁ ଚର୍ଚ୍ଚିତ ଏବଂ ଗଣମାଧ୍ୟମ ଭାଷାରେ ବିଶ୍ବ ବିଖ୍ୟାତ ବୃନ୍ଦାବନର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ସନ୍ଥ ପ୍ରେମାନନ୍ଦ ମହାରାଜାଙ୍କ ଭାଷାରେ କଳି ଯୁଗରେ ଯାହା ପାଖରେ ଯେତେ ଧନୀ , କ୍ଷମତା , ତାହା ଯେଉଁ ମାଧ୍ୟମରେ ହେଉ, ଏପରିକି ହେଉ ପଛକେ କଳାଧନ ଅବା ଧଳାଧନ , ଗଛିତ ପୁଞ୍ଜିର ସୂତ୍ର ଯେଭଳି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ହେଉ  , ସିଏ ଯେଉଁ ବର୍ଗର ହୁଅନ୍ତୁ ଅବା ଯେଭଳି ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ଥାଉ କି ନଥାଉ , ସିଏ ହିଁ ହେବେ ସମାଜରେ ସମ୍ମାନିତ, ପୂଜିତ, ଆଦରଣୀୟ , ସମ୍ମାନନୀୟ ।  ସାଧୁ ପ୍ରେମାନନ୍ଦ ଙ୍କ ଏହି ବକ୍ତବ୍ୟର ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ଓଡିଆ ଜନଜୀବନରେ ଏକ ବହୁଳ ବ୍ୟବହୃତ ଢଗ ଅଛି ଯେ "ଆବେ ପରଶୁ ଯାଆବେ ପରଶୁ,ବାବୁ ପର୍ଶୁରାମ, ପଇସା କ୍ୟା ନକରେ କାମ ?" । ଏହି ନ୍ୟାୟରେ ଜଣେ ଅନାମଧେୟ ଯୁବକ କିଭଳି ଅସଦ୍ ଉପାୟରେ , କ୍ଷମତା ରାଜନୀତିର ଦଲାଲ ମାନଙ୍କର ଓ ଭ୍ରଷ୍ଟ ପ୍ରଶାସନିକ ଅଧିକାରୀମାନଙ୍କ ସହଯୋଗରେ ଅତି ସ୍ବଳ୍ପ ସମୟରେ ହଜାର ହଜାର କୋଟି ଟଙ୍କାର ମାଲିକ ହେବା ଏବଂ ଶାସକ ଦଳର ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ନେତା ହେବାର ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଉଦାହରଣ ରାଜା ଚକ୍ର ।  ଏବେ ରାଜା ଚକ୍ର ଗିରଫ ହୋଇଛି କି ସିଏ ନିଜକୁ ଗିରଫ କରାଇଛି, ତାହା ସନ୍ଦେହାଛନ୍ନ ।  ସେ ଯାହାହେଉ , ରାଜା ଚକ୍ର ଗିରଫ ସମ୍ପର୍କରେ ସର୍ବତ୍ର ଚର୍ଚ୍ଚା ଯେ ରାଜାକୁ ଜେରା କଲେ ହିଁ  ବିଗତ ଦିନରେ କ୍ଷମତାରେ ଥିବା ମଙ୍ଗୁଆଳ, କଟୁଆଳ ମାନଙ୍କ ଭ୍ରଷ୍ଟାଚାରର ନଗ୍ନ ଛବି ପ୍ରକଟିତ ହେବ , ଅର୍ଥାତ୍ ଆଳୁ ଖୋଳୁ ଖୋଳୁ ମହାଦେବଙ୍କ ଆବିର୍ଭାବ ହେବ । ସତରେ କ'ଣ ଆବିର୍ଭାବ ହେବେ ଦେବ ଦେବ ମହାଦେବ ? ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ଆମକୁ ବାରମ୍ବାର ଆଘାତ କରୁଛି । ଏହାର କାରଣ ବିଗତ ୮୯ ବର୍ଷର ଓଡ଼ିଶା ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଆଳୁ ଖୋଳା ନ୍ୟାୟରେ କେବଳ ଆମ୍ପୁଡା ଆମ୍ପୁଡି ହୋଇଛି , କେବେ ବି ଖୋଳା ଯାଇନାହିଁ କି ମହାଦେବ ଙ୍କର ଆବିର୍ଭାବ ହୋଇନାହିଁ ।  ବିଲାତି ଆଳୁ ଖୋଳିଲେ କ'ଣ ମହାଦେବ ବାହାରିବେ ? ଖମ୍ବ ଆଳୁ ଖୋଳା ଯାଇନାହିଁ , କାରଣ ଖମ୍ବ ଆଳୁ କୁ ଆମେ ଭୁଲି ଯାଇଛନ୍ତି । ଯେଉଁଥିପାଇଁ ସର୍ବଦା ଆଳୁ ସମେତ ଅନେକ ନିତ୍ୟ ବ୍ୟବହାର୍ଯ୍ୟ ଜିନିଷ ଉପରେ ଓଡ଼ିଶାର ଖାଉଟି ବଜାର ଅନ୍ୟ ପଡେ଼ାଶୀ ରାଜ୍ୟ ମାନଙ୍କ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ।  ଆମର ଏଠି କାଗଜ ପତ୍ରରେ ଆଳୁ ସମେତ ଅନେକ ଚାଷ ହୁଏ , ଆଳୁ ମିଶନ, ପିଆଜ ମିଶନ, ମିଲେଟ ମିଶନ, ପଣସ ମିଶନ,ଛତୁ ମିଶନ, କଫି ମିଶନ୍ ଭଳି ଅନେକ ମିଶନ୍ ଘୋଷିତ ହୁଏ , ଲୋକଙ୍କ କ୍ଷୀଣ ସ୍ମରଣ ଶକ୍ତି କାରଣରୁ ସେସବୁ ମିଶନ ସମ୍ପର୍କରେ ଲୋକେ ଭୁଲି ଯାଆନ୍ତି । ମିଶନ ସବୁ ଠିକ ତଦନ୍ତ କମିଶନ ଭଳି ହାଉଯାଉ ହୁଅନ୍ତି । ଯେଉଁଥିପାଇଁ ସୁବାର୍ତ୍ତା " ଓଡ଼ିଶାର ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ବୁଲୁଛି ତଦନ୍ତ ସମସ୍ତ ତଦନ୍ତ କିନ୍ତୁ ବିଗଳିତ ଦନ୍ତ" ଶୀର୍ଷକରେ ଅନେକ ଆଲେଖ୍ୟ, ଅଗ୍ରଲେଖ ଆଲୋଚନା ଯେପରି କରି ଆସିଛି , ଠିକ୍ ଏହି ମିଶନ ଓମିଶନ ଆଲେଖ୍ୟ ଆଲୋଚନା ମଧ୍ୟ କରିଛି । ବିଶେଷ କରି  ସୁବାର୍ତ୍ତା ଆଳୁ ମିଶନ ସମ୍ପର୍କରେ  ଏବଂ ହଜାର ହଜାର କୋଟି ଟଙ୍କା ରାଜକୋଷରୁ ଲୁଣ୍ଠନ ହେବା , ମିଶନ ବିଫଳ ହେବା ସମ୍ପର୍କରେ  ଆଲେଖ୍ୟ ଆଲୋଚନା କରିଛି , ଏପରିକି କୃଷି ବିଜ୍ଞାନୀ ନଟବର ଖୁଣ୍ଟିଆ ଙ୍କ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ସ୍ତମ୍ଭକାର ଜାନକୀଶ ବଡ଼ପଣ୍ଡା ମାନଙ୍କ ଆଲେଖ୍ୟ ଆଲୋଚନା ପ୍ରକାଶ କରିଛି ।ଓଡ଼ିଶାରେ ଆଳୁ ଉତ୍ପାଦନ କମ ଥିବାରୁ ଆମେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଆଳୁ ସଙ୍କଟର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଥିଲେ ଓ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ଆଳୁ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ହୋଇ ଆସୁଥିଲେ। ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ବାର୍ଷିକ ୧୪ ଲକ୍ଷ ମେଟ୍ରିକ ଟନ ଆଳୁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବାରୁ ଏହି ଚାହିଦା ମେଣ୍ଟାଇବା ପାଇଁ ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ଆଳୁ ମିଶନ। ମାତ୍ର ୩ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ଭାବେ ଆଳୁ ଉତ୍ପାଦନ କରି ରାଜ୍ୟକୁ ଆଳୁ-ସ୍ୱାବଲମ୍ବନଶୀଳ କରିବାର ମହତ୍ୱାକାଂକ୍ଷୀ ଯୋଜନା ଶେଷରେ ବିଫଳ ହେଲା। ପ୍ରଚୁର ଆଳୁ ଚାଷ ଓ ଉତ୍ପାଦନ କରିଥିଲେ ବି ବିକ୍ରିବଟା ଓ ଶୀତଳ ଭଣ୍ଡାର ଅବ୍ୟବସ୍ଥା କାରଣରୁ ଚାଷୀମାନେ ସରକାରୀ ମିଶନ ଉପରୁ ଭରସା ହରାଇଲେ। ସରକାର ବିଧାନସଭାରେ ବାରମ୍ବାର କହୁଛନ୍ତି ଯେ, ଆଳୁ ମିଶନ ଫେଲ ମାରିଛି ବୋଲି କୁହାଯାଇ ପାରିବନି। ତେବେ, ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରୁ ଆଳୁ ନକିଣିଲେ ଆମର ରୋଷେଇ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଉଛି କାହିଁକି? ଓଡ଼ିଶା ବ୍ୟବସାୟୀମାନେ ପ୍ରତିଦିନ ଟ୍ରକ ଟ୍ରକ ଆଳୁ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ, ପଞ୍ଜାବ ଓ ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶରୁ ଆମଦାନୀ କରୁଛନ୍ତି କାହିଁକି?
୨୦୧୫ ମସିହାରେ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ସରକାର ଓଡ଼ିଶାକୁ ଆଳୁ ରପ୍ତାନି ଉପରେ କଟକଣା ଲଗାଇବାରୁ ଆଳୁ ସଙ୍କଟ ଦେଖାଦେଇଥିଲା। ଓଡ଼ିଶାର ଖାଉଟୀମାନେ ଆଳୁର ଅହେତୁକ ଦରବୃଦ୍ଧି କାରଣରୁ ବହୁ କଷ୍ଟ ଭୋଗିଥିଲେ। ଗୃହିଣୀଙ୍କ ଅସନ୍ତୋଷ ବଢ଼ିଲା। ସରକାରଙ୍କୁ ବିରୋଧୀ ରାଜନୈତିକ ଦଳଙ୍କ ସମାଲୋଚନାର ଶିକାର ହେବାକୁ ପଡ଼ିଲା। ରାଜ୍ୟରେ ଆଳୁ ସଙ୍କଟ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ସରକାର ୨୦୧୫-୧୬ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷରେ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ତିନି ବର୍ଷିଆ ଆଳୁ ମିଶନ। ସେଥିପାଇଁ ଉଦ୍ୟାନ କୃଷି ନିର୍ଦ୍ଦେଶାଳୟଙ୍କୁ ସରକାର ଅତିରିକ୍ତ ୫୦ କୋଟି ଟଙ୍କା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ। ମିଶନର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରହିଲା ଯେ, ରାଜ୍ୟରେ ୧୫ ହଜାର ହେକ୍ଟର ଜମିରେ ଆଳୁ ଚାଷ ହେଉଥିଲା ବେଳେ ତାହାକୁ ବଢ଼େଇ ୩ ବର୍ଷରେ ୬୦ ହଜାର ହେକ୍ଟର ଜମିରେ ଆଳୁଚାଷ କରିବାପାଇଁ ଚାଷୀଙ୍କୁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତାଇବା। ଉତ୍ପାଦିତ ଆଳୁକୁ ନିକଟସ୍ଥ ଶୀତଳ ଭଣ୍ଡାରରେ ସଂରକ୍ଷିତ ରଖିବା ପାଇଁ ମିଶନ ମାଧ୍ୟମରେ ୧୧୨ ନୂତନ ଶୀତଳ ଭଣ୍ଡାର ନିର୍ମାଣ କରିବା। ଏହି ଉତ୍ପାଦିତ ଆଳୁର ପରିମାଣ ଓ ଚାଷଜମି ପରିମାଣ ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ଭାବେ କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ ବଢ଼ିବାକୁ ଥିବାରୁ ଓ ଶୀତଳ ଭଣ୍ଡାରରେ ସଂରକ୍ଷିତ ରହିବାର ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କରାଯାଉଥିବାରୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ଷମାନଙ୍କରେ ଗୁଣାତ୍ମକ ବିହନ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ମିଳିଯିବ ବୋଲି ପରିକଳ୍ପନା କରାଯାଇଥିଲା। ମିଶନରେ ଉତ୍ପାଦିତ ଆଳୁର ବିକ୍ରିବଟା ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ବଜାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ କୁହାଯାଇଥିଲା। ସେହିପରି, ଶୀତଳ ଭଣ୍ଡାର ମାଲିକମାନଙ୍କୁ ୬ ବର୍ଷ ଯାଏଁ ରିହାତି ଦରରେ ଗୁଣାତ୍ମକ ବିଦ୍ୟୁତ ଯୋଗାଣ, ୫୦%ରୁ ୭୫% ଯାଏଁ ସବସିଡ଼ି ଓ ବ୍ୟାଙ୍କ ଋଣ ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା।ଏତେସବୁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସତ୍ତ୍ୱେ ମିଶନ ଅଧୀନରେ ରଖାଯାଇଥିବା ଗୋଟିଏ ବି ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ହୋଇପାରିଲାନି। ୧୧୨ ନୂତନ ଶୀତଳ ଭଣ୍ଡାର ନିର୍ମାଣ କରାଯିବ କ’ଣ ତିନି ବର୍ଷରେ ମାତ୍ର ୪ଟି ନୂତନ ଶୀତଳ ଭଣ୍ଡାର ନିର୍ମିତ ହୋଇପାରିଲା। ଆଳୁ ଚାଷଜମି ୬୦ ହଜାର ହେକ୍ଟରକୁ ବଢ଼ିବା ବଦଳରେ ଚାଷୀମାନେ ମାତ୍ର ୨୫ ହଜାର ହେକ୍ଟର ଜମିରେ ଚାଷ କଲାପରେ, ଅଭାବୀ ବିକ୍ରିର ଶିକାର ହୋଇ ଆଳୁ ଚାଷରୁ ମୁହଁ ଫେରେଇନେଲେ। ଏହି ମିଶନରୁ ରାଜ୍ୟର ସବୁଠୁ ବଡ଼ କ୍ଷତି ହେଲା ଯେ, ଚାଷୀମାନେ ସରକାରୀ ମିଶନ ଉପରୁ ଭରସା ହରାଇଲେ। ଯୁବ ଉଦ୍ୟୋଗୀମାନେ ଶୀତଳ ଭଣ୍ଡାର ନିର୍ମାଣ ଆରମ୍ଭ କରି ବାବୁଙ୍କ ଅସହଯୋଗ କାରଣରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିପାରିଲେନି। ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ସରକାରୀ ମିଶନ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରକଳ୍ପ ଋଣ ଦେବାକୁ ନିରୁତ୍ସାହିତ ହେଲେ। କୁହାଯାଉଛି ଯେ, ଆଳୁ ମିଶନ ପାଇଁ ସରକାର ଯେଉଁ ୫୦ କୋଟି ଟଙ୍କା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ତାହାକୁ ଅଧିକାରୀମାନେ ଖର୍ଚ୍ଚ କରି ନପାରିବାରୁ ଚାଷୀଙ୍କ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର ହୋଇନପାରି ରାଜକୋଷକୁ ଫେରସ୍ତ ଚାଲିଗଲା। ସର୍ବୋଚ୍ଚଙ୍କ ଠାରୁ ସର୍ବନିମ୍ନ ଅଧିକାରୀଙ୍କ ଦାୟିତ୍ୱହୀନତା ଓ ସମ୍ବେଦନହୀନତା କାରଣରୁ କିପରି ସରକାରୀ ମିଶନ ବାଟବଣା ହୁଏ, ତାହାର ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ଉଦାହରଣ ଓଡ଼ିଶାର ସମସ୍ତ କୃଷି-ମିଶନ। ଆଳୁ ଆବଶ୍ୟକତା ମେଣ୍ଟାଇବା ନିମନ୍ତେ ସରକାରଙ୍କ ମିଶନ ସଫଳ ହୋଇଛି ବୋଲି କୃଷି ଓ ସଶକ୍ତକରଣ ବିଭାଗୀୟ ମନ୍ତ୍ରୀ ବିଧାନସଭାରେ ବାହାସ୍ଫୋଟ ମାରିଥିଲେ ବି ଚାଷୀଙ୍କ ଆଳୁଚାଷ ପ୍ରତି ବୀତସ୍ପୃହା, ପ୍ରତିଦିନ ଓଡ଼ିଶାକୁ ଆମଦାନୀ ହେଉଥିବା ଟ୍ରକ ଟ୍ରକ ଆଳୁ ଓ ଆଳୁର ଚଢ଼ା ବଜାର ଦର ହିଁ ପ୍ରମାଣ କରୁଛି ଯେ, କେବଳ ଅଧିକାରୀ ନୁହନ୍ତି, ମନ୍ତ୍ରୀ ହୋଇଥିବା ଲୋକପ୍ରତିନିଧିମାନେ ମଧ୍ୟ ଦାୟିତ୍ୱହୀନ ଓ ସମ୍ବେଦନହୀନ। ଓଡ଼ିଶାର ଚାଷୀ ଆଜି ବି ବାର୍ଷିକ ୮୦ ହଜାର ମେଟ୍ରିକ ଟନ ଆଳୁ ଉତ୍ପାଦନ କରୁଛି, ଅଭାବୀ ବିକ୍ରିର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଛି, ଶୀତଳ ଭଣ୍ଡାର ନଥିବାରୁ ଉତ୍ପାଦିତ ଆଳୁ ମଧ୍ୟରୁ କିଛି ପଚିସଢ଼ି ଯାଉଛି ଓ ଆମେ ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିବା ବାର୍ଷିକ ୧୩୨୦ ହଜାର ମେଟ୍ରିକ ଟନ ଆଳୁ ବାହାର ରାଜ୍ୟରୁ ଆମଦାନୀ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଉଛେ। ସବୁ ଥାଇବି ଓଡ଼ିଶାର ଚାଷୀର ଆୟ ଯେ କାହିଁକି ମାସିକ ମାତ୍ର ୫,୧୧୨ ଟଙ୍କା ଓ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ତାଲିକାରେ ତଳ ଆଡୁ ଦ୍ଵିତୀୟ, ତାହା ସ୍ପଷ୍ଟ ବୋଲି ବଡ଼ପଣ୍ଡା ପ୍ରକାଶ କରାଇଥିଲେ ।  ଅତଏବ ଆଳୁ ଉତ୍ପାଦନ, ମିଶନର ବାସ୍ତବ ସ୍ଥିତି , ମମତା ଦିଦିଙ୍କ ମମତା ଉଣା ହୋଇ ଆଇଗିଣିଆ ଆଳୁ ବଜାରରେ ନିଆଁ ଆଦି ତଥ୍ୟ ସହିତ ଜ୍ଞାତ ଥିବାରୁ ଆଳୁ ଯେ ଖୋଳା ହେବ ନାହିଁ , ମହାଦେବଙ୍କର ଯେ ଆବିର୍ଭାବ ଘଟିବ ନାହିଁ , ଏଥିରେ ଅତୀତର ଅଭିଜ୍ଞତାରୁ ଆମେ ଦୃଢ ନିଶ୍ଚିତ । ଗତ ୨୦୦୯ ମସିହାରୁ ଆମେ ଓଡ଼ିଶାର ଖଣି ଦୁର୍ନୀତି କୁ ଖଣି ଡକାୟତି ଶୀର୍ଷକ ଦିଆଇ କେବଳ ଶତାଧିକ ଆଲେଖ୍ୟ ଆଲୋଚନା ସୁବାର୍ତ୍ତାରେ କରିନାହୁଁ, ଆନ୍ଦୋଳନ କରି କ୍ଷତାକ୍ତ ହୋଇଛୁ , ଶାହା କମିଶନ ସମ୍ମୁଖରେ ଯାହାଙ୍କର ଉପସ୍ଥିତିକୁ ଲକ୍ଷ କରି ଶ୍ରଦ୍ଧେୟ ଦେବୀ ପୃଷ୍ଟି ଙ୍କ ସହିତ ଗର୍ଜନ କରି କହିଥିଲୁ, "ଯିଏ ଖଣି ଡକାୟତିର ଖଳନାୟକ , ତାଙ୍କୁ ପାଖରେ ବସାଇ ଆପଣ କି ତଦନ୍ତ କରିବେ  ?" ସେହି ବ୍ୟକ୍ତି ବର୍ତ୍ତମାନ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଶାସନିକ ମୁଖ୍ୟ ।  ଆମେ ଯେତେବେଳେ କହୁଥିଲୁ ଯେ "  ଅଙ୍କ ପରିମାଣରେ ବିଶ୍ବ ଦୁର୍ନୀତି ତାଲିକାରେ ଓଡ଼ିଶାର ଖଣି ଦୁର୍ନୀତି  ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅପକୀର୍ତ୍ତି ସୃଷ୍ଟି କରିଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଦୁର୍ନୀତି ନୁହେଁ ଡକାୟତି କୁହାଯିବା ପ୍ରାସଙ୍ଗିକ ।  ଆମେ ଜଣେ ଗଣିତ ଶାସ୍ତ୍ରର ଛାତ୍ର ଭାବେ ହିସାବ ନିକାଶ କରି କହିଲୁ ଯେ ଓଡ଼ିଶାର ମାଟି ତଳୁ ଦେଶୀ ବିଦେଶୀ ସମ୍ପଦ ଲୁଟେରା ମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ୧୦ ଲକ୍ଷ କୋଟି ଟଙ୍କାରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ ଡକାୟତି ହୋଇଛି , ସେତେବେଳେ ସମାଲୋଚକ ମାନେ କହିଲେ କ'ଣ ୧୦ ର ଡାହାଣରେ ୧୨ ଟା ଶୂନ ? କ'ଣ ଚନ୍ଦନପୁର ପାନ ? ବିରୋଧୀ କଙ୍ଗ୍ରେସ ଦଳ କହିଥିଲେ ୨ଲକ୍ଷ କୋଟି ଟଙ୍କାର ତ ଅନ୍ୟ ପ୍ରମୁଖ ବିରୋଧୀ ଦଳ କହିଥିଲେ ୩ ଲକ୍ଷ କୋଟି ଟଙ୍କାରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ।  କୌଣସି ଗଣମାଧ୍ୟମ , ଅର୍ଥନୀତି ବିଶାରଦ ମାନେ ମଧ୍ୟ ଆମ ସହିତ ଏକମତ ହୋଇ ନଥିଲେ । ୧୦ ବର୍ଷ ପରେ ଗତବର୍ଷ ବିରୋଧୀ ଦଳର ନେତା ତଥା ସମ୍ପ୍ରତି ବହୁ ଚର୍ଚ୍ଚିତ,ବିବଦମାନ, ମନ୍ତ୍ରିତ୍ବ ପାଇଁ ପାଗଳ ପ୍ରାୟ ବିଭିନ୍ନତାର କୁଭାଷା ପ୍ରଚାରକ ଜୟ ନାରାୟଣ ମିଶ୍ର କହିଥିଲେ ଯେ "ଓଡ଼ିଶାରେ ୨୦୦୦-୦୧ରୁ ୨୦୧୩-୧୪ ମଧ୍ୟରେ ୮,୯୭,୪୪୩ କୋଟି ଟଙ୍କାର ଖଣି ଦୁର୍ନୀତି ହୋଇଛି। ଏହାର ସିବିଆଇ ତଦନ୍ତ ପାଇଁ ବିଜେପି ବିଧାୟକମାନେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦୀଙ୍କୁ ଭେଟି ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ କହିଛନ୍ତି, ଓଡ଼ିଶାରେ ଖଣି ଦୁର୍ନୀତି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ମୋତେ ପୂର୍ବରୁ ଭୁଲ୍‌ ତଥ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଏହି ମହାଦୁର୍ନୀତିର ନିଶ୍ଚିତ ତଦନ୍ତ ହେବ। ଏହାସହ ଏହି ଘଟଣାର ସିବିଆଇ ତଦନ୍ତ ପାଇଁ ଆମେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଦ୍ରୌପଦୀ ମୁର୍ମୁ, ରାଜ୍ୟପାଳ ରଘୁବର ଦାସ ଏବଂ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ନବୀନ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କୁ ଏକ ସ୍ମାରକପତ୍ର ଦେଇଛୁ ବୋଲି ଶ୍ରୀ ମିଶ୍ର କହିଥିଲେ। ଏକ ସାମ୍ବାଦିକ ସମ୍ମିଳନୀରେ ତତ୍କାଳୀନ ବିରୋଧୀ ଦଳ ନେତା ଶ୍ରୀ ମିଶ୍ର କହିଥିଲେ ଯେ ୨୦୦୦ରୁ୨୦୧୪ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ୧୪ବର୍ଷରେ ୯ଲକ୍ଷ କୋଟି ଟଙ୍କାର ଖଣି ଦୁର୍ନୀତି ହୋଇଛି। ରାଜ୍ୟ ସରକାର ଖଣି ଦୁର୍ନୀତି କରି ଓଡ଼ିଶାର ରାଜକୋଷକୁ ନଷ୍ଟ କରିଛନ୍ତି। ସରକାର ଜାଣିଥିଲେ ଯେ ଓଡ଼ିଶାର ୧୯୨ଟି ଖଣି ଲିଜ୍ ମଧ୍ୟରୁ ୧୭୬ ଖଣି ଲିଜ୍ ଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲ ଅଞ୍ଚଳରେ ଅବସ୍ଥିତ। ଖଣି ଖନନ ପାଇଁ ଜଙ୍ଗଲ ଓ ପରିବେଶ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଅନୁମତି ଦେଇନି। ୯୮ଟି ଲିଜ୍‌ରେ ଜଙ୍ଗଲ ଓ ପରିବେଶ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷେତ୍ରର ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରିନି। ୪୭ଟି ଖଣି ଜଙ୍ଗଲ ମଞ୍ଜୁରି ବିନା ଚାଲିଛି। ୫୫ଟି ଖଣି ନଦୀ, ଉପନଦୀ ନାଳ ଅଞ୍ଚଳକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଛି। ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଏସବୁ ଜାଣିକି ବି ବେଆଇନ ଭାବେ ଖଣି ଖନନ ପାଇଁ ଅନୁମତି ଦେଇଥିଲେ। ତେଣୁ ରାଜ୍ୟରେ ହୋଇଥିବା ବେଆଇନ ଖଣି ଖନନ ନେଇ ଯଥାଶୀଘ୍ର ସିବିଆଇ ତଦନ୍ତ କରିବାକୁ ଆମେ ଦାବି କରିଛୁ।ସେହିପରି ୧୯୨ଖଣି ଲିଜ୍ ମଧ୍ୟରୁ ୯୪ଟି ବିନା ପରିବେଶ ମଞ୍ଜୁରି, ୭୫ଖଣି ଲୁହାପଥର ଓ ମାଙ୍ଗାନିଜ ଖଣିରୁ ଅଧିକ ଉତ୍ତୋଳନ କରିଥିଲେ। ଜଙ୍ଗଲ ଅଞ୍ଚଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ଖଣିକୁ ଯେଉଁ ଲିଜ୍ ‌ଦିଆଯାଇଛି ସେ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଙ୍ଗଲ ମଞ୍ଜୁରି ବିନା ସେମାନଙ୍କୁ ପରିବେଶ ଅନୁମୋଦନ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି। ବେଆଇନ ଭାବେ ଚାଲିଥିବା ଖଣିରୁ ଆଦାୟ କରାଯାଉଥିବା ଜରିମାନା ଟଙ୍କା ବହୁତ କମ୍। ସମସ୍ତ ନିୟମକୁ ଜଳାଞ୍ଜଳି ଦିଆଯାଇଛି। ଆଗାମୀ ନିର୍ବାଚନରେ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କୁ ଓଡ଼ିଶାବାସୀ ଉଚିତ ଜବାବ ଦେବେ। ଶ୍ରୀ ମିଶ୍ର କହିଥିଲେ ଯେ ଖଣି ଅଞ୍ଚଳରେ ନଦୀ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ କରୁଛି, କିନ୍ତୁ ଏଯାଏଁ ରାଜ୍ୟ ସରକାର କୌଣସି ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିନାହାନ୍ତି। ଫଳରେ ସେହି ପ୍ରଦୂଷିତ ଜଳକୁ ସ୍ଥାନୀୟ ଗ୍ରାମବାସୀ, ଆଦିବାସୀ, ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ ବ୍ୟବହାର କରି ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ ହେଉଛନ୍ତି। ସୁନ୍ଦରଗଡ, କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲାର ପ୍ରକଳ୍ପ ହାତୀ କରିଡ଼ର ସହ ୩୧ଟି ଖଣି ସଂଲଗ୍ନ ହୋଇଛି। ଏହା ଫଳରେ ହାତୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଧନଜୀବନ ହାନୀ ଓ ଫସଲ ଧ୍ୱଂସ ହେଉଛି। ଏହି ଅବସରରେ ସାମ୍ବାଦିକଙ୍କ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେଇ ଶ୍ରୀ ମିଶ୍ର କହିଥିଲେ ଯେ ଶାହ କମିସନ ଯେଉଁ ସବୁ ସୁପାରିସ କରିଥିଲେ ତାହାକୁ ରାଜ୍ୟ ସରକାର ଲାଗୁ କରନ୍ତୁ। ଖଣି ଦୁର୍ନୀତିରେ ବିଜେଡି, ବିଜେପି, କଂଗ୍ରେସ ସମେତ ଯେଉଁ ଦଳର ନେତା ସାମିଲ୍ ଥିଲେ ବି ସିବିଆଇ ତଦନ୍ତ ଆମର ଦାବି। ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ନିଜ ଆଡ଼ୁ ସିବିଆଇ ତଦନ୍ତ କରନ୍ତୁ କିମ୍ବା ରାଜ୍ୟ ସରକାର ସିବିଆଇ ତଦନ୍ତ ପାଇଁ ସୁପାରିସ କରନ୍ତୁ। ଆଗକୁ ଏହି ଖଣି ଦୁର୍ନୀତି ପ୍ରସଙ୍ଗ‌ରେ ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ଦେବି ବୋଲି ଶ୍ରୀ ମିଶ୍ର କହିଥିଲେ। "  ସରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବାର  ୨୭୦ ଦିନ ଅତିବାହିତ ହେଲାଣି । ତଦନ୍ତ କୁଆଡେ ଗଲା ?  ଶ୍ରୀ ମିଶ୍ର ଙ୍କ ହିସାବରେ ୨୦୦୦ ମସିହା ରୁ ପ୍ରାୟ ୧୮ ଲକ୍ଷ କୋଟି ଟଙ୍କାରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ ଡକାୟତି ହୋଇଛି । ଆମେ ସେତେବେଳେ ୧୦ ଲକ୍ଷ କୋଟି ଟଙ୍କାରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲୁ । ଅତଏବ  କେବେ ହେବ ଖଣି ଡକାୟତିର ସିବିଆଇ ତଦନ୍ତ , ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠିବା ସ୍ବାଭାବିକ । ଏବେ ରାଜା ଚକ୍ର ନାମଧାରୀ ଖଣି ଡକାୟତିର ଏକ ମହୁରାଡି ଧରା ପଡିଛି , ଯେଉଁଥିପାଇଁ ସେତେବେଳେର କ୍ଷମତା ମାଲ୍ୟର ମଧ୍ୟ ମଣି ରଫାଦଫା କରିବାକୁ ବୋଧେ କ୍ଷମତା ହରେଇବା ପରେ ଇନ୍ଦ୍ରପ୍ରସ୍ତ ଗସ୍ତ କରିଛନ୍ତି । ବାଳିଆ,ଶେଉଳ, ରୋହି, ଭାକୁର ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଯେତେବେଳେ ଦକ୍ଷିଣୀ ତିମି ପାଖରେ ପହଞ୍ଚିବ  , ସେତେବେଳେ ହିଁ ଯାଇ ମହାଦେବ ଙ୍କ ଆବିର୍ଭାବ ହେବ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି ମୀନ ବା ମହୁରାଡି ପେଟ ଗର୍ଭାନୁଶୀଳନ ଚାଲିଛି । ଏବେ
ଚଢ଼ଉ କରି ତଦନ୍ତକାରୀ ସଂସ୍ଥା ୪୦ଟି ଗାଡ଼ି ଜବତ କରିଛି। ଜବତ ଗାଡ଼ି ମଧ୍ୟରେ ୩୪ଟି ଟ୍ରକ୍‌, ଦାମୀ ଗାଡ଼ି ଆଦି ରହିଛି। ଏଥିସହ ରାଜାଙ୍କର ୨୩ଟି ଆକାଉଣ୍ଟକୁ ଇଓଡବ୍ଲ୍ୟୁ ଠାବ କରିଛି। ଉକ୍ତ ଆକାଉଣ୍ଟରେ ଥିବା ୨୫ ଲକ୍ଷ ୩୬ ହଜାର ଟଙ୍କା ଜବତ କରାଯାଇଛି। ଖଣିଜ ପରିବହନ ନାଁରେ ଶହ ଶହ କୋଟି ଠକେଇ ହୋଇଥିବା ତଦନ୍ତକାରୀ ସଂସ୍ଥା ଜାଣିବାକୁ ପାଇଛି। ଇଓଡବ୍ଲ୍ୟୁ ତଦନ୍ତ କରୁଥିବା ବେଳେ ମାମଲାରେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟବଳ ମଧ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଆରମ୍ଭ କରିଛି। କେନ୍ଦୁଝର ଶୁଆକାଟିରେ ଥିବା ‘ଗନ୍ଧମାର୍ଦନ ଲୋଡିଂ ଏଜେନ୍ସି’ ଏବଂ ପରିବହନ ସମବାୟ ସମିତି ଲି. ୨୦୦୬ରେ ପଞ୍ଜିକୃତ ହୋଇଥିଲା। ସୋସାଇଟି ଦ୍ୱାରା ପ୍ରାପ୍ତ ଲାଭରୁ ଖଣି ପ୍ରଭାବିତ ଅଞ୍ଚଳର ବାସିନ୍ଦାଙ୍କ ଆର୍ଥିକ ଉନ୍ନତିମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟ ସହିତ କେନ୍ଦୁଝର ଖଣିରୁ ଲୁହାପଥର ଲୋଡିଂରେ ନିୟୋଜିତ ଥିଲା। ଅପରାଧିକ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର କରି ଶ୍ରମଦେୟ, ପରିଧି ବିକାଶ, ଭିତ୍ତିଭୂମି ଖର୍ଚ୍ଚ, ପ୍ରଭାବିତ ସଦସ୍ୟଙ୍କୁ ଦେୟ, ଇପିଏଫ କାଟ୍ ବାବଦରେ ମିଥ୍ୟା ଦସ୍ତାବିଜ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି କୋଟି କୋଟି ଟଙ୍କା ଆତ୍ମସାତ କରାଯାଇଥିବା ଅଭିଯୋଗ ହୋଇଥିଲା। ଏହି ଅଭିଯୋଗକୁ ଆଧାର କରି ତଦନ୍ତକାରୀ ସଂସ୍ଥା ଏକ ମାମଲା ରୁଜୁ କରିବା ସହ ଘଟଣାର ତଦନ୍ତ କରିଥିଲା। ମାମଲାରେ ଇଓଡବ୍ଲ୍ୟୁ ସମିତିର ପୂର୍ବତନ ସଭାପତି ମାନସ ରଞ୍ଜନ ବାରିକ ଓ ସମ୍ପାଦକ ଉତ୍କଳ ଦାସଙ୍କୁ ଗିରଫ କରିସାରିଛି। ରାଜାଙ୍କୁ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ଧରି ଜେରା କରିଛି। ତାଙ୍କ ସହଯୋଗୀଙ୍କୁ ବି ତଦନ୍ତକାରୀ ସଂସ୍ଥା ପଚରାଉଚରା କରିଛି। ରାଜାଙ୍କ ଘର ସମେତ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଓ ର୍ଫାମ ହାଉସ୍‌ରେ ଚଢ଼ଉ କରିଛି। ଏକାଧିକ ମୂଲ୍ୟବାନ ଗାଡ଼ି ଓ ଯନ୍ତ୍ରାଂଶ ଜବତ କରାଯାଇଛି। ଇଓଡବ୍ଲ୍ୟୁ ଯେତେ ଖୋଳୁଛି ରାଜାଙ୍କର ସେତେ ସମ୍ପତ୍ତି ମିଳୁଛି। ଅତଏବ ଯଦି ମହୁରାଡି ପେଟରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ଏତିକି ବାହାରିଲାଣି , ଆଗକୁ ଆହୁରି ବାହାରିବ , ତେବେ ତିମି ପେଟରେ କେତେ ତାହା ଅନୁମାନ ସାପେକ୍ଷ । କଥା ହେଉଛି ୧୫୬୮ ମସିହାରୁ ଆଫଗାନ, ମୋଗଲ, ମରହଟ୍ଟା, ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ , ୧୮୫୭ ରୁ ୧୯୪୭ ଭିତରେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସକମାନେ ସମୁଦାୟ ଯେତେ ପରିମାଣରେ ଓଡିଶାକୁ ଲୁଟିଥିଲେ , ତାହାର ଅନେକ ଗୁଣ ଲୁଟିଛନ୍ତି ଗତ ୨୦୦୦ ରୁ ୨୦୨୪ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ । ଏହି ସତ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୃଢ଼ତାର ସହ ଉଲ୍ଲେଖ କରୁଛୁ । ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକେ ସଙ୍ଗଠିତ ଭାବେ ଏକ ଦୁର୍ବାର ଗଣ ଆନ୍ଦୋଳନ ଦ୍ବାରା ବ୍ୟାପକ ଜନମତ ସୃଷ୍ଟି କରି ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି କରି ପାରି ନାହାନ୍ତି , ସେତେବେଳେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମୟେ ସମୟେ ଆଳୁ ଆମ୍ପୁଡା କାମ୍ପୁଡା ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିବ ସତ୍ୟ ମାତ୍ର, ମହାଦେବ ଙ୍କ ଆବିର୍ଭାବ ଘଟିବ ନାହିଁ , ଏହା ନିର୍ବିବାଦୀୟ ସତ୍ୟ ।

  ------------------
ପୁରାଣ ଶାସ୍ତ୍ର ଗର୍ଭାନୁଶୀଳନ କଲେ ଆମ ପୂର୍ବଜ ଓଡ଼ିଆମାନେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଦ୍ୟ ଦର୍ଶନ ପ୍ରଦାୟକ, ତାହାର ରହିଛି ଅନେକ ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ।
  ଏହା ନିର୍ବିବାଦୀୟ ସତ୍ୟ ଯେ ଆମ ଓଡ଼ିଶା ଏକ ପର୍ବପର୍ବାଣିର ରାଜ୍ୟ । ଆମର
  ବାରମାସରେ ତେରପର୍ବ ପାଳନ କରାଯାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପର୍ବପର୍ବାଣିର ଏକ ନିଜସ୍ୱ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତା ରହିଛି । ଉତ୍କଳୀୟ ପର୍ବପର୍ବାଣି ସାଧାରଣତଃ ଧର୍ମ ଓ ପୌରାଣିକ ଉପାଖ୍ୟାନର ଭିତ୍ତି ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ଓଡ଼ିଶା ମାଟିରେ ଅଗଣିତ ଦେବୀ ଦେବତାଙ୍କର ଉପାସନା ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଲ୍ଲୀଗ୍ରାମରେ ନିଜର ଗ୍ରାମଦେବତା ବା ଗ୍ରାମଦେବତୀ ରହିଥାନ୍ତି। ଆଉ ଏଇ ଗ୍ରାମଦେବତା ବା ଦେବତୀ ମାଟିର ମଣିଷ ପରି ସାଧାସିଧା, ସରଗର ପରୀ କି ଯକ୍ଷ କିନ୍ନରଙ୍କ ପରି ଅଦ୍ଭୁତ ଆକାର ବା ବେଶଭୂଷାଧାରୀ ହୋଇ ନଥାନ୍ତି । ଆଉ ସମସ୍ତଙ୍କର ଥାଏ ଏକ ନିଆରା କିମ୍ବଦନ୍ତୀ, ଏକ ଅଲଗା ଇତିହାସ, ଭିନ୍ନ ଏକ ପରମ୍ପରା, ଏକ ପରବ, ଏକ ମଉଛବ । ପର୍ବପର୍ବାଣି ଗୁଡ଼ିକରେ ଜନଜୀବନର ସଂସ୍କୃତି, ଜାତୀୟତା ବୋଧ ଓ ଧର୍ମଧାରଣା ଆଦି ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଠ । ଉତ୍କଳୀୟ ପର୍ବପର୍ବାଣି ମହାଭାରତୀୟ ସ୍ରୋତରୁ ଭିନ୍ନ ନୁହେଁ । ବିଶେଷତଃ ପର୍ବପର୍ବାଣି, ଓଷାବ୍ରତ ଓ ଯାନିଯାତ୍ରା ଗୁଡ଼ିକ ତିଥି, ବାର, ନକ୍ଷତ୍ର, କୃଷିକର୍ମ, ଦେବଦେବୀ, ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ କାହାଣୀ, ଲୋକକଥା, ଆନନ୍ଦମହୋତ୍ସବ ପାଇଁ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ଉତ୍କଳୀୟ ପର୍ବପର୍ବାଣି ଗୁଡ଼ିକୁ ଚାରୋଟି ମୁଖ୍ୟ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପରେ ଯଥା । ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ, ଲୌକିକ, ଆଞ୍ଚଳିକ ଓ କୃଷି ଭିତ୍ତିକ । ଏହି ଆଧାରରେ ଆମ ଓଡ଼ିଆ ଜନଜୀବନରେ ଦୋଳଯାତ୍ରା ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଭକ୍ତିପୂତ ପରିବେଶରେ ପାଳିତ ହୋଇଆସୁଛି । "ଦୋଳେ ଚ ଦୋଳଗୋବିନ୍ଦଂ ଚାପେ ଚ ମଧୁସୂଦନମ୍‌। ରଥେ ତୁ ବାମନଂ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ପୁନର୍ଜନ୍ମ ନବିଦ୍ୟତେ। " ଅର୍ଥାତ୍ ଦୋଳରେ ବା ବିମାନରେ ଦୋଳଗୋବିନ୍ଦଙ୍କୁ, ଚାପରେ ମଧୁସୂଦନ ଶ୍ରୀହରିଙ୍କୁ ଓ ରଥରେ ବାମନ ରୂପୀ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କଲେ ମନୁଷ୍ୟର ଆଉ ପୁନର୍ଜନ୍ମ ହୁଏ ନାହିଁ ବୋଲି କେଉଁ ଆବହମାନ କାଳରୁ ଆମ ଓଡ଼ିଆ ମାନଙ୍କ ଦୃଢ଼ ବିଶ୍ୱାସ ରହିଆସିଛି । ବିଶେଷ କରି ଆମ ଓଡ଼ିଆ ପଞ୍ଜିକା ଅନୁସାରେ ଫାଲଗୁନ ମାସର ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ତିଥି ଦୋଳ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ନାମରେ ଅଭିହିତ। ଫାଲଗୁନ ଶୁକ୍ଳ ଦଶମୀ ତିଥିଠାରୁ ଦୋଳଯାତ୍ରା ସାଧାରଣତଃ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପର୍ବର ମୁଖ୍ୟ ଆରାଧ୍ୟ ଠାକୁର  ଶ୍ରୀ ରାଧା ଓ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ନିକଟରେ ଏହି ଦିନଠାରୁ ଅବିର ଅର୍ପଣ କରାଯାଇଥାଏ । ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଯୁଗଳମୂର୍ତ୍ତି ଛୋଟ ଛୋଟ ବିମାନରେ ମହାଡମ୍ବର ସହକାରେ ଗ୍ରାମର ପ୍ରାୟ ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କ ଦ୍ୱାରକୁ ନିଆଯାଇଥାଏ । ପ୍ରାୟତଃ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦ୍ୱାରରେ ଠାକୁରଙ୍କୁ ଭୋଗ ଅର୍ପଣ କରାଯିବା ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ପୁରୋହିତଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଦକ୍ଷିଣା ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଠାକୁରଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦ୍ୱାରରେ ଅର୍ପିତ ଭୋଗକୁ ଦ୍ୱାରୀ ଭୋଗ କୁହାଯାଇଥାଏ । ଦୋଳପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ଦିନ ସାଧାରଣତଃ ଠାକୁରମାନଙ୍କୁ ମନ୍ଦିରର ଦକ୍ଷିଣପୂର୍ବ ଦିଗରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିବା ଏକ ମଣ୍ଡପ ଉପରକୁ ନିଆଯାଇଥାଏ । ସେହି ମଣ୍ଡପର ନାମ ଦୋଳ ମଣ୍ଡପ । ସେଠାରେ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରାଯିବା ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ଠାକୁରମାନେ ଦୋଳି ଖେଳନ୍ତି ଓ ସେଠାରେ ନାଲି ଅବିର ଅର୍ପଣ କରାଯାଇଥାଏ ।ସାରା ଓଡ଼ିଶାର ପୁରପଲ୍ଲୀ ଫଗୁ ଦଶମୀଠାରୁ ଦୋଳଯାତ୍ରାର ଉତ୍ସାହ ଉଦ୍ଦୀପନାରେ ଝୁମି ଉଠେ । ଗାଁ ଗାଁରେ ରାଧାକୃଷ୍ଣ ମନ୍ଦିରରେ କିମ୍ବା ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରରେ ଚଳନ୍ତି ପ୍ରତିମାକୁ ଦୋଳା ବା ବିମାନରେ ବସାଇ ଗ୍ରାମ ପରିକ୍ରମା ଆରମ୍ଭ କରାଯାଏ ଏବଂ ଦୁଆର ଦୁଆର ବୁଲି ଭୋଗ ଖାଆନ୍ତି ଠାକୁରେ । ଏହା ଏପରି ଏକ ସାମୁହିକ ଉତ୍ସବରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି ଯେ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ କେତେକ ଗ୍ରାମରେ ଯଥା- ଗଡ଼ବାଣି, ମାଣିକଗୋଡାରେ - ଯେଉଁଠାରେ ମୁସଲମାନ ଦଳବେହେରା ରାଜାଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିଯୁକ୍ତ ହେଇଥିଲେ ବା ହିନ୍ଦୁ ଦଳବେହେରା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ମୁସଲମାନ ଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ - ସେମାନଙ୍କୁ ଦୁଆରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଭୁ ଭୋଗ ଖାଇଥାନ୍ତି ।ସେହିପରି ଶୈବପୀଠ ସହିତ ବୈଷ୍ଣବ ଭକ୍ତ ଓ ପୀଠର ସୌହାର୍ଯ୍ୟ ବୃଦ୍ଧିରେ ଦୋଳ ମେଲଣ ଓ ଦୋଳ ମଣ୍ଡପ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଶୈବ, ଶାକ୍ତ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ ନିର୍ବିବାଦୀୟ ପୀଠରେ ବା ତାଙ୍କ ନିକଟରେ ଆୟୋଜିତ ହୋଇଥାଏ ଦୋଳ ମେଲଣ । ସେଠାରେ ପଞ୍ଚରାତ୍ର ବ୍ୟାପୀ ଚାଚେରୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା ଠାରୁ ମଧ୍ୟରାତ୍ର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗ୍ରାମ ପରିକ୍ରମା ଓ ପରିଭ୍ରମଣ କରୁଥିବା ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିମାନ ଆସି ସାମୟିକ ରହିଥାଏ । ସାରା ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଏହି ମେଲଣର ଅନନ୍ୟ ପରମ୍ପରା, ଐତିହ୍ୟ ଓ ନାମକରଣ ରହିଛି ।ତେବେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଏହି ଦୋଳ ମେଲଣ ତିନି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଯଥା ଫାଲଗୁନର ରାଜଦୋଳ ମେଲଣ, ଅର୍ଥାତ ଫଗୁ (ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷ) ଦଶମୀ ଠାରୁ ଫଗୁଣ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଦ୍ବିତୀୟରେ ପଞ୍ଚୁଦୋଳ ମେଲଣ , ପାଞ୍ଚଦିନ ଅର୍ଥାତ ଫଗୁଣ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଠାରୁ ଚୈତ୍ରମାସ କୃଷ୍ଣ ପଞ୍ଚମୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ତୃତୀୟରେ ଦଶଦୋଳ, ଦଶଦିନ ବ୍ୟାପୀ ମେଲଣ ଅର୍ଥାତ ଫଗୁଣ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଚୈତ୍ର କୃଷ୍ଣ ନବମୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ।ବାସ୍ତବରେ କହିବାକୁ ଗଲେ ଏହି ରାଜଦୋଳ ଉତ୍ସବ ଅର୍ଥାତ ଫଗୁଦଶମୀ ଠାରୁ ସମସ୍ତ ସମସ୍ତ ବୈଷ୍ଣବ ପୀଠରେ ଝୁଲଣ ମଣ୍ଡପରେ ଦୋଳିରେ ଝୁଲନ୍ତି କିମ୍ବା ସୁସଜ୍ଜିତ ବିମାନରେ ବିଜେ କରନ୍ତି ଶ୍ରୀରାଧାକୃଷ୍ଣ ଯୁଗଳ ମୂର୍ତ୍ତି ।ଓଡ଼ିଶାର ବହୁ ପର୍ବ ପରି ଦୋଳ ଚାଚେରୀ ଆଉ ମେଲଣ ଉଭୟ ଯାତ୍ରା ଓ ସ୍ଥାନୀୟ ସମାବେଶର ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ମିଶ୍ରଣ। ଶ୍ରୀ ଚୈତନ୍ୟ ଜୟନ୍ତୀ ଭାବରେ ସଂକୀର୍ତ୍ତନ, ଖୋଳ, କରତାଳର ଏହା ମହାଉତ୍ସବ ରୂପେ ପରିଗଣିତ । ଅବଶ୍ୟ, ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଓ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅଭେଦ୍ୟତା ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିବାରୁ କେତେକ ଝୁଲଣ ମଣ୍ଡପ ବା ପୀଠରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ସ୍ଥାନରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ଶୋଭାପାଇଥାଏ ।ଦୋଳ ସହିତ ବିଭିନ୍ନ ପୁରାଣର କାହାଣୀ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇରହିଛି । ଗୋଟିଏ ପଟେ ରାଧା-କୃଷ୍ଣ ପ୍ରେମ ଗାଥାର ଭବ୍ୟ ଉତ୍ତାଳ ଉତ୍ତରଣ ଓ ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପୌରାଣିକ ଆଖ୍ୟାନର ଗୁନ୍ଥନ । ରଙ୍ଗର ରଙ୍ଗୀନ ଖେଳ ଓ ହୋଲିକା ଦହନର ଅଗ୍ନି ଔଜ୍ଜଲ୍ୟ ଏ ଉଭୟ ଦୁଷ୍ଟ ଶକ୍ତି ଉପରେ ଶୁଭଙ୍କର ପ୍ରତୀକର ବିଜୟକୁ ଏହି ପର୍ବ ସହିତ ସମ୍ମିଳିତ କରି ରଖିଛି । ଶ୍ରୀରାଧା - ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପ୍ରେମପ୍ରଣୟର ଲୀଳା, ଦୋଳ ଓ ରଙ୍ଗର ଖେଳ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟଯେଉଁ ସବୁ ଆଖ୍ୟାନ ଉପାଖ୍ୟାନ ଏହି ଦୋଳ-ହୋଲି ଯୁଗ୍ମପର୍ବ ଦିବସ ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ । ପୁଣି କେତେକଙ୍କ ମତରେ ପ୍ରବଳ ପରାକ୍ରମୀ ରାକ୍ଷସ ମେର୍ଦ୍ଧାସୁରର ମୃତ୍ୟୁର ଭଗବାନ କାରଣ ହୋଇ ପୃଥିବୀରୁ ପାପର ମାତ୍ରା ହ୍ରାସ କରିଥିବା ଯୋଗୁଁ ଏହିପର୍ବ ଆୟୋଜିତ ହୋଇଥିଲା ।ଫଗୁ ଦଶମୀ ରୁପରମ୍ପରାର ପ୍ରଚାର ଓ ପ୍ରସାର ସହିତ ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗୀ ଭାବେ ଜଡ଼ିତ । ତେବେ ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଗ୍ରାମ ଗ୍ରାମ ମଧ୍ୟରେ, ଗୋଷ୍ଠୀ ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ, ବ୍ୟକ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଏକ ସ୍ନେହ, ସଦ୍‌ଭାବ ଓ ପାରମ୍ପାରିକ ସୌହାର୍ଯ୍ୟର ପରିଚାୟକ ପର୍ବ ଭାବରେ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ପୃଥିବୀରେ ନୂତନ ଶିହରଣ ଜଗାଇ ପାରିବା ଭଳି ଶକ୍ତିରେ ଶକ୍ତିମନ୍ତ ଋତୁରାଜ ବସନ୍ତକୁ ସ୍ୱାଗତ ଜଣାଇବା ପାଇଁ ଦୋଳଯାତ୍ରାର ଆୟୋଜନ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ। ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଓଡ଼ିଆ ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଦ ଶତାନନ୍ଦଙ୍କ ରଚିତ ଶତାନନ୍ଦ ସଂଗ୍ରହରେ ଦୋଳଯାତ୍ରା ସଂପର୍କରେ ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଣ୍ଣନାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଅନୁମିତ ହୁଏ ଯେ ଅତି କମରେ ଦୀର୍ଘ ଆଠଶହ ବର୍ଷ ତଳୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ଦୋଳଯାତ୍ରା ପାଳିତ ହୋଇ ଆସୁଛି । ସାଧାରଣତଃ ଏହି ଯାତ୍ରା ପାଞ୍ଚଦିନ ପାଇଁ ମହାସମାରୋହରେ ପାଳିତ ହୋଇ ରଜଦୋଳ ବା ପଞ୍ଚୁଦୋଳ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଥାଏ । କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ଫାଲଗୁନ ମାସର ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ପାଞ୍ଚଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପଞ୍ଚଦୋଳ ଭାବେ ଯାତ୍ରା ପାଳନ କରାଯିବାବେଳେ ଆଉ କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନକୁ ପର୍ବର ଶେଷ ଦିବସ ରୂପେ ରଜଦୋଳ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇ ଏହି ଯାତ୍ରା ଶେଷହୁଏ । ଯେଉଁ କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଛଅଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ପର୍ବ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ, ସେଠାରେ ଛଅଦୋଳ ଏବଂ ଯେଉଁଠି ନଅଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପାଳନ କରାଯାଇପାରେ ସେଠାରେ ଏହାକୁ ନବଦୋଳ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ସାତଦିନ ଓ ଦଶଦିନ ଧରି ଦୋଳଯାତ୍ରା ଆୟୋଜିତ ହେବାର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ମଧ୍ୟ ରହିଛି ।
ଏହି ପର୍ବର ମୁଖ୍ୟ ଆରାଧ୍ୟ ଠାକୁର ପ୍ରେମମୟ କୃଷ୍ଣ ଓ ରାଧାଙ୍କ ନିକଟରେ ଅବିର ଅର୍ପଣ କରାଯାଇ ରାଧାକୃଷ୍ଣ ମନ୍ଦିରରେ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଉତ୍ସବ ମୁଖରିତ ହୋଇ ଆସୁଥାଏ। ଦୋଳଯାତ୍ରା ଅବସରରେ ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଯୁଗଳମୂର୍ତ୍ତି ଛୋଟ ଛୋଟ ବିମାନରେ ଚିତ୍ତାକର୍ଷକ ସାଜସଜ୍ଜା ସହିତ ଘରେ ଘରେ ମହାପ୍ରଭୁ ପ୍ରସାଦ ପାଇଁ ବିଜେ କରିଥାନ୍ତି। ରଥଯାତ୍ରାବେଳେ ଜଗତରନାଥ ଜଗନ୍ନାଥ ନିଜ ସିଂହାସନରୁ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡକୁ ଯେପରି ଭାବେ ଓହ୍ଲାଇ ଆସିଥାନ୍ତି ଭକ୍ତବୃନ୍ଦଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ ଦେବାପାଇଁ, ସେହିପରି ପ୍ରେମମୟ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଦୋଳ ଉତ୍ସବ ବେଳେ ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ଘରକୁ ଯାଇଥାନ୍ତି ଭୋଗ ଖାଇ ସେମାନଙ୍କୁ କୃପା ପ୍ରଦାନ କରିବା ପାଇଁ ।  ଗୋଟିଏ ପକ୍ଷରେ ନବ ବସନ୍ତ, କୋକିଳର କୁହୁତାନ, ଚୂତବୃକ୍ଷରେ ନବ ମୁକୁଳ, ମୃଦୁମନ୍ଦ ଶୀତଳ ସମୀରଣ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ସତୀଙ୍କର ଅକାଳମୃତ୍ୟୁ ପରେ ରୁଦ୍ର ମହାତପସ୍ୱୀ ମହାଦେବ ଶିବ ରୂପରେ ଧ୍ୟାନମଗ୍ନ । ତେଣେ ଦେବ ଗଣ ତାରକାସୁରର ଅତ୍ୟାଚାରରେ ଭୀତ, ସଂତ୍ରପ୍ତ ଆଉ ଉଚ୍ଚକିତ ଭାବରେ ପ୍ରତୀକ୍ଷାମାଣ- ଏକ ଶୁଭଲଗ୍ନର । ମହାଯୋଗୀ ଶିବଙ୍କର ଧ୍ୟାନ ଭାଙ୍ଗିଲେ ହିଁ ମଦନଙ୍କ ପଞ୍ଚଶରରେ ତାଙ୍କୁ ଆକ୍ରାନ୍ତ କରାଯାଇପାରେ ଏବଂ ଅନିନ୍ଦ୍ୟ ରୂପବତୀ ହିମବନ୍ତ କନ୍ୟା ପାର୍ବତୀଙ୍କ ସହିତ ମହାଦେବ ଶିବ ମିଳିତ ହେଲେ ହିଁ କାର୍ତ୍ତିକେୟଙ୍କର ଜନ୍ମ ସମ୍ଭବ । ଏହି କାର୍ତ୍ତିକେୟ ହିଁ ଦେବଗଣଙ୍କ ସେନାପତି ଭାବରେ ତାରକାସୁରକୁ ନିଧନ କରି ଦେବତାଙ୍କୁ ଅଭୟ ପ୍ରଦାନ କରିବାରେ ଏକମାତ୍ର ସମର୍ଥ । ଗୋଟି ଗୋଟି କରି ପଞ୍ଚବାଣ ନିକ୍ଷେପ କଲେ କାମଦେବତା ମଦନ, ଉନ୍ମୁକ୍ତ ହେଲା ଶିବଙ୍କର ମୁଦ୍ରିତ ଚକ୍ଷୁ । କପାଳରେ ଜଳି ଉଠିଲା ତୃତୀୟ ଚକ୍ଷୁ । ନିମିଷକରେ ଭସ୍ମୀଭୂତ ହେଲେ କାମଦେବତା ମଦନ । ଉଚ୍ଚସ୍ୱରରେ ବିଳାପ କରି ରତିଦେବୀ ଆବିର୍ଭୁତ ହେଲେ । ନିଜର ସ୍ୱ-ଦେହ ଜ୍ୱଳନରେ ମଦନ କିନ୍ତୁ ସେଦିନ ଦେବତାଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ମହାଦେବଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ଏକ ଇପ୍ସିତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସାଧନ କରିଦେଇ ଗଲେ । କେହି କେହି କହନ୍ତି , ହୋଲିର ଦିବ୍ୟ ଦହନ କ୍ରିୟା ଏହି ଅନଙ୍ଗଙ୍କୁ ଅଗ୍ନିରେ ଦାହ କରିବାର ଏକ ପ୍ରତିଛବି । ଆମ
ଓଡ଼ିଶାରେ ଫଗୁ ଦଶମୀରୁ  ଆରମ୍ଭ ହେଉଥିବା ଦୋଳ ଯାତ୍ରାର ଗୁରୁତ୍ୱ ବୈଷ୍ଣବ ଧର୍ମ ପରମ୍ପରାର ପ୍ରଚାର ଓ ପ୍ରସାର ସହିତ ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗୀ ଭାବେ ଜଡ଼ିତ । ତେବେ ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଗ୍ରାମ ଗ୍ରାମ ମଧ୍ୟରେ, ଗୋଷ୍ଠୀ ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ, ବ୍ୟକ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଏକ ସ୍ନେହ, ସଦ୍‌ଭାବ ଓ ପାରମ୍ପାରିକ ସୌହାର୍ଯ୍ୟର ପରିଚାୟକ ପର୍ବ ଭାବରେ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ପୃଥିବୀରେ ନୂତନ ଶିହରଣ ଜଗାଇ ପାରିବା ଭଳି ଶକ୍ତିରେ ଶକ୍ତିମନ୍ତ ଋତୁରାଜ ବସନ୍ତକୁ ସ୍ୱାଗତ ଜଣାଇବା ପାଇଁ ଦୋଳଯାତ୍ରାର ଆୟୋଜନ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ।  ଅତଏବ ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଓଡ଼ିଆ ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଦ ଶତାନନ୍ଦଙ୍କ ରଚିତ ଶତାନନ୍ଦ ସଂଗ୍ରହରେ ଦୋଳଯାତ୍ରା ସଂପର୍କରେ ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଣ୍ଣନାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଅନୁମିତ ହୁଏ ଯେ ଅତି କମରେ ଦୀର୍ଘ ଆଠଶହ ବର୍ଷ ତଳୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ଦୋଳଯାତ୍ରା ପାଳିତ ହୋଇ ଆସୁଛି ରାଧା -କୃଷ୍ଣ ଙ୍କୁ ଆଧାର କରି , ମାତ୍ର ତତ୍ ବହୁ ଶତ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ଦୋଳ ଉତ୍ସବ ପାଳନ କରାଯାଉଥିଲା । ପ୍ରଥମ କରି କବିରାଜ ଜୟଦେବ ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗଟିକୁ କାଵ୍ୟ ରୂପ ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ତତ୍ ପରେ ଏହା ଅନେକ ଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଅନେକ ଭାଷାରେ କାବ୍ୟ ରୂପରେ ପ୍ରଚାରିତ ଓ ପ୍ରସାରିତ ହୋଇଛି ।  କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନକୁ ପର୍ବର ଶେଷ ଦିବସ ରୂପେ ରଜଦୋଳ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇ ଏହି ଯାତ୍ରା ଶେଷହୁଏ । ଯେଉଁ କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଛଅଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ପର୍ବ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ, ସେଠାରେ ଛଅଦୋଳ ଏବଂ ଯେଉଁଠି ନଅଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପାଳନ କରାଯାଇପାରେ ସେଠାରେ ଏହାକୁ ନବଦୋଳ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ସାତଦିନ ଓ ଦଶଦିନ ଧରି ଦୋଳଯାତ୍ରା ଆୟୋଜିତ ହେବାର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ମଧ୍ୟ ରହିଛି ।ନଡ଼ା ଗଦାକରି (ଅଇଘରା/ ଅଗିରା) ଦୋଳ ପୂର୍ଣ୍ଣିମୀ ରାତିରେ ବା ହୋଲି ଉତ୍ସବରେ ଯେଉଁ ଅଗ୍ନି ଜ୍ୱଳନର ପରମ୍ପରା ଅଛି, ତାହା ଭକ୍ତ ପ୍ରହ୍ଲାଦଙ୍କ ପୌରାଣିକ ଉପାଖ୍ୟାନ ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ । ଆଖ୍ୟାନଟି ହୋଲିକା ଦହନ ନାମରେ ପରିଚିତ । ହୋଲିକା ଏକ ରାକ୍ଷସୀ ଓ ତାହାର ଦହନ ରାଜା ହିରଣ୍ୟକଶିପୁର ନାସ୍ତିକତା ପ୍ରେରିତ ଦୁଷ୍ଟ ଶକ୍ତି ଉପରେ ଭକ୍ତ ଓ ଶିଶୁ ପ୍ରହ୍ଲାଦ ପ୍ରତି ଆଶିର୍ବାଦ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ଦୈବୀଶକ୍ତିର ପ୍ରତୀକାତ୍ମକ ବିଜୟ ରୂପେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ପୌରାଣିକ କଥାବସ୍ତୁ ଅନୁଯାୟୀ ହୋଲିକା ଥିଲା ହିରଣ୍ୟକଶିପୁର ଭଉଣୀ- ଯେ କି ଶିବଙ୍କଠାରୁ ବର ପ୍ରାପ୍ତ ହେଇଥିଲା ଯେ ସେ ଜଳରେ ବୁଡ଼ିବ ନାହିଁ କି ନିଆଁରେ ପୋଡ଼ିବ ନାହିଁ । ନାସ୍ତିକତା ପ୍ରମତ୍ତ ହିରଣ୍ୟକଶିପୁକୁ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ମାୟାରେ ଶିକ୍ଷା ଦେବାପାଇଁ ହୋଲିକା ରାକ୍ଷସୀକୁ ପୁତ୍ର ପ୍ରହ୍ଲାଦ ସହିତ ଅଗ୍ନିରେ ପ୍ରବିଷ୍ଟ କରାଇଥିଲା, ସେଥିରେ ଶିଶୁ ପୁତ୍ରଟି ରକ୍ଷା ପାଇଯାଇଥିବା ବେଳେ ହୋଲିକା ଭସ୍ମୀଭୂତ ହୋଇଥିଲା ।
କେତେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ମଥୁରାରୁ ପ୍ରେରିତ ଛଦ୍ମ ଖଳନାୟିକା ପୁତନାର ଗୋପପୁର ପ୍ରବେଶ ଓ ସ୍ତନ୍ୟପାନ କରାଇ କୃଷ୍ଣ ଉଦ୍ୟମର କାହାଣୀକୁ ହୋଲି ଉତ୍ସବ ସହିତ ଯୋଡାଯାଇଥାଏ । ପୁତନା ରାକ୍ଷସୀର ଅନ୍ତ ଓ ତାହାର ଅନ୍ତ୍ୟେଷ୍ଟିକୁ ଏହି ଅଗ୍ନି ପ୍ରଜ୍ୱଳନ ସହିତ କେତେକ ସଂପୃକ୍ତ କରିଥାନ୍ତି । ଯେତେବେଳେ ଅସୁରରାଜା କଂସ ଶୂନ୍ୟବାଣୀ ଶୁଣିବାକୁ ପାଇଥିଲା ଯେ ତା’ର ପ୍ରକୃତ ହତ୍ୟାକାରୀ ଗୋପରେ ବଢୁଛି, ସେ ଚାହିଁଥିଲା ଗୋପପୁରର ସମସ୍ତ ଶିଶୁଙ୍କୁ କଳେବଳେ କୌଶଳେ ହତ୍ୟା କରିବ ବୋଲି । ସେଥିପାଇଁ ରାକ୍ଷସୀ ପୁତନା ପ୍ରେରିତ ହୋଇଥିଲା ଗୋପପୁରକୁ ନିଜ ସ୍ତନରେ ହଳାହଳ ବିଷ ପୂର୍ଣ୍ଣକରି କ୍ଷୀର ରୂପେ ପାନ କରାଇ ସମସ୍ତ ଗୋପାଳ ଶିଶୁଙ୍କ ଜୀବନ ହରଣ କରିବା ପାଇଁ । କୃଷ୍ଣ ପୁତନାର ସ୍ତନ୍ୟପାନ କରିବାର ଛଳନା କରି ଛଳନାମୟୀ ସୁନ୍ଦରୀର ପଞ୍ଚପ୍ରାଣା ଶୋଷଣ କରିଥିଲେ । ଦିବ୍ୟ ସୁନ୍ଦରୀ ରୂପ ଧାରଣ କରିଥିବା ପୁତନା ତା’ର ଅସଲ ରୂପ ପ୍ରକାଶ କରି ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲା । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ସନ୍ଥମାନଙ୍କୁ ପାଳନ କରିବା ପାଇଁ ଦୁଷ୍ଟ ନିବାରଣ କରିଥିବା ଯୋଗୁଁ ହୋଲି ବା ଦୋଳଉତ୍ସବ ପାଳିତ ହୁଏ ବୋଲି ଅନେକ ମତବ୍ୟକ୍ତ କରନ୍ତି । ତେବେ ଶ୍ରୀମଦ ଭାଗବତର ଗୋପଲୀଳାର ଅନ୍ୟ କେତେକ କଂସ ପ୍ରେରିତ ଅସୁର, ଅସୁରିଣୀଙ୍କ ନିଧନ ସହିତ ମଧ୍ୟ ଏହି ଦୋଳଉତ୍ସବକୁ ସଂପୃକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଗୋପଲୀଳାର ସର୍ବୋକ୍ତୃଷ୍ଟ ଆଖ୍ୟାନ ରାଧାକୃଷ୍ଣ ଯୁଗଳ ମିଳନର ଏକ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଦୃଶ୍ୟ ଦୋଳିରେ ରାଧାକୃଷ୍ଣ ବା ଝୁଲଣରେ ଯୁଗଳ ମୂର୍ତ୍ତି ଏହି ପର୍ବର ପ୍ରଧାନ ଉପାସ୍ୟ । ଓଡ଼ିଆ ପଞ୍ଜିକା ଅନୁସାରେ ଫାଲଗୁନ ମାସର ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ତିଥି ଦୋଳ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ନାମରେ ଅଭିହିତ। ଫାଲଗୁନ ଶୁକ୍ଳ ଦଶମୀ ତିଥିଠାରୁ ଦୋଳଯାତ୍ରା ସାଧାରଣତଃ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପର୍ବର ମୁଖ୍ୟ ଆରାଧ୍ୟ ଠାକୁର ରାଧା ଓ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ନିକଟରେ ଏହି ଦିନଠାରୁ ଅବିର ଅର୍ପଣ କରାଯାଇଥାଏ । ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଯୁଗଳମୂର୍ତ୍ତି ଛୋଟ ଛୋଟ ବିମାନରେ ମହାଡମ୍ବର ସହକାରେ ଗ୍ରାମର ପ୍ରାୟ ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କ ଦ୍ୱାରକୁ ନିଆଯାଇଥାଏ । ପ୍ରାୟତଃ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦ୍ୱାରରେ ଠାକୁରଙ୍କୁ ଭୋଗ ଅର୍ପଣ କରାଯିବା ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ପୁରୋହିତଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଦକ୍ଷିଣା ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଠାକୁରଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦ୍ୱାରରେ ଅର୍ପିତ ଭୋଗକୁ ଦ୍ୱାରୀ ଭୋଗ କୁହାଯାଇଥାଏ । ଦୋଳପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ଦିନ ସାଧାରଣତଃ ଠାକୁରମାନଙ୍କୁ ମନ୍ଦିରର ଦକ୍ଷିଣପୂର୍ବ ଦିଗରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିବା ଏକ ମଣ୍ଡପ ଉପରକୁ ନିଆଯାଇଥାଏ । ସେହି ମଣ୍ଡପର ନାମ ଦୋଳ ମଣ୍ଡପ । ସେଠାରେ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରାଯିବା ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ଠାକୁରମାନେ ଦୋଳି ଖେଳନ୍ତି ଓ ସେଠାରେ ନାଲି ଅବିର ଅର୍ପଣ କରାଯାଇଥାଏ ।
ସାରା ଓଡ଼ିଶାର ପୁରପଲ୍ଲୀ ଫଗୁ ଦଶମୀଠାରୁ ଦୋଳଯାତ୍ରାର ଉତ୍ସାହ ଉଦ୍ଦୀପନାରେ ଝୁମି ଉଠେ । ଗାଁ ଗାଁରେ ରାଧାକୃଷ୍ଣ ମନ୍ଦିର, ଶିବ ମନ୍ଦିର, ଦେବୀ ମଦିରରେ କିମ୍ବା ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଓ ଶ୍ରୀଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିରରେ ଚଳନ୍ତି ପ୍ରତିମାକୁ ଚଉଦୋଳ ବା ଦୋଳ ବିମାନରେ ବସାଇ ଗ୍ରାମ ପରିକ୍ରମା ଆରମ୍ଭ କରାଯାଏ ଏବଂ ଦୁଆର ଦୁଆର ବୁଲି ଭୋଗ ଖାଆନ୍ତି ଠାକୁରେ । ଏହା ଏପରି ଏକ ସାମୁହିକ ଉତ୍ସବରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି ଯେ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ କେତେକ ଗ୍ରାମରେ ଯଥା- ଗଡ଼ବାଣି, ମାଣିକଗୋଡାରେ - ଯେଉଁଠାରେ ମୁସଲମାନ ଦଳବେହେରା ରାଜାଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିଯୁକ୍ତ ହେଇଥିଲେ ବା ହିନ୍ଦୁ ଦଳବେହେରା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ମୁସଲମାନ ଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ - ସେମାନଙ୍କୁ ଦୁଆରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଭୁ ଭୋଗ ଖାଇଥାନ୍ତି । ସେହିପରି ଶୈବପୀଠ ସହିତ ବୈଷ୍ଣବ ଭକ୍ତ ଓ ପୀଠର ସୌହାର୍ଯ୍ୟ ବୃଦ୍ଧିରେ ଦୋଳ ମେଲଣ ଓ ଦୋଳ ମଣ୍ଡପ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଶୈବ, ଶାକ୍ତ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ ନିର୍ବିବାଦୀୟ ପୀଠରେ ବା ତାଙ୍କ ନିକଟରେ ଆୟୋଜିତ ହୋଇଥାଏ ଦୋଳ ମେଲଣ । ସେଠାରେ ପଞ୍ଚରାତ୍ର ବ୍ୟାପୀ ଚାଚେରୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟାଠାରୁ ମଧ୍ୟରାତ୍ର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗ୍ରାମ ପରିକ୍ରମା ଓ ପରିଭ୍ରମଣ କରୁଥିବା ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିମାନ ଆସି ସାମୟିକ ରହିଥାଏ । ସାରା ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଏହି ମେଲଣର ଅନନ୍ୟ ପରମ୍ପରା, ଐତିହ୍ୟ ଓ ନାମକରଣ ରହିଛି । ବହୁ ପୁରାଣ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ନାରାୟଣ, ବିଷ୍ଣୁ, ବାସୁଦେବ, କୃଷ୍ଣଙ୍କର କଥା କୁହାଯାଇଥିଲେ ହେଁ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଜୀବନ ଚରିତ ମୁଖ୍ୟତଃ ମହାଭାରତ ଓ ଅଖିଳ ହରିବଂଶ ପୁରାଣଦ୍ୱାରା ଭାରତରେ ଲୋକପ୍ରିୟ । ଏଥି ମଧ୍ୟରୁ ସଂସ୍କୃତରେ ବ୍ୟାସଦେବଙ୍କଦ୍ୱାରା ରଚିତ ଓ ଶୁକମୂନିଙ୍କଦ୍ୱାରା କଥିତ ଶ୍ରୀମଦ ଭାଗବତର ଲୋକପ୍ରିୟତା ସର୍ବାଧିକ । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଅତିବଡ଼଼ି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସଙ୍କ ଅନୁସୃଜନରେ ଏହା ଓଡ଼ିଶାରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆଦୃତ । ତେବେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କଥା ହେଲା, ଶ୍ରୀମଦ ଭାଗବତରେ ଗୌଣ କିମ୍ବା ଆଦୌ ଲେଖା ନଥିବା ବିଷୟ ଓ ପ୍ରସଙ୍ଗ ମଧ୍ୟ ଲୋକପ୍ରିୟତା ଲାଭ କରିଛି । ରଥଯାତ୍ରା ଓ ଦେବସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାକୁ ବାଦ ଦେଲେ ଦୋଳଯାତ୍ରା ପୁରୀମନ୍ଦିରର ଏକ ବିଶିଷ୍ଟ ପର୍ବ । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ଯାନିଯାତ୍ରା ସମ୍ପର୍କରେ ଯେଉଁ ସବୁ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି, ତାହାରି ମଧ୍ୟରେ ଦୋଳଯାତ୍ରାର ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ୱ ସ୍ୱୀକୃତ ହୋଇଛି । ଦୋଳରେ ଦୋଳ ଗୋବିନ୍ଦ, ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାର ଚାପରେ ମଧୁସୂଦନ ଓ ରଥଯାତ୍ରାରେ ରଥ ଉପରେ ବାମନଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କଲେ ଆଉ ପୁନର୍ଜନ୍ମ ହୁଏନାହିଁ ବୋଲି ଆପ୍ତବାକ୍ୟ ଓ ବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି । ବୈଷ୍ଣବଧର୍ମର ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ରଚନା ଶ୍ରୀଜୟଦେବ ବିରଚିତ ଶ୍ରୀଗୀତଗୋବିନ୍ଦରେ ବସନ୍ତରାସରେ ଏହା ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ନାମରେ ବିଭିନ୍ନ ମାସରେ ପୂଜା କରାଯାଇଥାଏ । ସେଥି ମଧ୍ୟରୁ ଫାଲଗୁନ ମାସରେ ତାଙ୍କର ନାମ ଗୋବିନ୍ଦ ଏଣୁ ଫାଲଗୁନ ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷ ଦ୍ୱାଦଶୀ ତିଥିଟି ଗୋବିନ୍ଦ ଦ୍ୱାଦଶୀ ନାମରେ ସୁପ୍ରସିଦ୍ଧ । ତାର୍କ୍ଷ୍ୟ (ଗରୁଡ଼) ପୁରାଣରେ ଏହି ଗୋବିନ୍ଦ ଦ୍ୱାଦଶୀତିଥିର ମହିମା ବର୍ଣ୍ଣିତ । ଫଗୁଦଶମୀ ତିଥିରୁ ଫଗୁଖେଳ ଓ ଦୋଳାରେ ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କର ଯାତ୍ରା ଓ ଗ୍ରାମ ପରିକ୍ରମା ଆରମ୍ଭ ହେଇଥାଏ । ଦୋଳବେଦୀରେ ମଦନମୋହନ ଓ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ବିଜେ କରିଥାନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ଗ୍ରାମରେ ବିଶେଷକରି ବ୍ରାହ୍ମଣଶାସନ ମାନଙ୍କରେ ଏହାର ଗୁରୁତ୍ୱ ବିଶେଷ ଭାବରେ ସ୍ୱୀକୃତ । ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ପୁରୀଠାରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଏକ ଲୋକାୟତ ପରଂପରା ରୂପେ ଏହି ଦୋଳଯାତ୍ରାକୁ ବୈଷ୍ଣବୀୟ ଢଙ୍ଗରେ ପାଳନ କରନ୍ତି । ଏହା ଚାଚେରୀ ଲୀଳା ନାମରେ ପ୍ରଖ୍ୟାତ । ଚାଚେରୀ ଶବ୍ଦଟି ସଂସ୍କୃତ ଚାର୍ଚ୍ଚରୀରୁ ଆସିଛି । ଏହି ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ସୌଭାଗ୍ୟ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ସାରା ଓଡ଼ିଶାରେ ବିଷ୍ଣୁ, କୃଷ୍ଣ ମନ୍ଦିରରେ ଏହି ଚାଚେରୀ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଏହି ପର୍ବରେ ଫଗୁଦଶମୀ ଦୋଳବିମାନରେ ଦୋଳଗୋବିନ୍ଦ, ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଓ ସରସ୍ୱତୀ ପ୍ରତି ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥବଲ୍ଲଭ ଉଦ୍ୟାନକୁ ଚାଚେରୀ ଖେଳିବାଜୁ ଯାଆନ୍ତି । ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ବେଢା ପରିକ୍ରମା କରି ବାହାକମାନଙ୍କ କାନ୍ଧରେ ସିଂହଦ୍ୱାର ଗୁମୁଟ ଟପି ଅରୁଣସ୍ତମ୍ଭ ପାରହେଲା ପରେ ଲୋକଙ୍କର ଉତ୍ସାହ ଓ ଉଦ୍ଦୀପନା ଏକ ଭାବଭକ୍ତି ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦୃଶ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଦୋଳ ବେଦିରେ ପହଞ୍ଚି ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ଫଗୁଲାଗି । ପୁଷ୍ପମାଲ୍ୟ, କୁନ୍ଦପୁଷ୍ପ ପରି ସୁବାସିତ ପୁଷ୍ପ ଓ ଲାଲ ବେଶରେ ଚାଚେରୀ ବେଶରେ ଦୋଳଗୋବିନ୍ଦ ବିଜେ ହୁଅନ୍ତି । ପୂଜାଅର୍ଚ୍ଚନା ଓ ଭୋଗରାଗ ପରେ ଠାକୁର ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ବାହୁଡ଼ି ଆସନ୍ତି । ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତିଙ୍କର ସୁନାବେଶ ମଧ୍ୟ ଏହି ଅବସରରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ରାଜରାଜେଶ୍ୱର ବେଶ କୁହାଯାଏ । ଅନେକଙ୍କ ମତରେ ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟ (୧୪୮୬ ଖ୍ରୀ: - ୧୫୩୩ ଖ୍ରୀ: )ଙ୍କ ଦୀର୍ଘ ଅବସ୍ଥାନ ଏବଂ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ବୃନ୍ଦାବନ ବିହାରୀ ରୂପେ ଏକ କରିଦେବା ହିଁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରରେ ବୈଷ୍ଣବ ବିଚାର ଓ ଆଚାର ପ୍ରବେଶର ମୁଖ୍ୟ ସମୟ । [୬][୭] ମାତ୍ର ଯାହା ଜଣା ଯାଉଛି, ବହୁ ଆଗରୁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଓ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଏକକରି ଦେଖିବାର ପ୍ରୟାସ ସାଧୁସନ୍ଥମାନେ କରିଆସିଥିଲେ । ୧୫୬୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ପୂର୍ବରୁ ମନ୍ଦିର ବେଢା ମଧ୍ୟରେ ବଡ଼ ଦେଉଳର ଦକ୍ଷିଣପୂର୍ବ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଦୋଳମଣ୍ଡପ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଚତୁର୍ଦ୍ଧା ବିଗ୍ରହଙ୍କୁ ସେଠାକୁ ନିଆଯାଇ ଦୋଳଯାତ୍ରା ପାଳିତ ହେଉଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଠାକୁରମାନେ ଦୋଳି ଖେଳିବାବେଳେ ହଠାତ ଦୋଳିର ଗୋଟିଏପଟ ଛିଣ୍ଡି ପଡ଼ିବା ଫଳରେ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ବିଗ୍ରହର ଗୋଟିଏ ପଟ ହାତରେ କିଛି ଅଂଶ ସାମାନ୍ୟ ଭଗ୍ନ ହୋଇଥିଲା । ପୁଣି ଫଗୁଖେଳ ଯୋଗୁଁ ବିଗ୍ରହଗୁଡିକର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ନଷ୍ଟ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଥିବା ଯୋଗୁଁ ସେଇ ଦୁର୍ଘଟଣା ପରଠାରୁ ଚକାଡୋଳା ଜଗତର ନାଥଙ୍କର ପ୍ରତିନିଧି ସ୍ୱରୂପ ପିତଳରେ ତିଆରି ଦୋଳଗୋବିନ୍ଦ,ରାଧାରାଣୀଙ୍କ ପ୍ରତିନିଧି ଭାବେ ମା ଭୂଦେବୀ ଓ ଶ୍ରୀଦେବୀଙ୍କ ବିଗ୍ରହକୁ ଦୋଳବେଦୀ ନେବା ବିଧି ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଛି । ସେହି ପରଠାରୁ କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ ମଣ୍ଡପର ସ୍ଥାନ ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ମନ୍ଦିର ବେଢାକୁ ଲାଗି ଉତ୍ତରପୂର୍ବ କୋଣରେ ଦୋଳମଣ୍ଡପ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶାର ଦୋଳମଣ୍ଡପ କହିଲେ ତୋରଣାକୃତି ଏକ ଉଚ୍ଚ ସଭାମଣ୍ଡପକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରାଚୀନତମ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟରୁ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ମୁକ୍ତେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିରର ତୋରଣ ଦ୍ୱାରକୁ ଓଡ଼ିଶାର ସମସ୍ତ ଗ୍ରାମ ଏହି ତୋରଣ ଓ ଦୋଳମଣ୍ଡପର ଆଦି ରୂପ ଭାବରେ ସ୍ୱୀକାର କରିଛନ୍ତି ।ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ କେଦାରଗୌରୀ ନିକଟସ୍ଥ ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱର, ମୁକ୍ତେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିରପୁଞ୍ଜର ଏହି ଭବ୍ୟ ତୋରଣଟିର ପ୍ରତିରୂପ ଦୋଳମଣ୍ଡପରେ ନିର୍ମିତ ହେବାନେଇ ଅବଶ୍ୟ କୌଣସି ଧାର୍ମିକ ବିଧି ବା ନିୟମ ନାହିଁ, ମାତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ସ୍ଥାପତ୍ୟର ଏହି ଅନନ୍ୟ ନିଦର୍ଶନକୁ ଗ୍ରାମେ ଗ୍ରାମେ ଲୋକପ୍ରିୟ କରିପାରିଥିବା ବୈଷ୍ଣବୀୟ ପରମ୍ପରାର ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ଓ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟାନୁଭୂତି ପ୍ରଂଶସନୀୟ । ଏହି ମୁକ୍ତେଶ୍ୱର ତୋରଣ ଅନୁରୂପରେ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣଗହଣା ଓ କଣ୍ଠହାର ମଧ୍ୟ ନିର୍ମିତ ହୁଏ ।

--------
ବିଶ୍ବ ଇତିହାସର ଗର୍ଭାନୁଶୀଳନ କଲେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ସତ୍ୟ ଉକୁଟି ଉଠେ ଯେ ମୋହନ ଦାସ କରମ ଚାନ୍ଦ ଗାନ୍ଧୀ କେବଳ ବିଶ୍ବର ବିସ୍ମୟ ପ୍ରତିଭା,ଏକ ସର୍ବକାଳୀନ ବିଚାର,ଏକ ଦର୍ଶନ,ଏକ ସଂଗ୍ରାମ, ଜଣେ ସମର୍ପିତ ସାଧକ, ଆଚରଣ ଓ ଉଚ୍ଚାରଣସିଦ୍ଧ ଆଦର୍ଶ ମୂଲ୍ୟବୋଧ , ଶତାବ୍ଦୀର ମହାନାୟକ ନୁହନ୍ତି, ସେ ମଧ୍ୟ ମାନବ ସମାଜର ସର୍ବକାଳୀନ ବନ୍ଦନୀୟ ମହାତ୍ମା । ଆଜିକୁ ଠିକ୍ ୯୫ ବର୍ଷ ତଳେ ଭାରତ ମୁକ୍ତି ଆନ୍ଦୋଳନର ଏହି ମହାନାୟକଙ୍କ ବଜ୍ର ନିନାଦିତ ଘୋଷଣାରୁ ସମଗ୍ର ଭାରତ ବର୍ଷରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା "ଲବଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଆନ୍ଦୋଳନ" , ଯାହା ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମର ଇତିହାସରେ ଏକ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଘଟଣା ।  ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗ କ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ ୧୮୦୩ ରେ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ଅବଶେଷରେ ଓଡ଼ିଶା ଦଖଲ କରିବା ସମୟରେ ସାଧାରଣ ମଣିଷର ସର୍ବନିମ୍ନ ନିତ୍ୟ ବ୍ୟବହାର୍ଯ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଲୁଣର ମହଣ ଦାମ ଥିଲା ତିନି ଅଣା ।  କମ୍ପାନୀର ଲବଣ ଆଇନ୍ ପ୍ରଭାବରେ ଏହା ହେଲା ମହଣ ପ୍ରତି ୪ ଟଙ୍କା ୪ ଅଣା( ଏକ ଟଙ୍କା=୧୬ ଅଣା) ।ଐତିହାସିକ  ଷ୍ଟାର୍ଲିଂଙ୍କ ମତରେ ସେତେବେଳେ ଭାରତ ବର୍ଷରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଲୁଣ ଓଡ଼ିଶାରେ ହିଁ ମିଳୁଥିଲା ,ଯାହାକି ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦିତ ଓ ଵହୁଳ ଭାବେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିଲା । ବଣିକ କମ୍ପାନୀ  ୧୮୧୪ ମସିହାରେ ଏକ "ଲବଣ ଆଇନ୍" ଆଣି ସାଧାରଣ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଲୁଣ ମାରିବା ଅଧିକାରରୁ ବଞ୍ଚିତ କଲେ ଓ ଏହା ଏକ ଦଣ୍ଡନୀୟ ଅପରାଧ ବୋଲି ଘୋଷଣା କଲେ , ଯାହା ଫଳରେ ନିଜ ମାଟିର ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଚଢାଦରରେ ନିଜର ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ପାଇଁ କିଣିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ଅନେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଲବଣ ଆଇନ ଭଙ୍ଗ ଅଭିଯୋଗରେ ଗିରଫ, କାରାବରଣ, ଅର୍ଥଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ ହୋଇଥିଲେ । କେବଳ ଓଡ଼ିଶାରେ ନୁହେଁ, ସମଗ୍ର ଭାରତବର୍ଷର ସମୁଦ୍ର,ହ୍ରଦ ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏଭଳି ଭୟଙ୍କର ଶୋଷଣର ଚିତ୍ର ସର୍ବତ୍ର ଦେଖାଦେଇଥିଲା ।ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଯଦି ଅନ୍ୟ କେହି ଲୁଣ ମାରିଲେ କିମ୍ବା ବିକ୍ରି କଲେ ତେବେ ସେମାନଙ୍କୁ ୬ ମାସର ଜେଲ ଦଣ୍ଡ ଦିଆଗଲା । ଗାନ୍ଧୀଜୀଙ୍କୁ ଏହା ଠିକ୍ ଲାଗିଲାନି । ସେ ଏହାକୁ ବିରୋଧ କରିଥିଲେ । କାରଣ ଲୁଣ ହିଁ ଆମ ଖାଦ୍ୟ ସ୍ୱାଦ ବଢାଇଥାଏ । ଏପରିକି ଆମ ଶରୀର ପାଇଁ ବି ଲୁଣର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ।ଅହମ୍ମଦାବାଦର ଗାନ୍ଧୀ ଆଶ୍ରମରୁ ଗୁଜୁରାଟର ଦାଣ୍ଡିକୁ ପଦଯାତ୍ରା କରିଥିଲେ । ୧୯୩୦ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୨ ତାରିଖରେ ଗାନ୍ଧିଜୀ ଓ ତାଙ୍କ ସାଥୀମାନେ ଦାଣ୍ଡି ଅଭିମୁଖେ ବାହାରିଥିଲେ । ଅମହମ୍ମଦାବାଦରୁ ଦାଣ୍ଡି ପ୍ରାୟ ୨୪୦ କିଲୋମିଟର ରାସ୍ତାକୁ ଗାନ୍ଧୀଜୀ ଏହି ପଦଯାତ୍ରା କରୁଥିବା ବେଳେ ଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାନ୍ତରୁ ହଜାର ହଜାର ଲୋକେ ତାଙ୍କ ସହ ସାମିଲ ହୋଇଥିଲେ । ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା ଲୁଣ ଉପରେ ଲାଗିଥିବା ଟିକସ ହଟାଇବା ଓ ଭାରତୀୟଙ୍କୁ ଲୁଣ ମାରିବା ଓ ବିକ୍ରି ଉପରେ ଲାଗିଥିବା ଅବରୋଧ ଅଧ୍ୟାଦେଶ ହଟାଇଦେବା । ଅହମ୍ମଦାବାଦରୁ ଦାଣ୍ଡି ପହଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ପ୍ରାୟ ତିନି ସପ୍ତାହ ଲାଗି ଥିଲା । ଦାଣ୍ଡିରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ସମୁଦ୍ର କୂଳରେ ଠିଆ ହୋଇ ହାତରେ ମୁଠେ ଲୁଣ ଧରି ଗାନ୍ଧିଜୀ ଶପଥ କରିଥିଲେ ଯେ, ମୁଠେ ଲୁଣର ସହାୟତାରେ ମୁଁ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନକୁ ଦୋହଲାଇଦେବି । ଲବଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହରେ ସାମିଲ ହୋଇ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ସମେତ ପ୍ରାୟ ୮୦ ହଜାର ଭାରତୀୟଙ୍କୁ ଜେଲରେ ରଖାଗଲା । ଶେଷରେ ମୁଣ୍ଡ ନୁଆଁଇଥିଲା ଶୋଷକ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସକ । ଅନ୍ୟାୟ ବିରୋଧରେ ଲଢି ଲବଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହରେ ନିଜ ଅଧିକାର ଫେରିପାଇବା ହିଁ ପ୍ରେରଣା ଯୋଗାଇଥିଲା ଦେଶ ସ୍ୱାଧୀନ ହେବାରେ । ଏହି ଛୋଟ ଆନ୍ଦୋଳନ ଜରିଆରେ ଗାନ୍ଧିଜୀ ବାର୍ତ୍ତା ଦେଇଥିଲେ ଯେ ଏକଜୁଟ ହୋଇ କାମ କଲେ ସବୁକିଛି ସମ୍ଭବ । ମନେପଡେ ସେହି ଐତିହାସିକ ମୁହୂର୍ତ୍ତର ରୋମାଞ୍ଚିତ ଅବଧିର ଇତିହାସ । ସେହି ୧୯୩୦ ମସିହା, ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୨ ତାରିଖ ରେ  " ମୋ ଶଵ ପଛେ ସମୁଦ୍ର ରେ ଭାସୁ ଅବା, ମୋ'ର ମୃତ ଶରୀରରୁ ହାଡ଼ ଟାଣି ନେଇ କୁକୁର ପଛେ ଟାଣି ଖାଉ , ମୁଁ ସ୍ବରାଜ ବିନା ଫେରିବି ନାହିଁ"  ଡାକରା ଦେଇ, ସକାଳ ୬:୩୦ରେ ୭୮ ଜଣ ଅନୁଗାମୀଙ୍କ ସହ ପ୍ରାୟ ୨୪୧ ମାଇଲ୍ (୩୯୦ କି.ମି.) ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଦାଣ୍ଡୀକୁ ଯାତ୍ରା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ମହାନାୟକ ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀ |  ଏହି ଆହ୍ବାନ ସମଗ୍ର ଭାରତ ବର୍ଷରେ ବିଦ୍ୟୁତ ବେଗରେ ବିଛୁରିତ ହୋଇଥିଲା  । ୨୪ ଦିନ ଧରି ଚାଲିଥିବା ଏହି ପଦଯାତ୍ରାରେ କ୍ରମେ ସହସ୍ରାଧିକ ଦେଶବାସୀ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ସହ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ |ଏହା ୧୯୩୦ ମସିହା ଅପ୍ରିଲ୍ ୫ ତାରିଖରେ ସମାପ୍ତ ହେଇଥିଲା | ଏହି ସତ୍ୟାଗ୍ରହରେ ଗାନ୍ଧିଜୀ ଓ ତାଙ୍କ ଅନୁଗାମୀମାନେ ଦାଣ୍ଡୀ ସମୁଦ୍ର କୁଳରେ ଲୁଣ ମାରିଥିଲେ |
ଏହି ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ସମଗ୍ର ଭାରତବର୍ଷରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗଭୀର ଉତ୍ସାହ ଭରି ଦେଇଥିଲା ଓ ଦେଶର ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାରଙ୍କ ଲବଣ ଆଇନ ଭଙ୍ଗ କରାଯାଇଥିଲା। ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲା ଅସ୍ତରଙ୍ଗ ଓ କୁହୁଡ଼ିରେ ୧୯୩୦ ମେ ୨୧ରେ 'ଲୁଣ ମରା ଆଇନ' ପଣ୍ଡିତ ନୀଳକଣ୍ଠ ଦାସଙ୍କଦ୍ୱାରା ଭଙ୍ଗାଯାଇଥିଲା ।ସେ ପ୍ରଥମେ କାକଟପୁର ଆସି ପାଟଳଦା ଗ୍ରାମର ସତ୍ୟଗ୍ରାହୀ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ସ୍ୱାଇଁଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରସ୍ତୁତି କରିଥିଲେ । ତାପରେ ଓଳଙ୍ଗର ଗ୍ରାମର ଭୂବନାନନ୍ଦ ସ୍ୱାଇଁ ଗ୍ରାମବାସୀଙ୍କ ସହ ଆଲୋଚନା କରି ସମସ୍ତଙ୍କ ରହିବା ଖାଇବା ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲେ । ମେ ୨୧ରେ ଲବଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେବାର ଖବର ଚାରିଆଡ଼େ ଖେଳିଯାଇଥିଲା । ନୀଳକଣ୍ଠ ଦାସଙ୍କ ସହ ଯୋଗଦେବା ପାଇଁ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ ଜଗନ୍ନାଥ ରଥ, ରଘୁନାଥ ମିଶ୍ର, ସତ୍ୟବାଦୀ ତ୍ରିପାଠୀ, ବୈକୁଣ୍ଠନାଥ ପ୍ରତିହାରୀ ମାଆ ଇନ୍ଦୁମତୀ ଆଦି  ସଂଗ୍ରାମୀ ମାନେ । ଘଟଣା ଦିନ ପ୍ରଥମେ ଲୁଣ ମାରିଥିଲେ ଉତ୍କଳ ମଣିଙ୍କ ପ୍ରିୟ ଛାତ୍ର ମଧୁସୂଦନ ମିଶ୍ର । ଘଟଣା ସ୍ଥଳରେ ପୋଲିସ ପହଞ୍ଚି ଲୁଣ ମରାକୁ ବେଆଇନ ଘୋଷଣା କରିବା ସହ ଅବିଶାନ୍ତ ଲାଠି ଚାଳନା କରିଥିଲା , ଫାଙ୍କା ଗୁଳି ବର୍ଷଣ ମଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରଥମେ ମଧୁ ମିଶ୍ରଙ୍କୁ ଗିରଫ କରାଯାଇଥିଲା । ଲାଠିମାଡ଼ରେ ଜଗନ୍ନାଥ ମିଶ୍ରଙ୍କ ମେରୁଦଣ୍ଡ ହାଡ଼ ଭାଙ୍ଗିଥିଲା । ବୋଲଗଡ଼ର ସତ୍ୟାଗ୍ରହୀ ବାନାମ୍ବର ପରିଡ଼ାଙ୍କ ମୁଣ୍ଡଫାଟି ପ୍ରବଳ ରକ୍ତପାତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ସେ ଘଟଣା ସ୍ଥଳରେ ସହିଦ ହୋଇଥିଲେ । ସତ୍ୟଗ୍ରାହୀଙ୍କ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ ଓ ଗିରଫଦାରୀ ସତ୍ତ୍ୱେ ଲୋକେ ଭୟଭୀତ ନହୋଇ ଲୁଣ ମରା ଜାରୀ ରଖିଥିଲେ ଏବଂ ସମଗ୍ର ପୁରୀଜିଲ୍ଲାରେ ଲବଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ସଫଳ ହୋଇଥିଲା । ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ ୧୯୩୦ ମସିହା, ମହାବିଷୁବ ସଂକ୍ରାନ୍ତି ତଥା ଆମର ନବବର୍ଷ ଅବସରରେ , ଏପ୍ରିଲ ୧୩ ତାରିଖରେ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ହରିହରଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ୧୨ ଜଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହୀ ଇଞ୍ଚୁଡି ଠାରେ ଲବଣ ଆଇନ୍ ଅମାନ୍ୟ କରି ଓଡ଼ିଶାରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ଲୁଣ ମରା ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ଏପ୍ରିଲ ୨୦ ତାରିଖରେ ଶ୍ରୀମତୀ ମାଳତୀ ଚୌଧୁରୀ ଓ ରମା ଦେବୀ ଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ଯେଉଁ ଲବଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଆନ୍ଦୋଳନ ହୋଇଥିଲା, ତାହା ଥିଲା  ଭାରତ ବର୍ଷରେ  ସର୍ବପ୍ରଥମ ମହିଳା ନେତୃତ୍ଵାଧୀନ ଓ ମହିଳା ଅଂଶ ଗ୍ରହଣକାରୀ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ । ପୁନଃ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ ଓଡ଼ିଶାର ୬ ଟି ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ଲବଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଆନ୍ଦୋଳନ ହୋଇଥିଲା । କଟକ ଜିଲ୍ଲାର କୁଜଙ୍ଗ ରାଣୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ, ଗଞ୍ଜାମର ହୁମା ଠାରେ ବିଶ୍ବନାଥ ଦାଶଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ଯେଉଁ ଐତିହାସିକ ଆନ୍ଦୋଳନ ହୋଇଥିଲା ତାହା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟର ମୁକ୍ତି ଆନ୍ଦୋଳନ ପାଇଁ ଥିଲା ସୁବାର୍ତ୍ତା । ସମଗ୍ର ଭାରତ ବର୍ଷରେ ଦୀର୍ଘ ଏକ ବର୍ଷ ଧରି ବ୍ରିଟିଶ ଶାସକର ସମସ୍ତ ଦମନଲୀଳା ସତ୍ତ୍ବେ ସଂଗ୍ରାମୀ ସୁରେନ୍ଦ୍ର ନାଥ ଦ୍ବିବେଦୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ବାଲେଶ୍ଵରର ଫରାସୀ ଡିଙ୍ଗାଠାରେ ଲବଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହର ଇତିହାସ ସମ୍ମୁଜ୍ଜଳ । ଯେଉଁଥିପାଇଁ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ଶତ ମୁଖରେ ପ୍ରଶଂସା କରିବା ସହିତ ନିଜର ଆତ୍ମସନ୍ତୋଷ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଥିଲାବେଳେ ବେଳେ ପଣ୍ଡିତ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ ଫେବୃଆରୀ ୧୭ ତାରିଖ ୧୯୩୧ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶା ବାସୀଙ୍କ ପାଇଁ ଯେଉଁ ଅଭିନନ୍ଦନର ସୁବାର୍ତ୍ତା ପଠାଇଥିଲେ, ତାହା ଭାରତ ମୁକ୍ତି ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଓଡ଼ିଶା ଓ ଓଡ଼ିଆ ମାନଙ୍କ ଅବଦାନ ଇତିହାସର ଅମୂଲ୍ୟ ପଣ୍ୟ।

----------------------------------
ଆଜି ଏକ ମନ୍ଦିର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ କବି
ମଙ୍ଗଳା ପ୍ରସାଦ ପ୍ରଧାନଙ୍କ ଅନୁରୋଧରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲୁ ।  ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ପରିବେଶରେ ଆୟୋଜିତ ଯଜ୍ଞ ପରିବେଶ ପାର୍ଶ୍ୱରେ  ହେଉଥାଏ ଏକ ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ‌। ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ଯେଭଳି ସଙ୍ଗୀତ, ନୃତ୍ୟ ହେଉଥିଲା , ଏହା ଦେଖି ଆମେ ଅନୁଭବ କଲୁ,ଆମର ସାଂସ୍କୃତିକ ଅବକ୍ଷୟୀ ଓ  ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ ଲୋକ ଚରିତ୍ର ।
ଉତ୍କୃଷ୍ଟ କଳାର ରାଜ୍ୟ ଆମ ଉତ୍କଳର ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷର ଗୈାରବମୟ ଇତିହାସ ସହିତ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସମୟରେ ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ସମୂହର ସ୍ଥିତି ଦେଖି ,ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନ
  କଲେ  ଯେ କେହି ଜଣେ ଖାଣ୍ଟି ଭାବପ୍ରବଣ ଓଡ଼ିଆଙ୍କର ହୃଦାଘାତ ହେବା ସମ୍ଭାବନା ଅଧିକ  । ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକନୃତ୍ୟ, ଓଡ଼ିଶାର କଳା ଓ ସଂସ୍କୃତିର ପରିଚାୟକ କେବଳ ନୁହେଁ ଅଧିକନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଆ ଜନଜୀବନର ଆତ୍ମା  । ଓଡ଼ିଆ ଜୀବନ ଶୈଳୀ ଏବଂ ପ୍ରଥା ସହିତ ଶହଶହ ପ୍ରକାରର ନୃତ୍ୟ  ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗୀ ଭାବେ ଜଡ଼ିତ । ଏସବୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଧର୍ମଚାର, ମନୋରଞ୍ଜନ, ଶ୍ରମ ଅପନୋଦନ, ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାର ଆଦି ବହୁବିଧ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟକୁ ଉପଜିଵ୍ୟ କରି ଲୋକନୃତ୍ୟର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା । ଗ୍ରାମବହୁଳ ଓଡ଼ିଶାରେ ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ଟିକେ ଆନନ୍ଦ ଉପଭୋଗ କରିବାକୁ ଅନୁଷ୍ଠିତ କରାଯାଏ ଯାତ୍ରା ଓ ମହୋତ୍ସବମାନ । ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପର୍ବପର୍ବାଣୀ ସହ ବିଭିନ୍ନ ଲୋକନୃତ୍ୟର ପ୍ରଚଳନ ରହିଥିଲା। ଏହିସବୁ ନୃତ୍ୟ ମୁଖ୍ୟତଃ ଖୋଲା ଆକାଶତଳେ ପରିବେଷଣ କରାଯାଉଥିଲା । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକନୃତ୍ୟରେ ଓଡ଼ିଶାର ପାରମ୍ପରିକ ସଂଗୀତ ଓ ବହୁଲୋକପ୍ରିୟ ଢଗଢମାଳି ଆଦିର ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିଲା । ଏହାସହିତ ପାରମ୍ପରିକ ବାଦ୍ୟର ବ୍ୟବହାର  ମଧ୍ୟ କରାଯାଉଥିଲା । ବିଗତ ୫୦/୫୫ ବର୍ଷ ତଳେ  ଆମେ ବହୁ ମେଳା,ମେଳଣରେ ଦେଖିବାକୁ ପାଇଥିବା ଓ ଉପଭୋଗ କରିଥିବା, ଶୁଣିଥିବା  ଲୋକନୃତ୍ୟ, ଲୋକ କଳା  ପ୍ରଭୃତି ଏବେ ଆଉ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁନାହିଁ । ନାଗାନାଚ,ସଖି କଣ୍ଢେଇ ନାଚ,ଛଉ ନୃତ୍ୟ, ତାହା ପୁଣି ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଛଉ ନୃତ୍ୟ, ଷଢେ଼ଇକଳା ଓ ପୁରୁଲିଆ ଛଉ ନୃତ୍ୟ,କରମାନାଚ, ଦଣ୍ଡ ନାଚ,ଚଇତି ଘୋଡ଼ା ନାଚ, ଘୁମୁରା ନାଚ, ଚଢ଼େଇ ନାଚ,ଶବର - ଶବରୁଣୀ ନାଚ,କେଳା-କେଳୁଣି ନାଚ, ଡାଲଖାଇ ନାଚ , ଗୋଟି ପୁଅ ନାଚ, ଏପରିକି ଆଦିବାସୀ ଅଧ୍ୟୁଷିତ ଆମ ରାଜ୍ୟର ଆଦିବାସୀ ନୃତ୍ୟ ଯଥା  ଦେଶିଆ ନାଚ,ଗଦବା ନାଚ,କନ୍ଧ ନାଚ,କୋୟା ନାଚ,ଓଁରା ନାଚ,ସଉରା ନାଚ,ପରଜା ନାଚ,କାଠି କଣ୍ଢେଇ ନାଚ, ଘୁଡୁକି ନାଚ ଠାରୁ କେନ୍ଦେରା ଗୀତ,ଖଞ୍ଜଣି ଭଜନ,ଚୁଟ୍କୁଚୁଟା,ପାଟୁଆ ନାଚ ଠାରୁ ଅନେକ ଲୀଳା ଯଥାଲୀଳା
ଭାରତ ଲୀଳା ବା ଦୁଆରୀ ଲୀଳା ବା ସୁଭଦ୍ରା ହରଣ ନାଟ
ରାମଲୀଳା,କୃଷ୍ଣଲୀଳା,ରାସଲୀଳା,ରାଧା ପ୍ରେମ ଲୀଳା
ରାଧା ମାନ ଲୀଳା ସମେତ ଅନେକ ଲୀଳା ଯଥା ଭାରତ ଲୀଳା ବା ଦୁଆରୀ ଲୀଳା ବା ସୁଭଦ୍ରା ହରଣ ନାଟ ସ଼ହିତ ଅନେକ ସୁଆଙ୍ଗ ଯଥା ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୁରାଣ ସୁଆଙ୍ଗ,ବିଲଙ୍କା ରାମାୟଣ ସୁଆଙ୍ଗ,ଗଣ୍ଡାବଧ ସୁଆଙ୍ଗ,ଚନ୍ଦ୍ରାବତୀ ସୁଆଙ୍ଗ ,ଉଷାବତୀ ହରଣ ସୁଆଙ୍ଗ,ଦକ୍ଷ ଯଜ୍ଞ ସୁଆଙ୍ଗ ଭଳି ଅନେକ ସୁଆଙ୍ଗ ,ଚକୁଳିଆ ପଣ୍ଡା , ଦାସକାଠିଆ, ରସରକେଲି, ପ୍ରହଲ୍ଲାଦ ନାଟକ ଠାରୁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ସାହିତ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ଓ ପରମ୍ପରା ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାରରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିବା "ପାଲା"  ର ସ୍ଥିତି  ଅଧୁନା ବିପନ୍ନ କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ । ନାଗାନାଚର କେବେ ଅୟମାରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଏଯାବତ୍ ଗବେଷଣା ହୋଇନାହିଁ, ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶ ର ବିଶେଷତ୍ଵ ଓ ଭିତ୍ତିଭୂମି ପ୍ରସଙ୍ଗ ମଧ୍ୟ ଗବେଷଣା ସାପେକ୍ଷ ସତ୍ୟ ମାତ୍ର, ଏହା ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ ଧରି ଓଡ଼ିଆ ମାନଙ୍କ ସାମରିକ କଳା ପରମ୍ପରା ତଥା ପାଇକ ପରମ୍ପରା ବିଜଡ଼ିତ ।ନାଗା ନାଚ ରେ କେବଳ ବିଭିନ୍ନ ବାଦ୍ୟ ଓ ପ୍ରଚ୍ଛଦ ଯନ୍ତ୍ରସଙ୍ଗୀତ ଥାଏ । ଏହାର ସଙ୍ଗୀତରେ ବ୍ୟବହୃତ ବାଦ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ରସବୁ ହେଲା ମାଦଳ, ଧୁମସା ଓ ପଖଉଜ । ଅଧୁନା କର୍ପୁର ଉଠିଯାଇ କନା ପଡ଼ିବା ଭଳି ସାମୟିକ  ବିଭିନ୍ନ ପର୍ବ ପାଳନ ବେଳେ ପୁରୀରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଯୁବବର୍ଗର ନର୍ତ୍ତକମାନେ ଏଥିରେ ବିଭିନ୍ନ ଭାରୀ ଓ ଚିତ୍ରିତ ପୋଷାକ ପିନ୍ଧି ନାଚିଥାନ୍ତି ।ନର୍ତ୍ତକମାନେ ମଥାରେ ବିଶାଳ ଅଳଙ୍କାର ଖଚିତ ମୁକୁଟ ପିନ୍ଧିଥାନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ପୋଷାକରେ ବାଉଁଶ-ତିଆରି ଡେଣା ଲାଗିଥାଏ । ସେମାନେ ନାଚିଲା ବେଳେ ଡେଣାଯୋଡ଼ିକ ଦୁଇପଟକୁ ଦୋହଲି ପଡ଼େ ବାଜାବାଦକମାନଙ୍କ ବାଜା ତାଳରେ ତାଳଦେଇ ନର୍ତ୍ତକମାନେ ଆଗକୁ ବଢ଼ିଥାନ୍ତି ।ରାଜ୍ୟ ଓ ରାଜ୍ୟ ବାହାରେ ବିଭିନ୍ନ ସରକାରୀ ଓ ବେସରକାରୀ ଉତ୍ସବ ପାଳନ ବେଳେ ଓଡ଼ିଶାର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ନାଚ ସହିତ ନାଗା ନାଚ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ ।ନାଗା ନାଟରେ ବିଭିନ୍ନ ବୀର ବାଦ୍ୟ ବାଦନ ସହିତ ବୀର ବେଶରେ ସଜ୍ଜିତ ନର୍ତ୍ତକଗଣ ନୃତ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ସମର-ସମ୍ବନ୍ଧିତ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଦେଖାଇଥାନ୍ତି । ଚାରିରୁ ଆଠ ଜଣ ଲୋକଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ଏକ ଦଳ ଏହି ନାଚ ପରିବେଷଣ କରିଥାନ୍ତି । ନାଗା ନାଚର ନାମକରଣ ଯାଯାବର ନାଗା ଜାତିରୁ ହୋଇଥିବା ଜଣାଯାଏ । କଳିଙ୍ଗ ଭୁଖଣ୍ଡ ଦକ୍ଷିଣପୂର୍ବ ଏସିଆ ଛଡ଼ା ଆଧୁନିକ ଭାରତର ଉତ୍ତରରୁ ପୂର୍ବଦେଇ ଦକ୍ଷିଣ ଯାଏ ବ୍ୟାପିଥିବା ବେଳେ ଏଠାରେ ବାସ କରୁଥିବା ନାଗା ଜନଜାତିଙ୍କ ଏହି ନାଚ ଓଡ଼ିଆ ସଂସ୍କୃତି ସହିତ ବିଜଡ଼ିତ ହୋଇ ବୀରତ୍ବର ପରିଚୟ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ମାନବୀୟ ଲୀଳା କରିଆସୁଥିବା ଜଗନ୍ନାଥ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସଂସ୍କୃତି ରେ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇରହିଛି । ଏବେ ନିକଟରେ " ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶ"  ହୋଇଥିଲା ।ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶ ବା ପର୍ଶୁରାମ ବେଶ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ସେବା ସଂସ୍କୃତି ରେ ଅନେକ ଅନାଲୋଚିତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଦର୍ଶନ ଆଧାରିତ , ବିଶେଷ କରି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନଙ୍କର  କରାଯାଇଆସୁଥିବା  ଅନେକ ବେଶଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଅନନ୍ୟ ଅତୁଳନୀୟ ବେଶ, ଯାହା ପୂର୍ବଜ ଓଡ଼ିଆ ମାନଙ୍କ ମହନୀୟ ସ୍ବାଭିମାନୀ ଜୀବନଚର୍ଯ୍ୟାର ଏକ ପ୍ରତିଫଳିତ ଦର୍ପିତ ଵେଶ । ଯେଉଁ ବର୍ଷ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସରେ ପଞ୍ଚକ ଛଅ ଦିନ ପଡ଼େ ସେହି ବର୍ଷ ମଳ ତିଥିରେ ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର, ସୁଭଦ୍ରା ଓ ସୁଦର୍ଶନଙ୍କ ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶ ହୁଏ । ବିଶେଷ ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଯେ ଏହା ଯେଉଁ ବର୍ଷ ପଡ଼ିଥାଏ, ତତ୍ ପରବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟ ପଡ଼ିଥାଏ । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ ଆମ ପାଇଁ ସାଂସାରିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ରୁ ଏହା ସର୍ବାଧିକ ସ୍ମରଣୀୟ ଯେ  ୧୯୯୩, ନଭେମ୍ବର ୨୬ ତାରିଖ ରେ ଆମ ଜେଜେ ମା ୯୭ ବର୍ଷରେ ଇହଲୀଳା ସମ୍ବରଣ କରିଥିଲେ । ପୂର୍ବର ଇତିହାସ ଗର୍ଭାନୁଶୀଳ କଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଅତୀତରେ ଏହି ବେଶ ୧୯୯୪ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୧୬ ତାରିଖରେଓ ତା ପୂର୍ବରୁ ୧୯୯୩ ନଭେମ୍ବର ୨୬, ୧୯୬୮ ନଭେମ୍ବର ୩, ୧୯୬୭ ନଭେମ୍ବର ୧୬ ଓ ୧୯୬୬ ନଭେମ୍ବର ୨୬ରେ ପାଳିତ ହୋଇଥିଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶ ୨୭ ନଭେମ୍ବର ୨୦୨୦, ଶୁକ୍ରବାର କାର୍ତ୍ତିକ ଶୁକ୍ଳ ମଳ ଦ୍ୱାଦଶୀ ତିଥିରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଯାଇଛି । ଆସନ୍ତା ବର୍ଷ ମଧ୍ୟ ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶ ହେବାକୁ ଯାଉଛି । ଅତଏବ ଆଲୋଚନା କରିବା ଏହି ବେଶ ର ବିଶେଷତ୍ଵ କ'ଣ ? ଯେହେତୁ ବିଗତ ଦେଢ ମାସ ମଧ୍ୟରେ ଏ ସମ୍ପର୍କରେ କୈାଣସି ଗଣମାଧ୍ୟମରେ ସବିଶେଷ ଭାବରେ ଆଲୋଚନା ହୋଇନାହିଁ, ତେଣୁ ଏହାର ଗର୍ଭାନୁଶୀଳନ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରି ଯେଉଁ ସବୁ ତଥ୍ୟାଧାରରେ ଏହା ଉପସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ଯାଉଛୁ, ତା'ର ସମୀକ୍ଷା ଓ ମତାମତ ମଧ୍ୟ ଆହ୍ବାନ କରୁଛୁ ।ପୁରାଣ ମତେ ପର୍ଶୁରାମଙ୍କ ସହସ୍ରାର୍ଜ୍ଜୁନ ବଧ କିମ୍ବା ଅର୍ଜୁନ ଓ ତାଙ୍କ ପୁତ୍ର ନାଗାର୍ଜୁନ ମଧ୍ଯରେ ହୋଇଥିବା ଯୁଦ୍ଧର ସ୍ମୃତି ସ୍ୱରୂପ ଏହି ବେଶ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ ।ଏହି ବେଶ ଯୋଦ୍ଧା ଓ ସନ୍ଯାସୀର ସମ୍ମିଶ୍ରଣ ବେଶ ଥିଲା । ଅର୍ଜୁନ ନିଜ ପୁତ୍ର ସହସ୍ରାର୍ଜୁନ ଦ୍ୱାରା ପରାସ୍ତ ହେଇଥିଲେ । ସହସ୍ରାର୍ଜ୍ଜୁନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଅନ୍ୟ ଏକ ରୂପେ । ମହାଭାରତ ଅନୁସାରେ ବନବାସ ସମୟରେ କିରାତ ବେଶଧାରୀ ଶିବ ସହ ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯୁଦ୍ଧ ହେଲା । ଅର୍ଜୁନ ପରାସ୍ତ ହେଲେ ମଧ୍ଯ ଶିବ ଅନେକ ଦିବ୍ଯ ଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରଦାନ କଲେ । କିରାତାର୍ଜୁନ କହିଲେ ଯେପରି ଶିବଙ୍କୁ ବୁଝାଏ ସେପରି ନାଗାର୍ଜୁନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ଏକ ରୂପ । ଶିବ ଓ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ସମନ୍ୱୟ ସାଧିତର ପ୍ରତୀକ ହେଲା ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶ ।ନାଗା ସନ୍ଯାସୀମାନେ ଉଲଙ୍ଗତା, ଉଦଣ୍ଡତା ତଥା ବୀରତା ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଅତୀତରେ ଏମାନେ ମନ୍ଦିରର ସୁରକ୍ଷା ଦାୟିତ୍ୱରେ ଥିଲେ । ଅତୀତରେ ନାଗା ସନ୍ଯାସୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ନାଗା ବେଶରେ ଦେଖିବା ପାଇଁ ଇଚ୍ଛା କରିଥିବାରୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଇଛା ପୂରଣ କରି ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶରେ ଉଭା ହୋଇଥିବାର କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ରହିଛି । ପଦ୍ମ ପୁରାଣର ଉତ୍ତରଖଣ୍ଡ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅନୁସାରେ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ ଭଗବତ ଆରାଧନା, ଉପାସନା ଆଦି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହି ମାସରେ ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶ ହୋଇଥାଏ । ଆମେ ଛୋଟ ପିଲା ଥିବା ସମୟରେ  ଯେଉଁ ହିନ୍ଦୀ+ ଓଡ଼ିଆ+ ଓଡ଼ିଆ ର କଥିତ ଭାଷା ମିଶା ଗୀତ ର ଅବଧି ବୋଧେ ଆଠଶହ ବର୍ଷ ତଳର ଏବଂ ଏହାକୁ ପଢ଼ିବା ପରେ ସନ୍ଥ ତୁଳସୀ ଦାସ ଏହି ଭାଷା ରେ ତାଙ୍କର ଗୁରୁ ଶିଶୁ ଅନନ୍ତ ଦାସ ଓ  ଯାଜପୁର ନରହରି ଦାସ ଙ୍କ ଠାରୁ ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରି " ରାମ ଚରିତ ମାନସ" ଲେଖିଥିଲେ । ସେହି ନାଗା ନାଚ ଗୀତ ଏଠାରେ ଉପସ୍ଥାପନ କଲେ ପାଠକେ ଏହାର ସତ୍ୟତା ଅନୁଭବ କରିପାରିବେ ।
" ଜାଗୋ ମାଈ କାରିକା ଜଗାଓ ମାୟୀ କାରିକା
ହସ୍ତେ ଶୋହେ ଖଣ୍ଡା ଖପର ଗଳା ମୁଣ୍ଡ ମାଳିକା
କଲିକତା ରେ ଗଙ୍ଗାତୀରେ ନାମ ବୋଲାଓ କାଲୀ
ବଳିଭୋଜା ସବ୍ ରୋଜ୍ ପାଓ ପୂଜା କରେ ବଙ୍ଗାଲୀ
ବାଣପୁରେ ଭଗବତୀ ବିରାଜେ ବାଙ୍କିରେ ଚର୍ଚ୍ଚିକା
ସମ୍ବଳପୁରେ ସମଳାଇ ଆଦିମ ପୁରେ ଭୋକା
ଝଙ୍କଡେ ସାରଳା ନାମ ଯଜ୍ଞପୁରେ ବିରଜାଇ
ପ୍ରାଚୀକିନାରେ କାକଟପୁରରେ ମଙ୍ଗଳା ମହାମାୟୀ
ଜଗନ୍ନାଥଜୀ କୋ ଧାମ ପରେ ବିଖ୍ୟାତ ଵିମଲା
ନାମ ଭଜୋ ଜନକ ପୂଜୋ କବ ନାହିଁ କର ହେଲା  .।
××××××××
ମେଳଣରେ ନାଗାନାଚ ଆଗରୁ ପାଲା ବାଲା,କେଳାକେଳୁଣୀ, ଶବର ଶବରୁଣୀ,ବାରିକ ବାରିକିଆଣୀ,ବିଭାଘରିଆ, ଚକୁଳିଆ ପଣ୍ଡା, ବୁଢ଼ାବୁଢ଼ୀ, ଗଣେଶ,ବୃଷଭ,କଳାଘୋଡା,ସୁଆଙ୍ଗ ନାଚ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ନୃତ୍ୟ ର ଏକ ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିଲା ।
ସେହିପରି ଏବେ ଦଣ୍ଡ ନାଚ ର ସ୍ଥିତି କିପରି ଭାବରେ ହଜିଯାଇଛି, ତାହା ଆମେ ଦେଖୁଛେ ।ଦଣ୍ଡନାଚ ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ଓ ପାରମ୍ପରିକ ନାଚ । ଏହା ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାର ଏକ ଲୋକ ପର୍ବ। ଏହା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଏହା କାମନା ଦଣ୍ଡ ଭାବେ ପରିଚିତ। ଏହି ନୃତ୍ୟ ଧର୍ମିୟ ଧାରଣା ଏବଂ ଈଶ୍ୱର ବିଶ୍ୱାସ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ନାଟକର ସୃଷ୍ଟି କେବେ ଓ କିଭଳି ହେଲା ତାହା ରହସ୍ୟମୟ । ତେବେ ଆଧୁନିକ ନାଟକ ସୃଷ୍ଟିର ବହୁ ପୂର୍ବରୁ ଲୋକନାଟକ ଗୁଡିକ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ବିଷୟକୁ ଅସ୍ୱୀକାର କରାଯାଇ ନପାରେ । କାରଣ ବେଦ, ଭରତମୁନିଙ୍କ ନାଟ୍ୟଶାସ୍ତ୍ର,ବୌଦ୍ଧ ନିକାୟ,ପାଣିନି,କୃଶାଶ୍ୱ ଓ ବିଭିନ୍ନ ପୌରାଣିକ ଗ୍ରନ୍ଥରୁ ଲୋକନାଚକ ସମ୍ପର୍କରେ ସଂକେତ ମିଳିଥାଏ । ଲୋକନାଟକ ଗୁଡିକର ବର୍ହିଲକ୍ଷ ଓ ଅନ୍ତର୍ଲକ୍ଷ ହେଉଛି ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ । ଜନଜୀବନର କାହାଣୀକୁ ବା ଲୋକବୃତ୍ତକୁ ବିଶ୍ୱସ୍ତ ଭାବେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିବା ଲୋକନାଟକର ଅନ୍ୟ ଏକ ଲକ୍ଷ । ନାଟକ ହେଉଛି ଦୃଶ୍ୟକାବ୍ୟ ଓ କାବ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ । ନାଟକର ସ୍ରଷ୍ଟା ନାଟ୍ୟ ଶିଳ୍ପିର ମାୟାଜାଲ ବିସ୍ତାର କରି ଦର୍ଶକର ଚିତ୍ତ ବିନୋଦନ ସହିତ ସତ୍ୟ, ଶିବ ଓ ମଙ୍ଗଳର ଜୟଗାନପାଇଁ ଆହ୍ୱାନ ଦେଇଥାନ୍ତି । ଲୋକ ନାଟକର ସୃଷ୍ଟି ଉତ୍ସ ସମ୍ପର୍କରେ କେତେଗୁଡିଏ ତଥ୍ୟ ଅଛି । ସେଗୁଡିକ ହେଲା :୧-ପ୍ରକୃତି ପ୍ରଭାବ, ୨-ଧର୍ମ ଟିନ୍ତନ, ୩-କୃଷି ସଭ୍ୟତା, ୪-ସାମରିକ ପରମ୍ପରା, ୫- କାରୁକଳା, ୬-ଆଦିବାସୀ ଓ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟ ।
ବୈଦିକ ଯୁଗରେ ଲୋକ ନାଟକର ଉବ୍ଦଭ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏବେ ଏଗୁଡିକ ଲୋକ ସମାଜରେ ମୁମୂର୍ଷ ଅବସ୍ଥାରେ କେବଳ ବଞ୍ଚିରହିଛନ୍ତି । ଏଗୁଡିକର ପୁନରୁଦ୍ଧାର ପାଇଁ ଏବେ ଅବଶ୍ୟ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱ ଚଳଚଞ୍ଚଳ ହୋଇପଡ଼ିଛି । ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଲୋକନାଟକ ପ୍ରଚଳିତ । ଚୀନ୍, ଆମେରିକା, ଲୋହିତ ଭାରତୀୟ,ଆଫ୍ରିକାର ଆଦିବାସୀ, ୟୁରୋପର ଅନୁନ୍ନତ ଅଞ୍ଚଳ ତଥା ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶରେ ଭଳି ଭଳି ଲୋକନାଟ୍ୟର ପ୍ରଚଳନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ସେହିଭଳି ଓଡ଼ିଶାରେ ମଧ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ଲୋକନାଟକ ମଧ୍ୟରୁ ଦଣ୍ଡନାଟ ଏକ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଶାଖା ।
ସେହିପରି ଆମ ଲୋକକଳା ବା ଲୋକନୃତ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ରେ ସଖୀକଣ୍ଢେଇ ନାଚ ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ନାଚ ଥିଲା । ଏହା କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ‌ଥିଲା । କ୍ରମଶଃ ଏହି ନାଚ ଆଗ ଭଳି ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ କିମ୍ବା ସହରରେ ଆଉ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁନାହିଁ । ବର୍ତ୍ତମାନ କେବଳ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲାରେ ମନ୍ତ୍ରୀପଡ଼ା ସଖୀ କଣ୍ଢେଇ ନାଚ ଦଳ ଦେଖିବାକୁ ମିଳନ୍ତି । ଏକ ସୁସଜ୍ଜିତ ମଞ୍ଚ ଉପରେ କଣ୍ଢେଇ ନାଚ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରାଯାଏ । ସାଧାରଣ ମଣିଷଙ୍କ ଭଳି କଣ୍ଢେଇମାନଙ୍କୁ ନାନାଦି ବେଶଭୂଷା କରି ତାରଦ୍ୱାରା ସଂଯୋଗ କରାଯାଇଥାଏ । ଗୀତର ତାଳେ ତାଳେ କଣ୍ଢେଇମାନଙ୍କର ନୃତ୍ୟ ଓ ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗଭଙ୍ଗୀ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରିବା ପାଇଁ, ନାଚ ଦଳର ଜଣେ ସଦସ୍ୟଦ୍ୱାରା କଣ୍ଢେଇଗୁଡ଼ିକୁ ସଂଯୋଗ କରାଯାଇଥିବା ତାରକୁ ଧରି ପରଦାର ନେପଥ୍ୟରେ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରିଥାନ୍ତି । ସଖୀ କଣ୍ଢେଇ ନାଚ ଦଳରେ ଅତି କମ୍‌ରେ ୭ଜଣ କଳାକାର ଆବଶ୍ୟକ । ତିନିଜଣ କଣ୍ଢେଇ ନଚାଉଥିବା ବେଳେ ଜଣେ ହାରମୋନିୟମ ବଜାନ୍ତି । ଏହାଛଡ଼ା ଜଣେ ଢୋଲକି ଓ ଜଣେ ଗିନି ବଜାନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଉପରେ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର ଓ ସଂଗୀତ ସହ ତାଳ ଦେଇ ସଖୀକଣ୍ଢେଇ ନାଚ ହୁଏ । ନାଚ ମଧ୍ୟରୁ ବଂଶୀଚୋରି, ବାଟଛାଡ଼ ନାଗର, ଦ୍ରୌପଦୀ ବସ୍ତ୍ରହରଣ, ନାବକେଳି, ରାଧୀକା ଓ ଦୂତୀ, ଲଳିତା ଓ ଦୂତୀ, ଶବର ଶବରୁଣୀ ନାଚ ଅଧିକ ହୁଏ । ନାଚର ପ୍ରସଙ୍ଗ ଉପରେ ଜଣେ ମଧୁର କଣ୍ଠରେ ଗୀତ ବୋଲି ଦର୍ଶକଙ୍କୁ ଆମୋଦିତ କରନ୍ତି । ଏକ ଘଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ୮ରୁ ୧୦ ପ୍ରକାରର ନାଚ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରାଯାଏ । ପ୍ରଚାର ଓ ପ୍ରସାର ଅଭାବରୁ ତାର ଦ୍ୱାରା ସଖୀ କଣ୍ଢେଇ ନାଚ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଲୋପ ପାଇ ଯାଇଛି । କିନ୍ତୁ ଜିଲ୍ଲାର ସଦର ମହକୁମାଠାରୁ ପ୍ରାୟ ୧୦ କିଲୋମିଟର ଦୂରରେ ଥିବା ଡେରାବିଶି ବ୍ଳକ ଅନ୍ତର୍ଗତ କୁରୁଜଙ୍ଗା ପଞ୍ଚାୟତର ମନ୍ତ୍ରୀପଡ଼ା ଗ୍ରାମର କେଳା ବସ୍ତିରେ ଏହି ନାଚର ଅସ୍ତିତ୍ୱ ରହିଛି । ପୂର୍ବରୁ ତାର ସାହାଯ୍ୟରେ ସଖୀ କଣ୍ଢେଇ ନଚା ଯାଉଥିଲା । ସେ ପ୍ରଥା ବନ୍ଦ ହୋଇଯିବାରୁ ଏବେ କାଠ କଣ୍ଢେଇକୁ ବେଶ ପୋଷାକରେ ସଜାଇ ହାତରେ ନଚାଉଛନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଘରୋଇ ସାଂସ୍କୃତିକ ସଙ୍ଗଠନ ଉଦ୍ୟମରେ ଏମାନେ ଭୁବନେଶ୍ୱର, ଦିଲ୍ଲୀ, ମୁମ୍ବାଇ, କଲିକତା ଯାଇଆନ୍ତି ।  ମାତ୍ର କ୍ଷମତା ରାଜନୀତିରେ ଅଦୃଶ୍ୟ କଣ୍ଢେଇ ନାଚର ପ୍ରଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ ଓଡ଼ିଶାର ଜନଜୀବନ ।ସେହିପରି ଚଇତି ଘୋଡା ନାଚ ଆମ ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପାରମ୍ପରିକ ଲୋକନୃତ୍ୟ  ଥିଲା। ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଓଡ଼ିଶାର ଉପକୂଳ ଅଞ୍ଚଳରେ କେଉଟମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ସେହି ଅଞ୍ଚଳମାନଙ୍କରେ ଚୈତ୍ର ମାସ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ତିଥିରେ ପରିବେଷିତ ହୋଇଥାଏ । କେଉଟମାନେ ବାଉଁଶ ବତାରେ ଘୋଡ଼ାର ପାଦହୀନ ଦେହ ଓ ବେକ ଆକାରର ଗୋଟିଏ ଥାଟ ତିଆରି କରି ତା ଉପରେ ଲୁଗା ଆଦି ଘୋଡ଼ାନ୍ତି ଓ ବେକ ଉପରେ ଘୋଡ଼ାମୁହଁ ପରି ଚିତ୍ରିତ ମୁଖାଟିଏ ଲଗାନ୍ତି ଉକ୍ତ ଚଇତିଘୋଡ଼ାର ପିଠିରେ ଗୋଟିଏ କଣା ଥାଏ ସେହି କଣାବାଟେ ମନୁଷ୍ୟ ଅଣ୍ଟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପଶି କରି ଭୂମିରେ ଠିଆହୁଏ ଓ ଘୋଡ଼ାରୂପର ଆଗରୁ ଓ ପଛରୁ ଡ଼ୋରି ଲଟକା ଯାଏ ମନୁଷ୍ୟର ଅଣ୍ଟାଠାରୁ ନିମ୍ନ ଅଂଶ ଘୋଡ଼ା ଭିତରେ ଲୁଚି ଥାଏ ଓ ଅଣ୍ଟା ଠାରୁ ଉପର ଅଂଶ ଘୋଡ଼ା ଭିତରେ ବସିବା ପରି ଅନୁମିତ ହୁଏ । ଏ ବ୍ୟକ୍ତି ନାଚିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଘୋଡ଼ା ମଧ୍ୟ ନାଚେ ଘୋଡ଼ାର ମୁହଁଆଡ଼େ ଲଗାମପରି କନାଡ଼ୋରି ବନ୍ଧା ହୋଇଥାଏ ଉକ୍ତ ଡ଼ୋରିକୁ ନାଚିବାବାଲା ଧରି ଘୋଡ଼ାର ଲଗାମ ଧରିବାର ଅଭିନୟ କରେ କେଉଟମାନେ ଏହି ପର୍ବ ଉପଲକ୍ଷରେ ଚଢ଼େଇବା ଓ ଚଢ଼ଉଣୀ ବେଶ ହୋଇ ନାଚନ୍ତି ଓ ଗୀତ ବୋଲନ୍ତି । ଘୋଡ଼ାନାଚରେ ଜଣେ ଲେଖାଏଁ ଗାୟକ, ପାଳିଆ, ଢୋଲକିଆ, ମହୁରିଆ, ରାଉତ, ରାଉତାଣୀ ଥାଆନ୍ତି । ଗାୟକ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଗାଉଥିବା ବେଳେ ପାଳିଆ ପାଳିଧରେ, ଢୋଲକିଆ ବାଜା ବଜାଏ ଓ ରାଉତ ସଜ୍ଜିତ କାଠଘୋଡ଼ା ଚଢ଼ି ରାଉତାଣୀ ସହ ନୃତ୍ୟ କରୁଥାଏ । ମା’ ବାସେଳୀଙ୍କ ବନ୍ଦନାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ଘୋଡ଼ାନାଚ, ପରେ ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଲୀଳା, ଶିବପାର୍ବତୀଙ୍କ କାହାଣୀକୁ ଗୀତ ଓ ନୃତ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ପରିବେଷଣ କରାଯାଏ । ଏଥିପାଇଁ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ବହି ନଥାଏ । କୈବର୍ତ୍ତ ଗୀତା, କୈବର୍ତ୍ତ ପୁରାଣ ଓ କୈବର୍ତ୍ତ ସଂହିତାରୁ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଉଦ୍ଧାର କରି ଗାୟକ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପାରମ୍ପରିକ ସ୍ୱରରେ ପଡ଼ିବା ଭଳି ଶବ୍ଦ ସଂଯୋଜନା କରି ସ୍ୱର ଦେଇଥାନ୍ତି । ସେହିପରି ଆମର ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଛଉ ନୃତ୍ୟ , ଷଢେ଼ଇକଳା ଛଉ ନୃତ୍ୟ ର ଭିତ୍ତି ସମ୍ପର୍କିତ ଗବେଷଣା ତଥ୍ୟାନୁସାରୃ ଛଉ" ଶବ୍ଦ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ "ଛାଉଣି"ରୁ ଆସିଅଛି ଯାହାର ଅର୍ଥ ସେନାଛାଉଣି ଓ ଏହା ରାଜାରାଜୁଡ଼ା ସମୟର ସେନାମାନଙ୍କ ଯୁଦ୍ଧ କଳାରୁ ଜନ୍ମ ନେଇଛି ।  ଛଉନାଚ ଚୈତ୍ର ମାସର ଶେଷ ଭାଗରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । କୃଷିଭିତ୍ତିକ ସଭ୍ୟତାର ଏହା ପ୍ରଥମ ପର୍ବ । ପ୍ରାୟ ସବୁ ଲୋକନୃତ୍ୟ ପରି ଛଉରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଥମେ ଆରାଧ୍ୟ ଦେବାଦେବୀଙ୍କୁ ପୂଜା କରାଯାଏ । ପରେ ରଙ୍ଗ ବାଜା ବାଜେ । ମଞ୍ଚ ଉପରକୁ ଆସନ୍ତି ନଟ-ନଟୀ, ନାଟକ ବିଷୟରେ ସୂଚନା ଦିଅନ୍ତି । ହସ୍ତ ପଦ ଚାଳନାର ବିଭିନ୍ନ କୌଶଳ ହିଁ ଏହାଦ୍ୱାରା ଶିକ୍ଷା କରାଯାଏ । ଛଉନାଚ ମୁଖ୍ୟତଃ ମୂକାଭିନୟ । ବଚିକ ଅଭିନୟ ନାହିଁ କହିଲେ ଚଳେ। କଳାକାର ମାନେ ଗୀତ ଗାଇବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ନେପଥ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟ କଳାକାର ଗୀତ ଗାଇଥାନ୍ତି ଓ ତାହାକୁ ଅନୁସରଣ କରି ଅଭିନେତା ଅଭିନୟ କଳା ଚାଲୁରଖିଥାଏ । ବର୍ତମାନ 'ଛଉନାଚ' ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନୃତ୍ୟର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଲାଭ କରିଛି। ସେହିପରି କରମା ନାଚ ର ସ୍ଥିତି ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିବାକୁ ଗଲେ ଆମେ ନିରାଶା ହେବା ।ଏହା କରମ ଦେବତୀ (କରମଶୁଣି)ଙ୍କ ପୂଜା ପାଇଁ କରା ଯାଇ ଥାଏ । ଭାଦ୍ରବ ଶୁକ୍ଲ ଏକାଦଶୀରେ ଏହା ଆରମ୍ଭ ହୋଇ କିଛି ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାଲି ଥାଏ । ଏହି ନୃତ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର ସମ୍ବଲପୁର, ମୟୂରଭଞ୍ଜ, ଢେଙ୍କାନାଳ ଏବଂ ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାରେ ଦେଖା ଯାଏ । ପୂଜା ଦିନ ଦୁଇ ଜଣ ଯୁବତୀ କନ୍ୟା “କରମା” ଗଛର ଡାଳକୁ ଆଣି ଦେବତାଙ୍କ ଆସ୍ଥାନରେ ରଖି ଥାନ୍ତି । ଏହି କରମା ଡାଳକୁ “କରମଶୁଣି “ ଦେବୀ ହିସାବରେ ପୂଜା କରା ଯାଏ । ଏହା ସହିତ ଅଙ୍କୁରିତ ଗଜା, ଘାସ ଫୁଲ ଏବଂ ଦେଶୀ ମଦ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଦେବତୀଙ୍କୁ ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ । ପୂଜା ପରେ ଯୁବକ ଯୁବତୀମାନେ ମାଦଳର ତାଳେ ତାଳେ ନୃତ୍ୟ କରି ଥାନ୍ତି । ପ୍ରାୟତଃ ଏହି ନାଚରେ ଗୋଡ଼ ଏବଂ ପାଦର ବ୍ୟବହାର ଅଧିକ ହୁଏ । ଅଣ୍ଟାରେ ହାତ ଛନ୍ଦା ଛନ୍ଦି ହୋଇ ଆଦିବାସୀ ଯୁବକ ଯୁବତୀମାନେ ନାଚ ଆରମ୍ଭ କରି ଥାନ୍ତି । ନୃତ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ଯଦିଓ ମନ୍ଥର ଗତିରେ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ, ଧୀରେ ଧୀରେ ନାଚର ଗତି ମାଦଳର ଶବ୍ଦ ଠାରୁ ମଧ୍ୟ ଦ୍ରୁତତର ହୁଏ । ଏହି ନୃତ୍ୟ ଗ୍ରାମ ଦେବତୀଙ୍କ ଆସ୍ଥାନ ନିକଟରେ ହୋଇ ଥାଏ ଏବଂ ସାରା ରାତି ଏହି ନାଚ ଚାଲି ଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଏକ ଜନପ୍ରିୟ ନୃତ୍ୟ  ଘୁମୁରା ନାଚ ପ୍ରାୟତଃ ଆଉ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁନାହିଁ । ଘୁମୁରା ନାଚ, ଓଡ଼ିଶାର କଳାହାଣ୍ଡି ଓ ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାର ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ନାଟ । ଘୁମୁରା ହେଉଛି ମତିନିର୍ମିତ ହାଣ୍ଡି ଆକୃତି ପଦାର୍ଥ ଉପରେ ଗୋଧିଚର୍ମଦ୍ୱାରା ଆବୃତ କରାଯାଇଥିବା ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର ବିଶେଷ । ଏହାକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇ ଯେଉଁ ନୃତ୍ୟ କରାଯାଏ ତାହାକୁ "ଘୁମୁରା ନାଚ" କୁହାଯାଏ । ପୁରୁଷ ମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଏହାର ନୃତ୍ୟ କରି କରମା ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଦଳରେ ସାତ ଆଠ ଜଣ କଳାକାର ରହିଥାନ୍ତି । ପାଇକଚ୍ଚା ଉପରେ ପାଟଲୁଗା ପିନ୍ଧି ତା ଉପରେ ଚିତ୍ରବିଚିତ୍ର ଛିଟର ଏକ କପଡ଼ା ଗୁଡ଼ାଇ ଦିଆଯାଏ । ମୟୁର ପୁଛର ମୁକୁଟ ପିନ୍ଧି ନୃତ୍ୟକାରୀ ନୃତ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ପ୍ରଥମେ ବାଦ୍ୟ ବଜାଇ ନୃତ୍ୟ କରି ବୃତ୍ତାକାରରେ ବୁଲନ୍ତି । ଦେବଦେବୀଙ୍କ ବନ୍ଦନା ପରେ ବାଦ୍ୟର ତାଳରେ ବେଳ ଅନୁସାରେ ପାଦପକାଇ ନୃତ୍ୟ କରନ୍ତି। ଅପରପକ୍ଷରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ଜନପ୍ରିୟ ନୃତ୍ୟ " ଡାଲଖାଇ" । ଡାଲଖାଇ  ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳରେ ଥିଲା ଏକ ଲୋକ ପ୍ରିୟ ନୃତ୍ୟ । ଡାଲଖାଇ ବ୍ରତ ଧାରିଣୀ ମାନେ ବଣ ଭିତରେ ଗଛର ଡାଳରେ ରହୁଥିବା ମଙ୍ଗଳା ବା ଦୁର୍ଗାଙ୍କୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରିବା ପାଇଁ 'ଡାଲଖାଇ' ନୃତ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ଆଶ୍ୱିନ ମାସର ମହାଷ୍ଟମୀଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଦଶହରା ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତିନିଦିନ ଧରି ଏହାର ଆୟୋଜନ ହୋଇଥାଏ । ଅଷ୍ଟମୀ ଦିନ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଦୁର୍ଗାଙ୍କର ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରାଯାଏ। ଅଷ୍ଟମୀ, ନବମୀ ଓ ଦଶମୀ ତିନିଦିନ ଧରି ଆଦିବାସୀ ତରୁଣୀ ଦଳବଦ୍ଧ ଭାବେ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରନ୍ତି । ଯୁବକମାନେ ମାଦଳ, ଢୋଲ, ମହୁରୀ, ତମକି ଆଦି ବଜାନ୍ତି । ହାତ ଛନ୍ଦାଛନ୍ଦି ହୋଇ ଆଗକୁ ଓ ପଛକୁ ଢଳି ତରୁଣୀମାନେ ନିଜର କଳା କୁଶଳତା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରନ୍ତି । ପୋଷାକ ମଧ୍ୟ ନୃତ୍ୟ ଅନୁକୂଳ ମନେହୁଏ । ସମ୍ବଲପୁରୀ ଶାଢ଼ୀ ଉପରେ ଏକ ରଙ୍ଗୀନ ଫୁଲପକା ଗାମୁଛା ପଡିଥାଏ । ମୁଣ୍ଡରେ ଖୋଷା ଓ ସେଥିରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଫୁଲ ଓ ପତ୍ର ଖଞ୍ଜା ହୋଇଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି ଡାଲଖାଇ ନାଚ ଅରଣ୍ୟର ଦେହଳୀ ଅତିକ୍ରମ କରି ନଗର ସଭ୍ୟତାକୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରିବା ମଧ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ସୁବାର୍ତ୍ତା । ସେହିପରି ଚଢ଼େଇଆ ନାଟ ବା ଚଢ଼େଇଆ ନାଚ ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ଓଡ଼ିଆ ଗୀତ-ନାଟ/ନୃତ୍ୟ କଳା । ଏହି ନୃତ୍ୟକଳାଟି ଦଣ୍ଡ ନାଚର ଏକ ପ୍ରକାରଭେଦ ଓ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଛଉ ନାଚ ସହିତ ଏହାର ବହୁ ସମାନତା ପରିଲେକ୍ଷିତ କରାଯାଏ । ଏହା ବିଶେଷକରି ଭଦ୍ରକ, ବାଲେଶ୍ୱର ଓ ମୟୂରଭଞ୍ଜର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ପରିବେଷଣ କରାଯାଏ । ଏଥିରେ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଓ ଜଣେ ମହିଳା ଯୋଡ଼ି ହୋଇ ନାଚିଥାନ୍ତି । ନର୍ତ୍ତକଙ୍କୁ ଚଢ଼େଇଆ ଓ ନର୍ତ୍ତକୀଙ୍କୁ ଚଢ଼େଇଆଣୀ କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏକ ବାଦନ ଦଳ ଗୀତ ବୋଲିଥାନ୍ତି ଯାହାର ତାଳେ ତାଳେ ଚଢ଼େଇଆ ଓ ଚଢ଼େଇଆଣୀ ଅଭିନୟ କରି ନାଚିଥାନ୍ତି । ନାଚ ମାଧ୍ୟମରେ ମଉସା ଓ ଚୌକିଆ ହାସ୍ୟ ଅଭିନୟକରି ଲୋକଙ୍କର ମନୋରଞ୍ଜନ କରିଥାନ୍ତି । ନାଚରେ ହାରମୋନିୟମ, ଢୋ଼ଲ ଓ କୁବୁଜି ଆଦି ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ରର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରୋତ୍ସାହନର ଅଭାବ ତଥା ନୂତନ ପିଢ଼ିଙ୍କର ଅନାଗ୍ରହ ଏହି ଲୋକନୃତ୍ୟକୁ ବିଲୁପ୍ତପ୍ରାୟ ଅବସ୍ଥାକୁ ଆଣିସାରିଲାଣି ।  ସେହିପରି
ପାଲା ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ, ପୁରାତନ ଓ ବିଦଗ୍ଧ ଓଡ଼ିଆ ଗୀତି-ଲୋକନାଟ୍ୟ । ପାଲା ସାଧାରଣତଃ ଛଅ ଜଣ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ନେଇ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଜଣେ ଗାୟକ, ଜଣେ ବାୟକ/ବାଦକ, ଜଣେ ଶ୍ରୀପାଳିଆ ଓ ୩ ଜଣ ପାଳିଆଙ୍କୁ ନେଇ ପାଲା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ନିର୍ବିବାଦୀୟ ସତ୍ୟ ଯେ  ଏହି
ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର କଳା ଦିନେ ଘରେ ଘରେ ପରିଚିତ ଥିଲା । ବିଶେଷ କରି ବାଦୀପାଲା ଦେଖିବାକୁ ଲୋକେ ବହୁତ ପସନ୍ଦ କରୁଥିଲେ । ଯେଉଁ ସମୟରେ ମନୋରଞ୍ଜନ କରିବା ପାଇଁ ବିଶେଷ ସୁବିଧା ନଥିଲା ସେହି ସମୟରେ ପାଲା ଲୋକଙ୍କୁ ମନୋରଞ୍ଜନ କରିବା ସହ ସାହିତ୍ୟ, ସଂସ୍କୃତି ଓ କଳା ପ୍ରତି ପରିଚିତ କରାଉଥିଲା । ଏହି ପାଲା ମାଧ୍ୟମରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଭାଷା ଆନ୍ଦୋଳନ ଘରେ ଘରେ ପହଞ୍ଚି ପାରିଥିଲା । ସେହିପରି ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ ସମୟରେ ମଧ୍ୟ ପାଲାର ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ରହିଥିଲା । ପାଲା ସଂସ୍କୃତି ସହିତ ଆମର ରକ୍ତଗତ ସମ୍ପର୍କ । ଆମର ଜେଜେ ବାପା ସ୍ବର୍ଗତ ଦିବ୍ୟସିଂହ ଶତପଥୀ ଥିଲେ ପାଲା ସାହିତ୍ୟ ସ୍ରଷ୍ଟା । ଆମର ବଡ଼ ନନା  ବା ଆମର ପୋଷ୍ୟପିତା ପଣ୍ଡିତ ଜଗନ୍ନାଥ ଶତପଥୀ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ ପାଲା ସାହିତ୍ୟ ସ୍ରଷ୍ଟା ଏବଂ ଆମ ଗ୍ରାମର ପଡୋଶୀ ଗ୍ରାମ ଜାଗୁଳାଇ ପଦରରେ ହୋଇଆସୁଥିବା ବାଦୀ ପାଲାର ଜଣେ ପୃଷ୍ଠପୋଷକ ଏବଂ ଏବେ ଆମର ସାନଭାଇ ଜଣେ ଶିକ୍ଷକ ଥିବା ସହିତ ଜଣେ ପାଲା ଗାୟକ । ଆମ ପିଲାଦିନେ  ଗାୟକ ସୁଧାକର ପରମାନନ୍ଦ ଶରଣ, ଗାୟକ ବିନୋଦ ଜନାର୍ଦ୍ଦନ ତ୍ରିପାଠୀ, ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ବାହିନୀପତି, ହରି ନାଥ, ବିଶ୍ବନାଥ ପାଟ୍ଟଯୋଶୀ, ନିରଞ୍ଜନ କର, ଧ୍ରୁବ ଚରଣ ଷଡ଼ଙ୍ଗୀ ପ୍ରଭୃତି ଅନେକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଜନାଦୃତ ଗାୟକ ମାନଙ୍କ ପାଲା ପରିବେଷଣ ଦେଖିବାର ସୌଭାଗ୍ୟ ପାଇଛୁ । ସେତେବେଳେ ଆମେ କହିଥିଲୁ, ଯାହା ଏବେବି ମନେଅଛି " ହରି ନାଥ ବଦନ,ଅଧରେ ନିରଞ୍ଜନ, ଭୂଷଣ ଧ୍ରୁବ ମନ ମୋହିଲା ରେ..." । ପାଲା ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନ ଧର୍ମ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ୱୟ ରଖିଥାଏ । ଏଥିରେ ଉଭୟ ସତ୍ୟ ନାରାୟଣ ଏବଂ ପୀର ବାବାଙ୍କୁ ପୂଜା କରାଯାଇଥାଏ, ତେଣୁ ପାଲାକୁ ସତ୍ୟପୀର ପୂଜା ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ସେହିପରି ଆମର ଷୋଳ ପାଲା  ପରମ୍ପରା ଥିଲା । ଆମେ ଜନ୍ମ ପୂର୍ବରୁ ଭଉଣୀ ମରିଥିବାରୁ ଆମକୁ ଆମ ଜେଜେ ମା ରେବତୀ ଦେବୀ ଆମକୁ ଅପର୍ତ୍ତିଆ ବୋଲି ବେକରେ ଶଙ୍ଖ ମାଳି ପକେଇ ଷୋଳପାଲା ପୂଜା ଯାଚଙ୍ଗା କରିଥିଲେ । ଏହି ଷୋଳ ପାଲା ଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ ଜନ୍ମ ପାଲା, ପଦ୍ମଲୋଚନ ପାଲା,ମର୍ଦ୍ଦଗାଜୀ  ଜନ୍ମ ପାଲା,ମର୍ଦ୍ଦଗାଜୀ ବିଭା ପାଲା, ବିଦ୍ୟାଧର ପାଲା,ମଦନସୁନ୍ଦର ପାଲା,ସଦାନନ୍ଦ ସୈ।ଦାଗର ପାଲା ,ଶ୍ବେତ ବସନ୍ତ ପାଲା ଏହି ପରି ଷୋଳ ପାଲା ।ସତ୍ୟନାରାୟଣଙ୍କ ମାହାତ୍ମ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନାପୂର୍ବକ ୧୬ ଗୋଟି ପାଲା ବା ଗଳ୍ପକୁ ଗୀତଦ୍ୱାରା ବର୍ଣ୍ଣିତ । ଓଡ଼ିଶାରେ ବୋଲାଯାଉଥିବା 'ପାଲା' ମାନ 'କବିକର୍ଣ୍ଣ' ବିରଚିତ ବଙ୍ଗଳା ପାଞ୍ଚାଳ ଛନ୍ଦରେ ରଚିତ । ବଙ୍ଗଳା ଗୀତର ବିକୃତି ମାତ୍ର ସଂ. ପାଳି, ଓ ପାଳି ବଂ. ପାଲା ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ବା କ୍ରମ ପାଲା ଶବ୍ଦ ବଙ୍ଗଳା ଭାଷାରୁ ଆନୀତ ଜଣେ 'ଗାୟକ' ଗୀତ ବୋଲନ୍ତି ଓ ତାଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ଆଉ ଜଣେ ବାଜା ବଜାନ୍ତି ଓ କେତେ ଗୁଡ଼ିଏ ଲୋକ ପାଳି ଧରନ୍ତି ବୋଲି, ଏହାର ନାମ ପାଲା ହୋଇଅଛି । 'ଗାୟକ' ଗୀତ ବୋଲନ୍ତି, 'ବାୟକ' ମୃଦଙ୍ଗ ବଜାନ୍ତି । ଗାୟକ ଏକୁଟିଆ ଗୀତର ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଗଲେ ତାଙ୍କୁ ସାହାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ କିମ୍ବା ଗୀତର ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କଥୋପକଥନ ଛଳରେ ଗାୟକଙ୍କୁ ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଗାୟକଙ୍କ ସଙ୍ଗେ 'ଶିରୀ ପାଳିଆ' ବା 'ଡାହାଣ ପାଳିଆ' ବା 'ଶ୍ରୀ ପାଳିଆ' ଥାଆନ୍ତି ଗାୟକଙ୍କ ଡାହାଣ ହାତରେ 'ମନ୍ଦିରା' ବା ଗିନି ବନ୍ଧା ହୋଇଥାଏ ଓ କାଖରେ ଚଅଁର ମୁଠାଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଶ୍ରୀପାଳିଆ ଝାଞ୍ଜ ଧରିଥାଆନ୍ତି କିନ୍ତୁ ଗାୟକ ଗୀତ ବୋଲିବା ବେଳେ ଶ୍ରୀପାଳିଆ ଝାଞ୍ଜ ବଜାନ୍ତି ନାହିଁ । ପାଳିଆମାନେ ପାଳି ଧରିବା ବେଳେ ଶ୍ରୀପାଳିଆ ଅନ୍ୟ ପାଳିଆମାନଙ୍କ ସହିତ ଝାଞ୍ଜ ବଜାନ୍ତି ଓ ବାୟକ ଗାୟକଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ଓ ପାଳିଆଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ମୃଦଙ୍ଗ ବଜାନ୍ତି ।ଗୋଟିଏ ପାଲାଦଳ ଦୁଇଟି ପଞ୍ଝାରେ ବିଭକ୍ତ ଗାୟକଙ୍କ ବୋଲିବା ଗୀତର ପାଳି ଧରିବାକୁ ୨ ଜଣ 'ପାଳିଆ' ଆଥାନ୍ତି । ଗାୟକଙ୍କ ଗୀତର ଶେଷାଂଶ ବା ଢୁଆ ବା ଘୋଷାକୁ ଏମାନେ ବୋଲନ୍ତି ଓ ଝାଞ୍ଜ ବଜାଇଥାନ୍ତି । ପାଲାବାଲାମାନେ ନାନାପ୍ରକାର ବେଶରେ (ଅର୍ଥାତ୍ ମୁଣ୍ଡରେ ପଗଡ଼ି, ଦେହରେ ଚପ୍କନ୍ ପରି ବଡ଼ କୁର୍ତ୍ତା ଅଣ୍ଟାରେ ଘାଗରା ଓ ଗୋଡ଼ରେ ବଳା ବା ଘାଙ୍ଗୁର ପିନ୍ଧି ନାଚିଥାନ୍ତି ।
ପୁସ୍ତକ ସାହାର୍ଯ୍ୟରେ ଯେଉଁ ପାଲା ବୋଲାଯାଏ ଓ ପୂଜା କରାଯାଏ, ତାକୁ ପୋଥିପାଲା ବା ପୋଥିପୂଜା ବୋଲାଯାଏ ।
ପୁସ୍ତକର ବିନା ସାହାର୍ଯ୍ୟରେ ଗାୟକ ଓ ନର୍ତ୍ତକମାନେ ବାଜା ବଜାଇ ଯାହାକୁ ବୋଲି ଅଭିନୟ କରନ୍ତି, ତାକୁ ଠିଆପୂଜା ବା ଠିଆପାଲା ବୋଲାଯାଏ ।
ଏକ ଦଳ ପାଲାବାଲା ପାଲା ଅଭିନୟ କଲେ ତାକୁ 'ଗୋଟିକିଆ ପାଲା' କହନ୍ତି ।
ଦୁଇଦଳ ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦୀ ହୋଇ ପାଲା ଅଭିନୟ କଲେ ତାକୁ 'ଜାଉଁଳି ପାଲା' ବା ' ଜାଉଳି ପୂଜା' କହନ୍ତି ।
ଏକାଧିକ ଦଳ ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦୀ ହୋଇ ପାଲା କଲେ ତାକୁ 'ବାଦୀ ପାଲା' ବା 'ଲଢ଼େଇ ପାଲା' ବୋଲାଯାଏ ।
ପାଲା ଅଭିନୟକାରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜଣେ 'ଗାୟକ', ଜଣେ 'ଗାୟକ', ଜଣେ 'ଶିରପାଳିଆ' ଓ ଦୁଇ ବା ୩ ଜଣ 'ପାଳିଆ' ଥାଆନ୍ତି । କବିକର୍ଣ୍ଣଙ୍କ ରଚିତ 'ପାଲା'ମାନଙ୍କ ଭାଷା ବଙ୍ଗଳା ଓ ଉକ୍ତ ଭାଷାରେ ଫାରସୀ ଶବ୍ଦର ବହୁଳତା (ୟଥା: ବାଦସା, ଉବୀର, କାଲାମ, ମୋଲାକାତ, ସଲାମ, ହକିକତ, ଦିଲଖୋସ ଓ ହାସିଲ ଇତ୍ୟାଦି ଶବ୍ଦ) ଦେଖାଯାଏ ଓ ବେଳେ ବେଳେ ଫାରସୀ ଭାଷାରେ ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ । କବିକର୍ଣ୍ଣଙ୍କ ବିରଚିତ ପାଲା ବଙ୍ଗାଳା ଓ ଉର୍ଦ୍ଦୁ ଭାଷାର 'ଖେଚାଡ଼ି'; ତାହା ପୁଣି ବଙ୍ଗଳା ଅନଭିଜ୍ଞ ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ମୁହଁରେ ବଙ୍ଗଳା, ଉର୍ଦ୍ଦୁ ଓ ଓଡ଼ିଆ ମିଶା 'ପଲାଉ' ହୁଏ ତହିଁରୁ କେତେକଗୁଡ଼ିଏ ଧାଡ଼ିର ଉଦାହରଣ ନିମ୍ନରେ ଲିଖିତ: ଶୁନ ସର୍ବେ ବିରାଦରେ ପୀରେର କାଲାମ୍ ନିଯତ ହାସଲ୍ ହୁଏ,ଫତେ ହୁଏ କାମ୍ ଇଯାର୍ ପିଯାର୍ ଭାଇ ସକଲେ ଶୁନତ ୟେଉଁ ରୂପେ ଶ୍ୱେତ ବସନ୍ତ ପାଲା ହକିକତ ହରି ହରି ବୋଲ ଦିଅ ସବୁ ସଭଜନ ବିପତ୍ତି ପଡ଼ିଲେ ରଖେ ସତ୍ୟ ନାରାୟନଯାର ଘରେ ହୁଏ ପୂଜା ସାହେବେର ନାମ୍ ବଢ଼ାଏ ଦୌଲତ ତାର ଫତେ କରେ କାମ ଶ୍ରୀ କବି ବର୍ଣ୍ଣେତେ ଗାଏ ନାରାୟଣରେ ପାୟ ହରି ହରି ବୋଲ ସର୍ବେ ପାଲା ହଇଲ ସାୟ
ସାଧାରଣତଃ 'ପାଲା ଗୀତ' ପ୍ରତ୍ୟେକ ୧୪ ଅକ୍ଷର ଯୁକ୍ତ ଦୁଇଟି ଧାଡ଼ିରେ ରଚିତ, କିନ୍ତୁ ମଝିରେ ମଝିରେ ଏକାଦାଣ୍ଡିଆ (monotony) ଭାଙ୍ଗିବା ପାଇଁ:
"ରଜନୀର ଅବଶେଷେ ଗ୍ରାମର
ଭିତରେ ପଶେ ଚନ୍ଦ୍ର ହାସ ରାଜାର କୁମାର"
୮ ଅକ୍ଷରିଆ ୨ ପାଦ ଓ ୧ ଅକ୍ଷରିଆ ଏକପାଦ ଯୁକ୍ତ 'ତ୍ରିପଦୀ' ଦ୍ୱୟ ସମ୍ବଳିତ ଗୀତ ମଧ୍ୟ ବୋଲାଯାଏ । ଗଳ୍ପର ପ୍ରସଙ୍ଗ ଓ ଅବସର କ୍ରମେ ପାଇଲାମାନେ ଏଥିରେ ଯମକ, ଅନୁପ୍ରାସ, ବ୍ୟାଘ୍ରଗତି, ମେଷ ଯୁଦ୍ଧ ଅବନା ଆଦି ଶବ୍ଦ ଅବରସ୍ ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରାଚୀନ ସଙ୍ଗୀତ, ଚଉପଦୀ, ଡାହିକା, ଭଜନ, ବନ୍ଦନା ଆଦି ଲଗାଇ 'ପାଲାକୁ' ଜମକ୍ କରନ୍ତି ଓ କେତେକ ଗାୟକଙ୍କର ଅଭିଧାନ, ଅଳଙ୍କାର କାବ୍ୟନାଟକ, ଚମ୍ପୁ ଆଦିରେ ଅସାଧାରଣ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ ଓ କେତେକଙ୍କଠାରେ ଆଶୁକବିତ୍ୱ ମଧ୍ୟ ଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଓଡ଼ିଶାରେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀ ଭାଇମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ପାଲା ପରିବେଷଣ କରାଯାଉଅଛି, ଏହା ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର ପୁରପଲ୍ଲୀରେ ଆଦ୍ରୁତ, ଓଡ଼ିଶାର କଟକ, ପୁରୀ, ଖୋର୍ଦ୍ଧା, କେନ୍ଦ୍ରାପଡା ଆଦି ଜିଲ୍ଲାରେ ବହୁ ନାମକାରୀ ଗାୟକମାନେ  ଲୋକ ଅନାଗ୍ରହ କାରଣ ରୁ ଏବେ କେବଳ ରେଡିଓ ଓ ଦୁରଦର୍ଶନରେ ପାଲା ପରିବେଷଣ କରି ଓଡ଼ିଶାର ସାହିତ୍ୟ, ସଂସ୍କୃତି ଓ କଳାକୁ ଘରେ ଘରେ ପରିଚିତ କରାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକରୁଛନ୍ତି ସତ, ମାତ୍ର ଏବେ ଦୂରଦର୍ଶନ ର ଉପଭୋକ୍ତା ଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଖୁବ୍ ନଗଣ୍ୟ । ସେହିପରି ଏକଦା ଜନାଦୃତ ଥିବା
ଚଢ଼େଇଆ ନାଟ ବା ଚଢ଼େଇଆ ନାଚ ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ଓଡ଼ିଆ ଗୀତ-ନାଟ/ନୃତ୍ୟ କଳା । ଏହି ନୃତ୍ୟକଳାଟି ଦଣ୍ଡ ନାଚର ଏକ ପ୍ରକାରଭେଦ ଓ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଛଉ ନାଚ ସହିତ ଏହାର ବହୁ ସମାନତା ପରିଲେକ୍ଷିତ କରାଯାଏ ।ଏହା ବିଶେଷକରି ଭଦ୍ରକ, ବାଲେଶ୍ୱର ଓ ମୟୂରଭଞ୍ଜର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ପରିବେଷଣ କରାଯାଏ । ଏଥିରେ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଓ ଜଣେ ମହିଳା ଯୋଡ଼ି ହୋଇ ନାଚିଥାନ୍ତି । ନର୍ତ୍ତକଙ୍କୁ ଚଢ଼େଇଆ ଓ ନର୍ତ୍ତକୀଙ୍କୁ ଚଢ଼େଇଆଣୀ କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏକ ବାଦନ ଦଳ ଗୀତ ବୋଲିଥାନ୍ତି ଯାହାର ତାଳେ ତାଳେ ଚଢ଼େଇଆ ଓ ଚଢ଼େଇଆଣୀ ଅଭିନୟ କରି ନାଚିଥାନ୍ତି । ନାଚ ମାଧ୍ୟମରେ ମଉସା ଓ ଚୌକିଆ ହାସ୍ୟ ଅଭିନୟକରି ଲୋକଙ୍କର ମନୋରଞ୍ଜନ କରିଥାନ୍ତି । ନାଚରେ ହାରମୋନିୟମ, ଢୋ଼ଲ ଓ କୁବୁଜି ଆଦି ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ରର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରୋତ୍ସାହନର ଅଭାବ ତଥା ନୂତନ ପିଢ଼ିଙ୍କର ଅନାଗ୍ରହ ଏହି ଲୋକନୃତ୍ୟକୁ ବିଲୁପ୍ତପ୍ରାୟ ଅବସ୍ଥାକୁ ଆଣିସାରିଲାଣି ।  ଅପରପକ୍ଷରେ
ଗୋଟିପୁଅ ଭାରତର ଓଡ଼ିଶାର ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନାଟ ଭିତରୁ ଗୋଟିଏ । ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାରୁ ଜନ୍ମ ଲାଭ କରିଥିଲା । ଆମେ ଯେତେବେଳେ ପିଲା ଥିଲୁ , ସେତେବେଳେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ବିଶ୍ବ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହୋଇଥିବା ଆମ ଗାଁ ପାଖ ର ଗୁରୁ ଗଙ୍ଗାଧର ପ୍ରଧାନ ଗୋଟି ପୁଅ ନୃତ୍ୟ କରୁଥିଲେ ।  ଓଡ଼ିଆରେ "ଗୋଟି"ର ଅର୍ଥ ଜଣେ ଓ ଏହି ନାଟ ଜଣେ ପୁଅ ଦେଇ କରାଯାଉଥିବାରୁ ଏହାର ଏପରି ନାମକରଣ ହୋଇଥିବାର ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଇଥାଏ । ଯେତେବେଳେ ଧିରେ ଧିରେ ମାହାରୀ ନାଟର ପ୍ରଭାବ ଧୀରେ ଧୀରେ କମି କମି ଆସିଲା ସେତେବେଳେ ପୁଅମାନେ ଝିଅମାନଙ୍କ ଲୁଗାରେ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ଅଳଙ୍କାର ଆଦି ପିନ୍ଧି ନାଚିବାର ଏହି ଚଳଣି ଜନ୍ମ ନେଲା । ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଶୀ ନାଟର ଏହା ମୂଳରୂପ । ଅନେକ ମହାନ ଓଡ଼ିଶୀ ନାଟଗୁରୁମାନେ ଆରମ୍ଭରେ ଏହି ନାଟକଳାରେ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିଥିଲେ । ସେହିପରି  ଘୁଡୁକି, କେତେକ ସ୍ଥାନରେ କୁହାଯାଉଥିଲା "ଧୁଡୁକି" ନାଚ । ଘୁଡ଼ୁକି ଏକ ବାଦ୍ୟ । ପତର ସଉରା ଓ କେଳା ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଲୋକେ ପୂର୍ବେ ଏକ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ରକୁ ବ୍ୟବହାର କରି, ଗୀତ ଗାଇ ଗାଇ, ଗାଁ ଗାଁ ବୁଲି ବୁଲି ଭିକ୍ଷା କରୁଥିଲେ । ଏହି ଘୁଡ଼ୁକି ବଜାଇଲେ ଘୁ.ଡୁ. . . ଘୁଡୁ ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ସମ୍ଭବତଃ ଏଥିପାଇଁ ଏଇ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ରର ନାମ  ଘୁଡୁକି ବା ‘ଧୁଡୁକି’ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ‘ଧୁଡୁକି’ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ଯାଇ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୋଷରେ କୁହାଯାଇଛି – “ଗୋଟିଏ ବଡ଼ ନଜର ଗୁନ୍ନା ଗୁମ୍ଫା ମୁହଁରେ ବନ୍ଧାଯାଇଥା ଚମଡ଼ାର ମଝିରେ ଗୋଟିଏ ଛିଦ୍ର ହୋଇ ତହିଁରେ ଗୋଟିଏ ତନ୍ତୁବାୟ ସୂତ୍ର ସଲଗ୍ନ ଥାଏ । ଉକ୍ତ ନଳକୁ ବାଆଁ କାଖରେ ଜାକି ସୂତାର ମୁକୁଳା ମୁଣ୍ଡକୁ ବାଁ ହାତରେ ଟାଣିଧରି ଡାହାଣ ହାତରେ ଆଙ୍ଗୁଠି ଦ୍ଵାରା ସେ ସୂତାକୁ ବଜାଇଲେ ଟଙ୍ଗ୍ ଟଙ୍ଗ୍ ବା ଧୁଡ ଧୁଡ ଶବ୍ଦ ହୁଏ । । କେଳାମାନେ ଗୀତ ବୋଲି ଗୀତର ତାଳ ଅନୁସାରେ ଏହି ଯନ୍ତ୍ର ବଜାନ୍ତି । ଗଞ୍ଜାମରେ ଘୁଡ଼ୁକିର ପ୍ରସ୍ତୁତି ଟିକିଏ ଭିନ୍ନ । ଗଞ୍ଜାମର କଳାପ୍ରାଣ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଲୋକବାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କଲାବେଳେ ସତର୍କ ଦୃଷ୍ଟି ଦେଇଥାନ୍ତି, ଯାହାଦ୍ଵାରା ଲୋକବାଦ୍ୟ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ଓ ବାକ୍ୟରୁ ଜାତ ଶବ୍ଦ ସୁମଧୁର ହୋଇଥାଏ । କେଉଁ କାଠରେ ତିଆରି ହେଲେ କି ପ୍ରକାର ସୃଷ୍ଟି ହେବ ଏଥପାଇଁ ମଧ୍ୟ ସେମାନେ ସଚେତନ ଥାଆନ୍ତି । ପ୍ରକାଶଥାଉକି, ଦାସକାଠିଆ ପାଇଁ ଶିଶୁଆ କାଠ ବ୍ୟବହାର ହେଲାବେଳେ ଢୁମ୍ପାବାଦ୍ୟ ପାଇଁ ମୋହି କଣ୍ଟା ବାଉଁଶ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । କେଉଁ କାଠକୁ ପାଣି ଭିତରେ କିଛିଦିନ କସେଇବାକୁ ହୁଏତ କେଉଁ କାଠର ମଞ୍ଜରୁ ସିଧାସଳଖ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ । ଘୁଡ଼ୁକି ପାଇଁ କିଆ, ପଣସ, ଗମ୍ଭାରୀ, ବାବୁଲ, ବକୁଲ, ନିମ ଗଛର ମଞ୍ଜ ଅଂଶକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଘୁଡୁକିପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ କାଠକୁ ପାଣି ତଳ ପଙ୍କ ଭିତରେ ୨୦/୨୫ ଦିନ ପୋତି ଦିଆଯାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା କାଠକୁ ଆଉ କେବେ ପୋକ ଧରେ ନାହିଁ । ଟାଣ ହୁଏ । ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ହୁଏ । ଏହି କାଠଗଣ୍ଠିକୁ ପାଣିରୁ ବାହାର କରି ସେଥୁରୁ ଘୁଡୁକି ପାଇଁ ଅଡ଼ା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ । ଏହି ଅଡ଼ା ମାପଯନ୍ତ୍ର କାଠଅଡ଼ା ପରି । କିନ୍ତୁ ଏହାର ଦୁଇ ପାଖ ଖୋଲାଥାଏ । ଏହାର ଲମ୍ବା ୧ ଫୁଟ ୧୦ ଇଞ୍ଚ । ଏହାର ଖୋଲା ମୁହଁର ଗୋଟିଏ ପଟର ବ୍ୟାସ ୫ ଇଞ୍ଚ । ଏହି ପଟରେ ଚମଡ଼ା ସଂଲଗ୍ନ କରାଯାଏ । ଅନ୍ୟପଟର ବ୍ୟାସ ୪.୫ ଇଞ୍ଚ । ଏହାର ମୁହଁ ଖୋଲା ରହେ । ବାଦକର ରୁଚି ଅନୁସାରେ ଏହି ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଏବଂ ବ୍ୟାସରେ ସାମାନ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇପାରେ ।
ଘୁଡ଼ୁକିରେ ବ୍ୟବହୃତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଚମଡ଼ା ଅପେକ୍ଷା ଗୋଧି ଚମଡ଼ାକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଏ, କାରଣ ହେଲା ଏହି ଚମଡ଼ାରୁ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ଶବ୍ଦ ଶ୍ରୁତିମଧୁର । ଆଜିକାଲି ଛେଳି ଚମଡ଼ା ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଛି । କିଆକାଠ ଅଡ଼ା ପାଇଁ ଗୋଧି ଚମଡ଼ା ଏବଂ ପଣସ, ଗମ୍ଭାରୀ ଆଦି କାଠ ପାଇଁ ଛେଳି ଚମଡ଼ା ବ୍ୟବହାର କଲେ ମଧୁର ସ୍ଵର ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଅଡ଼ାର ଅଧିକ ବ୍ୟାସଥିବା ଖୋଲା ମୁହଁରେ ଚମଡ଼ା ଢାଙ୍କୁଣି କରାଯାଏ । ଏଥିପାଇଁ ଆପୁଚି ଦ୍ୱାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅଠା ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । ଚମଡ଼ାର ଠିକ୍ କେନ୍ଦ୍ର ବିନ୍ଦୁରେ ତନ୍ତ ସୂତା ଗଲାପରି ଏକ କଣା କରାଯରାଏ । ତନ୍ତସୂତାର ଗୋଟିଏ ପାର୍ଶ୍ଵକୁ ଏକ ଇଞ୍ଚିଆ ଏକ ଛୋଟ କାଠିରେ ତନ୍ତସୂତାକୁ ବାନ୍ଧି ଛିଦ୍ର ଦେଇ ତନ୍ତସୂତାର ଅପରମୁହଁକୁ ଗଳେଇ ଦିଆଯାଏ । ଏହି ତନ୍ତସୂତାର ଲମ୍ବା ଘୁଡ଼ିକି ବାଦ୍ୟର ହାତ ଲମ୍ବା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ସୂତାର ଏହି ମୁଣ୍ଡକୁ କୁନ୍ଦ କରାଯାଇଥିବା ୭ ଇଞ୍ଚ ଲମ୍ବାର ଏକ କାଠିର ମଧ୍ଯ ଭାଗର ରନ୍ଧ୍ର ଦେଇ ବାହାରକୁ ନିଆଯାଏ ଏବଂ ଅବଶିଷ୍ଟ ତନ୍ତ୍ର ସୂତାକୁ ଗୁଡ଼େଇ ଦିଆଯାଏ ।

--------------
ଆଜି ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ମହିଳା ଦିବସ ଅବସରରେ ଆମର ସୀମିତ ଅଧ୍ୟୟନ ଆଧାରରେ ତଥା ସ୍ଵଳ୍ପ ଜ୍ଞାନର ପ୍ରତିଫଳନରେ, ବିଶେଷ କରି ଜଣେ ଓଡ଼ିଆ ଭାବେ କେବଳ ନୁହେଁ ,ଜଣେ ବିଶ୍ୱର ନାଗରିକ ଭାବରେ ଆଜିର ଦିବସରେ  ପ୍ରଥମେ ସ୍ମରଣକୁ ଆସନ୍ତି ଚିର ବନ୍ଦନୀୟ ତଥା ଆମଭାଷାର କାଳଜୟୀ ସାରସ୍ଵତ ସାଧକ, ମହାପୁରୁଷ  ପଞ୍ଚସଖାଙ୍କ ଅନ୍ୟତମ ସନ୍ଥକବି ବଳରାମ ଦାସ  ଏବଂ ମହାନ୍ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ , ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଥମ ଓଡିଆ, ବହୁମୁଖି ପ୍ରତିଭାଦୀପ୍ତା ସରଳା ଦାସ , ସେମାନଙ୍କ ଅମୃତ  ଅମ୍ଲାନ ସ୍ମୃତି ପ୍ରତି ଜଣାଉଛୁ କୋଟି  କୋଟି ପ୍ରଣାମ ⇃ .'"ଶ୍ରୀୟା ଚଣ୍ଡାଳୁଣୀ 'ରେ ସେ ଯେଉଁ ସୁବାର୍ତ୍ତା ସମାଜକୁ ଦେଇଛନ୍ତି , ତାହା ହିଁ ବିଶ୍ବରେ ପ୍ରଥମ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ସୁବାର୍ତ୍ତା । ନାରୀ ଙ୍କୁ ବନ୍ଦନୀୟା , ପୁଜ୍ୟନୀୟା , ପରାମର୍ଶ ପ୍ରଦାୟିନୀ ତଥା ସମ୍ମାନାଷ୍ପଦା ବୋଲି  ଉଲେଖ୍ୟ କରିଥିଲେ ⇂ ଆମ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ଅଛି ---'ଯତ୍ର  (jatra) ନାର୍ଯ୍ୟଷୁ ପୁଜୟେତ ,ରାମନ୍ତେ ତତ୍ର ଦେବତା ' ।ପରବର୍ତ୍ତୀ  ସମୟରେ ରାଜା ରାମ ମୋହନ ରାୟ ,ସ୍ୱାମୀ ଦୟାନନ୍ଦ ସରସ୍ବତୀ,ଈଶ୍ୱର ଚନ୍ଦ୍ର ବିଦ୍ୟାସାଗର ( Bidyasagar )ଙ୍କ ଭୂମିକାକୁ ସ୍ମରଣ କରି ସେମାନଙ୍କ ଅମ୍ଲାନ ସ୍ମୃତି ପ୍ରତି ମଧ୍ୟ  ଜଣାଉଛି କୋଟି ପ୍ରଣାମ ।ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟ ରେ ୧୧୪ ବର୍ଷ ତଳେ ଆମେରିକାର ନ୍ୟୁୟର୍କରେ ଓ ଠିକ୍ ୧୦୮ ବର୍ଷ ତଳେ ରୁଷିଆରେ ୧୯୧୭ରେ ଓ ୧୯୭୫,ମାର୍ଚ୍ଚ ୮ରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଶ୍ରମଜୀବୀ ମହିଳା ଦିବସ ପାଳିତ ହେବା ଓ ୧୯୯୬ରେ ଏହା  ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ମହିଳା ଦିବସ ଭାବେ ପ୍ରତି ବର୍ଷ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ବିଷୟର ଶୀର୍ଷକରେ ପାଳିତ ହୋଇଆସୁଛି । ସେହିପରି  ଆଜି ଯେଉଁ ମହିୟସୀ ମହିଳାମାନଙ୍କ କୀର୍ତ୍ତି ଓ କୃତି ସ୍ବତଃ ସ୍ମୃତିରେ ପ୍ରଥମେ ଉଜ୍ଜୀବିତ ହୁଏ , ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ  ମହାନ୍ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ, ବିପ୍ଲବିଣୀ, ସ୍ପର୍ଦ୍ଧିତ ବହ୍ନିଶିଖା, ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଆଗ୍ନେୟ ବହୁମୁଖି ପ୍ରତିଭାଦୀପ୍ତା, ଦେଶର ପ୍ରଥମ ବିଧାୟିକା  ଚିର ବନ୍ଦନୀୟା ସରଳା ଦେବୀ  ଅନ୍ୟତମ ।‌ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ମହିୟସୀ ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ । ଆସନ୍ତା  ନବବର୍ଷ ମହୋତ୍ସବ ଅବସରରେ ତାଙ୍କର ଅମୃତ ଅମ୍ଲାନ ସ୍ମୃତି ଚାରଣ ସମୟରେ ଚଳନ୍ତି ସମୟର  ଜଣେ ପରମ ସମ୍ମାନନୀୟା ମହିୟସୀ ଙ୍କୁ  " ସରଳା ଦେବୀ ସ୍ମୃତି ସମ୍ମାନ ରେ ସମ୍ମାନିତ କରାଯିବାର ଘୋଷଣା କରୁଛୁ ।  ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ  ଐତିହାସିକ ଵୀରାଙ୍ଗନା ପୂଜ୍ୟା ସରଳା ଦେବୀ  ୧୯୦୪ ମସିହାରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ବାପାଙ୍କ ନାମ ଶ୍ରୀ ବାସୁଦେବ କାନୁନଗୋ ଓ ମାଙ୍କ ନାମ ପଦ୍ମାବତୀ ଦେବୀ । ତାଙ୍କ ଘର ହେଉଛି ଜଗତସିଂହପୁର ଜିଲ୍ଲାର ବାଲିକୁଦା ଥାନା ଅନ୍ତର୍ଗତ ନରିଲୋ ଗ୍ରାମରେ । ସେହି ସମୟରେ ତାଙ୍କ ମା ଅନେକ ଗୁଡ଼ିଏ ସନ୍ତାନ ହରାଇଥିଲେ । ତେଣୁ ସରଳା ଦେବୀ ଗର୍ଭରେ ଥିବା ବେଳେ ତାଙ୍କ ମା ପୁରୁଖା ଲୋକମାନଙ୍କର ଉପଦେଶ ମାନି ପର ଘରେ ଆସି ରହିଲେ। ସେଇଟା ଥିଲା ତାଙ୍କ ସାନ ଯାଆଙ୍କର ବାପ ଘର । ସ୍ଥାନ ବଦଳାଇଲେ କାଳେ ଗର୍ଭସ୍ଥ ଶିଶୁଟି ବଞ୍ଚିଯିବ , ସେତିକି ତାଙ୍କର ଆଶା ଥିଲା। ସେଇଟି ଥିଲା କଟକ ସହରର ରାଜକିଶୋର ଦାସଙ୍କ ଘର । ଏହି୧୯୦୪ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ମାସ ୧୯ ତାରିଖରେ ଝିଅଟିଏ ଭୂମିଷ୍ଠ ହେଲା । ସେଇ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ପଦ୍ମାବତୀ ଦେଇ ସାନଯାଆ ହେମନ୍ତ କୁମାରୀଙ୍କ ହାତକୁ ଟେକିଦେଇଥିଲେ। ଫଳରେ ସେହି ଦିନ ଠାରୁ ସରଳା ହେଲେ ହେମନ୍ତ କୁମାରୀ ଓ ବାଳମୁକୁନ୍ଦ କାନୁନଗୋଙ୍କ ଝିଅ ।ଜନ୍ମ ହେବା ପରେ ସେ ନିଜର ବାଲ୍ୟ ଜୀବନ ସେ ହେମନ୍ତ କୁମାରୀ ଓ ବାଳମୁକୁନ୍ଦଙ୍କ ତତ୍ୱାବଧାନରେ କାଟିଥିଲେ। ସେତେବେଳେ ସେ ଥିଲେ ଗଡଜାତ ମାନଙ୍କର ସୁପରିଣ୍ଟେଣ୍ଡେଣ୍ଟ ସ୍ୱନାମଧାନ୍ୟ ନନ୍ଦକିଶୋର ଦାସଙ୍କ ନାତୁଣୀ । ସେ ସମୟରେ ସେ ମାଟ୍ରିକ ପରୀକ୍ଷାରେ ଭଲ ନମ୍ବର ରଖି ପାସ୍ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କ ସମୟରେ ଓଡ଼ିଶା , ବଙ୍ଗଳା ଓ ବିହାର ଗୋଟିଏ ପ୍ରଦେଶ ଥିଲା। ପିତା ବାଳମୁକୁନ୍ଦ ଡେପୁଟି ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ ଚାକିରୀ କରିଥିବାରୁ ଏହି ତିନୋଟି ଯାକ ପ୍ରଦେଶ ତାଙ୍କର କର୍ମସ୍ଥଳ ଥିଲା।ଫଳରେ ମାତା ହେମନ୍ତ କୁମାରୀ ଏହି ତିନୋଟି ପ୍ରଦେଶରେ ରହିବାର ସୁଯୋଗ ପାଇଥିଲେ ଓ ତାଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ଉନ୍ନତ ହୋଇପାରିଥିଲା । ସେଥିପାଇଁ ସେ ସରଳାଙ୍କୁ ମାର୍ଜିତ ଓ ଶିକ୍ଷିତ କରିବା ପାଇଁ ସବୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଥିଲେ । ଘରର ମୁରବୀମାନେ ତାଙ୍କର ହାଇସ୍କୁଲ ପଢା ବନ୍ଦ କରିଦେଇଥିଲେ । ମାତ୍ର ହେମନ୍ତ କୁମାରୀ ଜଣେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ୍ ଶିକ୍ଷୟିତ୍ରୀ ନିଯୁକ୍ତ କରି ତାଙ୍କର ଇଂରାଜୀ ଓ ବଙ୍ଗଳା ପଢ଼ିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଦେଲେ । ତୀକ୍ଷ୍ଣ ସ୍ମୃତିଶକ୍ତିର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଥିବାରୁ "ଧ କହିଲେ କାମୁଡି ପକାଇବା" ନୀତିରେ ସ୍ୱଚେଷ୍ଟାରେ ପାଠରେ ବହୁତ୍ ଆଗକୁ ମାଡିଚାଲିଲେ । ସରଳା ପିଲାବେଳୁ ସମାଜରେ ପ୍ରଚଳିତ କୁପ୍ରଥା ବିରୁଦ୍ଧରେ ସଂଗ୍ରାମ କରିଥିଲେ ।ସରଳା ଦେବୀ ପିଲାଟି ବେଳୁଶାନ୍ତ,ସରଳ,ଦୃଢମନା ଓ ସ୍ପଷ୍ଟବାଦିନୀ ଥିଲେ । ନିଜର ସାମାଜିକ ଚଳଣି, ଶିକ୍ଷା ଓ ସଂସ୍କାର ସହ କୌଣସି ପ୍ରକାର ଅବହେଳା କରୁନଥିଲେ । ଆଗରୁ ଚଳି ଆସୁଥିବା ପାରମ୍ପରିକ ଜୀବନ ଶୈଳୀ ଅପେକ୍ଷା ସେ ନିଜ ସହଜତାକୁ ନେଇ ଚଳିବା ବେଶି ପସନ୍ଦ କରୁଥିଲେ । ସେ ସମୟର ରୀତି ନୀତି ତାଙ୍କୁ ଭଲ ଲାଗୁନଥିଲା । ନାରୀ ମାନଙ୍କର ଅସହାୟ ଅବସ୍ଥାକୁ ସେ ଖୁବ୍ କମ୍ ବୟସରୁ ବୁଝିପାରିଥିଲେ । ପୁରୁଷ ମାନେ ସବୁ ପ୍ରକାର ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ଭୋଗ କରୁଥିବା ବେଳେ,ନାରୀ ମାନଙ୍କୁ କରାଯାଉଥିବା ଉପେକ୍ଷା ଓ ଅବହେଳା ତାଙ୍କୁ ଖୁବ୍ ବାଧୁଥିଲା । ସେସବୁର ପ୍ରତିକାର ପାଇଁ ସେ ପିଲାବେଳୁ ଚିନ୍ତିତ ଥିଲେ । ସେ ସମୟରେ ସେ ଦିଅଁ ଦେବତା,ପୂଜାପାଠ, ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ର ଓ ଉପବାସ ଆଦିରେ ବିଶ୍ୱାସ କରୁଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଥରେ କେଉଁ ଏକ ପୁରାଣରେ "ନାରୀ ନର୍କର ଦ୍ୱାର" ବୋଲି ଲେଖାଥିବା ଜାଣିବା ପରେ ସେହି ସମୟରୁ ସେ ଏହାକୁ ଘୃଣା କରୁଥିଲେ । ଘରୋଇ ଶିକ୍ଷକଙ୍କଦ୍ୱାରା ସେ ଷଷ୍ଠ ଶ୍ରେଣୀ ଯାଏଁ ପାଠ ପଢିଥିଲେ । ତଥାପି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଭାଷା ଜାଣିବା ପାଇଁ ତାଙ୍କର ପ୍ରବଳ ଇଚ୍ଛା ଥିଲା । ବଙ୍ଗଳା ସାହିତ୍ୟକୁ ସେ ବହୁତ୍ ଭଲ ପାଉଥିଲେ ।ଖୁବ୍ କମ୍ ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ସେ ବହୁତ୍ ବହି ଓ ପତ୍ର ପତ୍ରିକା ପଢି ଶେଷ କରିଥିଲେ । ନାରୀ କବି କୁନ୍ତଳା କୁମାରୀ ସାବତଙ୍କ ଲିଖିତ ଉପନ୍ୟାସ, କବିତା ଓ ବତ୍କୃତା ତାଙ୍କୁ ବେଶି ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିଲା । ସେବେଠାରୁ ସେ ନାରୀ ମାନଙ୍କ ଭିତରେ ଥିବା ଅଜ୍ଞାନତା ଓ କୁସଂସ୍କାର ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ମନେ ମନେ ସଂକଳ୍ପ ନେଇଥିଲେ । ସମାଜରୁ କୁସଂସ୍କାର ଦୂର ନକଲେ ଦେଶର ଉନ୍ନତି ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ,ସେ ଏହା ବୁଝିପାରିଥିଲେ । ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥଙ୍କ ଅମୀୟ ବାଣୀ "ନ ଜାଗିଲେ ସବୁ ଭାରତ ଲଳନା, ଏ ଭାରତ ଆମର ଜାଗେନା" ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଚରମ ବାଣୀ ହୋଇସାରିଥିଲା ।ବୟସ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲାରୁ, ଜଗତସିଂହପୁର ଅନ୍ତର୍ଗତ ଚାଟରା ଗ୍ରାମର  ସଂଗ୍ରାମୀ ଯୁବକ ଭାଗୀରଥି ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ସହିତ ସରଳା ଦେବୀଙ୍କର ବିବାହ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥିଲା । ଅଭିଜାତ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିବା ସରଳା , ଜମିଦାର ପରିବାରକୁ ବୋହୁ ହୋଇ ଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ମନରେ ଗର୍ବ ନଥିଲା । ସ୍ୱାମୀ ଭାଗିରଥି ମହାପାତ୍ର ଜଣେ ସ୍ୱାଧୀନଚେତା ବ୍ୟକ୍ତି ଥିଲେ । ମଣିକାଞ୍ଚନ ପରି ଏ ଦୁହିଁଙ୍କର ସଂଯୋଗ ଘଟିଥିଲା । ସେ ସମୟରେ ସେ ପତ୍ନୀ ସରଳାଙ୍କ ପାଇଁ ବାଧକ ନହୋଇ ସାଧକ ହୋଇଥିଲେ । ଏକ ପକ୍ଷରେ ନିଜର ଦୃଢ଼ ଆତ୍ମବିଶ୍ୱାସ ଓ ସ୍ୱାମୀଙ୍କର ମହାନତା ପୂର୍ଣ୍ଣ ସହଯୋଗ ତାଙ୍କୁ ନୂତନ ପ୍ରେରଣା ଯୋଗାଇଥିଲା । ସେ ଇଚ୍ଛା କରିଥିଲେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପରି ସାଂସାରିକ ଭୋଗ ବିଳାସରେ ନିଜ ଜୀବନ କଟାଇପାରିଥାନ୍ତେ , କିନ୍ତୁ ପରଦା ପ୍ରଥା ମାନି ଘର ଭିତରେ ନିଜକୁ ଆବଦ୍ଧ ରଖିବାରେ ତାଙ୍କ ମନ ମାନି ନଥିଲା । ପ୍ରତିଦିନ ଘର କାମ ସାଙ୍ଗକୁ ଖବରକାଗଜ ପଢ଼ିବା ତାଙ୍କର ନିୟମିତ ଅଭ୍ୟାସ ଥିଲା । ସେ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷିତା ହୋଇନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରତି ତାଙ୍କର ଆଗ୍ରହ ତାଙ୍କୁ ଦେଶର ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ଅବସ୍ଥା ସମ୍ପର୍କରେ ସଚେତନ କରିଦେଇଥିଲା । ନିଷ୍ଠୁର ଇଂରେଜ ଶାସନରୁ ନିଜ ମାତୃଭୂମିକୁ ସ୍ୱାଧୀନ କରିବା ପାଇଁ ସେ ନିଜ ଜୀବନକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିବାଲାଗି ସଂକଳ୍ପବଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲେ । ମାତ୍ର ୧୫ ବର୍ଷ ବୟସରେ ସେ କୁଳବଧୂର ପରଦା ଆଡେଇ ଦେଇ ପଦାକୁ ବାହାରି ଆସିଥିଲେ । ଜଳିଆନାୱାଲାବାଗ୍ ହତ୍ୟାକାଣ୍ଡ ପ୍ରତିବାଦରେ ଏକ ବିରାଟ ଶୋଭାଯାତ୍ରା ବାହାରିଥିଲା । ସେଥିରେ ସେ ଯୋଗଦେଇଥିଲେ । ଏତେ ବଡ଼ ଶୋଭାଯାତ୍ରା ସହର ପରିକ୍ରମା କଲାବେଳେ ସେଥିରେ ଏକମାତ୍ର ମହିଳାଙ୍କୁ ଦେଖି ରକ୍ଷଣଶୀଳ ଲୋକଙ୍କର ଆଖି ଖୋସି ହୋଇଯାଇଥିଲା । ଏଥିରେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ସ୍ୱାମୀ ଓ ପରିବାର ତାଙ୍କୁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମର୍ଥନ ଦେଇଥିଲେ ।୧୯୨୦ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ପହିଲାରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଭାରତରେ ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ ହେଲା । ସରକାରୀ କୋର୍ଟ କଚେରୀ ବର୍ଜନ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଥିଲା । ଭାଗିରଥି ମହାପାତ୍ର ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଯୋଗ ଦେବା ହେତୁ ଓକିଲାତି ଛାଡି ଦେଲେ । ସରଳା ଦେବୀଙ୍କ ଉପରେ ଏହାର ପ୍ରଭାବ ପଡ଼ିଲା ।୧୯୨୧ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରେ ଗାନ୍ଧୀ କଟକ ଆସିଲେ । କଟକ ବାଲୁବଜାର ପାଖରେ ସେ ଗୋଟିଏ ମହିଳା ସଭାରେ ନାରୀ ମାନଙ୍କୁ ସୂତା କାଟି ଖଦି ପିନ୍ଧିବାକୁ, ପରଦା ଛାଡିବାକୁ, ଛୁଆଁ ଅଛୁଆଁ ନମାନିବାକୁ ଉଦ୍ୱୋଧନ ଦେଲେ। ସେହି ସଭାରେ ସରଳା ଦେବୀ ମଧ୍ୟ ଉପସ୍ଥିତ ଥିଲେ।ସେହିଠାରୁ ସେ ପରଦା ପ୍ରଥାକୁ ବର୍ଜନ କଲେ ଓ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ନୀତିକୁ ମଧ୍ୟ ଅନୁସରଣ କଲେ । ତା ପରେ ସେ କଂଗ୍ରେସର ସଭ୍ୟା ହେଲେ । ସେତେବେଳେ ସଭ୍ୟପଦ ପାଇଁ ନିୟମ ଥିଲା ଯେ, କଂଗ୍ରେସକୁ ଚାରିଅଣା ପଇସା ଦେଇ ରସିଦ୍ ଖାତାରେ ଦସ୍ତଖତ କରିବାକୁ ପଡିବ । ଏହି ଦସ୍ତଖତ ବା ଟିପ ଚିହ୍ନ କଂଗ୍ରେସର ସଭ୍ୟ ଭାବରେ ଦେଶର ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ସମର୍ଥନ କରୁଥିବାର ପ୍ରମାଣ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଉଥିଲା । କାରଣ କଂଗ୍ରେସ ରସିଦ୍ ବହିରେ ଲେଖା ଥିଲା - "ମୁଁ ଶାନ୍ତି ପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ନ୍ୟାୟ ସଂଗତ ଉପାୟରେ ଭାରତର ସ୍ୱାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତିରେ ବିଶ୍ୱାସ କରେ । " ଓଡ଼ିଶାରେ ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ଠିକ୍ ଭାବରେ ପରିଚାଳନା କରିବା ପାଇଁ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ ଚାହୁଁଥିଲେ । ସେଥିପାଇଁ ସେ ଗାନ୍ଧୀଜୀଙ୍କୁ ଓଡ଼ିଶା ଆସିବାକୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ସେହି ନିମନ୍ତ୍ରଣ ରକ୍ଷା କରି ଗାନ୍ଧିଜୀ ୧୯୨୧ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୩ ତାରିଖରେ ଓଡ଼ିଶା ଆସିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ସହିତ ପତ୍ନୀ କସ୍ତୁରବା ମଧ୍ୟ ଆସିଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କ ଆଗମନ ହେତୁ କଟକ କାଠଯୋଡ଼ି ନଦୀ ପଠାରେ ଏକ ବିଶାଳ ସାଧାରଣ ସଭାର ଆୟୋଜନ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ସଭାରେ ଓଡ଼ିଶାର ମହିଳା ମାନେ ବହୁ ସଂଖ୍ୟାରେ ଯୋଗ ଦିଅନ୍ତୁ ବୋଲି ଗାନ୍ଧିଜୀ ଚାହୁଁଥିଲେ । ହେଲେ ସେତେବେଳେ ଏଭଳି ହେବା ସମ୍ଭବ ନଥିଲା । ସରଳା ଦେବୀ କଟକ ସହରର ଗଳିକନ୍ଦି ବୁଲି ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ସଭାରେ ଯୋଗ ଦେବାପାଇଁ ବୁଝାଇଥିଲେ । ତାଙ୍କର ନିଷ୍ଠା ଓ ଉଦ୍ୟମ ସଫଳ ହୋଇଥିଲା ଓ ସେହି ସଭାରେ ବହୁ ସଂଖ୍ୟାରେ ମହିଳା ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ଏହି ସଭାରେ ଗାନ୍ଧିଜୀ ହିନ୍ଦୀରେ ଯେଉଁ ଭାଷଣ ଦେଇଥିଲେ , ସରଳା ଦେବୀ ତାକୁ ଓଡ଼ିଆରେ ଅନୁବାଦ କରି ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ବୁଝାଉଥିଲେ । ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଆହ୍ୱାନରେ ବହୁ ମହିଳା ନିଜର ଅଳଙ୍କାର ମାନ ଅଳଙ୍କାର ମାନ ଖୋଲି ସ୍ୱରାଜ ପାଣ୍ଠିକୁ ଦାନ କରିଥିଲେ । ପାଖରେ ଥିବା ସବୁ ଟଙ୍କା ପଇସା ମଧ୍ୟ ଦେଇଦେଇଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କ ସହ ସରଳାଦେବୀ ମଧ୍ୟ ନିଜର ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ଅଳଙ୍କାର ଦାନ କରିବା ସହ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଆଉ ଅଳଙ୍କାର ପିନ୍ଧିବେ ନାହିଁ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ । ସେହିଦିନଠାରୁ ସେ ସ୍ୱରାଜର ବାର୍ତ୍ତା ଲୋକଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚାଇବେ ବୋଲି ପଣ କରିଥିଲେ ।୧୯୩୬ରେ ଓଡ଼ିଶା ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଦେଶ ଭାବେ ଘୋଷଣା ହେବାପରେ ପ୍ରାଦେଶିକ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନର ଚଳଣିରେ ଓଡ଼ିଶାରେ କଂଗ୍ରେସ ପକ୍ଷରୁ ବିଧାନ ସଭା ନିର୍ବାଚନ ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥୀ ଠିଆ କରାଯାଇଥିଲା ।ଏବଂ ସେସମୟରେ ସରଳା ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭା ନିର୍ବାଚନରେ ଭାଗ ନେଇ ବିଧାନ ସଭାକୁ ନିର୍ବାଚିତ ହେଇଥିଲେ । ସେ ଥିଲେ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାରେ ପ୍ରଥମ ମହିଳା ବିଧାୟିକା । ବିଧାନ ସଭାରେ ବାଲ୍ୟ ବିବାହ ଆଇନ୍ର ସଂଶୋଧନ ଓ ପୋଇଲି ପ୍ରଥାକୁ ଉଠାଇ ଦେବା ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଆଇନ୍ ପ୍ରଣୟନ କରିବାକୁ ବିଲ୍ ଆଗତ କରିଥିଲେ । ସେ ସମାଜରେ ପ୍ରଚଳିତ କୁପ୍ରଥା ବିରୋଧରେ ବିଧାନ ସଭାରେ ମଧ୍ୟ ସ୍ୱର ଉଠାଇଥିଲେ । ବିଧାୟିକା ହେବା ଫଳରେ ଆଇନ୍ ବଳରେ ଏହି ପ୍ରଥାରକୁ ଉଠାଇ ଦେବା ପାଇଁ ସେ ଦୃଢ଼ ପରିକର ହୋଇଥିଲେ । ତାଙ୍କ ଉଦ୍ୟମ ଫଳରେ ଏହି ବିଲ୍ ବିଧାନ ସଭାରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିଲା । ସେ ବିଧାନ ସଭାରେ ଗୋଟିଏ ଦିନ ବାଚସ୍ପତି ଦାୟିତ୍ୱ ତୁଲାଇଥିଲେ ।ବ୍ରିଟିଶ୍ ଆମଳରେ ବିଧାନ ସଭାରେ ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ ହେଉଥିବା ବେଳେ , ସରଳା ବାଚସ୍ପତି ଆସନରେ ବସି ସେଦିନର ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ନିର୍ଧାରଣ କରିବାର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥିଲେ ।ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୁ ସରକାରୀ ଭାଷା ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିବାର ପ୍ରୟାସରେ ସେ ଥିଲେ ପ୍ରଥମ ଓ ଅଗ୍ରଗଣ୍ୟ ମହିଳା । ୧୯୪୨-୧୯୫୨ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦୀର୍ଘ ଦଶବର୍ଷ ଧରି ସେ ଓଡ଼ିଶାର ସର୍ବପ୍ରାଚୀନ ସାହିତ୍ୟ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟ ସମାଜର ସମ୍ପାଦକ ଓ ଉପସଭାପତି ଭାବେ ଦାୟିତ୍ୱ ନିର୍ବାହ କରିଥିଲେ । ସେ ସମବାୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ମହିଳା ନିର୍ଦେଶକ ଥିଲେ । ଓଡ଼ିଆର ଏବଂ ଓଡ଼ିଶାର ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ଉନ୍ନତି କରିବା ତାଙ୍କର ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା ।ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ପ୍ରଭାବ ସରଳା ଦେବୀ , ରମା ଦେବୀ , ଶୈଳବାଳା ଦାସ , ରେବା ରାୟ ଓ କୁନ୍ତଳା କୁମାରୀ ଆଦି ପ୍ରମୁଖ ନାରୀନେତ୍ରୀଙ୍କ ଉପରେ ପଡ଼ିଥିଲା ।ସେମାନେ ନାରୀମାନଙ୍କର ସାମୂହିକ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଥିଲେ । ଲେଖା,ଶିକ୍ଷା ଓ ସଭାସମିତିଦ୍ୱାରା ନାରୀମାନଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ସମସ୍ୟା ସମ୍ପର୍କରେ ସେମାନେ ଆଲୋକପାତ କରୁଥିଲେ ।ଓଡ଼ିଶାର ନାରୀମାନଙ୍କୁ ଏକାଠି କରିବାପାଇଁ ସରଳା ଦେବୀ "ଉତ୍କଳ ମହିଳା ସମ୍ମିଳନୀ" ନାମକ ସଂଗଠନ ଗଠନ କରିଥିଲେ । ଏହା ତାଙ୍କର ନାରୀଜାତିକୁ ଉନ୍ନତ କରିବାର ଆପ୍ରାଣ ଉଦ୍ୟମର ଏକ ଝଲକ ଥିଲା ।ସେହି ଅଧିବେଶନରେ ହିଁ ଉତ୍କଳ ମହିଳା ସମ୍ମିଳନୀ ," ନିଖିଳ ଭାରତୀୟ ମହିଳା ସଂଘ"ର ଶାଖା ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବ ବୋଲି ସ୍ଥିର ହୋଇଥିଲା ।ଏହାର ସଫଳତା ତାଙ୍କୁ ଅଧିକ ଗଠନମୂଳକ କାମ କରିବା ପାଇଁ ବିଶେଷ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥିଲା ।ସେ ଓଡ଼ିଶାର ନାରୀ ଓ ସେମାନଙ୍କ ସମସ୍ୟା ବିଷୟରେ ବିଭିନ୍ନ ପତ୍ର-ପତ୍ରିକାରେ ପ୍ରବନ୍ଧମାନ ଲେଖି ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ଯେହେତୁ ଏସବୁ ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟଗୁଡିକରେ ମଧ୍ୟ ଆଲୋଚନା ହେଉଥିଲା, ତେଣୁ ତାଙ୍କର ଜାଗରଣର ବାର୍ତ୍ତା ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ପହଞ୍ଚି ପାରିଥିଲା । ୧୯୨୪ ମସିହାର କଟକ ନାରୀ ସମ୍ମିଳନୀରେ ଯୋଗଦେବା ପରେ ସେ କଟକ ସ୍ୱରାଜ୍ୟ ଆଶ୍ରମର ମହିଳା ସଭା ଓ ସଂଗଠନ କାମରେ ଲାଗିପଡିଥିଲେ ।ସେ ବୁଝିପାରିଥିଲେ ଯେ ନାରୀର ଉନ୍ନତିରେ ହିଁ ଦେଶର ଉନ୍ନତି ନିହିତ । କିନ୍ତୁ ଏହି ସମୟରେ ଭାରତର ରାଜନୈତିକ ଆନ୍ଦୋଳନ ଭିନ୍ନ ମୋଡ ନେଲା । ୧୯୩୦ ମସିହାରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ଲବଣ ଆଇନ୍ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ କରିବା ପାଇଁ ଡାକାର ଦେଲେ ।
ସରଳା ଦେବୀ ସେତେବେଳେ ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାରେ "ଉଦ୍ଯୋଗ ମନ୍ଦିର" ନାମକ ସଂସ୍ଥା ସ୍ଥାପନ କରି ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ବୁଲି ସତ୍ୟାଗ୍ରହୀ ସଂଗ୍ରହ କରିବାରେ ଲାଗିପଡିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପ୍ରଚେଷ୍ଟାରେ ଶ୍ରୀମତୀ ହେମଲତା ଦେବୀ, ଶୋଭାବତୀ ପଣ୍ଡା ପ୍ରମୁଖ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ବହୁ ପୁରୁଷ ସତ୍ୟାଗ୍ରହୀ ମଧ୍ୟ ଏଥିରେ ରହି ଦଳବଦ୍ଧ ହୋଇ ଲୁଣ ମାରି ଲବଣ ଆଇନ୍ ଭଙ୍ଗ କରିଥିଲେ ଓ ଗିରଫ ହୋଇ ଦଣ୍ଡ ଭୋଗୁଥିଲେ । ଯେତେବେଳେ ସରଳା ଦେବୀ ନିଜେ ଲବଣ ଆଇନ୍ ଭାଙ୍ଗିବାର ଘୋଷଣା କଲେ, ସେତେବେଳେ ସରକାରଙ୍କ ଚେତନା ପଶିଲା । ଦିନେ ସେ "ମାନ୍ଦ୍ରାଜ୍ ମେଲ୍"ରେ ଯାଉଥିଲେ । ହଠାତ୍ ଏହା ଗୋଟିଏ ନିର୍ଜନ ସ୍ଥାନରେ ଠିଆ ହୋଇଗଲା । କିନ୍ତୁ ଏହି ରେଳଟି ବଡ ବଡ଼ ଷ୍ଟେସନ୍ ଛଡା ଆଉ କୋଉଠି ଅଟକେନାହିଁ।ସେଦିନ ଗାଡି କାହିଁକି ଅଟକିଲା ବୋଲି ଯାତ୍ରୀମାନେ କାରଣ ଖୋଜିବାବେଳକୁ ଦଳେ ପୋଲିସ୍ ଜଣେ ଯୁବତୀଙ୍କୁ ରେଳରୁ ଓହ୍ଲାଇ , ପୋଲିସ୍ ଗାଡ଼ିରେ ବସାଇ ନେଇଗଲେ ।ସେମାନେ ଜାଣିପାରିଲେ ଯେ ସେ ଯୁବତୀ ଜଣକ ସରଳା ଦେବୀ । ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାରଙ୍କ ଭୟ ଥିଲା କାଳେ ତାଙ୍କୁ ସର୍ବସାଧାରଣରେ ଗିରଫ କଲେ, ସାଧାରଣ ଜନତା ଉତ୍ତେଜିତ ହୋଇଯିବେ ତେଣୁ ସେ ରେଳରେ ଯାତ୍ରା କରୁଥିବା ସମୟରେ ନିଛାଟିଆ ଜାଗାରେ ରେଳ ଅଟକାଇ ତାଙ୍କୁ ଗିରଫ କରିନେଇଥିଲେ ,ପରେ ତାଙ୍କୁ ସୁଦୂର ଭେଲୋର୍ ଜେଲ୍ ପଠାଯାଇଥିଲା । ସେ ଥିଲେ କାରାବରଣ କରିଥିବା ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ନାରୀ ।୬ ମାସ ପରେ ସେହି ବର୍ଷ ଡିସେମ୍ବର ୮ ତାରିଖ ଦିନ ତାଙ୍କୁ ସେଠାରୁ ଖଲାସ କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୩୦ ମସିହା ଲବଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ,ନିଶା ନିବାରଣ ଓ ବିଦେଶୀ ପଦାର୍ଥ ବର୍ଜନ ଆନ୍ଦୋଳନ ଖୁବ୍ ପ୍ରବଳ ହେଲା । ଶେଷରେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାର ଉପାୟହୀନ ହୋଇ ୧୯୩୧ ମସିହାରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶାରେ ସରଳା ଦେବୀ ଏହିସବୁ ଆନ୍ଦୋଳନର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ ।ଦେଶର ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ ବେଳେ ଗଡଜାତ ରାଜା ଓ ଜମିଦାରମାନେ ଇରେଜମାନଙ୍କର ଦୃଢ଼ ସମର୍ଥକ ଥିଲେ । ଜମିଦାରମାନେ ଚାଷୀମାନଙ୍କ ଉପରେ ଶୋଷଣ ଓ ଅତ୍ୟାଚାର ଚଳାଉଥିଲେ । ଚାଷୀମାନଙ୍କୁ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ସାମିଲ କରିବା ପାଇଁ,ସେମାନଙ୍କ ଦୁଃଖ ସୁଖରେ ଭାଗୀଦାର ହେବା ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ମାନଙ୍କର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ହୋଇଉଠିଥିଲା । ସେଥିପାଇଁ କଂଗ୍ରେସ ଦଳ ଭିତରେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ଗୋଷ୍ଠୀ ଲୋକେ "ଉତ୍କଳ କଂଗ୍ରେସ ସାମ୍ୟବାଦୀ ସଂଘ" ନାମରେ ଏକ ନୂଆ ସଂଗଠନ ଗଢିଥିଲେ । ନବକୃଷ୍ଣ ଚୌଧୁରୀ, ସୁରେନ୍ଦ୍ର ନାଥ ଦ୍ୱିବେଦୀ, ଭଗବତୀ ଚରଣ ପାଣିଗ୍ରାହୀ ଓ ମାଳତୀ ଚୌଧୁରୀ ପ୍ରମୁଖ ଥିଲେ ଏହି ସଂଘର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା । ଏମାନେ ସମସ୍ତେ କାର୍ଲମାର୍କସ୍ଙ୍କ ସାମ୍ୟବାଦୀ ଚିନ୍ତାଧାରାଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲେ । ଦେଶର ରାଜନୈତିକ ସ୍ୱାଧୀନତା ସହିତ ଲୋକଙ୍କ ଆର୍ଥିକ ସ୍ୱାଧୀନତା କିପରି ଆସିପାରିବ, ସେଥିପାଇଁ ସେମାନେ ଲାଗିପଡିଥିଲେ । ଜମିଦାର ଓ ସାହୁକାରମାନଙ୍କ ଶୋଷଣରୁ ଚାଷୀମାନଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ସେମାନେ ଚାଷୀମାନଙ୍କୁ ଏକାଠି କରୁଥିଲେ । ସରଳା ଦେବୀ କଂଗ୍ରେସ ସାମ୍ୟବାଦୀ କର୍ମୀ ମାନଙ୍କ ସହ ମିଶି ଚାଷୀମାନଙ୍କୁ ସଂଗଠିତ କରୁଥିଲେ । ୧୯୩୭ ମସିହା ମେ ମାସରେ ଡେଲାଙ୍ଗଠାରେ ଏକ ଚାଷୀସଭା ହୋଇଥିଲା । ଏହି ସଭାରେ ସେ ତତ୍କାଳୀନ ଜମିଦାରଙ୍କ ଅତ୍ୟାଚାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଲଢେଇ କରିବାକୁ ଲୋକଙ୍କୁ ଆହ୍ୱାନ କରିଥିଲେ । ବିଧାନ ସଭା ମଧ୍ୟରେ ବନ୍ୟା କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ଚାଷୀମାନଙ୍କଠାରୁ ଖଜଣା ଆଦାୟ ବନ୍ଦ କରିବାକୁ ସେ ସରକାରଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲେ । ଲୋକେ ଯେପରି ବନ୍ୟା ଦାଉରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବେ ସେଥିପାଇଁ ସ୍ଥାୟୀ ପ୍ରତିକାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ସରକାରଙ୍କ ପାଖରେ ଦାବି କରିଥିଲେ । ମୋଗଲବନ୍ଦୀର ଜମିଦାରଙ୍କ ଭଳି ଗଡଜାତର ରାଜାମାନେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କୁ ବେଠି ଖଟାଇ ନାନା ପ୍ରକାର ଟିକସ ଆଦାୟ କରି ହନ୍ତସନ୍ତ କରୁଥିଲେ । ସରଳା ଦେବୀ ବିଧାନ ସଭା ଭିତରେ ଓ ବାହାରେ ଏହି ଗଡଜାତ ରାଜମାନଙ୍କର ଶୋଷଣ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସ୍ୱର ଉତ୍ତୋଳନ କରିଥିଲେ ।ସରଳା ଦେବ କମ ବୟସରୁ ସାହିତ୍ୟ ଚର୍ଚ୍ଚା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ସେ ଯୁଗରେ "ପରିଚାରିକା" ନାମକ ଗୋଟିଏ ମାସିକ ପତ୍ରିକା କିଛି ବର୍ଷ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । ଶ୍ରୀମତୀ ବସନ୍ତ କୁମାରୀ ଦେବୀ ଏହି ପତ୍ରିକାର ସମ୍ପାଦିକା ଥିଲେ । ସରୋଜିନୀ ଦେବୀ , କୋକିଳ ଦେବୀ , ପ୍ରମିଳା ସୁନ୍ଦରୀ ଦେଇ , ରମା ସୁନ୍ଦରୀ ଦେଇ, କାଞ୍ଚନ ମଣି ଦେଇ ପ୍ରମୁଖ ବହୁ ମହିଳାଙ୍କ ରଚନା ସେହି ପତ୍ରିକାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । ପକ୍ଷ ୧୩୨୫ରୁ ୧୩୨୭ ମଧ୍ୟରେ ଛପା ହୋଇଥିବା "ପରିଚାରିକା"ରେ ସରଳା ଦେବୀଙ୍କର ମଧ୍ୟ ବହୁ ରଚନା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ସେଗୁଡିକ ଭିତରୁ "ଧୌର୍ଯ୍ୟଶାଳୀ ସାମ୍ରାଜ୍ଞି - ଶୈବ୍ୟା" , "କଳ୍ପିତ ମୃତ୍ୟୁ" ଓ "ପ୍ରତୀକ୍ଷା" ଅନ୍ୟତମ । ୧୫ ବର୍ଷ ବୟସରୁ ତାଙ୍କର ଏଭଳି ରଚନାରୁ ତାଙ୍କର ସାହିତ୍ୟିକ ପ୍ରତିଭାର ପରିଚୟ ମିଳିଥିଲା ।ତାଙ୍କ ଭିତରେ ସର୍ଜନଶୀଳ ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରତିଭା ପୂରି ରହିଥିଲା । ଅଳକା ଆଶ୍ରମରୁ ପ୍ରକାଶିତ ହାତଲେଖା "ଅଳକା" ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି "ସରକାର","ନବ ଭାରତ" ଇତ୍ୟାଦି ଓଡ଼ିଶାର ବିଶିଷ୍ଟ ପତ୍ର ପତ୍ରିକାରେ ତାଙ୍କର ଲେଖାମାନ ପ୍ରକାଶ ପାଉଥିଲା । ଲୋକଙ୍କୁ ସଚେତନ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ଉପଲବ୍ଧି କରି ଲୋକ ଶିକ୍ଷା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଗାଁ ଲୋକଙ୍କ କଥା, ନାରୀର ଆଇନଗତ ଅଧିକାର ଆଦି ବିଷୟରେ ଛୋଟଛୋଟ ପୁସ୍ତକ ରଚନା କରି ତାହାର ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର କରିଥିଲେ । "ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ଗ୍ରନ୍ଥମାଳା" ନାମକ ସଂସ୍ଥା ସ୍ଥାପନ କରି ସେ ତା'ର ସମ୍ପାଦିକା ହୋଇଥିଲେ । ନାରୀର ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥା ବିଷୟରେ ତାଙ୍କର ଗବେଷଣା, ଭାଷଣ ଓ ରଚନା ସେତେବେଳେ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଆଲୋଡନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ସେ "ସବିତା" ନାମକ ଗୋଟିଏ ପତ୍ରିକାର ସମ୍ପାଦନା ସହ ସେଥିରେ ନିଜର ମତାମତ ମଧ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିଲେ । ୧୯୩୫ ମସିହାରେ "ଭାରତୀୟ ମହିଳା ପ୍ରସଙ୍ଗ" ନାମରେ। ତାଙ୍କର ଏକ ପ୍ରବନ୍ଧ ପୁସ୍ତକ ଓ ନାରୀ ଜଗତ ନାମକ ଏକ ପ୍ରବନ୍ଧ ଗ୍ରନ୍ଥ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ସାହିତ୍ୟ ମନ୍ଦିର ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲା ।ଏଥିରେ ବିଭିନ୍ନ ଦେଶରେ ଦେଖା ଦେଇଥିବା ନାରୀ ଜାଗରଣ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଥିଲା ।୧୯୫୮ ମସିହାରେ ବିଶ୍ୱ ବିପ୍ଲବୀଣି ନାମକ ତାଙ୍କର ଏକ ପୁସ୍ତକକଟକ ପବ୍ଲିସିଂ ହାଉସ୍ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲା ।ଏଥିରେ ବିଶ୍ୱ ତଥା ଭାରତ ର୍ ବିପ୍ଲବିଣୀ ନାରୀମାନଙ୍କର ଜୀବନ କାହାଣୀ ସଂକ୍ଷେପରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହାବ୍ୟତୀତ "ରାୟ ରାମନନ୍ଦ" ,"ସରଳା ମହାଭାରତରେ ନାରୀ ଚରିତ୍ର" , ବାସନ୍ତୀ ପ୍ରଭୃତି ଗ୍ରନ୍ଥ ଓ ଉପନ୍ୟାସରେ ବିଶେଷଭାବେ ଅବଦାନ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ସାରସ୍ଵତ ସୃଷ୍ଟି ମଧ୍ୟରେ "ଉତ୍କଳର ନାରୀ ସମସ୍ୟା, ୧୯୩୪,ନାରୀର ଦାବି, ୧୯୩୪
ଭାରତୀୟ ମହିଳା ପ୍ରସଙ୍ଗ, ୧୯୩୫,ରବିନ୍ଦ୍ର ପୂଜା,
ବୀର ରମଣୀ, ୧୯୪୯,ବିଶ୍ୱ ବିପ୍ଳବିଣୀ, ୧୯୩୦
ବାସନ୍ତୀ,ରାୟ ରାମାନନ୍ଦ,ଗାଁ କଥା ଓଡ଼ିଆ ବାଣୀ ଭଣ୍ଡାରକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିଛି ।ସରଳା ଦେବୀ ପ୍ରାୟ ୯ ବର୍ଷ କାଳ ବିଧାନ ସଭାରେ ରହି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ଆଇନ୍ ପାସ୍ କରିବାରେ ସହାୟତା କରିଥିଲେ । କିଛିଦିନ ସେ ବିଧାନ ସଭାରେ କଂଗ୍ରେସ ଦଳର ମୁଖ୍ୟ ସଚେତକ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ । ନେତାଜୀ ସୁବାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷ ଓ ପଣ୍ଡିତ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କଦ୍ୱାରା ଗଠିତ ନ୍ୟାସନାଲ ପ୍ଲାନିଙ୍ଗ କମିଟିର ସଦସ୍ୟା ରହି ଓଡ଼ିଶାର ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ଅନେକ ଗୁଡ଼ିଏ ପ୍ରସ୍ତାବ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥିଲେ । ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ବେଳେ ୧୯୪୧ ମସିହାରେ କଂଗ୍ରେସ ତରଫରୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଓଡ଼ିଶାରୁ ଗାନ୍ଧିଜୀ , ସରଳା ଦେବୀଙ୍କୁ ତାହାର ପ୍ରଥମ ସତ୍ୟାଗ୍ରହୀ ରୂପେ ବାଛିଥିଲେ । ସେ ଯୁଦ୍ଧ ବିରୋଧୀ ଧ୍ୱନି ଦେଇ ୬ ମାସ କାଳ କାରାବରଣ କରିଥିଲେ । ୧୯୫୫ ମସିହା ସୀମା ଆନ୍ଦୋଳନ ଓ ୧୯୫୮ ମସିହା ଛାତ୍ର ଆନ୍ଦୋଳନରେ ସେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ୧୯୮୬ ମସିହା ଆକ୍ଟୋବର ୪ ତାରିଖ ଦିନ ୮୨ ବର୍ଷ ବୟସରେ ସରଳା ଦେବୀଙ୍କର ପରଲୋକ ହୋଇଥିଲା । ଓଡ଼ିଶାର ନାରୀ ଆନ୍ଦୋଳନର କର୍ଣ୍ଣଧାର , ବିଶିଷ୍ଟ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ , ବରେଣ୍ୟ ଲେଖିକା ସରଳା ଦେବୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସରେ ବିରାଟ ଦୁର୍ବିପାକ ସଦୃଶ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିଛି ଓ  ରହିଥିବ ।

--------
ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସ,୫ତାରିଖ ,ଭାରତ ଇତିହାସର ଏକ ସ୍ମରଣୀୟ ତଥା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଦିବସ । ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ ୧୯୩୦ ମସିହାରେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାର ଭାରତର ଶାସନ ସଂସ୍କାର ସମ୍ୱନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କରିବା ପାଇଁ ତାଙ୍କ ମନୋନୀତ ପ୍ରତିନିଧିମାନଙ୍କୁ ନେଇ ପ୍ରଥମ ଗୋଲ୍‌ଟେବୁଲ୍ ବୈଠକ ଡକାଇଥିଲେ ମାତ୍ର , ଏହି ବୈଠକକୁ କଂଗ୍ରେସ ବର୍ଜନ କରିବା ପାଇଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା । ବୈଠକ ଶେଷରେ ଭାରତର ଭବିଷ୍ୟତ ଶାସନ ଖସଡ଼ା ସମ୍ପର୍କରେ ଯେଉଁ ଘୋଷଣା କଲେ ତାକୁ ବିଚାରକୁ ନେବା ପାଇଁ ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀ ଓ କଂଗ୍ରେସ୍ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କମିଟିର ସଭ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଜେଲ୍‌ରୁ ଖଲାସ କରି ଦିଆଯାଇଥିଲା । ୧୯୩୧ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୫ ତାରିଖରେ  ଗାନ୍ଧି -ଇରଉଇନ୍ ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା । ସନ୍ଧିର ସର୍ତ୍ତ ଅନୁସାରେ ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ରାଜନୈତିକ ବନ୍ଦୀମାନେ ଖଲାସ ହେଲେ । ସେତେବେଳେ ବିହାରର ହଜାରୀବାଗ ଜେଲ୍‌ରେ ଆବଦ୍ଧ ଥିବା ଓଡ଼ିଶାର ରାଜବନ୍ଦୀମାନେ ଖଲାସ ହୋଇଥିଲେ । ପୂଜ୍ୟ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଚୌଧୁରୀ ଓ ଅନ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀମାନେ ଫେରିଲା ବାଟରେ ରେଳ ଷ୍ଟେସନମାନଙ୍କରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଲୋକେ  ଯେଭଳି ବିପୁଳ ପ୍ରଶଂସନୀୟ ଓ ଐତିହାସିକ ସମ୍ୱର୍ଦ୍ଧନା ଜଣାଇଥିଲେ, ତାହା ଅବର୍ଣ୍ଣନୀୟ । ସେମାନେ ପ୍ରଥମେ ବାଲେଶ୍ୱରଠାରେ ଓହ୍ଲାଇ ଶ୍ରୀଜଙ୍ଗ ଗ୍ରାମକୁ ଯାଇଥିଲେ ଓ ସେଠାରେ ଶ୍ରୀଜଙ୍ଗ ଅଧିବାସୀଙ୍କ ଉପରେ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ପୋଲିସର ଅତ୍ୟାଚାର କାହାଣୀ ଶୁଣି ଅଭିଭୂତ ହୋଇ ଯାଇଥିଲେ । ତା’ପରେ ସେମାନେ କଟକରେ ପହଞ୍ଚାଇବା ପରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଅଦ୍ଭୂତପୂର୍ବ ସମ୍ୱର୍ଦ୍ଧନା ଜ୍ଞାପନ କରାଯାଇଥିଲା । ସେତେବେଳକୁ କଂଗ୍ରେସର କେନ୍ଦ୍ର କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ କଟକରେ ସ୍ୱରାଜ ଆଶ୍ରମରେ ଇଂରେଜ ସରକାର ତାଲା ପକାଇ ବନ୍ଦ କରି ଦେଇଥିଲେ ଓ ସବୁ କାଗଜପତ୍ର ନେଇ ଯାଇଥିଲେ । ତେଣୁ କଂଗ୍ରେସ ସଂଗ୍ରାମୀମାନେ ଆସି କଟକ ଜୈନମନ୍ଦିରରେ ଅସ୍ଥାୟୀ ଭାବରେ ରହି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ ।କଟକ ଠାରେ କାଠଯୋଡ଼ି ନଦୀ ବାଲିଠାରେ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ହରିହର ଦାସଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ସାଧାରଣ ସଭାରେ ଶ୍ରୀମତୀ ରମାଦେବୀ ବାନରସେନାଙ୍କ ନିଷ୍ଠାପର ଆନ୍ଦୋଳନ ଓ ସେମାନଙ୍କ ଉପରେ ଅତ୍ୟାଚାର କାହାଣୀ ବର୍ଣ୍ଣନା କଲାବେଳେ ସେଠାରେ ଉପସ୍ଥିତ ଜନତାଙ୍କ ଭିତରେ ଗଭୀର ଆଲୋଡ଼ନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା  ବୋଲି ମହାନ୍ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ବଳରାମ ମହାନ୍ତିଙ୍କ ଠାରୁ ଶୁଣିଥିଲୁ ଓ ତଥ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତ ଆଲେଖ୍ୟ ପାଠ କରିଥିଲୁ ।୧୯୩୧ ,କରାଚି କଂଗ୍ରେସ ଅଧିବେଶନ ପରେ ଗଠିତ କଂଗ୍ରେସ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କମିଟିର ଅତିରିକ୍ତ ସଭ୍ୟ ଭାବରେ ପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ଓଡ଼ିଶାରୁ  ତ୍ୟାଗ ବୀର ପୂଜ୍ୟ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଚୌଧୁରୀ ମନୋନୀତ ହୋଇଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶାବାସୀଙ୍କ ପାଇଁ ଏହା  ସେତେବେଳେ ଥିଲା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆନନ୍ଦର ବିଷୟ , ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୌରବର ସୁବାର୍ତ୍ତା ।

-------
ମହାନ୍ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ତଥା ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶର ଦ୍ଵିତୀୟ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ, ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶର ପ୍ରାକ୍ତନ ରାଜ୍ୟପାଳ, ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରାକ୍ତନ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ, ଲୋକସେବକ ମଣ୍ଡଳର ପ୍ରାକ୍ତନ ସଭାପତି ବରେଣ୍ୟ ବିଶ୍ଵନାଥ ଦାଶ ( ୦୮-୦୩-୧୮୮୯ -୦୨-୦୬-୧୯୮୪)ଙ୍କ ପବିତ୍ର ଜୟନ୍ତୀ ଅବସରରେ ତାଙ୍କର ଅମ୍ଲାନ ଅମୃତ ସ୍ମୃତି ପ୍ରତି କୋଟି କୋଟି ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛି ।ମହାନ୍ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ, ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ ଗଠନର ସମର୍ପିତ କାଣ୍ଡାରୀ,ଓଡିଶାର ଦ୍ବିତୀୟ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ବିଶ୍ବନାଥ ଦାଶ, ୧୮୮୯ ମସିହା, ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସ ୮ ତାରିଖରେ ପୋଲସରା ନିକଟସ୍ଥ ବେଲଗାଁରେ ବରେଣ୍ୟ ମଧୁସୂଦନ ଦାଶଙ୍କ ପୁତ୍ର ଭାବେ ଏକ ଜମିଦାର ପରିବାରରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଛାତ୍ର ଜୀବନରେ ଜମିଦାରମାନଙ୍କ ଅତ୍ୟାଚାର ବିରୁଦ୍ଧରେ କୃଷକ ମାନଙ୍କୁ ସଙ୍ଗଠିତ କରି ଏକ ଗଣ ଆନ୍ଦୋଳନ ଗଢିତୋଳି ନିଜର ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ । କଟକ ରେଭେନ୍ସା କଲିଜିଏଟ ସ୍କୁଲରେ ପଢୁଥିବା ସମୟରେ ଅଗଷ୍ଟ ୧୧ ତାରିଖ ,୧୯୧୧ ମସିହାରେ ଖୁଦିରାମ ଫାଶୀ ଦିବସ ପାଳନର ନେତୃତ୍ବ ନେଇଥିଲେ ।୧୯୦୮ ମସିହା, ଅଗଷ୍ଟ ୧୧ରେ ଖୁଦିରାମଙ୍କୁ ଫାଶୀ ଦିଆଯାଇଥିଲା । ଏହି ସମୟରେ ପୋଲିସ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲେ । ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ମାନେ ଛତ୍ରଭଙ୍ଗ ଦେଲେ, ହେଲେ ସେ ଦେଖିଲେ ଜଣେ ତାଙ୍କ ତଳ ଶ୍ରେଣୀରେ ପଢ଼ୁଥିବା ଛାତ୍ର ତାଙ୍କ ପଛରେ ଛିଡ଼ା ହୋଇଛି ।‌ସେ ତାଙ୍କୁ କହିଲେ ତୁ ପଳା, ମାତ୍ର ପିଲାଟି କହିଥିଲେ, ଆପଣ ଆମ ନେତା, ଆପଣଙ୍କୁ ଛାଡି ମୁଁ ଯିବି ନାହିଁ । ଦୁଇ ଜଣଙ୍କୁ ପୋଲିସ ଧରି ବାଡେଇଲେ ଓ ଏଥିପାଇଁ ପ୍ରଧାନ ଶିକ୍ଷକ ଵେଣୀମାଧବ ଦାସଙ୍କୁ ଦାୟୀ କରି ବଙ୍ଗ ପ୍ରଦେଶାନ୍ତର୍ଗତ ନଦିଆ ଜିଲ୍ଲା ର କୃଷ୍ଣନଗର ସ୍କୁଲକୁ ବଦଳି କରାଇଦିଆଗଲା । ସେ ପିଲା ଥିଲେ ସୁଭାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷ ,ଯିଏ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ହେଲେ ବିଶ୍ବଵୀର ନେତାଜୀ, ଯିଏ ବିଶ୍ଵରେ ଏକ ମାତ୍ର ବ୍ୟକ୍ତି, ଯାହାଙ୍କ ଜନ୍ମ୍ ତାରିଖ, ମସିହା ଜଣା, ମାତ୍ର ମୃତ୍ୟୁ କେବେ , ଏଯାବତ୍ କେହି କହିପାରୁନାହାନ୍ତି, ଏହା ବୋଧେ ଅମୃତ ମହୋତ୍ସବ ପାଳନ ଅବଧି୍ରେ ବିଧାତା ର ଚରମ ରସିକତା ନା ସ୍ଵାଧୀନୋତ୍ତର ଭାରତର ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିଫଳତା ? ୧୯୫୦ ମସିହା ରୁ ଯେତେ ଯେତେ କମିଶନ ବସିଛି,ସେତେ ସେତେ ତଥ୍ୟ,ତାରିଖ ମିଳିଛି । ସେହି ଆନ୍ଦୋଳନ ବେଳେ ପ୍ରଧାନ ଶିକ୍ଷକ ଵେଣୀମାଧବଙ୍କ ବଦଳି ପରେ ବିଶ୍ବନାଥଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ହେଲା ଛାତ୍ର ଆନ୍ଦୋଳନ । ପୋଲିସ ଛାତ୍ରାବାସରେ ପ୍ରବେଶ କରି ସମସ୍ତ ଙ୍କୁ ତଡ଼ି ଦେଲା ଏବଂ ବିଶ୍ବନାଥଙ୍କ ଵାକ୍ସ ଅଣ୍ଡାଳି ଯେଉଁ ବହିଟି ପାଇଲେ, ତାହା ଥିଲା " ଗୀତା" । ବ୍ରିଟିଶ ପୋଲିସ ତାହା ଜାଣି ନପାରି କହିଲା ଏହି ବହି କେଉଁ ସନ୍ତ୍ରାସବାଦୀ ସଙ୍ଗଠନର ? ଏହାକୁ ପଢ଼ି ତୁ ଆନ୍ଦୋଳନ କରୁଛୁ ? ବିଶ୍ଵନାଥ କହିଲେ ଏହା ଆମର ଧର୍ମଗ୍ରନ୍ଥ " ଗୀତା", ଏହାକୁ ଛୁଇଁଲେ ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ନିଆଁ ଜଳିବ । ବିଶ୍ଵନାଥଙ୍କୁ ସମର୍ଥନ କରି ସୁଭାଷ କହିଲେ, କେବଳ ନିଆଁ ଜଳିବ ନାହିଁ, ତୁମ ଇଂରେଜ ଶାସନର ପତନ ହେବ, ଜଣେ କେହି ବଞ୍ଚିକରି ଲଣ୍ଡନ ଫେରିବ ନାହିଁ ।‌ ଡରିଗଲେ ପୋଲିସ ବାହିନୀ ଏବଂ କୈାଣସି ଖାନତଲାସ ନକରି ଫେରିଗଲେ । ଏହି ବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀରେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ରେଭେନ୍ସା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପଢୁଥିବା ସମୟରେ ଭାରତ ଗୌରବ ମଧୁସୂଦନ ଏବଂ ବିଶ୍ବ ମଣି ପଣ୍ଡିତ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ସହିତ ପରିଚୟ ହୋଇ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଭାଷୀ ଏକତ୍ରିତ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଝାସ ଦେଇଥିଲେ । ସେଠାରୁ କଲିକତା ଯାଇ ଆଇନ ପଢୁଥିବା ସମୟରେ କଲିକତା ଛାତ୍ର ଆନ୍ଦୋଳନରେ ନେତୃତ୍ବ ନେଇଥିଲେ । ସେଠାରୁ ଫେରି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଭାଷୀ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଏକତ୍ରିତ କରିବା ଆନ୍ଦୋଳନର ନେତୃତ୍ଵ ନେଲେ । ୧୯୨୧ ମସିହାରେ ସେ ମାନ୍ଦ୍ରାଜ ବିଧାନସଭାକୁ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ୧୯୩୦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିଧାୟକ ରହିଥିଲେ । ସେହି ସମୟରେ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ,କୃଷକ ଆନ୍ଦୋଳନ, ଲବଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ନେତୃତ୍ବ ନେଇଥିଲେ । ୧୯୩୬ , ମାର୍ଚ୍ଚ ୩ ତାରିଖରେ ( ଅପ୍ରେଲ ୧ ନୁହେଁ)ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ ଗଠନ ପରେ ହୋଇଥିବା ନିର୍ବାଚନରେ ବିଜୟୀ ହୋଇ ସଂଖ୍ୟା ଗରିଷ୍ଠ କଙ୍ଗ୍ରେସ ଦଳର ନେତା ଭାବେ ( ମହତାବଙ୍କ ଚକ୍ରାନ୍ତ ଫଳରେ ପଣ୍ଡିତ ନୀଳକଣ୍ଠ ନ ହୋଇପାରିବାରୁ) ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇ ୧୯୩୭ରେ ପ୍ରଥମ ସରକାରର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବେ ଶପଥଗ୍ରହଣ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ସାମ୍ବିଧାନିକ କାରଣରୁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ନେତୃତ୍ବର ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ସରକାର ଗଠନ କରିବାକୁ ମନାକଲେ, ଫଳରେ ସଂଖ୍ୟା ନ୍ୟୁନ ପାରଳା ମହାରାଜା କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଗଜପତିଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ସରକାର ଗଠିତ ହେଇଥିଲା ଏବଂ ତିନି ମାସ ପରେ ୧୯୩୭, ଜୁଲାଇ ୧ ତାରିଖରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବେ ଶପଥଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସେହି ପରାଧୀନ ସମୟରେ, ସୀମିତ ସମ୍ବଳରେ ବହୁ ଜନମଙ୍ଗଳ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ୧୯୬୨ ରୁ ୧୯୬୭ ମସିହା , ଦୀର୍ଘ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ସେ ଦେଶର ବୃହତମ ରାଜ୍ୟ ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶର ରାଜ୍ୟପାଳ ହୋଇଥିଲେ । ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ଓ ରାଧାନାଥ ରଥଙ୍କ ଅନୁରୋଧରେ ୧୯୭୧ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବେ ପୁନଃ ଶପଥ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ଘଟଣାକ୍ରମେ ୧୯୭୨, ଜୁନ ୧୩ ତାରିଖରେ ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ । ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶ ରାଜଭବନରେ ବିଶାଳ ଶିବ ମନ୍ଦିର କୁହେ ଅନେକ ଇତିହାସ, ଯାହା ଅନାଲୋଚିତ । ତାଙ୍କର କୀର୍ତ୍ତି ଓ କୃତି ଲେଖିଵସିଲେ ବିରାଟ ଗ୍ରନ୍ଥ ହେବ । ଏହି ମହାପୁରୁଷଙ୍କ ପବିତ୍ର ଜୟନ୍ତୀ ଅବସରରେ ତାଙ୍କର ଅମ୍ଲାନ ଅମୃତ ସ୍ମତି ପ୍ରତି କୋଟି କୋଟି ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛୁ ।

-----------
ବିଗତ ଚାରି ଦଶନ୍ଧି ଧରି ଆମେ ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ଆଧାରରେ ଦୃଢ଼ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିଆସୁଅଛୁ ଯେ  ଓଡ଼ିଆମାନେ ହିଁ ବିଶ୍ଵର ପ୍ରଥମ ନୌ- ବାଣିଜ୍ୟ ସଂସ୍କୃତିର ଜାତି । ଏହି ଆଧାରରେ ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ବର ପ୍ରଥମ ଉପନିବେଶବାଦ ସଂସ୍କୃତିର ଓଁକାର ଧ୍ଵନି ପ୍ରଦାୟକ ।  ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ ପରେ ମଧ୍ୟ ଏବେବି ଆମେ ଦେଖି ଆସିଛୁ ଓଡ଼ିଆ ଛାପ ବିଶ୍ଵର ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ଦୃଶ୍ୟମାନ । ଅଶି ଦଶକର ଶେଷାର୍ଦ୍ଧରେ ଯେତେବେଳେ ଶ୍ରୀଲଙ୍କାରେ ସଂଘର୍ଷ ଘଟିଥିଲା , ସେତେବେଳେ ଆମେ କହିଥିଲୁ ଏହା ଶ୍ରୀଲଙ୍କା ମାଟିରେ ଓଡ଼ିଆ - ତାମିଲ ଵଂଶୋଦ୍ଭବ ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଲଢେ଼ଇ ।  ଗତବର୍ଷ ଆମେ  ଦୃଢ଼ ଭାବରେ କହିଥିଲୁ ଯେ  ରୁଷିଆ ସେନା ଓଡ଼ିଆ ବଂଶୋଦ୍ଭବଙ୍କ ମାଟି ଓଡେଶାକୁ ଦଖଲ କରିବା ପାଇଁ ଆକ୍ରମଣ ଜାରି ରଖିଛନ୍ତି । ସେଠାରେ ଥିବା ଅନେକ ମନ୍ଦିର, ଯାତ୍ରା ମଞ୍ଚ ବା ଥିଏଟର ପ୍ରେକ୍ଷାଳୟ , ଓଡେଶା ଅପେରା ପ୍ରେକ୍ଷାଳୟ ଉପରେ ବୋମାମାଡ କରି ଧ୍ଵଂସ ବିଧ୍ବସ୍ତ କରିଦେଇଥିଲେ। ବୀର ଓଡ଼ିଆ ପାଇକଙ୍କ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ମାନେ ସେଠାରେ କିଭଳି ଲଢେଇ କରିଆସୁଛନ୍ତି , ତା'ର ଚଳମାନ ଦୃଶ୍ୟ ( ଭିଡିଓ) ଦୃଶ୍ୟ ଶ୍ରାବ୍ୟ ଗଣମାଧ୍ୟମରେ ସଂରକ୍ଷିତ ଏବଂ ତାହାକୁ ଓଡ଼ିଆ ମାଟିରେ ଓଡ଼ିଆମାନେ କିପରି ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସଙ୍କଟାପନ୍ନ ,ରତ୍ନ ଭଣ୍ଡାର ଲୁଟ୍, ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ଵରେ ସୀମା ଦଖଲ, ଲକ୍ଷଲକ୍ଷ କୋଟି ଟଙ୍କାର ଖଣି ଡକାୟତି, ଲୋକତନ୍ତ୍ରର ହତ୍ୟା , ପଡୋଶୀ ମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଖାଉଟି ବଜାର ଦଖଲ ,କୃଷି ପ୍ରଧାନ ରାଜ୍ୟରେ ଜମି ପଡିଆ ଆଦି ବହୁବିଧ ସମସ୍ୟାରେ ପଡ଼ି ଉତ୍କଳ ଜନନୀ ଚିତ୍କାର କରୁଥିବା ସମୟରେ ବୀର ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଧୀର ଦାୟାଦ ମାନଙ୍କ ଭିକାରୀ ସଂସ୍କୃତି ଆହରଣ ପୂର୍ବକ ନିରବତା ସହିତ ତୁଳନା କରନ୍ତୁ । ଆଜି ଓଡେଶାର ସାଧାରଣ ଜନତା କେବଳ ନୁହେଁ , ଯୁବକ, ଯୁବତୀ, ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ହାତରେ ଅସ୍ତ୍ର ଧରି ମାତୃଭୂମିର ସ୍ବାଧୀନତା ପାଇଁ ଲଢେଇ କରୁଛନ୍ତି , ତାହା ମଧ୍ୟ ଦୟାକରି ଦେଖନ୍ତୁ । ଯଦି ଏହି ଦୃଶ୍ୟ ସାମାନ୍ୟ ମୂଳ ମାଟିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରି ପାରିବ , ତେବେ ହିଁ ଓଡ଼ିଆ ଓ ଓଡ଼ିଶାର ଐତିହ୍ୟ  ତଥା ସ୍ବାଭିମାନ, ଅସ୍ମିତା ବୋଧ ଉଜ୍ଜୀବିତ ହୋଇ ବୀର ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଧୀର ଦାୟାଦ ନୁହେଁ , ବୀର ଦାୟାଦଙ୍କ ପରିଚୟ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପିଢି ପାଇପାରିବେ । ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ  କେଉଁ ଅନାଦି ଅନନ୍ତ କାଳରୁ ବିଶ୍ବର ପ୍ରଥମ ନୌବାଣିଜ୍ୟ ପରମ୍ପରାର ଜାତି ଓଡିଆ । ଏହାକୁ ବହୁ ବିଳମ୍ବରେ ସ୍ବୀକାର କଲେ ବିଜାତୀୟ ଐତିହାସିକ ମାନେ । ପ୍ରାଚୀନ ଭୂଗୋଳ-ବିତ୍ ଟୋଲେମି ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିବା କିଛି ବନ୍ଦରର ନାମ ହେଲା ନାନିଗାଇନ (ପୁରୀ), କନ୍ନଗାର (କୋଣାର୍କ), କଟିକର୍ଦାମ (କଟକ) । ଟୋଲେମିଙ୍କ ଲେଖାରେ କିନ୍ତୁ ଅନେକ ମୂଖ୍ୟ ବନ୍ଦର ଯଥା ମାଣିକପାଟଣା, କଳିଙ୍ଗପାଟଣା, ପାଲୁର, ପିଥୁଣ୍ଡ, ଚେଲିତାଳା, ଖଳକଟ୍ଟପାଟଣା ଆଦିର ଉଲ୍ଲେଖ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ, ଅର୍ଥାତ୍ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ନବମ ଓ ଦଶମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଆରବୀୟ ମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଲିଖିତ ବିବରଣୀରେ ଓଡ଼ିଶା, ଗଞ୍ଜାମ, କଳିଙ୍ଗନଗର, କେଳକଣ, ଅଲ୍-ଲାଭା, ନୁବିନ୍ ଆଦି ସ୍ଥାନର ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ପୁଣି ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ପଞ୍ଚଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ବାଲେଶ୍ୱର, ପିପିଲି, ଗଞ୍ଜାମ, ହରିଶପୁର, ଚାନ୍ଦବାଲି ଓ ଧାମରା ମୂଖ୍ୟ ବନ୍ଦର ଭାବେ ଜଣାଶୁଣା ଥିଲେ । ବିଗତ ଦିନରେ ସୁବାର୍ତ୍ତାର ଅଗ୍ରଲେଖରେ ଆମେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲୁ ଯେ ଗୋଳବାଇ ଶାସନରେ ହୋଇଥିବା ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ଖନନରୁ ପ୍ରସ୍ତର ଯୁଗ (ପ୍ରାୟ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୨୩୦୦), ତା’ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟ ବା ତାମ୍ରଯୁଗ ଓ ତା’ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଲୌହଯୁଗ (ପ୍ରାୟ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୯୦୦) ସମୟର ଅନେକ ଅବଶେଷାଂଶ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଛି । ଏଠାରେ ଆବିଷ୍କୃତ ପୁରାତନ ଉପକରଣରୁ ଜଣାପଡେ ଯେ ଏହା ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ବୋଇତ ନିର୍ମାଣ କେନ୍ଦ୍ର ଥିଲା । ମାଛକଣ୍ଟା, ବନିଶୀ କଣ୍ଟା ଓ ମାଛ ଧରିବାରେ ବ୍ୟବହୃତ ଅନ୍ୟ ଉପକରଣର ଅବଶେଷାଂଶ, ସେ ସମୟରେ ମାଛ ମାରିବା ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଜୀବିକା ଥିଲା ବୋଲି ଇଙ୍ଗିତ କରନ୍ତି । ତାମ୍ରଯୁଗୀୟ ସାମଗ୍ରୀମାନଙ୍କ ସହିତ ଭିଏତନାମରୁ ମିଳିଥିବା ତତ୍କାଳୀନ ସାମଗ୍ରୀମାନଙ୍କର ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଥିବାରୁ ଏହି ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଯୋଗାଯୋଗ ଥିଲା ବୋଲି ଅନୁମାନ କରିବା ଭୁଲ ନୁହେଁ ।  ଏଠାରେ ପୁନଃ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ  ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୩୦୦ରୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ୪୦୦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶିଶୁପାଳଗଡ ତୋଷାଳି ନାମରେ ଓ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ପ୍ରଥମ ଶତାବ୍ଦୀର ଅଳ୍ପ ସମୟ ପାଇଁ କଳିଙ୍ଗନଗର ନାମରେ ଅଭିହିତ ହେଉଥିଲା ବୋଲି କେତେକ ଐତିହାସିକ ମତ ପୋଷଣ କରିଛନ୍ତି ସତ୍ୟ ମାତ୍ର ସେମାନେ ଯେଉଁ ମତାମତ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ ଏହା ଏକ ସମୟରେ ଅଶୋକଙ୍କର ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ରାଜଧାନୀ ମଧ୍ୟ ଥିଲା  , ତାହା  କୌଣସି ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ଆଧାରରେ ନୁହେଁ, ଏକ କପୋଳକଳ୍ପିତ କାହାଣୀକୁ ରୂପାନ୍ତରିତ କରାଯାଇଛି । କାରଣ
ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟର ଇତିହାସ ପ୍ରମାଣ ଅଭାବରୁ ଅଧିକ ସ୍ପଷ୍ଟ ନୁହଁ । କେବେ ଉତ୍ତର କଳିଙ୍ଗ ଓ ଦକ୍ଷିଣ କଳିଙ୍ଗ ଭଳି ଦୁଇଟି ରାଜ୍ୟର ଗଠନ ହୋଇଥିଲା ତ କେବେ ଦୁଇଟି ରାଜ୍ୟ ମିଳିତ ହୋଇ କଳିଙ୍ଗ ନାମରେ ଅଭିହିତ ହେଉଥିଲେ । କେବେ କଳିଙ୍ଗ ସ୍ୱାଧୀନ ରାଜ୍ୟଭାବେ ପରିଗଣିତ ହେଉଥିଲା ତ ପୁଣି କେବେ ପଡୋଶୀ ଓଡିଆ ଭାଷା ଭାଷୀ ରାଜ୍ୟଦ୍ୱାରା ଶାସିତ ହେଉଥିଲା ।  ବିଦେଶୀ ଓ ସେମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ଭଗାରି ଜାତିର ଐତିହାସିକ ମାନେ କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତ ନକରି
ଲେଖି ଯାଇଛନ୍ତି ଯେ  ୭୦୦ରୁ ୧୦୦୦ ଯାଏଁ ଓଡ଼ିଶାର ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ପ୍ରାନ୍ତ ଉତ୍କଳ ନାମରେ ଜଣାଯାଉଥିଲା । ଏହି ସମୟରେ ଉତ୍କଳ ଭୌମକର ବଂଶଦ୍ୱାରା ଶାସିତ ହେଉଥିଲା । ଏହି ଶାସକମାନେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ୮୧୦ରୁ ୮୫୦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଙ୍ଗର ପାଳବଂଶୀୟ ଶାସକ ଦେବପାଳଙ୍କ ଅଧୀନରେ ରହିଥିଲେ କିନ୍ତୁ ଉତ୍କଳ ଦେବପାଳଙ୍କ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଶାସକମାନଙ୍କ କବଳରୁ ନିଜର ସ୍ୱାଧୀନତା ହାସଲ କରିଥିଲା ।କିଛି ବର୍ଷ ପାଇଁ (୧୦୧୨-୧୦୪୪) ଉତ୍କଳ ତାମିଲ୍ ଚୋଳ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ରାଜା ରାଜେନ୍ଦ୍ର ଚୋଳଙ୍କ ଅଧୀନକୁ ଆସିଥିଲା । ସ୍ୱାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଅନନ୍ତ ବର୍ମନ୍ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ୧୦୭୮ରୁ ୧୧୯୧ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ଅଞ୍ଚଳକୁ କରାୟତ  କରିଥିଲେ । ସେ ନିଜ ରାଜଧାନୀ କଳିଙ୍ଗ ନଗରରୁ କଟକକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶାର ରାଜନୈତିକ ଓ ସାମରିକ ଶକ୍ତି ସବୁ ସମୟରେ ସ୍ଥିର ନଥିଲା ଏବଂ ୧୫୬୮ ରେ ଓଡ଼ିଶା ପୁଣି ତାର ସ୍ୱାଧୀନତା ହରାଇଲା। ଶେଷ ସ୍ୱାଧୀନ ରାଜା ଥିଲେ ମୁକୁନ୍ଦ ଦେବ। ଏହା ଅର୍ଦ୍ଧ ସତ୍ୟ ।  ୧୦୭୫ ମସିହାରୁ ୧୪୬୫ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତର ଇତିହାସ କ'ଣ ଥିଲା ?  ଦିଗ୍ ବିଜୟୀ ସମ୍ରାଟ କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବଙ୍କୁ ଐତିହାସିକ ମାନେ ସଠିକ୍ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କରିଛନ୍ତି ? ବୋଇତ ନିର୍ମାଣର  ନିୟମାବଳୀ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ଲିଖିତ ଯୁକ୍ତିକଳ୍ପତରୁରେ ବିବରଣୀ ରହିଛି ।  ରାଜା ଭୋଜ ନିଜ ସମୟରେ ସେ ସ୍ଥାନରେ ମିଳୁଥିବା କାଠ ବ୍ୟବହାର କରି ଅନେକ ବୋଇତ ନିର୍ମାଣ କରାଇଥିଲେ ବୋଲି ମାଦଳାପାଞ୍ଜିରେ ଉଲ୍ଲିଖିତ । ଦୁଇ ହଜାର ବର୍ଷ ତଳେ  ଆଜିର ଗୋଳବାଇ ଥିଲା ଚିଲିକା  ଉପକୂଳ ଏବଂ ଏବେ ତ
ଗୋଳବାଇରୁ ମିଳିଛି ବଢ଼େଇମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ବ୍ୟବହୃତ ଉପକରଣର ଅବଶେଷାଂଶ  ଏବଂ  ପ୍ରମାଣିତ ଯେ ଗୋଳବାଇ ଠାରେ ଗୋଟିଏ ନୁହେଁ ,ଅନେକ ପ୍ରକାର ବୋଇତ ନିର୍ମାଣର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାରଖାନା । ଆମର ଜନ୍ମ ଚିଲିକା କୂଳରେ ଏବଂ ପୁରାଣ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଦଧିଭଦ୍ରା , ଆଜିର ମୃତ ପ୍ରାପ୍ତ ତଥା ରାଜଧାନୀର ମଳ ମୂତ୍ର, ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ ଦ୍ବାରା ବିଷାକ୍ତ ଦୟା ନଦୀର ପାଣି ପିଇ ଆମେ ବଢିଛୁ । ଆମ ପିଲାଦିନ ସମୟରେ  ଚିଲିକା ଥିଲା ଆମ ଗାଁର ପଡା ଗ୍ରାମ, ଏବେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ରାଜସ୍ବ ଗ୍ରାମ ନୂଆଗାଁ ପାଖରେ । ଏବେ ସେଠାରୁ ବୋଧେ ଚିଲିକା କୂଳ ୧୫ କିମି । ଅତଏବ  ବର୍ତ୍ତମାନର
ଗୋଳବାଇ ଠାରୁ  ଚିଲିକାର ଦୂରତା ୩୦ କିଲୋମିଟର । ଏଥିରୁ କାରଖାନା ଥିବା ସମୟ ସହଜରେ ହିସାବ କରିହେବ ।  
ମକାରେ ଲଦା ବୋଇତମାନଙ୍କର ଚିତ୍ର ଅଙ୍କିତ ହୋଇଥିବା ପୋଡାମାଟିର ସିଲ୍-ମୋହର ବନଗଡ ଓ ଚନ୍ଦ୍ରକେତୁଗଡରୁ ଉଦ୍ଧାର କରାଯାଇଛି । ଓଡ଼ିଶାରେ ମିଳିଥିବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବୋଇତ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଚିହ୍ନ ହେଲା ବୋଇତ ଚିତ୍ରଯୁକ୍ତ କଳାକୃତି ( ଅର୍ଥାତ୍ ଦୁଇଟି ବୋଇତ ଥିବା ଏହି କଳାକୃତି ପ୍ରଥମେ ବ୍ରହ୍ମେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ନିକଟରୁ ମିଳିଥିଲା ଯାହାକୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଓଡ଼ିଶାର ରାଜ୍ୟ ସଂଗ୍ରହାଳୟରେ ସଂରକ୍ଷଣ କରି ରଖାଯାଇଛି) । ଏହି ବୋଇତଗୁଡିକ ଗୋଟିଏ ମାସ୍ତୁଲ୍-ବିଶିଷ୍ଟ ଓ ଏମାନଙ୍କର ପାଲଗୁଡିକ ବର୍ଗାକାର ।ଗୋଟିଏ ବୋଇତରେ ହାତୀ ବୁହା ହେଉଥିବା ବେଳେ ସେଥିରେ ନାବିକ ଓ ଅନ୍ୟ ଯାତ୍ରୀମାନେ ବସିଥିବା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଛି ।
ଭୌଗୋଳିକ ପ୍ରମାଣ ସୂଚିତ କରେ ଯେ ପ୍ଲେଷ୍ଟୋସିନ୍ ସମୟର ପରବର୍ତ୍ତୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଚିଲିକା ହ୍ରଦ କଳିଙ୍ଗ ସାଗରର ଏକ ଅଂଶ ଥିଲ , ଅର୍ଥାତ୍ ୧୦ ହଜାର ବର୍ଷ ତଳେ ଥିଲା ବୋଲି ଏବେ ପ୍ରମାଣିତ । ଚିଲିକା କୂଳରେ ବନ୍ଦର ଜାଗାମାନଙ୍କରେ ରାଜପଥ ଓ ନଦୀ ଯୋଗେ ମାଲ୍‌ ଆସି ମହଜୁଦ୍‌ ରହୁଥିଲା ବା ସେଠୁ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନକୁ ପଠାଯାଉଥିଲା ରାଜ୍ୟ ଭିତରକୁ। ମାଲ୍‌ ରହିବା ସ୍ଥାନକୁ ମାଲୁଦ ,ଏହି ନାମରେ ଏବେ ପାରିକୁଦରେ ମାଲୁଦ ବୋଲି ଜଣାଶୁଣା ଗାଁ ବିଦ୍ୟମାନ । ଚିଲିକା ବକ୍ଷ ଦେଇ ମୁହାଣକୁ ଗଲାବେଳେ ଚିଲିକା ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ କୁଦ ବା ଦୀପ ପାରି ହେବାକୁ ପଡ଼େ। ଏହା ଦୀପ ସମୂହକୁ ପାରି ହେଉଥିବାରୁ ସେମାନଙ୍କର ନାମ ରଖାଯାଇଛି ପାରିକୁଦ। ରାତିରେ ବୋଇତମାନଙ୍କୁ ଦିଗ୍‌ଦର୍ଶନ ପାଇଁ ସେମାନେ ମୁଣ୍ଡିଆ ଉପରେ ପଥରରେ ଖାଲ କରି ସେଥିରେ ଘିଅ ଢ଼ାଳି ବତୀରେ ଅଗ୍ନି ସଂଯୋଗ କରି ଜାଳି ରଖୁଥିଲେ। ଏହିପରି ଏକ ମୁଣ୍ଡିଆର ନାମ ଦୀପ ମୁଣ୍ଡିଆ ଏବଂ ‘ଖଳା’ର ନାମ ଘିଅଖଳା। ସେହିପରି ବୋଇତ ପାଖକୁ ଯିବା ରାସ୍ତାକୁ ବୋଇତହୁଡ଼ା, ପାହାଡ଼ ତଳ ବନ୍ଦରକୁ ବୋଇତ ପାହାଡ଼। ଏମିତିକି ମାଣିକପାଟଣା ଅତୀତ ନୌବାଣିଜ୍ୟର ମୁକସାକ୍ଷୀ ସ୍ୱରୂପ ଏବେ ନାମ ବହନ କରି ବିଦ୍ୟମାନ। ଭାବକୁଣ୍ଡଳେଶ୍ବର ମନ୍ଦିରର ଇତିହାସ ହେଉ ଅବା ଗୋଟିଏ ଦିନର କିଛି ମୁହୂର୍ତ୍ତ ପାଇଁ ମହୋଦଧି ବା କଳିଙ୍ଗ ସାଗରର ପାଣି ମିଠା ହେବା ଠାରୁ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ପତିତପାବନ ପତାକା ପବନ ବୋହୁ ଥିବା ଦିଗର ବିପରିତ ଦିଗରେ ଉଡ଼ିବା ଆଦି ଅନେକ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରକଟ କରିଆସୁଥିବା ଘଟଣା ସମୂହର ବୈଜ୍ଞାନିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବାରେ କ'ଣ ବିଫଳ ନୁହେଁ ବିଶ୍ବ ବିଜ୍ଞାନ ଜଗତ ? ବର୍ତ୍ତମାନ ଚିଲିକାର ସ୍ଥିତି କ'ଣ ? ବିଗତ ଦିନରେ ସୁବାର୍ତ୍ତାରେ ବିସ୍ତୃତ ଭାବେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଥିଲା । କେବଳ ଜଣେ ମାତ୍ର ବ୍ୟକ୍ତି ମାଟି ମନସ୍କ, ଭାଷା ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରାଣ ଅଧ୍ୟାପକ କାଶୀନାଥ ନାୟକଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କାହା ଉପରେ ଏହି ଆଲେଖ୍ୟ ଆଲୋଚନା ପ୍ରଭାବ ପକାଇ ନଥିବା ସମ୍ପର୍କରେ ଆମେ ଦୃଢ ନିଶ୍ଚିତ ।
ଯେଉଁ ଚିଲିକା କୁ ଦେଖି ବିଶ୍ବ ମଣି ପଣ୍ଡିତ ଗୋପବନ୍ଧୁ କହିଥିଲେ  " ରହ ରହ କ୍ଷଣେ ବାଷ୍ପୀୟଶକଟ , ଦେଖିବି ଚିଲିକା ଚାରୁ ଚିତ୍ରପଟ ." , ଯାହାକୁ ଦେଖି କବିବର ରାଧାନାଥଙ୍କ  କାବ୍ୟିକ ପ୍ରାଣରେ ପ୍ରତିଧ୍ୱନିତ ହୋଇଥିଲା " ଉତ୍କଳ କମଳା ବିଳାସ ଦୀର୍ଘିକା , ମରାଳ ମାଳିନୀ ନୀଳାମ୍ବୁ ଚିଲିକା" ଏବେ "ଗରଳ ଗାଳିନୀ ଗୋଳାମ୍ବୁ ଚିଲିକା" । ଏହା ନିର୍ବିବାଦୀୟ ସତ୍ୟ ଯେ ଅପୂର୍ବ ଜୈବବିଭିନ୍ନତା ଜାତୀୟ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ତରରେ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କୁ ଚିଲିକା ପ୍ରତି ଆକର୍ଷିତ କରିଆସିଥିଲା, ଏବେବି ଆସୁଛି । ଅପରପକ୍ଷରେ ପ୍ରାଣୀଜ ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟର ଆକର୍ଷଣ ବା ମୋହ ଚିଲିକାକୁ ବିକୃତ କରିବାରେ ଲାଗିଛି। ବିଭିନ୍ନ  ନଦୀନାଳରୁ ଆସୁଥିବା ପାଣି ଓ ପଟୁ ଜମା ହେବା ଯୋଗୁଁ ଚିଲିକା ଧୀରେ ଧୀରେ  ନୁହେଁ , ତୀବ୍ର ଗତିରେ ପୋତି ହେବାରେ ଲାଗିଛି  । ସେହିପରି ଲବଣ ମାତ୍ରାରେ କ୍ରମାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ମଧୁରଜଳ ଅନାବନା ଗଛ ଜଳୀୟ ପ୍ରାଣୀ ସଂପଦକୁ ବେଶ ପ୍ରଭାବିତ କରିଆସୁଛି । କେଉଁ ଅନାଦି ଅନନ୍ତ କାଳରୁ ଚିଲିକା ସନ୍ନିକଟ ଅଧିବାସୀଗଣ ଚିଲିକା ଉପରେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ନିର୍ଭରଶୀଳ। ସେମାନେ ଅବିରତ ଚିଲିକା ଗର୍ଭରୁ ମାଛ, ଚିଙ୍ଗୁଡ଼ି ଓ କଙ୍କଡ଼ା ଆଦି ମୂଲ୍ୟବାନ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ଚିରାଚରିତ କୌଶଳ ମାଧ୍ୟମରେ ଧରି ବିକ୍ରୟକରି ପେଟ ପୋଷିଥାନ୍ତି। ଫଳରେ ଏସବୁ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ ସହ ସେମାନଙ୍କ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ବେଶ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହେବାରେ ଲାଗିଛି। ଏପରି ଅତ୍ୟଧିକ ଜୈବ ସଂପଦର ସଂଗ୍ରହ ଜୈବବିଭିନ୍ନତା କ୍ଷୟର ଏକ ମୁଖ୍ୟ କାରଣ । ପର୍ଯ୍ୟଟନ କ୍ଷେତ୍ର ଭାବରେ ସୁନାମ ଅର୍ଜନ କରି ଥିବା ଚିଲିକାକୁ ନିରନ୍ତର ଭାବରେ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କ ଆଗମନ , ଭ୍ରମଣ ଓ ଦର୍ଶନ ଆଦି ଡଲଫିନ ପରି ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରତି ବର୍ତ୍ତମାନ ପ୍ରଶ୍ନବାଚୀ ସୃଷ୍ଟିକରିଛି । ୨୦୧୦ ମସିହାରେ ଡଲଫିନକୁ ଦେଖିବାକୁ ନ ମିଳିବାରୁ ସମସ୍ତଙ୍କ ମନରେ ସନ୍ଦେହ ଦେଖାଦେଇଛି ଏମାନଙ୍କ ସ୍ଥିତି, ଅବସ୍ଥିତି ଓ ପରିସ୍ଥିତି ଉପରେ। ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କ ଯାତ୍ରା ପାଇଁ ଯନ୍ତ୍ରଚାଳିତ ଡଙ୍ଗ।ର ବ୍ୟବହାର, ମତ୍ସ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ତଥା ପକ୍ଷୀ ଓ ଜଳଜୀବମାନଙ୍କ ଚଳପ୍ରଚଳରେ ବେଶ ବାଧା ସୃଷ୍ଟିକରିବା ସ୍ୱାଭାବିକ । ଏହା ଉପରେ ସେପରି କୌଣସି କଟକଣା ବା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏନାହିଁ । ଏବେ ନିକଟର ଆମେ ପୁଅ -ଵୋହୂ ଙ୍କୁ ନେଇ ଯାଇଥିଲୁ , ଯାହା ଦେଖିଲୁ ,ଆମ ହୃଦୟ ବିଦାରିତ ହୋଇଥିଲା । ନିକଟରେ ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ଜଣେ ସମର୍ପିତ ସମାଜସେବୀ ସମ୍ମାନନୀୟ ସତ୍ୟପ୍ରିୟ ଜେନାଙ୍କ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ବାର୍ଷିକୀ ଅବସରରେ ଆୟୋଜିତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ଯୋଗଦେଇ, ତାଙ୍କର ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଅନାବରଣ କରି ଯେଉଁ ଶ୍ରଦ୍ଧାବଚନାର୍ପଣ ବକ୍ତବ୍ୟ ଦେଇଥିଲୁ , ସେଥିରେ ଯେଉଁ ତଥ୍ୟାର୍ପିତ ଆହ୍ବାନ ଦେଇଥିଲୁ , ତାହାର ପ୍ରଭାବ କଲା ନାହିଁ ସ୍ଥାନୀୟ ଅଞ୍ଚଳର ଲୋକ ମାନଙ୍କୁ । ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଯୋଗ୍ୟ ଯେ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କ ଅବିରତ ଯାତ୍ରା ଓ ଭ୍ରମଣ ଚିଲିକା କୂଳ ଓ ଜଳଭାଗ ପ୍ରଦୂଷଣର କାରଣ । ବିଶେଷ କରି ପଲିଥିନ, ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ଓ ସେହିପରି ପ୍ରଦୂଷଣକାରୀ ପଦାର୍ଥର ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ପ୍ରାୟତଃ କଟକଣା ନାହିଁ।ମୋଟର ଲଞ୍ଚରେ ବ୍ୟବହୃତ ଡିଜେଲ ପରି ତୈଳର ବ୍ୟବହାର ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣର ଅନ୍ୟତମ କାରଣ। ଫଳତଃ ଜଳୀୟ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ପରିବେଶ ଓ ଖାଦ୍ୟ ବେଶ ପ୍ରଦୂଷିତ ଓ କଳୁଷିତ ହେଉଛି। ସେହିପରି ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାର ଋଷିକୁଲ୍ୟା ନଦୀ ମୁହାଣରେ ଥିବା ପାଲୁର ଦ୍ୱିତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀର ଏକ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବନ୍ଦର । ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ଖନନ ପରେ ପାଲୁରରୁ ମିଳିଥିବା ଚାଇନାମାଟିର ପାତ୍ର ଓ ତତ୍କାଳୀନ ରୋମରେ ନିର୍ମିତ ପାତ୍ରର ଭଗ୍ନାବଶେଷ ଏହା ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବନ୍ଦର ହୋଇଥିବାର ସଙ୍କେତ ଦେଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ଖନନରୁ ଅନେକ ମୋହର ମଧ୍ୟ ମିଳିଛି । ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ଅଦ୍ଭୁତ ମୋହରର ଏକ ପାର୍ଶ୍ୱରେ  କୁଷାଣ ରାଜାଙ୍କ ଚିତ୍ର, ବ୍ରାହ୍ମି ଲିପିରେ ଲେଖା ରହିଛି ଓ ଅପର ପାର୍ଶ୍ୱରେ ରୋମାନ ପରି ମୁଣ୍ଡ, ରୋମାନ ଭାଷାର ଲେଖା ରହିଛି । ରୋମାନ ସମ୍ରାଟ ତାଇବେରିୟସଙ୍କ ସମୟର ଏକ ମୁଦ୍ରା ଶାଳିହୁନ୍ଦମ୍ ପାଖରେ ଓ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନମାନଙ୍କରେ ମିଳିଥିବା ରୋମାନ ମୁଦ୍ରାରୁ ରୋମ୍ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ସହିତ ଥିବା ବାଣିଜ୍ୟିକ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ପଷ୍ଟ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୁଏ । ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ଏସିଆ ସହ ବାଣିଜ୍ୟିକ ସମ୍ପର୍କର ସ୍ଥାପନା ପ୍ରଥମ ଶତାବ୍ଦୀରୁ କିମ୍ବା ତା’ର ବହୁ ପୂର୍ବରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବାର ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ମିଳିଥିବା ତଥ୍ୟରେ ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ସିଂହଳୀ ମୁଦ୍ରା ଓ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଚୀନି ମୁଦ୍ରା ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ । ସୁମାତ୍ରାର କୋଚିନାଠାରେ ମିଳିଥିବା ଏକା ପ୍ରକାରର ମୁଦ୍ରା ସୁମାତ୍ରା, ସିଂହଳ ଓ କଳିଙ୍ଗ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ତ୍ରିକୋଣୀୟ ବ୍ୟବସାୟିକ ସମ୍ପର୍କର ସୂଚନା ଦିଏ । ସାମୁଦ୍ରିକ ବ୍ୟବସାୟରେ ଅନେକ ଜୀବନ ଓ ଧନହାନିର ଆଶଙ୍କା ଲାଗିରହିଥାଏ । ତତ୍କାଳୀନ ସମୟରେ କଳିଙ୍ଗ, ସିଆମ୍ ଓ ଜାଭାର ରାଜାମାନେ ସାମୁଦ୍ରିକ ତସ୍କରମାନଙ୍କୁ ଦମନ କରିବା ପାଇଁ ସମୟ ସମୟରେ ସାମରିକ ନିରୀକ୍ଷକ ଦଳମାନଙ୍କୁ ନିୟୋଜିତ କରୁଥିଲେ । ବହୁ ପୁରାତନ କାଳରୁ ଚିଲିକା ତଟସ୍ଥିତ ମାଣିକପାଟଣା ବନ୍ଦର ବିକାଶର ଚରମ ସୀମାରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲା ଓ ଉନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ଥିଲା । ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ଖନନରୁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ମାଟି ନିର୍ମିତ ପାତ୍ର, ସିଂହଳ ଓ ଚୀନର ମୁଦ୍ରା ଇତ୍ୟାଦି ଆବିଷ୍କାର ହୋଇଛି । ନୂତନ ଯୁଗର ବସ୍ତୁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଚୀନର ନୀଳ ରଙ୍ଗରେ ଚିତ୍ରିତ ହୋଇଥିବା ଚାଇନାମାଟିର ପାତ୍ର ଓ ଆରବର ଚିକ୍କଣ ମାଟିପାତ୍ର  ଅନ୍ୟତମ । ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ନିର୍ମିତ ଏକ ମସଜିଦର ଅଭିଲେଖ କୁହେ ଯେ ସେଠାରେ ନାବିକ ଓ ବ୍ୟବସାୟୀମାନେ ସମୁଦ୍ରଯାତ୍ରା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଥିଲେ । ଖୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀର ବିଭିନ୍ନ ଅଭିଲେଖରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଏକଦା କଳିଙ୍ଗର ହାତୀ, ବହୁମୂଲ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତର, ହାତୀଦାନ୍ତ, ଗୋଲମରିଚ, ଗୁଆ, ବସ୍ତ୍ରାଦି ପାଇଁ ସିଂହଳ ବଜାରରେ ଖୁବ୍ ଚାହିଦା ଥିଲା । ବଦଳରେ କଳିଙ୍ଗ ମୁକ୍ତା ଓ ରୁପା ଆମଦାନୀ କରୁଥିଲା । କଳିଙ୍ଗ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନକୁ ମକା ଓ ଧାନ ମଧ୍ୟ ରପ୍ତାନୀ କରୁଥିଲା । କଳିଙ୍ଗର ବ୍ୟବସାୟୀମାନେ ଭୂମଧ୍ୟସାଗର ଅଞ୍ଚଳରେ ଚାହିଦା ଥିବା ମସଲା ଜାତୀୟ ଜିନିଷ ଓ ଚନ୍ଦନ କାଠ ମଧ୍ୟ ଆମଦାନୀ କରି କିଛି ସ୍ଥାନୀୟ ବଜାରରେ ବିକ୍ରି କରୁଥିଲେ ଓ ଏକ ବଡ଼ ଅଂଶ ଭୂମଧ୍ୟସାଗର ପାର୍ଶ୍ୱବର୍ତ୍ତୀ ଦେଶମାନଙ୍କୁ ରପ୍ତାନୀ କରୁଥିଲେ । ତ୍ରୟୋଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ନିର୍ମିତ କୋଣାର୍କରେ ଏକ ପ୍ରସ୍ତର ଖୋଦିତ ଚିତ୍ରରେ ଡଙ୍ଗା ଉପରେ ଏକ ଜିରାଫର ଚିତ୍ର ଅଛି । ଅନୁମାନ କରାଯାଏ ଯେ କଳିଙ୍ଗ ଆରବ ବଣିକଙ୍କ ସହାୟତାରେ ଆଫ୍ରିକା ସହିତ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର କରୁଥିଲା । ଠିକ୍ ସେହିପରି

ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ସମୟରୁ ମହାନଦୀର ମୁହାଣ ଦେଶରେ ମନ୍ନଦ ନାମକ ବନ୍ଦର ବିଶ୍ୱ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଥିଲା। କଳିଙ୍ଗର ସମୁଦ୍ର ତଟରେ ମନ୍ନଦ, କୋଣାଗାର, କଟିକର୍ଦମ, ପାଲୁର, ଆଫେତାରିଆନ୍‌, ତାମ୍ରଲିପ୍ତି ପ୍ରଭୃତି ବନ୍ଦର ନୌବାଣିଜ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧିଲାଭ କରିଥିଲା ବୋଲି ବିଶ୍ୱପ୍ରସିଦ୍ଧ ଭୌଗୋଳିକ ଓ ନୌବିତ୍‌ ଜି.ଇ. ଜେରିନି ସ୍ୱରଚିତ ରିସର୍ଚେସ୍‌ ଅନ୍‌ ଟଲେମିକ୍‌ ଜିଓଗ୍ରାଫିରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି। ମହାନଦୀ ମୁହାଣରେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ସମୟରୁ ଏକ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ବନ୍ଦର ଥିଲା ବୋଲି ବିଶ୍ୱର ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଭୂଗୋଳବିତ୍‌ ଟଲେମି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଯାଇଛନ୍ତି୤ ସେହି ବନ୍ଦରର ନାମ ମନ୍ନଦ ଥିଲା। ମହାନଦୀ ମୁହାଣରେ ରହିଥିବା ଯୋଗୁଁ ତାହାର ନାମ ମନ୍ନଦ ରଖାଯାଇଥିଲା। ଚୀନ ଦେଶର ରାଜକନ୍ୟା ବୌଦ୍ଧତନ୍ତ୍ର ବିଷୟରେ ଜ୍ଞାନ ଆହାରଣ କରିବା ନିମନ୍ତେ ନୌଯାନରେ କଳିଙ୍ଗ ସାଗରରେ ଆସି ଏକ ବୃହତ୍‌ ନଦୀରେ ପ୍ରବେଶ କରି ଚେଳିତୋଳ ବନ୍ଦର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆସିଥିଲେ। ସେଠାରୁ ସେ ପାଲିଙ୍କିଦ୍ୱାରା ତତ୍କାଳୀନ ବୌଦ୍ଧ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ପୁଷ୍ପଗିରି ଯାତ୍ରା କରି ତନ୍ତ୍ରଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରିଥିଲେ ଓ ସେହି ମାର୍ଗରେ ଚୀନକୁ ନୌଯାନରେ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କରିଥିଲେ। ମନ୍ନଦ ବନ୍ଦର ଦେଇ ଚୀନର ରାଜକୁମାରୀ ମହାନଦୀରେ ପ୍ରବେଶ କରି ଚେଳିତୋଳ ବନ୍ଦରରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି।
ଅପରପକ୍ଷରେ ବର୍ମା ବା ବ୍ରହ୍ମଦେଶ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ସପ୍ତମ ଶତାବ୍ଦୀରେ କଳିଙ୍ଗରାଟ୍ (କଳିଙ୍ଗରାଷ୍ଟ୍ରର ଅପଭ୍ରଂଶ) ନାମରେ ସର୍ବବିଦିତ ଥିଲା । ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ ସମୟରୁ ଏହାର ଦକ୍ଷିଣ ମୋନ୍ ଅଞ୍ଚଳରେ ବାହାରୁ ଆସିଥିବା ଲୋକଙ୍କଦ୍ୱାରା ଏକ ସଭ୍ୟତାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବାର ପ୍ରମାଣ ମଧ୍ୟ ମିଳେ । ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀ ବେଳକୁ କାଲାଇମ୍ୟୋ, ଆରାକାନ୍ ନଦୀ ଉପତ୍ୟକାସ୍ଥ ଅଞ୍ଚଳ ଓ ମର୍ତ୍ତବାନ୍ ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ୱର ପେଗୁ ଅଞ୍ଚଳ କଳିଙ୍ଗଦ୍ୱାରା ଶାସିତ ହେଉଥିଲା । ରେଙ୍ଗୁନ୍ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ତାନ୍ତେ ଅଞ୍ଚଳର ଭୂଖନନରୁ ଆବିଷ୍କୃତ ଯାହାଜର ଭଗ୍ନାବଶେଷରୁ ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟ କଳିଙ୍ଗର ବଣିକଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଥିବାର ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । ସ୍ଥାନମାନଙ୍କ ନାମ ଓ ସ୍ଥାପତ୍ୟ କଳାରେ ସମାନତା ସାଗର ପାରି ଦେଶର ଲୋକଙ୍କ ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ବିଷୟରେ ସଙ୍କେତ ଦିଏ । ବ୍ରହ୍ମଦେଶର ଧର୍ମାଭିଲେଖ ବୁଦ୍ଧାଗତରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଥମେ କଳିଙ୍ଗର ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀ ବଣିକଙ୍କ ସହ ବ୍ୟବସାୟ, ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମପ୍ରଚାରକଙ୍କ ବ୍ରହ୍ମଦେଶରେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ପ୍ରଚାର ଓ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଖ୍ରୀ. ୪ର୍ଥରୁ ୭ମ ଶତାବ୍ଦୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ମାରେ କଳିଙ୍ଗର ରାଜନୈତିକ ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର ସମ୍ପର୍କରେ ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି । ପେଗୁରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ଚିହ୍ନ ଥିବା ମୁଦ୍ରାମାନ ମଧ୍ୟ ଏହି ସମ୍ପର୍କର ପୁଷ୍ଟି କରିଥାନ୍ତି ।   ଏପରିକି  ଓଡିଆ ବିଦ୍ୱେଷୀ ଐତିହାସିକ ମାନେ ସତ ଲୁଚେଇବାକୁ ଯାଇ ମଧ୍ୟ କେତେକ ତଥ୍ୟ ଦେଇ ଯାଇଛନ୍ତି , ଯେପରି କି ଆର୍. ଡି. ବାନାର୍ଜୀଙ୍କ ମତରେ କଳିଙ୍ଗର ହିନ୍ଦୁମାନେ ଜାଭା ଦ୍ୱୀପରେ ହିନ୍ଦୁ ସଂସ୍କୃତିର ପ୍ରଚାରରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । କଳିଙ୍ଗରୁ ବାହାରିଥିବା ଏକ ବଣିକଦଳ ଖ୍ରୀ.ପୂ. ୭୫ରେ ଏଠାରେ ଏକ ଜନବସତି ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ ‍। କେତେକ ଲୋକକଥା ଅନୁସାରେ ଏହି ସମୟରେ ପ୍ରାୟ ୨୦,୦୦୦ ଲୋକଙ୍କ ଜନବସତି ରହିଥିବା ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ପରି ଲାଗିପାରେ । ସମଗ୍ର ଜାଭା ଦ୍ୱୀପରେ ଖ୍ରୀ. ୪ର୍ଥ ଶତାବ୍ଦୀ ବେଳକୁ ଏହି ବିଦେଶୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ପ୍ରଚାର ଘଟିଥିଲା । ଚୀନର ଐତିହାସିକମାନେ ଚୀନରେ ତାଙ୍ଗ୍ ରାଜବଂଶର ଶାସନ ବେଳେ (ଖ୍ରୀ. ୬୧୮-୯୦୬) ଜାଭାରେ ରାଜୁତି କରୁଥିବା ବଂଶର ନାମ ହୋ-ଲିଙ୍ଗ୍ (“କଳିଙ୍ଗ” ଶବ୍ଦର ଆଉ ଏକ ଅପଭ୍ରଂଶ) ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ଜାଭାର ଏହି ରାଜବଂଶ ସେ କାଳର କଳିଙ୍ଗର ଲୋକଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଇପାରେ । ଆରବର ଐତିହାସିକମାନେ ଖ୍ରୀ. ୮ମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଜାଭାରେ ଶାସନ କରୁଥିବା ଓ କାମ୍ବୋଡିଆ, ଚମ୍ପାରେ ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରିଥିବା ଶୈଳେନ୍ଦ୍ର ବଂଶ କଳିଙ୍ଗରୁ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ରାଜା କୁଟିଙ୍କର ପ୍ରାସାଦରେ ଥିବା ସେବକମାନଙ୍କୁ ଚମ୍ପା ଓ କଳିଙ୍ଗରୁ ଅଣାଯାଇଥିଲା ବୋଲି ଖ୍ରୀ. ୮୪୦ର ଏକ ତାମ୍ରଫଳକରେ ଲିଖିତ ଅଛି ।  ଖ୍ରୀ. ୧୦୧୯ରୁ ୧୦୪୨ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜାଭାରେ ଶାସନ କରିଥିବା ରାଜା ଐରଲଙ୍ଗଙ୍କ ସମୟରେ ତାଙ୍କ ରାଜ୍ୟକୁ ଆସିଥିବା ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କିଛି ଲୋକ କ୍ଲିଙ୍ଗ (“କଳିଙ୍ଗ” ଶବ୍ଦର ଆଉ ଏକ ଅପଭ୍ରଂଶ)ରୁ ଥିଲେ ବୋଲି  ଅଭିଲେଖରୁ ଜଣା ପଡିଛି । ଗତ ଦୁଇ ବର୍ଷ ତଳେ ଆମେ ଦକ୍ଷିଣ କୋରିଆ ଯାଇଥିଲୁ ।  ତାହାର ଇତିହାସ ଜାଣିଲୁ ଯେ ସେଠାରେ ଶୈଳଜା ଡେନସିଟ ହେଉଛି ଇତିହାସ ସିଦ୍ଧ । ଏଥିରୁ କ'ଣ ପ୍ରମାଣ ମିଳୁଛି । ଅଗ୍ରଲେଖର କଳେବର ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁଁ  ପରବର୍ତ୍ତୀ ଆଲେଖ୍ୟ ଆଲୋଚନାରେ ଅବଶିଷ୍ଟାଂଶ ଉଲ୍ଲେଖ କରିବୁ ।

-------------------
ସେ ଦିନ ଥିଲା ୨୯, ଅପ୍ରେଲ, ୧୯୫୮ । ଆମ ଭାଷାରେ ଏହି ଦିନଟିର ଇତିହାସ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଆହ୍ବାନ , ଏହି ଇଂରାଜୀ ତାରିଖ ଅପ୍ରେଲ,୨୯ ଟି ମଧ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପୂଜ୍ୟ ପୂଜା ସଂସ୍କୃତି ପ୍ରାଣ ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ପାଇଁ ଚିର ସ୍ମରଣୀୟ ତାରିଖ । ଏଠାରେ ଇତିହାସର ଏକ ଛିନ୍ନ ପୃଷ୍ଠାର  ଅପୁଛନୀୟ ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ଉପସ୍ଥାପନ କରି ଯୁବ ପିଢ଼ିଙ୍କ ଅବଗତି ନିମନ୍ତେ ଉପସ୍ଥାପନ କରୁଅଛୁ । ମୁକ୍ତି ଆନ୍ଦୋଳନ ସମୟରେ, ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ବାଧୀନତା ଲାଭ ପୂର୍ବରୁ ଭାରତୀୟମାନେ ଯେଉଁ ସବୁ ପ୍ରାପ୍ତିର ଆଶାରେ ମୂହ୍ୟମାନ ହୋଇଥିଲେ, ସ୍ବାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଜନତାଙ୍କ ଆଶା ଆକାଂକ୍ଷା ଶରତ ସକାଳର କୁହୁଡି ପରି ଅଚିରେ ପରାହତ ହେଲା ଏବଂ ସ୍ବାଧୀନତା ଲାଭରେ ଆନନ୍ଦ ଉଛ୍ବାସର ଆଲୋକ ପ୍ଲାବିତ ଆକାଶ ଧୀରେ ଧୀରେ ନିରାଶର ପାଣ୍ଡୁରିତ ବିବର୍ଣ୍ଣତାରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଅପଦୃଶ୍ୟକୁ ଅବଲୋକନ କରି , ବିଶେଷ କରି ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅଵର୍ତ୍ତମାନରେ ଜାତୀୟ ସରକାରଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ବୀତସ୍ପୃହ ହୋଇ ମହାନ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ତଥା ତ୍ୟାଗ ଓ ଆଦର୍ଶର ମୂର୍ତ୍ତିମନ୍ତ ପ୍ରତୀକ  , ଓଡ଼ିଶାର ଗାନ୍ଧୀ ଭାବେ ସମ୍ବୋଧିତ ଚିର ବନ୍ଦନୀୟ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଚୌଧୁରୀ "ଆମେ କାହାକୁ ଭୋଟ ଦେବୁନାହିଁ" ଶୀରୋନାମାରେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଚାର ପତ୍ର ଛପେଇ ବଣ୍ଟନ କରିଥିଲେ ।  କଳ୍ପିତ ସ୍ବରାଜର ବିନ୍ଦୁଏ ଚିତ୍ର ନ ଦେଖି ସର୍ବଦା ମ୍ରିୟମାଣ ହୋଇପଡ଼ିଥିବା ମହାତ୍ମା ଗୋପବନ୍ଧୁ ଚୌଧୁରୀଙ୍କ ଜୀବନର ଗୋଟିଏ ଦିନର ଇତିହାସ ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ । ସେ ଦିନ ଥିଲା ଅପ୍ରେଲ ୨୯,୧୯୫୮ । ସକାଳୁ ଉଠି ବଗିଚା କାମ ଦାମ ସାରି  ଲେଉଟିଆ ଶାଗ ତୋଳି ଆଣି କାଟି ନିଜେ ଭାଜି ,ଗାଧୋଇ ସାରି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ହରିହର ଦାସଙ୍କ ସହିତ ଶାଗ ପଖାଳ ଖାଇ ଦୁହେଁ ଭୁବନେଶ୍ୱର ବାହାରିଲେ ସଭାରେ ଯୋଗ ଦେବାକୁ । ସଭାର ସ୍ଥିତି ଏବଂ ଉପସ୍ଥିତ ବ୍ୟକ୍ତି ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପରସ୍ପରକୁ ମଦ୍ୟପ ଆକ୍ଷେପ, ପ୍ରତି ଆକ୍ଷେପ ଶୁଣି ବିରକ୍ତ ହୋଇ କହିଲେ ଏହି ଚରିତ୍ର ରହିଲେ ଆମେ ଓଡ଼ିଆମାନେ କେବେବି ଉନ୍ନତି କରିପାରିବା ନାହିଁ । ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ଓଡ଼ିଶା ବାସୀଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ଯାହା କହିଯାଇଛନ୍ତି , ତାହା ଯଦି ଆମକୁ ଭେଦ କରିନାହିଁ , ତେବେ ଆମ ଭବିଷ୍ୟତ ଅନ୍ଧକାର । ବିରକ୍ତି ପ୍ରକାଶ କରି  ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭାରି ହୃଦୟରେ ମର୍ମାହତ ମହାତ୍ମା ଗୋପବନ୍ଧୁ ,ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ହରିହରଙ୍କ ସହିତ କଟକ ଫେରିବା ବେଳେ ଭୁବନେଶ୍ୱର ରାଜପଥରେ କେବଳ ବିଦେଶୀ ମଦର ବିଜ୍ଞାପନ ନୁହେଁ , ବିଦେଶୀ ମଦ ଦୋକାନ ଦେଖି ଅତ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟଥିତ ହୋଇ କହିଲେ - " ହରି ଭାଇନା  ! ସ୍ବରାଜ ଏଇଥିପାଇଁ ଆସିଲା ?"  ଘରକୁ ଫେରି କିଛି ନଖାଇ ଶୋଇ ପଡିଲେ । ସେହି ରାତିରେ ହୃଦଯନ୍ତ୍ରଣା ଅନୁଭବ କଲେ । ତାଙ୍କ କଣ୍ଠ ନିଃସୃତ ଶେଷ କଥା ଥିଲା " ଓଃ ମୁଁ କ'ଣ ଦେଖୁଛି ?"  ସମାଜର ଗତି କୁଆଡ଼େ ଯାଉଛି ?  କିଛି ମୂହୁର୍ତ୍ତ ନିରବ ରହି ପୁନଃ କହିଲେ "କି ସୁନ୍ଦର ଆଲୋକ,କି ଦିବ୍ୟ ଆଲୋକ , ଆସିଲ ଯଦି ପ୍ରଭୁ ମୋତେ ତୁମ କୋଳକୁ ନେଇଯାଅ, ଦୟାମୟ,କରୁଣାମୟ ,ତୁମରି ଇଛା ପୂରଣ ହେ..ଉ ,ଶେଷ ନିଃଶ୍ୱାସ ତ୍ୟାଗ କରିଥିଲେ ।  ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ବିନୋବା ଭାବେ କହିଥିଲେ "  ପୂଣ୍ୟାତ୍ମା ଗୋପ ବାବୁ ଈଶ୍ବର ଦର୍ଶନ ଲାଭ କଲେ ।" ଏହା ଏଠାରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ଯାଉଛୁ, ଯେତେବେଳେ ଆମେ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଭୟଙ୍କର ପରିସ୍ଥିତି ଦେଖି, "ଶ୍ରୋତା ବକତା କେହି ନାହିଁ ରୋଦନ କରୁ କାହିଁ ପାଇଁ " ବାକ୍ୟଟି ପ୍ରତିଧ୍ବନିତ ହେଉଛି । ନିଃସଙ୍ଗ ପଦାତିକ ଭାବେ କ'ଣ ଲଢେଇ କରି ହେବ ? ଭାରତ ଗୌରବ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ  " ମାଆ ମାଆ ବୋଲି କେତେ ମୁଁ ଖୋଜିଲି.....ଭାଇ ଭାଇ ବୋଲି କେତେ ମୁଁ ଡାକିଲି... ଉତ୍ତର ଦେଉ ନା‌ହାନ୍ତି... ବିନିଦ୍ର ରଜନୀର ମାର୍ମିକ ବେଦନା କ'ଣ ସତରେ କାହା ହୃଦୟକୁ ସ୍ପର୍ଷ କରିବ ? ୯୫ ବର୍ଷ ତଳେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ସାହିତ୍ୟ ର ସାଗ୍ନିକ ଜମଦଗ୍ନି  ତଥା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ ଆମର ଦୀକ୍ଷା ଗୁରୁ , ନିଆଁଖୁଣ୍ଟାର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ସମ୍ପାଦକ ଚିର ବନ୍ଦନୀୟ
ଗୋଦାବରୀଶ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ବୁକୁଫଟା ଆହ୍ବାନ କ'ଣ ପ୍ରଭାବିତ ହେଲା ଏହି ଅବଧି ମଧ୍ୟରେ? ସେ ଆହ୍ବାନ ଥିଲା -
"ଦୁର୍ଗମ ଗିରି ଦୁର୍ଗ ପ୍ରାଚୀର ଜୀର୍ଣ୍ଣ ଦୁଆରେ ବସି,
ଡାକେ ତାନ୍ତ୍ରିକ ମନ୍ତ୍ର ସାଧନେ ଜାଗ୍ରତ ପୁରବାସୀ
ପୃଥ୍ବୀ ବିଦାରି ବାରବାଟୀ ମଡ଼ା ଉଠ ଉଠ ଚଞ୍ଚଳ,
ଖୋରଧାର ଶତ ସରଦାର ଶିର କର ଉନ୍ନତତର !
ଉଠ କଙ୍କାଳ, ଛିଡ଼ୁ ଶୃଙ୍ଖଳ, ଜାଗ ଦୁର୍ବଳ ଆଜି,
ଉଠୁ ଗତ ଗୌରବ, ହୃତ ଗୌରବ, ମୃତ ଗୌରବ ରାଜି।
ମେଘାସନ ତଳ ମନ୍ଦ୍ର-ନିନାଦ ବାଜେ ଫୁଲଝର ବୁକେ
ରାଇବଣିଆର ରଣ ସଙ୍ଗୀତ ଗଞ୍ଜାମ ପଥେ ଡାକେ।
ସିଂଭୂମ କହେ ମରଣ ଦୁଆରେ ବିଶାଖାପାଟଣା ଚାହିଁ
ସନ୍ତାନ ମୁଖେ, ଶମଶାନ ବୁକେ ପ୍ରାଣ ସଙ୍କେତ ନାହିଁ।
ଉଠ ଦୁର୍ବଳ, ଜାଗ କଙ୍କାଳ, ଛିଡ଼ୁ ଶୃଙ୍ଖଳ ଆଜି
ଉଠୁ ଗତ ଗୌରବ, ହୃତ ଗୌରବ, ମୃତ ଗୌରବ ରାଜି।
ଚିର ବନ୍ଦିତା ବନ୍ଦିନୀ ମାଆ ବନ୍ଧନ ଫେଇବାରେ,
ସମ୍ବଲପୁର ସମ୍ବଳ ବୀର ଦମ୍ଭ କି ନାହିଁ ଧରେ ?
ଗଙ୍ଗା ଧୋଇଲା ଚିକୁର ଯାହାର, କୃଷ୍ଣା ଚରଣ ତଳ
ଶମଶାନ ଆଜି ମଡ଼ାଦେଶ ଆଜି, ଏହି ସେଇ ଉତ୍କଳ।
ଜାଗ ଦୁର୍ବଳ, ଛିଡ଼ୁ ଶୃଙ୍ଖଳ, ଉଠ କଙ୍କାଳ ଆଜି
ଉଠୁ ଗତ ଗୌରବ, ହୃତ ଗୌରବ, ମୃତ ଗୌରବ ରାଜି।
ନିଜାମ ଭୁବନେ କଳବର୍ଗର ଅର୍ଗଳ ଏଡ଼ି ଦିନେ
ଗଜପତି ବୀର ବେରାର ଭେଦିଲା ଜୟ ଗୌରବ ଗାନେ ।
ଦୁର୍ବାର ଗଡ଼, ଦେବରକୋଣ୍ଡା କହେ ଆଜି ସେହି କଥା
ବାରବାଟୀ ବୀର ଦେଇଥିଲା ତାର ରଣେ ଉନ୍ନତ ମଥା।
ଛିଡ଼ୁ ଶୃଙ୍ଖଳ, ଜାଗ କଙ୍କାଳ, ଉଠ ଦୁର୍ବାର ଆଜି,
ଉଠୁ ଗତ ଗୌରବ, ହୃତ ଗୌରବ, ମୃତ ଗୌରବ ରାଜି।
ଖଣ୍ଡାକୁଶଳ ଖଣ୍ଡାୟତର ଦୁର୍ବାର କରବାଳେ
ଅଜେୟ ବଙ୍ଗ-ବାହିନୀ ଶୋଇଲେ ଶତଗଡ଼ ପ୍ରାନ୍ତରେ।
ଗଉଡ଼ ଭୁବନ ହେଲା ପଦାନତ ମଗଧ ପାଇଲା ଲୀନ,
ପ୍ରତାପୀ ପୁଷ୍ପମିତ୍ର ହଟିଲା ଦେଇ ଉତ୍କଳେ ରଣ।
ଜାଗ କଙ୍କାଳ, ଜାଗ କଙ୍କାଳ,ଜାଗ କଙ୍କାଳ ଆଜି
ଉଠୁ ଗତ ଗୌରବ, ହୃତ ଗୌରବ, ମୃତ ଗୌରବ ରାଜି।
କଥା କହ କଥା କହ କଙ୍କାଳ! ସେ କେତେ ଯୁଗର କଥା,
ହିମାଚଳ ତଳେ ଟେକିଥିଲା ଯେବେ ଏ ଜାତିର ବୀର ମଥା।
ବିଜୟୀ ବିଜୟନଗର ମାଗିଲା ଶରଣ ଚରଣ ତଳେ,
ବାହାମନୀ ପତି ଯବନ, ଶମନ କାତରେ ଲୁଚିଲା ଘରେ।
ଉଠ କଙ୍କାଳ, ଉଠ ଦୁର୍ବଳ, ଛିଡ଼ୁ ଶୃଙ୍ଖଳ ଆଜି
ଉଠୁ ଗତ ଗୌରବ, ହୃତ ଗୌରବ, ମୃତ ଗୌରବ ରାଜି।
ହାଡ଼ ପାଶୁ ଆଜି ଭାଷା ବହି ଆସୁ, ଫୁଟୁ ମଡ଼ା ମୁଖେ ହସ
ଭଗ୍ନ ଏ ଗଡ଼ ମନ୍ଦିରେ ଶୁଭୁ ଦୁନ୍ଦୁଭି ଅହର୍ନିଶ।
ଶମଶାନ ଧୂଳି ଅଞ୍ଜଳି ଭରି ନିଅ ପୁରବାସୀ ଜନ;
ଲକ୍ଷ ଜୀବନ ସାକ୍ଷ୍ୟ ଦେବ ସେ ଗୌରବେ ମହୀୟାନ।
ଉଠ କଙ୍କାଳ, ଭେଦି ମହାକାଳ, ଜାଗ ଦୁର୍ବଳ ଆଜି
ଉଠୁ ଗତ ଗୌରବ, ହୃତ ଗୌରବ, ମୃତ ଗୌରବ ରାଜି।
ବେଳନାହିଁ, ବେଳ ନାହିଁ, କଙ୍କାଳ ! ଟେକ ଚଞ୍ଚଳ ମଥା
ବିଦାରି ଉପଳ ନିର୍ମଳ ତବ ପିଞ୍ଜରୁ ଉଠୁ ବ୍ୟଥା।
ବାଜିଉଠୁ ବାରେ ମରଣ-ବିଜୟୀ ବଂଶୀ ସେ ବୁକୁତଳେ,
ଧୂର୍ଜଟି ଜଟାଜୁଟ କମ୍ପାଇ ଯୌବନ କୁତୂହଳେ।
ଉଠ କଙ୍କାଳ, ଉଠ ଦୁର୍ବଳ, ଜାଗ କଙ୍କାଳ ଆଜି
ଉଠୁ ଗତ ଗୌରବ, ହୃତ ଗୌରବ, ମୃତ ଗୌରବ ରାଜି।" ।

-------------------------
ଗତ ଫେବୃଆରୀ,୨୮ ତାରିଖ, ଶୁକ୍ରବାର, ରାତି ୮ ଘଣ୍ଟା ସମୟରେ ଭୁବନେଶ୍ବର ଦୂରଦର୍ଶନର ପରିକ୍ରମା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ " ଏକତାର ମହାକୁମ୍ଭ - ନୂଆ ଯୁଗର ଆରମ୍ଭ" ଶୀର୍ଷକରେ ସିଧା ପ୍ରସାରଣ ଆଲୋଚନାରେ ଜଣେ ଆଲୋଚକ ଭାବେ ଯୋଗଦେଇ ନିଜର ଯେଉଁ ମତାମତ ଦେଇଥିଲୁ , ତାହାକୁ ଉପଜିବ୍ୟ କରି  ଉପରୋକ୍ତ ଶୀର୍ଷକରେ ଅଗ୍ରଲେଖ ଲେଖୁଥିବା ସମୟରେ ସମାଜରେ ବୌଦ୍ଧିକ ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣର ଚିତ୍ର ହେଉଛି ପ୍ରତିଫଳିତ ।  ଗତ ଜାନୁଆରୀ ୧୩ ତାରିଖରୁ  ୪୫ ଦିନ ଧରି ଚାଲିଥିବା ଏହି ମେଳାର ପରିସମାପ୍ତିର ଗୋଟିଏ ଦିନ ପରେ ଭାରତର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ର ଦାମୋଦର ଦାସ ମୋଦିଙ୍କ ଦ୍ୱାରା " ଏକତାର ମହାକୁମ୍ଭ ,ନୂଆ ଯୁଗର ଆରମ୍ଭ" ଶୀର୍ଷକରେ ଦେଶରେ ପ୍ରକାଶିତ ସମସ୍ତ ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରାପ୍ତ ଦୈନିକ ଖବରକାଗଜରେ  ସମସ୍ତ ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରାପ୍ତ ଭାଷାରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା । ବିଗତ ଦୁଇ ମାସ ଧରି ମୁଦ୍ରିତ ଓ ଦୃଶ୍ୟ ଶ୍ରାବ୍ୟ ଗଣମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ୟାପକ ଭାବେ ଆଲୋଚନା ହୋଇଆସିଛି ଏବଂ ଦୁଇ ବର୍ଷ ଧରି ଏହାର ପ୍ରସ୍ତୁତି ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା ମଧ୍ୟ ହୋଇଛି  ଏଵଂ ଅନେକ ପଣ୍ଡିତ ମାନେ ବିଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଆଲୋଚନା ମଧ୍ୟ କରିଛନ୍ତି ।  ମେଳା ସରିବା ପରେ ଏହାକୁ କ୍ଷମତା ରାଜନୀତିକରଣ କରାଯାଇଛି । ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଙ୍କ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀ,ଶାସକ ଦଳର ସାଂସଦମାନେ , ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଯୋଗୀ ଆଦିତ୍ୟ ନାଥ ଓ ତାଙ୍କ ସରକାର ଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀ, ବିଧାୟକ , ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟର ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟି ସରକାରର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ, ମନ୍ତ୍ରୀ, ବିଧାୟକ ମାନେ  ସଫଳତାର ଉଦଘୋଷଣା କୁ ବିଭିନ୍ନ ରଙ୍ଗ ବେରଙ୍ଗ ମିଶ୍ରିତ ଭାଷାରେ ବର୍ଣନା କରିଥିବା ବେଳେ ବିରୋଧୀମାନେ ମୃଦୁ ସମାଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି , ବିଶେଷ କରି ଦଳାଚକଟା ଘଟଣାକୁ ଆଧାର କରି । ସେହିପରି ତଥାକଥିତ ଗଣମାଧ୍ୟମ ମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଆନୁଗତ୍ୟ ଆଧାରରେ ମହାକୁମ୍ଭ ମେଳା ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି ।  ଯେଉଁ ମାନେ ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି , ସେମାନେ ପ୍ରାୟତଃ ଆୟୋଜନ, ପରିଚାଳନା , ଅଂଶଗ୍ରହଣ , ଅର୍ଥନୈତିକ ଫାଇଦା , ମେଳାରେ ମାଳି ବିକୁଥିବା ନୀଳ ନୟନା ଝିଅଟିଏ ରାତାରାତି ମୋନାଲିସା ନାମରେ ଚଳଚିତ୍ରର ନାୟିକା ହେବା ଠାରୁ କମ୍ପୁଟର ବାବା ମାନଙ୍କ ଭିତରେ ସୀମାବଦ୍ଧ ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି ।  ରାଜନୈତିକ, ପୌରାଣିକ, ଐତିହାସିକ , କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଆଧାରିତ , ଅର୍ଥନୈତିକ , ପ୍ରଶାସନିକ ଆଲୋଚନା ହୋଇଛି ବ୍ୟାପକ ସତ୍ୟ ମାତ୍ର, ଯେଉଁ ତତ୍ତ୍ଵ ଆଲୋଚନା ହେବା କଥା ତାହା କେଉଁଠି ବା କିଏ ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି , ତାହା ଆମେ ପଢି ନାହୁଁ କି ଗୁଗୁଲ୍ ସମ୍ବାଦରୁ ମଧ୍ୟ ପାଇ ନାହୁଁ  ।  ତାହା ହେଲା ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ ତଳେ ଆମର ପୂର୍ବଜ ମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଭୂମି
ରୁ ଭୂମା ଗବେଷଣା ଆଧାରିତ   ତତ୍ତ୍ଵ । ଏହା ଆଲୋଚନା ହୋଇଥିଲେ ଭାରତ କିଭଳି ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ବ ଗୁରୁ , ତାହା ହୋଇଥାନ୍ତା ପ୍ରମାଣିତ । ସେହିପରି ଏହାର ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ , ମାନବତାବାଦୀ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ବସୁଧୈବ କୁଟୁମ୍ବକମ୍ ଦର୍ଶନ , ପରିବେଶ ସନ୍ତୁଳନତା ଜ୍ଞାନ ଆଦି ସମ୍ପର୍କରେ ମଧ୍ୟ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ନାହିଁ । କେଉଁ ଆଧାରରେ କୁମ୍ଭ , କେଉଁ ଆଧାରରେ ମହାକୁମ୍ଭ , କେଉଁ ଅନୁପାତରେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ   ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା ହୋଇଥିଲେ ଆମ ପୂର୍ବପୁରୁଷ ସୂର୍ଯ୍ୟ, ଚନ୍ଦ୍ର ଓ ବୃହସ୍ପତି ଙ୍କ ଅବସ୍ଥିତି ସମ୍ପର୍କରେ ଥିଲେ ଜ୍ଞାନବନ୍ତ , ତାହା ହୋଇଥାନ୍ତା ପ୍ରମାଣିତ । ବ୍ୟାପକ ଭାବେ ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର କରାଗଲା ଯେ ୧୪୪ ବର୍ଷ ପରେ ପଡ଼ିଛି ମହାକୁମ୍ଭ , ଏଥିରେ ବୁଡ଼ ପକାଇଲେ ସକଳ ପାପ ନାଶନ ହୋଇ ବୈକୁଣ୍ଠ ପ୍ରାପ୍ତ ହେବ , ୪୫ କୋଟି ଲୋକ ବୁଡ଼ ପକାଇବାର ସମ୍ଭାବନା ଅଛି , ବ୍ୟାପକ ସୁବନ୍ଦୋବସ୍ତ କରାଯାଇଛି , ଲୋକେ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଭାବେ ପ୍ରୟାଗରାଜର ତ୍ରିବେଣୀରେ ବୁଡ଼ ପକାଇ ପୂଣ୍ୟ ଅର୍ଜନ କରନ୍ତୁ । ଏହାର ପ୍ରଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ୪୫ କୋଟି ଅଟକଳ ଥିବା ଯାଗାରେ ସରକାରୀ ହିସାବରେ , ବିଶେଷ କରି କୃତ୍ରିମ ବୁଦ୍ଧିମତ୍ତା (ଏ ଆଇ)  ହିସାବରେ ୬୭ କୋଟି ଲୋକେ ବୁଡ଼ ପକାଇଛନ୍ତି । ଅତଏବ ୧୨ ବର୍ଷରେ କେମିତି ପଡେ କୁମ୍ଭ  ଏବଂ  ୧୨ ଟି କୁମ୍ଭ ପରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ - ଚନ୍ଦ୍ର - ବୃହସ୍ପତି ଙ୍କ ଅବସ୍ଥିତି ଆଧାରରେ ୧୨ ର ବର୍ଗ ୧୪୪ ବର୍ଷ ପରେ ପଡ଼ିଥାଏ ମହାକୁମ୍ଭ , ଏହାର ଭୌମ ପ୍ରଭାବ ଉପରେ ଗବେଷଣା କରି ତଥ୍ୟାର୍ପଣ କରିଥିଲେ ଭାରତୀୟ ମାନଙ୍କ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପର୍ବପର୍ବାଣୀ , ମେଳା ମହୋତ୍ସବ ପାଳନ ଭିତରେ କିଭଳି ଧର୍ମୀୟ ଭାବନା ସହିତ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ସଂଯୁକ୍ତ , ତାହା ବିଶ୍ବବାସୀ ଜାଣିବାକୁ ପାଇଥାନ୍ତେ । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ ଆମେ ଚାରି ଦଶନ୍ଧିରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ଅବଧିରେ ଅନେକ ଆଲେଖ୍ୟ ଆଲୋଚନାରେ ବିଭିନ୍ନ  ପର୍ବପର୍ବାଣୀର ବୈଜ୍ଞାନିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି ଉପରେ ଆଲୋକପାତ କରିଛୁ , ଯଦିଓ ଏହା  ହୋଇ ନାହିଁ ପ୍ରଭାବିତ ବୋଲି  ଆମେ ଦୃଢ ନିଶ୍ଚିତ । ଏହାର ପ୍ରମୁଖ କାରଣ " ସୁବାର୍ତ୍ତା" ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ଗଣମାଧ୍ୟମ ଏବଂ ଓଡିଆ ଭାଷାରେ ପ୍ରକାଶିତ । ଅପରପକ୍ଷରେ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସମୟରେ
ନକରାତ୍ମକ ବିଜ୍ଞାପନ ତୀବ୍ର ଗତିରେ ଗାଣିତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର ଲାଭ କରୁଥିବା ବେଳେ ସକରାତ୍ମକ ତଥ୍ୟ ସଙ୍କେତ ପାଇ ନଥାଏ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣୀୟତା , ଏହାହିଁ ଅପ୍ରିୟ ସତ୍ୟ । ହଁ , ଏହା ନିର୍ବିବାଦୀୟ ସତ୍ୟ ଯେ ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶର ପ୍ରୟାଗ ରାଜ ଠାରେ ଦୀର୍ଘ ୪୫ ଦିବସ ବ୍ୟାପୀ ଚାଲିଥିବା ମହାକୁମ୍ଭ ଅନେକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ  ବିଶ୍ବ ଇତିହାସରେ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି ଅନେକ କୀର୍ତ୍ତିମାନ । କେବଳ ଧର୍ମ, ବିଶ୍ବାସ ଓ ଆସ୍ଥା କୁ ନେଇ ନୁହେଁ , ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀକୁ ଊପଜିବ୍ୟ କରି ୧୪୪ ବର୍ଷ ପରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ମହାକୁମ୍ଭରେ ୬୫ କୋଟି, ସରକାରୀ ହିସାବରେ ୬୭ କୋଟି ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁ, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ଜାତି,ଧର୍ମ ଓ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ନିର୍ବିଶେଷରେ ପ୍ରୟାଗ ରାଜ ର ତ୍ରିବେଣୀ ସଙ୍ଗମ ଓ ଗଙ୍ଗା ଘାଟରେ ବୁଡ଼ ପକାଇବା ନିଶ୍ଚିତ ଭାବେ ଏକ କୀର୍ତ୍ତି ମାନ , ଯାହା ଆମେରିକାର ଲୋକସଂଖ୍ୟାର ଦୁଇ ଗୁଣରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ।  ଯଥାର୍ଥରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ କହିଛନ୍ତି ଯେ ପ୍ରୟାଗରାଜର ଏହି ମହାକୁମ୍ଭ ଆଧୁନିକ ପ୍ରବନ୍ଧନ ବା ପରିଚାଳନା ବା ମ୍ୟାନେଜମେଣ୍ଟ ପେଷାଦାର ଯୋଜନା ଏବଂ ନୀତି ବିଶେଷଜ୍ଞ ମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଅଧ୍ୟୟନର ବିଷୟ । ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଙ୍କ ବକ୍ତବ୍ୟ ପୂର୍ବରୁ ସମ୍ବାଦ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା ଯେ ହାର୍ଭାର୍ଡ, କଲମ୍ବିଆ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ, ଲଣ୍ଡନ ସ୍କୁଲ ଅଫ୍ ଇକୋନୋମିକ୍ସ,କ୍ୟାଟୋ ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ ସମେତ ଅନେକ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନର ଗବେଷକ ଓ ଶିକ୍ଷାବିତ୍ ମାନେ ମହାକୁମ୍ଭ ଉପରେ ଗବେଷଣା ଆରମ୍ଭ କରିଲେଣି । ଏହା ମଧ୍ୟ ନିର୍ବିବାଦୀୟ ସତ୍ୟ ଯେ  ବିଶ୍ବ ଇତିହାସରେ କୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ଏଭଳି ବ୍ୟାପକତାର ଉଦାହରଣ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ନାହିଁ । ସେହିପରି ୧୪୪ ବର୍ଷ ତଳେ ପଡିଥିବା ମହାକୁମ୍ଭ ସମୟରେ ଭାରତ ଥିଲା ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନାଧୀନ । ସ୍ବାଧୀନତା ପରେ ଏହା ପ୍ରଥମ ମହାକୁମ୍ଭ ଏବଂ ବିଶାଳ ସଂଖ୍ୟାର ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁମାନଙ୍କ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ସଂଯୁକ୍ତିକରଣର ସଫଳତା ବିଶାଳ ଭାରତର ପ୍ରଶାସନିକ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦର୍ଶନର ଏକ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ମୁହୂର୍ତ୍ତ ଥିବା ସମ୍ପର୍କରେ ସାମାନ୍ୟ ସନ୍ଦେହର ଅବକାଶ ନାହିଁ ।୪୫ ଦିନରେ ୧୫ ହଜାର ରୁ ଅଧିକ ରେଳ ଚଳାଚଳ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି କୃତ୍ରିମ ବୁଦ୍ଧିମତ୍ତା ମାଧ୍ୟମରେ ଭିଡ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିବା ବେଳେ ଆୟୋଜନକାରୀ ପ୍ରାଧିକରଣ ଓ  ଯୋଗୀ ଆଦିତ୍ୟ ନାଥଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵାଧୀନ ସରକାରଙ୍କ ସଫଳ ପରିଚାଳନା ବ୍ୟବସ୍ଥା ସମସ୍ତ ଙ୍କୁ ଚକିତ କରିଛି । ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟଯେ ୭୩ ଟି ରାଷ୍ଟ୍ରର ରାଷ୍ଟ୍ରଦୂତ, ଦୂତାବାସ ଅଧିକାରୀ ଓ ସେମାନଙ୍କର ପରିବାର ସଦସ୍ୟ, ୧୧୮ ଜଣିଆ ବିଦେଶୀ ପ୍ରତିନିଧି ମଣ୍ଡଳୀ ମହାକୁମ୍ଭ ମେଳା ପରିଦର୍ଶନ କରିଥିବାବେଳେ ଭୂଟାନର ରାଜା ସଙ୍ଗମରେ ବୁଡ଼ ପକାଇଥିଲେ ।  ଦଳାଚକଟା ଭଳି କେତେକ ଅବାଞ୍ଛନୀୟ ଘଟଣା ସତ୍ତ୍ୱେ ଏତେ ସଂଖ୍ୟକ ଭିଡ଼ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ପରିଚାଳନା ଅନନ୍ୟ ଉଦାହରଣ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି , ଯାହାର ଶ୍ରେୟାଧିକାରୀ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଯୋଗୀ ଓ ତାଙ୍କ ସରକାର । ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟଯେ ଏହି ବୈଶ୍ବିକ ମେଳା ପାଇଁ ଦୁଇ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା ବୋଲି ସରକାରୀ ସୁତ୍ରରୁ ଜଣାପଡିଛି । ମାତ୍ର ବାସ୍ତବରେ ଏହା ବହୁ ପୂର୍ବରୁ , ଯାହା ଆଲୋଚନା ହୋଇନାହିଁ । ପ୍ରଥମେ ଆହ୍ଲାବାଦ ର ନାମ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି କରାଗଲା ପ୍ରୟାଗ ରାଜ । ଯଦି ତାହା ହୋଇ ନଥାନ୍ତା , ତେବେ କ'ଣ  କୁହାଯାଇଥାନ୍ତା ? ଆହ୍ଲାବାଦ ର କୁମ୍ଭମେଳା , ଏହା କ'ଣ ପ୍ରମାଣ କରିଥାନ୍ତା ? ଅନ୍ୟ ଧର୍ମୀୟ ସ୍ଥାନରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ଧର୍ମର ମହାମେଳା ବୋଲି ଆକ୍ଷେପ,ପ୍ରତ୍ୟାକ୍ଷେପ ହୋଇଥାନ୍ତା, ଏହା ନିଃସନ୍ଦେହ । ସେହିପରି ପ୍ରୟାଗ ରାଜ ସହର ଓ କୁମ୍ଭ କ୍ଷେତ୍ରର  ୪୦ କିଲୋମିଟର ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ଅଞ୍ଚଳକୁ ୨୫ଟି ଭାଗରେ ବା ସେକ୍ଟର ରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯିବା ସହିତ ପ୍ରତିଟି ସଡକ,ସ୍ନାନଘାଟ, ଅସ୍ଥାୟୀ ପୋଲ,ମୁଖ୍ୟ ରାସ୍ତାରେ ଥିବା ଉଚ୍ଚ ପୋଲ ବା  ଓଭରବ୍ରିଜ ଆଦିର ସୁରକ୍ଷାରେ ୨୭ ଶହରୁ ଅଧିକ ପ୍ରକ୍ଷେସ୍ମିତ ବା ସିସିଟିଭି କ୍ୟାମେରା, କୃତ୍ରିମ ବୁଦ୍ଧିମତ୍ତା ବା ଏ ଆଇ ସଞ୍ଚାଳିତ ଉଚ୍ଚ ଶକ୍ତି ସମ୍ପନ୍ନ ଚିତ୍ରୋତ୍ତୋଳକ ବା କ୍ୟାମେରା ନିୟୋଜିତ, ମହାକୁମ୍ଭ ପରିସରରେ ସମନ୍ଵିତ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ନେତୃତ୍ବ କେନ୍ଦ୍ର ବା କଣ୍ଟ୍ରୋଲ ଆଣ୍ଡ କମାଣ୍ଡ ସେଣ୍ଟର ଦ୍ବାରା ୧୭ ଟି ପକ୍ଷୀଯାନ ବା ଡ୍ରୋନ କେନ୍ଦ୍ର ପରିଚାଳନା, ସୂଚନା କେନ୍ଦ୍ର,ବୁଲା ଭଟକା କେନ୍ଦ୍ର , ଅସ୍ଥାୟୀ ଚିକିତ୍ସାଳୟ ବା ସମସ୍ତ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ଥିବା ହସ୍ପିଟାଲ , ଦେଢ଼ ଲକ୍ଷ ଅସ୍ଥାୟୀ ତମ୍ବୁ ଘର,୪୫୦ କିଲୋମିଟର ଅସ୍ଥାୟୀ ସଡକ ପଥ,୧୨ କିଲୋମିଟର ବ୍ୟାପୀ ସ୍ନାନଘାଟ, ୧୮ ବର୍ଗ କିଲୋମିଟର ଅଞ୍ଚଳରେ ଯାନବାହାନ ରଖିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା , ସୁରକ୍ଷା ଓ ଆଇନ ଶୃଂଖଳା ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ୫୬ ଟି ଅସ୍ଥାୟୀ ଆରକ୍ଷୀ କେନ୍ଦ୍ର ବା ଥାନା ,୪୦ ହଜାର ଆରକ୍ଷୀ ବାହିନୀ,୫୦ ଅଗ୍ନିଶମ କେନ୍ଦ୍ର ,୧୪ ଟି ସୀମା ସୁରକ୍ଷାବାହିନୀ ବା ବାଟାଲିୟନ , ଅର୍ଦ୍ଧ ସାମରିକ ବାହିନୀ ମୁତୟନ  ଆଦି ବହୁବିଧ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପରିସଂଖ୍ୟାନ ମଧ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି ବିଶ୍ବ କୀର୍ତ୍ତିମାନ । ମହାକୁମ୍ଭ କେବଳ ଧର୍ମ ବିଶ୍ବାସ ନୁହେଁ , ବ୍ୟବସାୟ ଓ ରୋଜଗାରର ମହାପନ୍ଥା ପାଲଟିଥିଲା ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ମଧ୍ୟ ଲାଭ ପରିମାଣ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି କୀର୍ତ୍ତି ମାନ । କାରଣ ଏହି ବୈଶ୍ବିକ ମେଳାରେ ସରକାରୀ ହିସାବରେ ଖର୍ଚ୍ଚ ହୋଇଛି  ୭,୪୦୦ କୋଟି, ଆଦାୟ ହୋଇଛି ସରକାରୀ ହିସାବରେ ୨ ଲକ୍ଷ ୩୫ ହଜାର କୋଟି ଟଙ୍କା ଏବଂ ଏଥିରେ ବେସରକାରୀ ଆୟ ମିଶିଲେ ୫ ଲକ୍ଷ କୋଟି ଟଙ୍କାରୁ ଅଧିକ ହେବ । ବୋଧେ ଏହି ସତ୍ୟ ତଥ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ଅବଗତ ହୋଇ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ କହିଛନ୍ତି " ପ୍ରୟାଗରାଜର ଏହି ମହାକୁମ୍ଭ ଆଧୁନିକ ପ୍ରବନ୍ଧନ ବା ମ୍ୟାନେଜମେଣ୍ଟ  ପେଷାଦାର ଯୋଜନା ଏବଂ ନୀତି ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଅଧ୍ୟୟନର ବିଷୟ" ।  ସମ୍ମାନନୀୟ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଙ୍କ ସହିତ ଆମେ ଏକମତ ଯେ ଭକ୍ତି ଆନ୍ଦୋଳନର ସନ୍ଥମାନେ ସମଗ୍ର ଭାରତବର୍ଷରେ ଆମର ସାମୁହିକ ସଙ୍କଳ୍ପର ଶକ୍ତିକୁ ଚିହ୍ନଟ କରିଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥିଲେ । ସ୍ବାମୀ ବିବେକାନନ୍ଦ ଙ୍କ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଶ୍ରୀ ଅରବିନ୍ଦ ମାନଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସନ୍ଥ ସମାଜକୁ ସାମୁହିକ ସଙ୍କଳ୍ପର ଶକ୍ତି ବିଷୟରେ ସୂଚିତ କରି ଯାଇଛନ୍ତି । ଆମର ଏଠାରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ ନିମନ୍ତେ କହି ରଖୁ ଯେ ସ୍ବାମୀ ବିବେକାନନ୍ଦ ଓ ଶ୍ରୀ ଅରବିନ୍ଦ ଙ୍କ ବହୁ ପୂର୍ବରୁ ତ୍ରୟୋଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ବିଶ୍ବ ବିଖ୍ୟାତ ଟୀକାକାର ଜଗଦ ଗୁରୁ  ଶ୍ରୀଧର ସ୍ବାମୀ ଙ୍କ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଅତିବଡ଼ି ଜଗନ୍ନାଥ , ସନ୍ଥ ଅଚ୍ୟୁତ, ସନ୍ଥ ଅରକ୍ଷିତ,ସନ୍ଥ ବଳରାମ
ସନ୍ଥ ଯଶୋବନ୍ତ ,ସନ୍ଥ ଶିଶୁ ଅନନ୍ତ , ପ୍ରଭୃତି ମହାତ୍ମା ମାନେ ଏହି ତତ୍ତ୍ଵ ସମାଜାର୍ପିତ କରି ଯାଇଛନ୍ତି ।  ଏଥି ପୂର୍ବରୁ ଆମର ବେଦ ବେଦାନ୍ତ ରେ ଭାରତୀୟ ମହାନ୍ ପରମ୍ପରା ସାମାଜିକ ଓ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ସୁବିସ୍ତୃତ ଭାବେ ଆଲୋଚିତ ହୋଇଛି । ହଁ , ଏହା ନିଶ୍ଚିତ ଭାବେ ସଭିଏଁ ସ୍ବୀକାର କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେବେ ଯେ ଏହି ବୈଶ୍ବିକ ମେଳା ବା ମହାକୁମ୍ଭ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ଚେତନାକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରିଛି ।

-----------------------------------
ଉତ୍କୃଷ୍ଟ କଳାର ରାଜ୍ୟ ଆମ ଉତ୍କଳର ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷର ଗୈାରବମୟ ଇତିହାସ ସହିତ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସମୟରେ ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ସମୂହର ସ୍ଥିତି ଦେଖି ,ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଓ ଚନା କଲେ ଯେ କେହି ଜଣେ ଖାଣ୍ଟି ଭାବପ୍ରବଣ ଓଡ଼ିଆଙ୍କର ହୃଦାଘାତ ହେବା ସମ୍ଭାବନା ଅଧିକ । ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକନୃତ୍ୟ, ଓଡ଼ିଶାର କଳା ଓ ସଂସ୍କୃତିର ପରିଚାୟକ କେବଳ ନୁହେଁ ଅଧିକନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଆ ଜନଜୀବନର ଆତ୍ମା । ଓଡ଼ିଆ ଜୀବନ ଶୈଳୀ ଏବଂ ପ୍ରଥା ସହିତ ଶହଶହ ପ୍ରକାରର ନୃତ୍ୟ ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗୀ ଭାବେ ଜଡ଼ିତ । ଏସବୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଧର୍ମଚାର, ମନୋରଞ୍ଜନ, ଶ୍ରମ ଅପନୋଦନ, ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାର ଆଦି ବହୁବିଧ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟକୁ ଉପଜିଵ୍ୟ କରି ଲୋକନୃତ୍ୟର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା । ଗ୍ରାମବହୁଳ ଓଡ଼ିଶାରେ ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ଟିକେ ଆନନ୍ଦ ଉପଭୋଗ କରିବାକୁ ଅନୁଷ୍ଠିତ କରାଯାଏ ଯାତ୍ରା ଓ ମହୋତ୍ସବମାନ । ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପର୍ବପର୍ବାଣୀ ସହ ବିଭିନ୍ନ ଲୋକନୃତ୍ୟର ପ୍ରଚଳନ ରହିଥିଲା। ଏହିସବୁ ନୃତ୍ୟ ମୁଖ୍ୟତଃ ଖୋଲା ଆକାଶତଳେ ପରିବେଷଣ କରାଯାଉଥିଲା । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକନୃତ୍ୟରେ ଓଡ଼ିଶାର ପାରମ୍ପରିକ ସଂଗୀତ ଓ ବହୁଲୋକପ୍ରିୟ ଢଗଢମାଳି ଆଦିର ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିଲା । ଏହାସହିତ ପାରମ୍ପରିକ ବାଦ୍ୟର ବ୍ୟବହାର ମଧ୍ୟ କରାଯାଉଥିଲା । ବିଗତ ୫୦/୫୫ ବର୍ଷ ତଳେ ଆମେ ବହୁ ମେଳା,ମେଳଣରେ ଦେଖିବାକୁ ପାଇଥିବା ଓ ଉପଭୋଗ କରିଥିବା, ଶୁଣିଥିବା ଲୋକନୃତ୍ୟ, ଲୋକ କଳା ପ୍ରଭୃତି ଏବେ ଆଉ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁନାହିଁ । ନାଗାନାଚ,ସଖି କଣ୍ଢେଇ ନାଚ,ଛଉ ନୃତ୍ୟ, ତାହା ପୁଣି ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଛଉ ନୃତ୍ୟ, ଷଢେ଼ଇକଳା ଓ ପୁରୁଲିଆ ଛଉ ନୃତ୍ୟ,କରମାନାଚ, ଦଣ୍ଡ ନାଚ,ଚଇତି ଘୋଡ଼ା ନାଚ, ଘୁମୁରା ନାଚ, ଚଢ଼େଇ ନାଚ,ଶବର - ଶବରୁଣୀ ନାଚ,କେଳା-କେଳୁଣି ନାଚ, ଡାଲଖାଇ ନାଚ , ଗୋଟି ପୁଅ ନାଚ, ଏପରିକି ଆଦିବାସୀ ଅଧ୍ୟୁଷିତ ଆମ ରାଜ୍ୟର ଆଦିବାସୀ ନୃତ୍ୟ ଯଥା ଦେଶିଆ ନାଚ,ଗଦବା ନାଚ,କନ୍ଧ ନାଚ,କୋୟା ନାଚ,ଓଁରା ନାଚ,ସଉରା ନାଚ,ପରଜା ନାଚ,କାଠି କଣ୍ଢେଇ ନାଚ, ଘୁଡୁକି ନାଚ ଠାରୁ କେନ୍ଦେରା ଗୀତ,ଖଞ୍ଜଣି ଭଜନ,ଚୁଟ୍କୁଚୁଟା,ପାଟୁଆ ନାଚ ଠାରୁ ଅନେକ ଲୀଳା ଯଥାଲୀଳା
ଭାରତ ଲୀଳା ବା ଦୁଆରୀ ଲୀଳା ବା ସୁଭଦ୍ରା ହରଣ ନାଟ
ରାମଲୀଳା,କୃଷ୍ଣଲୀଳା,ରାସଲୀଳା,ରାଧା ପ୍ରେମ ଲୀଳା
ରାଧା ମାନ ଲୀଳା ସମେତ ଅନେକ ଲୀଳା ଯଥା ଭାରତ ଲୀଳା ବା ଦୁଆରୀ ଲୀଳା ବା ସୁଭଦ୍ରା ହରଣ ନାଟ ସ଼ହିତ ଅନେକ ସୁଆଙ୍ଗ ଯଥା ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୁରାଣ ସୁଆଙ୍ଗ,ବିଲଙ୍କା ରାମାୟଣ ସୁଆଙ୍ଗ,ଗଣ୍ଡାବଧ ସୁଆଙ୍ଗ,ଚନ୍ଦ୍ରାବତୀ ସୁଆଙ୍ଗ ,ଉଷାବତୀ ହରଣ ସୁଆଙ୍ଗ,ଦକ୍ଷ ଯଜ୍ଞ ସୁଆଙ୍ଗ ଭଳି ଅନେକ ସୁଆଙ୍ଗ ,ଚକୁଳିଆ ପଣ୍ଡା , ଦାସକାଠିଆ, ରସରକେଲି, ପ୍ରହଲ୍ଲାଦ ନାଟକ ଠାରୁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ସାହିତ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ଓ ପରମ୍ପରା ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାରରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିବା "ପାଲା" ର ସ୍ଥିତି ଅଧୁନା ବିପନ୍ନ କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ । ନାଗାନାଚର କେବେ ଅୟମାରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଏଯାବତ୍ ଗବେଷଣା ହୋଇନାହିଁ, ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶ ର ବିଶେଷତ୍ଵ ଓ ଭିତ୍ତିଭୂମି ପ୍ରସଙ୍ଗ ମଧ୍ୟ ଗବେଷଣା ସାପେକ୍ଷ ସତ୍ୟ ମାତ୍ର, ଏହା ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ ଧରି ଓଡ଼ିଆ ମାନଙ୍କ ସାମରିକ କଳା ପରମ୍ପରା ତଥା ପାଇକ ପରମ୍ପରା ବିଜଡ଼ିତ ।ନାଗା ନାଚ ରେ କେବଳ ବିଭିନ୍ନ ବାଦ୍ୟ ଓ ପ୍ରଚ୍ଛଦ ଯନ୍ତ୍ରସଙ୍ଗୀତ ଥାଏ । ଏହାର ସଙ୍ଗୀତରେ ବ୍ୟବହୃତ ବାଦ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ରସବୁ ହେଲା ମାଦଳ, ଧୁମସା ଓ ପଖଉଜ । ଅଧୁନା କର୍ପୁର ଉଠିଯାଇ କନା ପଡ଼ିବା ଭଳି ସାମୟିକ ବିଭିନ୍ନ ପର୍ବ ପାଳନ ବେଳେ ପୁରୀରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଯୁବବର୍ଗର ନର୍ତ୍ତକମାନେ ଏଥିରେ ବିଭିନ୍ନ ଭାରୀ ଓ ଚିତ୍ରିତ ପୋଷାକ ପିନ୍ଧି ନାଚିଥାନ୍ତି ।ନର୍ତ୍ତକମାନେ ମଥାରେ ବିଶାଳ ଅଳଙ୍କାର ଖଚିତ ମୁକୁଟ ପିନ୍ଧିଥାନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ପୋଷାକରେ ବାଉଁଶ-ତିଆରି ଡେଣା ଲାଗିଥାଏ । ସେମାନେ ନାଚିଲା ବେଳେ ଡେଣାଯୋଡ଼ିକ ଦୁଇପଟକୁ ଦୋହଲି ପଡ଼େ ବାଜାବାଦକମାନଙ୍କ ବାଜା ତାଳରେ ତାଳଦେଇ ନର୍ତ୍ତକମାନେ ଆଗକୁ ବଢ଼ିଥାନ୍ତି ।ରାଜ୍ୟ ଓ ରାଜ୍ୟ ବାହାରେ ବିଭିନ୍ନ ସରକାରୀ ଓ ବେସରକାରୀ ଉତ୍ସବ ପାଳନ ବେଳେ ଓଡ଼ିଶାର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ନାଚ ସହିତ ନାଗା ନାଚ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ ।ନାଗା ନାଟରେ ବିଭିନ୍ନ ବୀର ବାଦ୍ୟ ବାଦନ ସହିତ ବୀର ବେଶରେ ସଜ୍ଜିତ ନର୍ତ୍ତକଗଣ ନୃତ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ସମର-ସମ୍ବନ୍ଧିତ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଦେଖାଇଥାନ୍ତି । ଚାରିରୁ ଆଠ ଜଣ ଲୋକଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ଏକ ଦଳ ଏହି ନାଚ ପରିବେଷଣ କରିଥାନ୍ତି । ନାଗା ନାଚର ନାମକରଣ ଯାଯାବର ନାଗା ଜାତିରୁ ହୋଇଥିବା ଜଣାଯାଏ । କଳିଙ୍ଗ ଭୁଖଣ୍ଡ ଦକ୍ଷିଣପୂର୍ବ ଏସିଆ ଛଡ଼ା ଆଧୁନିକ ଭାରତର ଉତ୍ତରରୁ ପୂର୍ବଦେଇ ଦକ୍ଷିଣ ଯାଏ ବ୍ୟାପିଥିବା ବେଳେ ଏଠାରେ ବାସ କରୁଥିବା ନାଗା ଜନଜାତିଙ୍କ ଏହି ନାଚ ଓଡ଼ିଆ ସଂସ୍କୃତି ସହିତ ବିଜଡ଼ିତ ହୋଇ ବୀରତ୍ବର ପରିଚୟ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ମାନବୀୟ ଲୀଳା କରିଆସୁଥିବା ଜଗନ୍ନାଥ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସଂସ୍କୃତି ରେ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇରହିଛି । ଏବେ ନିକଟରେ " ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶ" ହୋଇଥିଲା ।ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶ ବା ପର୍ଶୁରାମ ବେଶ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ସେବା ସଂସ୍କୃତି ରେ ଅନେକ ଅନାଲୋଚିତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଦର୍ଶନ ଆଧାରିତ , ବିଶେଷ କରି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନଙ୍କର କରାଯାଇଆସୁଥିବା ଅନେକ ବେଶଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଅନନ୍ୟ ଅତୁଳନୀୟ ବେଶ, ଯାହା ପୂର୍ବଜ ଓଡ଼ିଆ ମାନଙ୍କ ମହନୀୟ ସ୍ବାଭିମାନୀ ଜୀବନଚର୍ଯ୍ୟାର ଏକ ପ୍ରତିଫଳିତ ଦର୍ପିତ ଵେଶ । ଯେଉଁ ବର୍ଷ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସରେ ପଞ୍ଚକ ଛଅ ଦିନ ପଡ଼େ ସେହି ବର୍ଷ ମଳ ତିଥିରେ ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର, ସୁଭଦ୍ରା ଓ ସୁଦର୍ଶନଙ୍କ ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶ ହୁଏ । ବିଶେଷ ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଯେ ଏହା ଯେଉଁ ବର୍ଷ ପଡ଼ିଥାଏ, ତତ୍ ପରବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟ ପଡ଼ିଥାଏ । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ ଆମ ପାଇଁ ସାଂସାରିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ରୁ ଏହା ସର୍ବାଧିକ ସ୍ମରଣୀୟ ଯେ ୧୯୯୩, ନଭେମ୍ବର ୨୬ ତାରିଖ ରେ ଆମ ଜେଜେ ମା ୯୭ ବର୍ଷରେ ଇହଲୀଳା ସମ୍ବରଣ କରିଥିଲେ । ପୂର୍ବର ଇତିହାସ ଗର୍ଭାନୁଶୀଳ କଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଅତୀତରେ ଏହି ବେଶ ୧୯୯୪ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୧୬ ତାରିଖରେଓ ତା ପୂର୍ବରୁ ୧୯୯୩ ନଭେମ୍ବର ୨୬, ୧୯୬୮ ନଭେମ୍ବର ୩, ୧୯୬୭ ନଭେମ୍ବର ୧୬ ଓ ୧୯୬୬ ନଭେମ୍ବର ୨୬ରେ ପାଳିତ ହୋଇଥିଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶ ୨୭ ନଭେମ୍ବର ୨୦୨୦, ଶୁକ୍ରବାର କାର୍ତ୍ତିକ ଶୁକ୍ଳ ମଳ ଦ୍ୱାଦଶୀ ତିଥିରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଯାଇଛି । ଆସନ୍ତା ବର୍ଷ ମଧ୍ୟ ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶ ହେବାକୁ ଯାଉଛି । ଅତଏବ ଆଲୋଚନା କରିବା ଏହି ବେଶ ର ବିଶେଷତ୍ଵ କ'ଣ ? ଯେହେତୁ ବିଗତ ଦେଢ ମାସ ମଧ୍ୟରେ ଏ ସମ୍ପର୍କରେ କୈାଣସି ଗଣମାଧ୍ୟମରେ ସବିଶେଷ ଭାବରେ ଆଲୋଚନା ହୋଇନାହିଁ, ତେଣୁ ଏହାର ଗର୍ଭାନୁଶୀଳନ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରି ଯେଉଁ ସବୁ ତଥ୍ୟାଧାରରେ ଏହା ଉପସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ଯାଉଛୁ, ତା'ର ସମୀକ୍ଷା ଓ ମତାମତ ମଧ୍ୟ ଆହ୍ବାନ କରୁଛୁ ।ପୁରାଣ ମତେ ପର୍ଶୁରାମଙ୍କ ସହସ୍ରାର୍ଜ୍ଜୁନ ବଧ କିମ୍ବା ଅର୍ଜୁନ ଓ ତାଙ୍କ ପୁତ୍ର ନାଗାର୍ଜୁନ ମଧ୍ଯରେ ହୋଇଥିବା ଯୁଦ୍ଧର ସ୍ମୃତି ସ୍ୱରୂପ ଏହି ବେଶ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ ।ଏହି ବେଶ ଯୋଦ୍ଧା ଓ ସନ୍ଯାସୀର ସମ୍ମିଶ୍ରଣ ବେଶ ଥିଲା । ଅର୍ଜୁନ ନିଜ ପୁତ୍ର ସହସ୍ରାର୍ଜୁନ ଦ୍ୱାରା ପରାସ୍ତ ହେଇଥିଲେ । ସହସ୍ରାର୍ଜ୍ଜୁନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଅନ୍ୟ ଏକ ରୂପେ । ମହାଭାରତ ଅନୁସାରେ ବନବାସ ସମୟରେ କିରାତ ବେଶଧାରୀ ଶିବ ସହ ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯୁଦ୍ଧ ହେଲା । ଅର୍ଜୁନ ପରାସ୍ତ ହେଲେ ମଧ୍ଯ ଶିବ ଅନେକ ଦିବ୍ଯ ଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରଦାନ କଲେ । କିରାତାର୍ଜୁନ କହିଲେ ଯେପରି ଶିବଙ୍କୁ ବୁଝାଏ ସେପରି ନାଗାର୍ଜୁନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ଏକ ରୂପ । ଶିବ ଓ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ସମନ୍ୱୟ ସାଧିତର ପ୍ରତୀକ ହେଲା ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶ ।ନାଗା ସନ୍ଯାସୀମାନେ ଉଲଙ୍ଗତା, ଉଦଣ୍ଡତା ତଥା ବୀରତା ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଅତୀତରେ ଏମାନେ ମନ୍ଦିରର ସୁରକ୍ଷା ଦାୟିତ୍ୱରେ ଥିଲେ । ଅତୀତରେ ନାଗା ସନ୍ଯାସୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ନାଗା ବେଶରେ ଦେଖିବା ପାଇଁ ଇଚ୍ଛା କରିଥିବାରୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଇଛା ପୂରଣ କରି ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶରେ ଉଭା ହୋଇଥିବାର କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ରହିଛି । ପଦ୍ମ ପୁରାଣର ଉତ୍ତରଖଣ୍ଡ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅନୁସାରେ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ ଭଗବତ ଆରାଧନା, ଉପାସନା ଆଦି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହି ମାସରେ ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶ ହୋଇଥାଏ । ଆମେ ଛୋଟ ପିଲା ଥିବା ସମୟରେ ଯେଉଁ ହିନ୍ଦୀ+ ଓଡ଼ିଆ+ ଓଡ଼ିଆ ର କଥିତ ଭାଷା ମିଶା ଗୀତ ର ଅବଧି ବୋଧେ ଆଠଶହ ବର୍ଷ ତଳର ଏବଂ ଏହାକୁ ପଢ଼ିବା ପରେ ସନ୍ଥ ତୁଳସୀ ଦାସ ଏହି ଭାଷା ରେ ତାଙ୍କର ଗୁରୁ ଶିଶୁ ଅନନ୍ତ ଦାସ ଓ ଯାଜପୁର ନରହରି ଦାସ ଙ୍କ ଠାରୁ ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରି " ରାମ ଚରିତ ମାନସ" ଲେଖିଥିଲେ । ସେହି ନାଗା ନାଚ ଗୀତ ଏଠାରେ ଉପସ୍ଥାପନ କଲେ ପାଠକେ ଏହାର ସତ୍ୟତା ଅନୁଭବ କରିପାରିବେ ।
" ଜାଗୋ ମାଈ କାରିକା ଜଗାଓ ମାୟୀ କାରିକା
ହସ୍ତେ ଶୋହେ ଖଣ୍ଡା ଖପର ଗଳା ମୁଣ୍ଡ ମାଳିକା
କଲିକତା ରେ ଗଙ୍ଗାତୀରେ ନାମ ବୋଲାଓ କାଲୀ
ବଳିଭୋଜା ସବ୍ ରୋଜ୍ ପାଓ ପୂଜା କରେ ବଙ୍ଗାଲୀ
ବାଣପୁରେ ଭଗବତୀ ବିରାଜେ ବାଙ୍କିରେ ଚର୍ଚ୍ଚିକା
ସମ୍ବଳପୁରେ ସମଳାଇ ଆଦିମ ପୁରେ ଭୋକା
ଝଙ୍କଡେ ସାରଳା ନାମ ଯଜ୍ଞପୁରେ ବିରଜାଇ
ପ୍ରାଚୀକିନାରେ କାକଟପୁରରେ ମଙ୍ଗଳା ମହାମାୟୀ
ଜଗନ୍ନାଥଜୀ କୋ ଧାମ ପରେ ବିଖ୍ୟାତ ଵିମଲା
ନାମ ଭଜୋ ଜନକ ପୂଜୋ କବ ନାହିଁ କର ହେଲା .।
××××××××
ମେଳଣରେ ନାଗାନାଚ ଆଗରୁ ପାଲା ବାଲା,କେଳାକେଳୁଣୀ, ଶବର ଶବରୁଣୀ,ବାରିକ ବାରିକିଆଣୀ,ବିଭାଘରିଆ, ଚକୁଳିଆ ପଣ୍ଡା, ବୁଢ଼ାବୁଢ଼ୀ, ଗଣେଶ,ବୃଷଭ,କଳାଘୋଡା,ସୁଆଙ୍ଗ ନାଚ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ନୃତ୍ୟ ର ଏକ ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିଲା ।
ସେହିପରି ଏବେ ଦଣ୍ଡ ନାଚ ର ସ୍ଥିତି କିପରି ଭାବରେ ହଜିଯାଇଛି, ତାହା ଆମେ ଦେଖୁଛେ ।ଦଣ୍ଡନାଚ ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ଓ ପାରମ୍ପରିକ ନାଚ । ଏହା ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାର ଏକ ଲୋକ ପର୍ବ। ଏହା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଏହା କାମନା ଦଣ୍ଡ ଭାବେ ପରିଚିତ। ଏହି ନୃତ୍ୟ ଧର୍ମିୟ ଧାରଣା ଏବଂ ଈଶ୍ୱର ବିଶ୍ୱାସ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ନାଟକର ସୃଷ୍ଟି କେବେ ଓ କିଭଳି ହେଲା ତାହା ରହସ୍ୟମୟ । ତେବେ ଆଧୁନିକ ନାଟକ ସୃଷ୍ଟିର ବହୁ ପୂର୍ବରୁ ଲୋକନାଟକ ଗୁଡିକ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ବିଷୟକୁ ଅସ୍ୱୀକାର କରାଯାଇ ନପାରେ । କାରଣ ବେଦ, ଭରତମୁନିଙ୍କ ନାଟ୍ୟଶାସ୍ତ୍ର,ବୌଦ୍ଧ ନିକାୟ,ପାଣିନି,କୃଶାଶ୍ୱ ଓ ବିଭିନ୍ନ ପୌରାଣିକ ଗ୍ରନ୍ଥରୁ ଲୋକନାଚକ ସମ୍ପର୍କରେ ସଂକେତ ମିଳିଥାଏ । ଲୋକନାଟକ ଗୁଡିକର ବର୍ହିଲକ୍ଷ ଓ ଅନ୍ତର୍ଲକ୍ଷ ହେଉଛି ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ । ଜନଜୀବନର କାହାଣୀକୁ ବା ଲୋକବୃତ୍ତକୁ ବିଶ୍ୱସ୍ତ ଭାବେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିବା ଲୋକନାଟକର ଅନ୍ୟ ଏକ ଲକ୍ଷ । ନାଟକ ହେଉଛି ଦୃଶ୍ୟକାବ୍ୟ ଓ କାବ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ । ନାଟକର ସ୍ରଷ୍ଟା ନାଟ୍ୟ ଶିଳ୍ପିର ମାୟାଜାଲ ବିସ୍ତାର କରି ଦର୍ଶକର ଚିତ୍ତ ବିନୋଦନ ସହିତ ସତ୍ୟ, ଶିବ ଓ ମଙ୍ଗଳର ଜୟଗାନପାଇଁ ଆହ୍ୱାନ ଦେଇଥାନ୍ତି । ଲୋକ ନାଟକର ସୃଷ୍ଟି ଉତ୍ସ ସମ୍ପର୍କରେ କେତେଗୁଡିଏ ତଥ୍ୟ ଅଛି । ସେଗୁଡିକ ହେଲା :୧-ପ୍ରକୃତି ପ୍ରଭାବ, ୨-ଧର୍ମ ଟିନ୍ତନ, ୩-କୃଷି ସଭ୍ୟତା, ୪-ସାମରିକ ପରମ୍ପରା, ୫- କାରୁକଳା, ୬-ଆଦିବାସୀ ଓ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟ ।
ବୈଦିକ ଯୁଗରେ ଲୋକ ନାଟକର ଉବ୍ଦଭ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏବେ ଏଗୁଡିକ ଲୋକ ସମାଜରେ ମୁମୂର୍ଷ ଅବସ୍ଥାରେ କେବଳ ବଞ୍ଚିରହିଛନ୍ତି । ଏଗୁଡିକର ପୁନରୁଦ୍ଧାର ପାଇଁ ଏବେ ଅବଶ୍ୟ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱ ଚଳଚଞ୍ଚଳ ହୋଇପଡ଼ିଛି । ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଲୋକନାଟକ ପ୍ରଚଳିତ । ଚୀନ୍, ଆମେରିକା, ଲୋହିତ ଭାରତୀୟ,ଆଫ୍ରିକାର ଆଦିବାସୀ, ୟୁରୋପର ଅନୁନ୍ନତ ଅଞ୍ଚଳ ତଥା ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶରେ ଭଳି ଭଳି ଲୋକନାଟ୍ୟର ପ୍ରଚଳନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ସେହିଭଳି ଓଡ଼ିଶାରେ ମଧ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ଲୋକନାଟକ ମଧ୍ୟରୁ ଦଣ୍ଡନାଟ ଏକ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଶାଖା ।
ସେହିପରି ଆମ ଲୋକକଳା ବା ଲୋକନୃତ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ରେ ସଖୀକଣ୍ଢେଇ ନାଚ ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ନାଚ ଥିଲା । ଏହା କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ‌ଥିଲା । କ୍ରମଶଃ ଏହି ନାଚ ଆଗ ଭଳି ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ କିମ୍ବା ସହରରେ ଆଉ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁନାହିଁ । ବର୍ତ୍ତମାନ କେବଳ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲାରେ ମନ୍ତ୍ରୀପଡ଼ା ସଖୀ କଣ୍ଢେଇ ନାଚ ଦଳ ଦେଖିବାକୁ ମିଳନ୍ତି । ଏକ ସୁସଜ୍ଜିତ ମଞ୍ଚ ଉପରେ କଣ୍ଢେଇ ନାଚ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରାଯାଏ । ସାଧାରଣ ମଣିଷଙ୍କ ଭଳି କଣ୍ଢେଇମାନଙ୍କୁ ନାନାଦି ବେଶଭୂଷା କରି ତାରଦ୍ୱାରା ସଂଯୋଗ କରାଯାଇଥାଏ । ଗୀତର ତାଳେ ତାଳେ କଣ୍ଢେଇମାନଙ୍କର ନୃତ୍ୟ ଓ ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗଭଙ୍ଗୀ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରିବା ପାଇଁ, ନାଚ ଦଳର ଜଣେ ସଦସ୍ୟଦ୍ୱାରା କଣ୍ଢେଇଗୁଡ଼ିକୁ ସଂଯୋଗ କରାଯାଇଥିବା ତାରକୁ ଧରି ପରଦାର ନେପଥ୍ୟରେ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରିଥାନ୍ତି । ସଖୀ କଣ୍ଢେଇ ନାଚ ଦଳରେ ଅତି କମ୍‌ରେ ୭ଜଣ କଳାକାର ଆବଶ୍ୟକ । ତିନିଜଣ କଣ୍ଢେଇ ନଚାଉଥିବା ବେଳେ ଜଣେ ହାରମୋନିୟମ ବଜାନ୍ତି । ଏହାଛଡ଼ା ଜଣେ ଢୋଲକି ଓ ଜଣେ ଗିନି ବଜାନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଉପରେ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର ଓ ସଂଗୀତ ସହ ତାଳ ଦେଇ ସଖୀକଣ୍ଢେଇ ନାଚ ହୁଏ । ନାଚ ମଧ୍ୟରୁ ବଂଶୀଚୋରି, ବାଟଛାଡ଼ ନାଗର, ଦ୍ରୌପଦୀ ବସ୍ତ୍ରହରଣ, ନାବକେଳି, ରାଧୀକା ଓ ଦୂତୀ, ଲଳିତା ଓ ଦୂତୀ, ଶବର ଶବରୁଣୀ ନାଚ ଅଧିକ ହୁଏ । ନାଚର ପ୍ରସଙ୍ଗ ଉପରେ ଜଣେ ମଧୁର କଣ୍ଠରେ ଗୀତ ବୋଲି ଦର୍ଶକଙ୍କୁ ଆମୋଦିତ କରନ୍ତି । ଏକ ଘଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ୮ରୁ ୧୦ ପ୍ରକାରର ନାଚ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରାଯାଏ । ପ୍ରଚାର ଓ ପ୍ରସାର ଅଭାବରୁ ତାର ଦ୍ୱାରା ସଖୀ କଣ୍ଢେଇ ନାଚ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଲୋପ ପାଇ ଯାଇଛି । କିନ୍ତୁ ଜିଲ୍ଲାର ସଦର ମହକୁମାଠାରୁ ପ୍ରାୟ ୧୦ କିଲୋମିଟର ଦୂରରେ ଥିବା ଡେରାବିଶି ବ୍ଳକ ଅନ୍ତର୍ଗତ କୁରୁଜଙ୍ଗା ପଞ୍ଚାୟତର ମନ୍ତ୍ରୀପଡ଼ା ଗ୍ରାମର କେଳା ବସ୍ତିରେ ଏହି ନାଚର ଅସ୍ତିତ୍ୱ ରହିଛି । ପୂର୍ବରୁ ତାର ସାହାଯ୍ୟରେ ସଖୀ କଣ୍ଢେଇ ନଚା ଯାଉଥିଲା । ସେ ପ୍ରଥା ବନ୍ଦ ହୋଇଯିବାରୁ ଏବେ କାଠ କଣ୍ଢେଇକୁ ବେଶ ପୋଷାକରେ ସଜାଇ ହାତରେ ନଚାଉଛନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଘରୋଇ ସାଂସ୍କୃତିକ ସଙ୍ଗଠନ ଉଦ୍ୟମରେ ଏମାନେ ଭୁବନେଶ୍ୱର, ଦିଲ୍ଲୀ, ମୁମ୍ବାଇ, କଲିକତା ଯାଇଆନ୍ତି । ମାତ୍ର କ୍ଷମତା ରାଜନୀତିରେ ଅଦୃଶ୍ୟ କଣ୍ଢେଇ ନାଚର ପ୍ରଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ ଓଡ଼ିଶାର ଜନଜୀବନ ।ସେହିପରି ଚଇତି ଘୋଡା ନାଚ ଆମ ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପାରମ୍ପରିକ ଲୋକନୃତ୍ୟ ଥିଲା। ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଓଡ଼ିଶାର ଉପକୂଳ ଅଞ୍ଚଳରେ କେଉଟମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ସେହି ଅଞ୍ଚଳମାନଙ୍କରେ ଚୈତ୍ର ମାସ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ତିଥିରେ ପରିବେଷିତ ହୋଇଥାଏ । କେଉଟମାନେ ବାଉଁଶ ବତାରେ ଘୋଡ଼ାର ପାଦହୀନ ଦେହ ଓ ବେକ ଆକାରର ଗୋଟିଏ ଥାଟ ତିଆରି କରି ତା ଉପରେ ଲୁଗା ଆଦି ଘୋଡ଼ାନ୍ତି ଓ ବେକ ଉପରେ ଘୋଡ଼ାମୁହଁ ପରି ଚିତ୍ରିତ ମୁଖାଟିଏ ଲଗାନ୍ତି ଉକ୍ତ ଚଇତିଘୋଡ଼ାର ପିଠିରେ ଗୋଟିଏ କଣା ଥାଏ ସେହି କଣାବାଟେ ମନୁଷ୍ୟ ଅଣ୍ଟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପଶି କରି ଭୂମିରେ ଠିଆହୁଏ ଓ ଘୋଡ଼ାରୂପର ଆଗରୁ ଓ ପଛରୁ ଡ଼ୋରି ଲଟକା ଯାଏ ମନୁଷ୍ୟର ଅଣ୍ଟାଠାରୁ ନିମ୍ନ ଅଂଶ ଘୋଡ଼ା ଭିତରେ ଲୁଚି ଥାଏ ଓ ଅଣ୍ଟା ଠାରୁ ଉପର ଅଂଶ ଘୋଡ଼ା ଭିତରେ ବସିବା ପରି ଅନୁମିତ ହୁଏ । ଏ ବ୍ୟକ୍ତି ନାଚିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଘୋଡ଼ା ମଧ୍ୟ ନାଚେ ଘୋଡ଼ାର ମୁହଁଆଡ଼େ ଲଗାମପରି କନାଡ଼ୋରି ବନ୍ଧା ହୋଇଥାଏ ଉକ୍ତ ଡ଼ୋରିକୁ ନାଚିବାବାଲା ଧରି ଘୋଡ଼ାର ଲଗାମ ଧରିବାର ଅଭିନୟ କରେ କେଉଟମାନେ ଏହି ପର୍ବ ଉପଲକ୍ଷରେ ଚଢ଼େଇବା ଓ ଚଢ଼ଉଣୀ ବେଶ ହୋଇ ନାଚନ୍ତି ଓ ଗୀତ ବୋଲନ୍ତି । ଘୋଡ଼ାନାଚରେ ଜଣେ ଲେଖାଏଁ ଗାୟକ, ପାଳିଆ, ଢୋଲକିଆ, ମହୁରିଆ, ରାଉତ, ରାଉତାଣୀ ଥାଆନ୍ତି । ଗାୟକ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଗାଉଥିବା ବେଳେ ପାଳିଆ ପାଳିଧରେ, ଢୋଲକିଆ ବାଜା ବଜାଏ ଓ ରାଉତ ସଜ୍ଜିତ କାଠଘୋଡ଼ା ଚଢ଼ି ରାଉତାଣୀ ସହ ନୃତ୍ୟ କରୁଥାଏ । ମା’ ବାସେଳୀଙ୍କ ବନ୍ଦନାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ଘୋଡ଼ାନାଚ, ପରେ ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଲୀଳା, ଶିବପାର୍ବତୀଙ୍କ କାହାଣୀକୁ ଗୀତ ଓ ନୃତ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ପରିବେଷଣ କରାଯାଏ । ଏଥିପାଇଁ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ବହି ନଥାଏ । କୈବର୍ତ୍ତ ଗୀତା, କୈବର୍ତ୍ତ ପୁରାଣ ଓ କୈବର୍ତ୍ତ ସଂହିତାରୁ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଉଦ୍ଧାର କରି ଗାୟକ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପାରମ୍ପରିକ ସ୍ୱରରେ ପଡ଼ିବା ଭଳି ଶବ୍ଦ ସଂଯୋଜନା କରି ସ୍ୱର ଦେଇଥାନ୍ତି । ସେହିପରି ଆମର ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଛଉ ନୃତ୍ୟ , ଷଢେ଼ଇକଳା ଛଉ ନୃତ୍ୟ ର ଭିତ୍ତି ସମ୍ପର୍କିତ ଗବେଷଣା ତଥ୍ୟାନୁସାରୃ ଛଉ" ଶବ୍ଦ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ "ଛାଉଣି"ରୁ ଆସିଅଛି ଯାହାର ଅର୍ଥ ସେନାଛାଉଣି ଓ ଏହା ରାଜାରାଜୁଡ଼ା ସମୟର ସେନାମାନଙ୍କ ଯୁଦ୍ଧ କଳାରୁ ଜନ୍ମ ନେଇଛି । ଛଉନାଚ ଚୈତ୍ର ମାସର ଶେଷ ଭାଗରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । କୃଷିଭିତ୍ତିକ ସଭ୍ୟତାର ଏହା ପ୍ରଥମ ପର୍ବ । ପ୍ରାୟ ସବୁ ଲୋକନୃତ୍ୟ ପରି ଛଉରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଥମେ ଆରାଧ୍ୟ ଦେବାଦେବୀଙ୍କୁ ପୂଜା କରାଯାଏ । ପରେ ରଙ୍ଗ ବାଜା ବାଜେ । ମଞ୍ଚ ଉପରକୁ ଆସନ୍ତି ନଟ-ନଟୀ, ନାଟକ ବିଷୟରେ ସୂଚନା ଦିଅନ୍ତି । ହସ୍ତ ପଦ ଚାଳନାର ବିଭିନ୍ନ କୌଶଳ ହିଁ ଏହାଦ୍ୱାରା ଶିକ୍ଷା କରାଯାଏ । ଛଉନାଚ ମୁଖ୍ୟତଃ ମୂକାଭିନୟ । ବଚିକ ଅଭିନୟ ନାହିଁ କହିଲେ ଚଳେ। କଳାକାର ମାନେ ଗୀତ ଗାଇବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ନେପଥ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟ କଳାକାର ଗୀତ ଗାଇଥାନ୍ତି ଓ ତାହାକୁ ଅନୁସରଣ କରି ଅଭିନେତା ଅଭିନୟ କଳା ଚାଲୁରଖିଥାଏ । ବର୍ତମାନ 'ଛଉନାଚ' ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନୃତ୍ୟର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଲାଭ କରିଛି। ସେହିପରି କରମା ନାଚ ର ସ୍ଥିତି ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିବାକୁ ଗଲେ ଆମେ ନିରାଶା ହେବା ।ଏହା କରମ ଦେବତୀ (କରମଶୁଣି)ଙ୍କ ପୂଜା ପାଇଁ କରା ଯାଇ ଥାଏ । ଭାଦ୍ରବ ଶୁକ୍ଲ ଏକାଦଶୀରେ ଏହା ଆରମ୍ଭ ହୋଇ କିଛି ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାଲି ଥାଏ । ଏହି ନୃତ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର ସମ୍ବଲପୁର, ମୟୂରଭଞ୍ଜ, ଢେଙ୍କାନାଳ ଏବଂ ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାରେ ଦେଖା ଯାଏ । ପୂଜା ଦିନ ଦୁଇ ଜଣ ଯୁବତୀ କନ୍ୟା “କରମା” ଗଛର ଡାଳକୁ ଆଣି ଦେବତାଙ୍କ ଆସ୍ଥାନରେ ରଖି ଥାନ୍ତି । ଏହି କରମା ଡାଳକୁ “କରମଶୁଣି “ ଦେବୀ ହିସାବରେ ପୂଜା କରା ଯାଏ । ଏହା ସହିତ ଅଙ୍କୁରିତ ଗଜା, ଘାସ ଫୁଲ ଏବଂ ଦେଶୀ ମଦ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଦେବତୀଙ୍କୁ ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ । ପୂଜା ପରେ ଯୁବକ ଯୁବତୀମାନେ ମାଦଳର ତାଳେ ତାଳେ ନୃତ୍ୟ କରି ଥାନ୍ତି । ପ୍ରାୟତଃ ଏହି ନାଚରେ ଗୋଡ଼ ଏବଂ ପାଦର ବ୍ୟବହାର ଅଧିକ ହୁଏ । ଅଣ୍ଟାରେ ହାତ ଛନ୍ଦା ଛନ୍ଦି ହୋଇ ଆଦିବାସୀ ଯୁବକ ଯୁବତୀମାନେ ନାଚ ଆରମ୍ଭ କରି ଥାନ୍ତି । ନୃତ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ଯଦିଓ ମନ୍ଥର ଗତିରେ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ, ଧୀରେ ଧୀରେ ନାଚର ଗତି ମାଦଳର ଶବ୍ଦ ଠାରୁ ମଧ୍ୟ ଦ୍ରୁତତର ହୁଏ । ଏହି ନୃତ୍ୟ ଗ୍ରାମ ଦେବତୀଙ୍କ ଆସ୍ଥାନ ନିକଟରେ ହୋଇ ଥାଏ ଏବଂ ସାରା ରାତି ଏହି ନାଚ ଚାଲି ଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଏକ ଜନପ୍ରିୟ ନୃତ୍ୟ ଘୁମୁରା ନାଚ ପ୍ରାୟତଃ ଆଉ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁନାହିଁ । ଘୁମୁରା ନାଚ, ଓଡ଼ିଶାର କଳାହାଣ୍ଡି ଓ ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାର ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ନାଟ । ଘୁମୁରା ହେଉଛି ମତିନିର୍ମିତ ହାଣ୍ଡି ଆକୃତି ପଦାର୍ଥ ଉପରେ ଗୋଧିଚର୍ମଦ୍ୱାରା ଆବୃତ କରାଯାଇଥିବା ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର ବିଶେଷ । ଏହାକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇ ଯେଉଁ ନୃତ୍ୟ କରାଯାଏ ତାହାକୁ "ଘୁମୁରା ନାଚ" କୁହାଯାଏ । ପୁରୁଷ ମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଏହାର ନୃତ୍ୟ କରି କରମା ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଦଳରେ ସାତ ଆଠ ଜଣ କଳାକାର ରହିଥାନ୍ତି । ପାଇକଚ୍ଚା ଉପରେ ପାଟଲୁଗା ପିନ୍ଧି ତା ଉପରେ ଚିତ୍ରବିଚିତ୍ର ଛିଟର ଏକ କପଡ଼ା ଗୁଡ଼ାଇ ଦିଆଯାଏ । ମୟୁର ପୁଛର ମୁକୁଟ ପିନ୍ଧି ନୃତ୍ୟକାରୀ ନୃତ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ପ୍ରଥମେ ବାଦ୍ୟ ବଜାଇ ନୃତ୍ୟ କରି ବୃତ୍ତାକାରରେ ବୁଲନ୍ତି । ଦେବଦେବୀଙ୍କ ବନ୍ଦନା ପରେ ବାଦ୍ୟର ତାଳରେ ବେଳ ଅନୁସାରେ ପାଦପକାଇ ନୃତ୍ୟ କରନ୍ତି। ଅପରପକ୍ଷରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ଜନପ୍ରିୟ ନୃତ୍ୟ " ଡାଲଖାଇ" । ଡାଲଖାଇ ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳରେ ଥିଲା ଏକ ଲୋକ ପ୍ରିୟ ନୃତ୍ୟ । ଡାଲଖାଇ ବ୍ରତ ଧାରିଣୀ ମାନେ ବଣ ଭିତରେ ଗଛର ଡାଳରେ ରହୁଥିବା ମଙ୍ଗଳା ବା ଦୁର୍ଗାଙ୍କୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରିବା ପାଇଁ 'ଡାଲଖାଇ' ନୃତ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ଆଶ୍ୱିନ ମାସର ମହାଷ୍ଟମୀଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଦଶହରା ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତିନିଦିନ ଧରି ଏହାର ଆୟୋଜନ ହୋଇଥାଏ । ଅଷ୍ଟମୀ ଦିନ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଦୁର୍ଗାଙ୍କର ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରାଯାଏ। ଅଷ୍ଟମୀ, ନବମୀ ଓ ଦଶମୀ ତିନିଦିନ ଧରି ଆଦିବାସୀ ତରୁଣୀ ଦଳବଦ୍ଧ ଭାବେ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରନ୍ତି । ଯୁବକମାନେ ମାଦଳ, ଢୋଲ, ମହୁରୀ, ତମକି ଆଦି ବଜାନ୍ତି । ହାତ ଛନ୍ଦାଛନ୍ଦି ହୋଇ ଆଗକୁ ଓ ପଛକୁ ଢଳି ତରୁଣୀମାନେ ନିଜର କଳା କୁଶଳତା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରନ୍ତି । ପୋଷାକ ମଧ୍ୟ ନୃତ୍ୟ ଅନୁକୂଳ ମନେହୁଏ । ସମ୍ବଲପୁରୀ ଶାଢ଼ୀ ଉପରେ ଏକ ରଙ୍ଗୀନ ଫୁଲପକା ଗାମୁଛା ପଡିଥାଏ । ମୁଣ୍ଡରେ ଖୋଷା ଓ ସେଥିରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଫୁଲ ଓ ପତ୍ର ଖଞ୍ଜା ହୋଇଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି ଡାଲଖାଇ ନାଚ ଅରଣ୍ୟର ଦେହଳୀ ଅତିକ୍ରମ କରି ନଗର ସଭ୍ୟତାକୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରିବା ମଧ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ସୁବାର୍ତ୍ତା । ସେହିପରି ଚଢ଼େଇଆ ନାଟ ବା ଚଢ଼େଇଆ ନାଚ ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ଓଡ଼ିଆ ଗୀତ-ନାଟ/ନୃତ୍ୟ କଳା । ଏହି ନୃତ୍ୟକଳାଟି ଦଣ୍ଡ ନାଚର ଏକ ପ୍ରକାରଭେଦ ଓ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଛଉ ନାଚ ସହିତ ଏହାର ବହୁ ସମାନତା ପରିଲେକ୍ଷିତ କରାଯାଏ । ଏହା ବିଶେଷକରି ଭଦ୍ରକ, ବାଲେଶ୍ୱର ଓ ମୟୂରଭଞ୍ଜର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ପରିବେଷଣ କରାଯାଏ । ଏଥିରେ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଓ ଜଣେ ମହିଳା ଯୋଡ଼ି ହୋଇ ନାଚିଥାନ୍ତି । ନର୍ତ୍ତକଙ୍କୁ ଚଢ଼େଇଆ ଓ ନର୍ତ୍ତକୀଙ୍କୁ ଚଢ଼େଇଆଣୀ କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏକ ବାଦନ ଦଳ ଗୀତ ବୋଲିଥାନ୍ତି ଯାହାର ତାଳେ ତାଳେ ଚଢ଼େଇଆ ଓ ଚଢ଼େଇଆଣୀ ଅଭିନୟ କରି ନାଚିଥାନ୍ତି । ନାଚ ମାଧ୍ୟମରେ ମଉସା ଓ ଚୌକିଆ ହାସ୍ୟ ଅଭିନୟକରି ଲୋକଙ୍କର ମନୋରଞ୍ଜନ କରିଥାନ୍ତି । ନାଚରେ ହାରମୋନିୟମ, ଢୋ଼ଲ ଓ କୁବୁଜି ଆଦି ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ରର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରୋତ୍ସାହନର ଅଭାବ ତଥା ନୂତନ ପିଢ଼ିଙ୍କର ଅନାଗ୍ରହ ଏହି ଲୋକନୃତ୍ୟକୁ ବିଲୁପ୍ତପ୍ରାୟ ଅବସ୍ଥାକୁ ଆଣିସାରିଲାଣି । ସେହିପରି
ପାଲା ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ, ପୁରାତନ ଓ ବିଦଗ୍ଧ ଓଡ଼ିଆ ଗୀତି-ଲୋକନାଟ୍ୟ । ପାଲା ସାଧାରଣତଃ ଛଅ ଜଣ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ନେଇ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଜଣେ ଗାୟକ, ଜଣେ ବାୟକ/ବାଦକ, ଜଣେ ଶ୍ରୀପାଳିଆ ଓ ୩ ଜଣ ପାଳିଆଙ୍କୁ ନେଇ ପାଲା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ନିର୍ବିବାଦୀୟ ସତ୍ୟ ଯେ ଏହି
ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର କଳା ଦିନେ ଘରେ ଘରେ ପରିଚିତ ଥିଲା । ବିଶେଷ କରି ବାଦୀପାଲା ଦେଖିବାକୁ ଲୋକେ ବହୁତ ପସନ୍ଦ କରୁଥିଲେ । ଯେଉଁ ସମୟରେ ମନୋରଞ୍ଜନ କରିବା ପାଇଁ ବିଶେଷ ସୁବିଧା ନଥିଲା ସେହି ସମୟରେ ପାଲା ଲୋକଙ୍କୁ ମନୋରଞ୍ଜନ କରିବା ସହ ସାହିତ୍ୟ, ସଂସ୍କୃତି ଓ କଳା ପ୍ରତି ପରିଚିତ କରାଉଥିଲା । ଏହି ପାଲା ମାଧ୍ୟମରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଭାଷା ଆନ୍ଦୋଳନ ଘରେ ଘରେ ପହଞ୍ଚି ପାରିଥିଲା । ସେହିପରି ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ ସମୟରେ ମଧ୍ୟ ପାଲାର ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ରହିଥିଲା । ପାଲା ସଂସ୍କୃତି ସହିତ ଆମର ରକ୍ତଗତ ସମ୍ପର୍କ । ଆମର ଜେଜେ ବାପା ସ୍ବର୍ଗତ ଦିବ୍ୟସିଂହ ଶତପଥୀ ଥିଲେ ପାଲା ସାହିତ୍ୟ ସ୍ରଷ୍ଟା । ଆମର ବଡ଼ ନନା ବା ଆମର ପୋଷ୍ୟପିତା ପଣ୍ଡିତ ଜଗନ୍ନାଥ ଶତପଥୀ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ ପାଲା ସାହିତ୍ୟ ସ୍ରଷ୍ଟା ଏବଂ ଆମ ଗ୍ରାମର ପଡୋଶୀ ଗ୍ରାମ ଜାଗୁଳାଇ ପଦରରେ ହୋଇଆସୁଥିବା ବାଦୀ ପାଲାର ଜଣେ ପୃଷ୍ଠପୋଷକ ଏବଂ ଏବେ ଆମର ସାନଭାଇ ଜଣେ ଶିକ୍ଷକ ଥିବା ସହିତ ଜଣେ ପାଲା ଗାୟକ । ଆମ ପିଲାଦିନେ ଗାୟକ ସୁଧାକର ପରମାନନ୍ଦ ଶରଣ, ଗାୟକ ବିନୋଦ ଜନାର୍ଦ୍ଦନ ତ୍ରିପାଠୀ, ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ବାହିନୀପତି, ହରି ନାଥ, ବିଶ୍ବନାଥ ପାଟ୍ଟଯୋଶୀ, ନିରଞ୍ଜନ କର, ଧ୍ରୁବ ଚରଣ ଷଡ଼ଙ୍ଗୀ ପ୍ରଭୃତି ଅନେକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଜନାଦୃତ ଗାୟକ ମାନଙ୍କ ପାଲା ପରିବେଷଣ ଦେଖିବାର ସୌଭାଗ୍ୟ ପାଇଛୁ । ସେତେବେଳେ ଆମେ କହିଥିଲୁ, ଯାହା ଏବେବି ମନେଅଛି " ହରି ନାଥ ବଦନ,ଅଧରେ ନିରଞ୍ଜନ, ଭୂଷଣ ଧ୍ରୁବ ମନ ମୋହିଲା ରେ..." । ପାଲା ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନ ଧର୍ମ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ୱୟ ରଖିଥାଏ । ଏଥିରେ ଉଭୟ ସତ୍ୟ ନାରାୟଣ ଏବଂ ପୀର ବାବାଙ୍କୁ ପୂଜା କରାଯାଇଥାଏ, ତେଣୁ ପାଲାକୁ ସତ୍ୟପୀର ପୂଜା ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ସେହିପରି ଆମର ଷୋଳ ପାଲା ପରମ୍ପରା ଥିଲା । ଆମେ ଜନ୍ମ ପୂର୍ବରୁ ଭଉଣୀ ମରିଥିବାରୁ ଆମକୁ ଆମ ଜେଜେ ମା ରେବତୀ ଦେବୀ ଆମକୁ ଅପର୍ତ୍ତିଆ ବୋଲି ବେକରେ ଶଙ୍ଖ ମାଳି ପକେଇ ଷୋଳପାଲା ପୂଜା ଯାଚଙ୍ଗା କରିଥିଲେ । ଏହି ଷୋଳ ପାଲା ଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ ଜନ୍ମ ପାଲା, ପଦ୍ମଲୋଚନ ପାଲା,ମର୍ଦ୍ଦଗାଜୀ ଜନ୍ମ ପାଲା,ମର୍ଦ୍ଦଗାଜୀ ବିଭା ପାଲା, ବିଦ୍ୟାଧର ପାଲା,ମଦନସୁନ୍ଦର ପାଲା,ସଦାନନ୍ଦ ସୈ।ଦାଗର ପାଲା ,ଶ୍ବେତ ବସନ୍ତ ପାଲା ଏହି ପରି ଷୋଳ ପାଲା ।ସତ୍ୟନାରାୟଣଙ୍କ ମାହାତ୍ମ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନାପୂର୍ବକ ୧୬ ଗୋଟି ପାଲା ବା ଗଳ୍ପକୁ ଗୀତଦ୍ୱାରା ବର୍ଣ୍ଣିତ । ଓଡ଼ିଶାରେ ବୋଲାଯାଉଥିବା 'ପାଲା' ମାନ 'କବିକର୍ଣ୍ଣ' ବିରଚିତ ବଙ୍ଗଳା ପାଞ୍ଚାଳ ଛନ୍ଦରେ ରଚିତ । ବଙ୍ଗଳା ଗୀତର ବିକୃତି ମାତ୍ର ସଂ. ପାଳି, ଓ ପାଳି ବଂ. ପାଲା ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ବା କ୍ରମ ପାଲା ଶବ୍ଦ ବଙ୍ଗଳା ଭାଷାରୁ ଆନୀତ ଜଣେ 'ଗାୟକ' ଗୀତ ବୋଲନ୍ତି ଓ ତାଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ଆଉ ଜଣେ ବାଜା ବଜାନ୍ତି ଓ କେତେ ଗୁଡ଼ିଏ ଲୋକ ପାଳି ଧରନ୍ତି ବୋଲି, ଏହାର ନାମ ପାଲା ହୋଇଅଛି । 'ଗାୟକ' ଗୀତ ବୋଲନ୍ତି, 'ବାୟକ' ମୃଦଙ୍ଗ ବଜାନ୍ତି । ଗାୟକ ଏକୁଟିଆ ଗୀତର ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଗଲେ ତାଙ୍କୁ ସାହାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ କିମ୍ବା ଗୀତର ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କଥୋପକଥନ ଛଳରେ ଗାୟକଙ୍କୁ ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଗାୟକଙ୍କ ସଙ୍ଗେ 'ଶିରୀ ପାଳିଆ' ବା 'ଡାହାଣ ପାଳିଆ' ବା 'ଶ୍ରୀ ପାଳିଆ' ଥାଆନ୍ତି ଗାୟକଙ୍କ ଡାହାଣ ହାତରେ 'ମନ୍ଦିରା' ବା ଗିନି ବନ୍ଧା ହୋଇଥାଏ ଓ କାଖରେ ଚଅଁର ମୁଠାଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଶ୍ରୀପାଳିଆ ଝାଞ୍ଜ ଧରିଥାଆନ୍ତି କିନ୍ତୁ ଗାୟକ ଗୀତ ବୋଲିବା ବେଳେ ଶ୍ରୀପାଳିଆ ଝାଞ୍ଜ ବଜାନ୍ତି ନାହିଁ । ପାଳିଆମାନେ ପାଳି ଧରିବା ବେଳେ ଶ୍ରୀପାଳିଆ ଅନ୍ୟ ପାଳିଆମାନଙ୍କ ସହିତ ଝାଞ୍ଜ ବଜାନ୍ତି ଓ ବାୟକ ଗାୟକଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ଓ ପାଳିଆଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ମୃଦଙ୍ଗ ବଜାନ୍ତି ।ଗୋଟିଏ ପାଲାଦଳ ଦୁଇଟି ପଞ୍ଝାରେ ବିଭକ୍ତ ଗାୟକଙ୍କ ବୋଲିବା ଗୀତର ପାଳି ଧରିବାକୁ ୨ ଜଣ 'ପାଳିଆ' ଆଥାନ୍ତି । ଗାୟକଙ୍କ ଗୀତର ଶେଷାଂଶ ବା ଢୁଆ ବା ଘୋଷାକୁ ଏମାନେ ବୋଲନ୍ତି ଓ ଝାଞ୍ଜ ବଜାଇଥାନ୍ତି । ପାଲାବାଲାମାନେ ନାନାପ୍ରକାର ବେଶରେ (ଅର୍ଥାତ୍ ମୁଣ୍ଡରେ ପଗଡ଼ି, ଦେହରେ ଚପ୍କନ୍ ପରି ବଡ଼ କୁର୍ତ୍ତା ଅଣ୍ଟାରେ ଘାଗରା ଓ ଗୋଡ଼ରେ ବଳା ବା ଘାଙ୍ଗୁର ପିନ୍ଧି ନାଚିଥାନ୍ତି ।

ପୁସ୍ତକ ସାହାର୍ଯ୍ୟରେ ଯେଉଁ ପାଲା ବୋଲାଯାଏ ଓ ପୂଜା କରାଯାଏ, ତାକୁ ପୋଥିପାଲା ବା ପୋଥିପୂଜା ବୋଲାଯାଏ ।
ପୁସ୍ତକର ବିନା ସାହାର୍ଯ୍ୟରେ ଗାୟକ ଓ ନର୍ତ୍ତକମାନେ ବାଜା ବଜାଇ ଯାହାକୁ ବୋଲି ଅଭିନୟ କରନ୍ତି, ତାକୁ ଠିଆପୂଜା ବା ଠିଆପାଲା ବୋଲାଯାଏ ।
ଏକ ଦଳ ପାଲାବାଲା ପାଲା ଅଭିନୟ କଲେ ତାକୁ 'ଗୋଟିକିଆ ପାଲା' କହନ୍ତି ।
ଦୁଇଦଳ ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦୀ ହୋଇ ପାଲା ଅଭିନୟ କଲେ ତାକୁ 'ଜାଉଁଳି ପାଲା' ବା ' ଜାଉଳି ପୂଜା' କହନ୍ତି ।
ଏକାଧିକ ଦଳ ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦୀ ହୋଇ ପାଲା କଲେ ତାକୁ 'ବାଦୀ ପାଲା' ବା 'ଲଢ଼େଇ ପାଲା' ବୋଲାଯାଏ ।
ପାଲା ଅଭିନୟକାରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜଣେ 'ଗାୟକ', ଜଣେ 'ଗାୟକ', ଜଣେ 'ଶିରପାଳିଆ' ଓ ଦୁଇ ବା ୩ ଜଣ 'ପାଳିଆ' ଥାଆନ୍ତି । କବିକର୍ଣ୍ଣଙ୍କ ରଚିତ 'ପାଲା'ମାନଙ୍କ ଭାଷା ବଙ୍ଗଳା ଓ ଉକ୍ତ ଭାଷାରେ ଫାରସୀ ଶବ୍ଦର ବହୁଳତା (ୟଥା: ବାଦସା, ଉବୀର, କାଲାମ, ମୋଲାକାତ, ସଲାମ, ହକିକତ, ଦିଲଖୋସ ଓ ହାସିଲ ଇତ୍ୟାଦି ଶବ୍ଦ) ଦେଖାଯାଏ ଓ ବେଳେ ବେଳେ ଫାରସୀ ଭାଷାରେ ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ । କବିକର୍ଣ୍ଣଙ୍କ ବିରଚିତ ପାଲା ବଙ୍ଗାଳା ଓ ଉର୍ଦ୍ଦୁ ଭାଷାର 'ଖେଚାଡ଼ି'; ତାହା ପୁଣି ବଙ୍ଗଳା ଅନଭିଜ୍ଞ ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ମୁହଁରେ ବଙ୍ଗଳା, ଉର୍ଦ୍ଦୁ ଓ ଓଡ଼ିଆ ମିଶା 'ପଲାଉ' ହୁଏ ତହିଁରୁ କେତେକଗୁଡ଼ିଏ ଧାଡ଼ିର ଉଦାହରଣ ନିମ୍ନରେ ଲିଖିତ: ଶୁନ ସର୍ବେ ବିରାଦରେ ପୀରେର କାଲାମ୍ ନିଯତ ହାସଲ୍ ହୁଏ,ଫତେ ହୁଏ କାମ୍ ଇଯାର୍ ପିଯାର୍ ଭାଇ ସକଲେ ଶୁନତ ୟେଉଁ ରୂପେ ଶ୍ୱେତ ବସନ୍ତ ପାଲା ହକିକତ ହରି ହରି ବୋଲ ଦିଅ ସବୁ ସଭଜନ ବିପତ୍ତି ପଡ଼ିଲେ ରଖେ ସତ୍ୟ ନାରାୟନଯାର ଘରେ ହୁଏ ପୂଜା ସାହେବେର ନାମ୍ ବଢ଼ାଏ ଦୌଲତ ତାର ଫତେ କରେ କାମ ଶ୍ରୀ କବି ବର୍ଣ୍ଣେତେ ଗାଏ ନାରାୟଣରେ ପାୟ ହରି ହରି ବୋଲ ସର୍ବେ ପାଲା ହଇଲ ସାୟ
ସାଧାରଣତଃ 'ପାଲା ଗୀତ' ପ୍ରତ୍ୟେକ ୧୪ ଅକ୍ଷର ଯୁକ୍ତ ଦୁଇଟି ଧାଡ଼ିରେ ରଚିତ, କିନ୍ତୁ ମଝିରେ ମଝିରେ ଏକାଦାଣ୍ଡିଆ (monotony) ଭାଙ୍ଗିବା ପାଇଁ:
"ରଜନୀର ଅବଶେଷେ ଗ୍ରାମର
ଭିତରେ ପଶେ ଚନ୍ଦ୍ର ହାସ ରାଜାର କୁମାର"
୮ ଅକ୍ଷରିଆ ୨ ପାଦ ଓ ୧ ଅକ୍ଷରିଆ ଏକପାଦ ଯୁକ୍ତ 'ତ୍ରିପଦୀ' ଦ୍ୱୟ ସମ୍ବଳିତ ଗୀତ ମଧ୍ୟ ବୋଲାଯାଏ । ଗଳ୍ପର ପ୍ରସଙ୍ଗ ଓ ଅବସର କ୍ରମେ ପାଇଲାମାନେ ଏଥିରେ ଯମକ, ଅନୁପ୍ରାସ, ବ୍ୟାଘ୍ରଗତି, ମେଷ ଯୁଦ୍ଧ ଅବନା ଆଦି ଶବ୍ଦ ଅବରସ୍ ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରାଚୀନ ସଙ୍ଗୀତ, ଚଉପଦୀ, ଡାହିକା, ଭଜନ, ବନ୍ଦନା ଆଦି ଲଗାଇ 'ପାଲାକୁ' ଜମକ୍ କରନ୍ତି ଓ କେତେକ ଗାୟକଙ୍କର ଅଭିଧାନ, ଅଳଙ୍କାର କାବ୍ୟନାଟକ, ଚମ୍ପୁ ଆଦିରେ ଅସାଧାରଣ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ ଓ କେତେକଙ୍କଠାରେ ଆଶୁକବିତ୍ୱ ମଧ୍ୟ ଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଓଡ଼ିଶାରେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀ ଭାଇମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ପାଲା ପରିବେଷଣ କରାଯାଉଅଛି, ଏହା ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର ପୁରପଲ୍ଲୀରେ ଆଦ୍ରୁତ, ଓଡ଼ିଶାର କଟକ, ପୁରୀ, ଖୋର୍ଦ୍ଧା, କେନ୍ଦ୍ରାପଡା ଆଦି ଜିଲ୍ଲାରେ ବହୁ ନାମକାରୀ ଗାୟକମାନେ ଲୋକ ଅନାଗ୍ରହ କାରଣ ରୁ ଏବେ କେବଳ ରେଡିଓ ଓ ଦୁରଦର୍ଶନରେ ପାଲା ପରିବେଷଣ କରି ଓଡ଼ିଶାର ସାହିତ୍ୟ, ସଂସ୍କୃତି ଓ କଳାକୁ ଘରେ ଘରେ ପରିଚିତ କରାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକରୁଛନ୍ତି ସତ, ମାତ୍ର ଏବେ ଦୂରଦର୍ଶନ ର ଉପଭୋକ୍ତା ଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଖୁବ୍ ନଗଣ୍ୟ । ସେହିପରି ଏକଦା ଜନାଦୃତ ଥିବା
ଚଢ଼େଇଆ ନାଟ ବା ଚଢ଼େଇଆ ନାଚ ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ଓଡ଼ିଆ ଗୀତ-ନାଟ/ନୃତ୍ୟ କଳା । ଏହି ନୃତ୍ୟକଳାଟି ଦଣ୍ଡ ନାଚର ଏକ ପ୍ରକାରଭେଦ ଓ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଛଉ ନାଚ ସହିତ ଏହାର ବହୁ ସମାନତା ପରିଲେକ୍ଷିତ କରାଯାଏ ।ଏହା ବିଶେଷକରି ଭଦ୍ରକ, ବାଲେଶ୍ୱର ଓ ମୟୂରଭଞ୍ଜର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ପରିବେଷଣ କରାଯାଏ । ଏଥିରେ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଓ ଜଣେ ମହିଳା ଯୋଡ଼ି ହୋଇ ନାଚିଥାନ୍ତି । ନର୍ତ୍ତକଙ୍କୁ ଚଢ଼େଇଆ ଓ ନର୍ତ୍ତକୀଙ୍କୁ ଚଢ଼େଇଆଣୀ କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏକ ବାଦନ ଦଳ ଗୀତ ବୋଲିଥାନ୍ତି ଯାହାର ତାଳେ ତାଳେ ଚଢ଼େଇଆ ଓ ଚଢ଼େଇଆଣୀ ଅଭିନୟ କରି ନାଚିଥାନ୍ତି । ନାଚ ମାଧ୍ୟମରେ ମଉସା ଓ ଚୌକିଆ ହାସ୍ୟ ଅଭିନୟକରି ଲୋକଙ୍କର ମନୋରଞ୍ଜନ କରିଥାନ୍ତି । ନାଚରେ ହାରମୋନିୟମ, ଢୋ଼ଲ ଓ କୁବୁଜି ଆଦି ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ରର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରୋତ୍ସାହନର ଅଭାବ ତଥା ନୂତନ ପିଢ଼ିଙ୍କର ଅନାଗ୍ରହ ଏହି ଲୋକନୃତ୍ୟକୁ ବିଲୁପ୍ତପ୍ରାୟ ଅବସ୍ଥାକୁ ଆଣିସାରିଲାଣି । ଅପରପକ୍ଷରେ
ଗୋଟିପୁଅ ଭାରତର ଓଡ଼ିଶାର ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନାଟ ଭିତରୁ ଗୋଟିଏ । ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାରୁ ଜନ୍ମ ଲାଭ କରିଥିଲା । ଆମେ ଯେତେବେଳେ ପିଲା ଥିଲୁ , ସେତେବେଳେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ବିଶ୍ବ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହୋଇଥିବା ଆମ ଗାଁ ପାଖ ର ଗୁରୁ ଗଙ୍ଗାଧର ପ୍ରଧାନ ଗୋଟି ପୁଅ ନୃତ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ଓଡ଼ିଆରେ "ଗୋଟି"ର ଅର୍ଥ ଜଣେ ଓ ଏହି ନାଟ ଜଣେ ପୁଅ ଦେଇ କରାଯାଉଥିବାରୁ ଏହାର ଏପରି ନାମକରଣ ହୋଇଥିବାର ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଇଥାଏ । ଯେତେବେଳେ ଧିରେ ଧିରେ ମାହାରୀ ନାଟର ପ୍ରଭାବ ଧୀରେ ଧୀରେ କମି କମି ଆସିଲା ସେତେବେଳେ ପୁଅମାନେ ଝିଅମାନଙ୍କ ଲୁଗାରେ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ଅଳଙ୍କାର ଆଦି ପିନ୍ଧି ନାଚିବାର ଏହି ଚଳଣି ଜନ୍ମ ନେଲା । ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଶୀ ନାଟର ଏହା ମୂଳରୂପ । ଅନେକ ମହାନ ଓଡ଼ିଶୀ ନାଟଗୁରୁମାନେ ଆରମ୍ଭରେ ଏହି ନାଟକଳାରେ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିଥିଲେ । ସେହିପରି ଘୁଡୁକି, କେତେକ ସ୍ଥାନରେ କୁହାଯାଉଥିଲା "ଧୁଡୁକି" ନାଚ । ଘୁଡ଼ୁକି ଏକ ବାଦ୍ୟ । ପତର ସଉରା ଓ କେଳା ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଲୋକେ ପୂର୍ବେ ଏକ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ରକୁ ବ୍ୟବହାର କରି, ଗୀତ ଗାଇ ଗାଇ, ଗାଁ ଗାଁ ବୁଲି ବୁଲି ଭିକ୍ଷା କରୁଥିଲେ । ଏହି ଘୁଡ଼ୁକି ବଜାଇଲେ ଘୁ.ଡୁ. . . ଘୁଡୁ ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ସମ୍ଭବତଃ ଏଥିପାଇଁ ଏଇ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ରର ନାମ ଘୁଡୁକି ବା ‘ଧୁଡୁକି’ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ‘ଧୁଡୁକି’ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ଯାଇ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୋଷରେ କୁହାଯାଇଛି – “ଗୋଟିଏ ବଡ଼ ନଜର ଗୁନ୍ନା ଗୁମ୍ଫା ମୁହଁରେ ବନ୍ଧାଯାଇଥା ଚମଡ଼ାର ମଝିରେ ଗୋଟିଏ ଛିଦ୍ର ହୋଇ ତହିଁରେ ଗୋଟିଏ ତନ୍ତୁବାୟ ସୂତ୍ର ସଲଗ୍ନ ଥାଏ । ଉକ୍ତ ନଳକୁ ବାଆଁ କାଖରେ ଜାକି ସୂତାର ମୁକୁଳା ମୁଣ୍ଡକୁ ବାଁ ହାତରେ ଟାଣିଧରି ଡାହାଣ ହାତରେ ଆଙ୍ଗୁଠି ଦ୍ଵାରା ସେ ସୂତାକୁ ବଜାଇଲେ ଟଙ୍ଗ୍ ଟଙ୍ଗ୍ ବା ଧୁଡ ଧୁଡ ଶବ୍ଦ ହୁଏ । । କେଳାମାନେ ଗୀତ ବୋଲି ଗୀତର ତାଳ ଅନୁସାରେ ଏହି ଯନ୍ତ୍ର ବଜାନ୍ତି । ଗଞ୍ଜାମରେ ଘୁଡ଼ୁକିର ପ୍ରସ୍ତୁତି ଟିକିଏ ଭିନ୍ନ । ଗଞ୍ଜାମର କଳାପ୍ରାଣ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଲୋକବାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କଲାବେଳେ ସତର୍କ ଦୃଷ୍ଟି ଦେଇଥାନ୍ତି, ଯାହାଦ୍ଵାରା ଲୋକବାଦ୍ୟ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ଓ ବାକ୍ୟରୁ ଜାତ ଶବ୍ଦ ସୁମଧୁର ହୋଇଥାଏ । କେଉଁ କାଠରେ ତିଆରି ହେଲେ କି ପ୍ରକାର ସୃଷ୍ଟି ହେବ ଏଥପାଇଁ ମଧ୍ୟ ସେମାନେ ସଚେତନ ଥାଆନ୍ତି । ପ୍ରକାଶଥାଉକି, ଦାସକାଠିଆ ପାଇଁ ଶିଶୁଆ କାଠ ବ୍ୟବହାର ହେଲାବେଳେ ଢୁମ୍ପାବାଦ୍ୟ ପାଇଁ ମୋହି କଣ୍ଟା ବାଉଁଶ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । କେଉଁ କାଠକୁ ପାଣି ଭିତରେ କିଛିଦିନ କସେଇବାକୁ ହୁଏତ କେଉଁ କାଠର ମଞ୍ଜରୁ ସିଧାସଳଖ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ । ଘୁଡ଼ୁକି ପାଇଁ କିଆ, ପଣସ, ଗମ୍ଭାରୀ, ବାବୁଲ, ବକୁଲ, ନିମ ଗଛର ମଞ୍ଜ ଅଂଶକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଘୁଡୁକିପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ କାଠକୁ ପାଣି ତଳ ପଙ୍କ ଭିତରେ ୨୦/୨୫ ଦିନ ପୋତି ଦିଆଯାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା କାଠକୁ ଆଉ କେବେ ପୋକ ଧରେ ନାହିଁ । ଟାଣ ହୁଏ । ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ହୁଏ । ଏହି କାଠଗଣ୍ଠିକୁ ପାଣିରୁ ବାହାର କରି ସେଥୁରୁ ଘୁଡୁକି ପାଇଁ ଅଡ଼ା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ । ଏହି ଅଡ଼ା ମାପଯନ୍ତ୍ର କାଠଅଡ଼ା ପରି । କିନ୍ତୁ ଏହାର ଦୁଇ ପାଖ ଖୋଲାଥାଏ । ଏହାର ଲମ୍ବା ୧ ଫୁଟ ୧୦ ଇଞ୍ଚ । ଏହାର ଖୋଲା ମୁହଁର ଗୋଟିଏ ପଟର ବ୍ୟାସ ୫ ଇଞ୍ଚ । ଏହି ପଟରେ ଚମଡ଼ା ସଂଲଗ୍ନ କରାଯାଏ । ଅନ୍ୟପଟର ବ୍ୟାସ ୪.୫ ଇଞ୍ଚ । ଏହାର ମୁହଁ ଖୋଲା ରହେ । ବାଦକର ରୁଚି ଅନୁସାରେ ଏହି ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଏବଂ ବ୍ୟାସରେ ସାମାନ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇପାରେ ।
ଘୁଡ଼ୁକିରେ ବ୍ୟବହୃତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଚମଡ଼ା ଅପେକ୍ଷା ଗୋଧି ଚମଡ଼ାକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଏ, କାରଣ ହେଲା ଏହି ଚମଡ଼ାରୁ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ଶବ୍ଦ ଶ୍ରୁତିମଧୁର । ଆଜିକାଲି ଛେଳି ଚମଡ଼ା ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଛି । କିଆକାଠ ଅଡ଼ା ପାଇଁ ଗୋଧି ଚମଡ଼ା ଏବଂ ପଣସ, ଗମ୍ଭାରୀ ଆଦି କାଠ ପାଇଁ ଛେଳି ଚମଡ଼ା ବ୍ୟବହାର କଲେ ମଧୁର ସ୍ଵର ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଅଡ଼ାର ଅଧିକ ବ୍ୟାସଥିବା ଖୋଲା ମୁହଁରେ ଚମଡ଼ା ଢାଙ୍କୁଣି କରାଯାଏ । ଏଥିପାଇଁ ଆପୁଚି ଦ୍ୱାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅଠା ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । ଚମଡ଼ାର ଠିକ୍ କେନ୍ଦ୍ର ବିନ୍ଦୁରେ ତନ୍ତ ସୂତା ଗଲାପରି ଏକ କଣା କରାଯରାଏ । ତନ୍ତସୂତାର ଗୋଟିଏ ପାର୍ଶ୍ଵକୁ ଏକ ଇଞ୍ଚିଆ ଏକ ଛୋଟ କାଠିରେ ତନ୍ତସୂତାକୁ ବାନ୍ଧି ଛିଦ୍ର ଦେଇ ତନ୍ତସୂତାର ଅପରମୁହଁକୁ ଗଳେଇ ଦିଆଯାଏ । ଏହି ତନ୍ତସୂତାର ଲମ୍ବା ଘୁଡ଼ିକି ବାଦ୍ୟର ହାତ ଲମ୍ବା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ସୂତାର ଏହି ମୁଣ୍ଡକୁ କୁନ୍ଦ କରାଯାଇଥିବା ୭ ଇଞ୍ଚ ଲମ୍ବାର ଏକ କାଠିର ମଧ୍ଯ ଭାଗର ରନ୍ଧ୍ର ଦେଇ ବାହାରକୁ ନିଆଯାଏ ଏବଂ ଅବଶିଷ୍ଟ ତନ୍ତ୍ର ସୂତାକୁ ଗୁଡ଼େଇ ଦିଆଯାଏ ।
କ୍ରମଶଃ

----------------------
ଆମେ ଧାରାବାହିକ ଭାବେ ବିଗତ ଚାରି ଦଶନ୍ଧିରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ସମୟ ଧରି ଦୃଢ଼ତାର ସହ କହି ଓ ଲେଖି ଆସିଛୁଯେ ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସ ଏଯାବତ୍ ସଠିକ୍ ତଥ୍ୟାଧାରରେ ଆଲୋଚନା ହୋଇନାହିଁ କି ଲେଖା  ମଧ୍ୟ ହୋଇନାହିଁ । ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସ ଲେଖିଲେ ବିଜେତା ବ୍ରିଟିଶ ଜାତି ଓ ସେମାନଙ୍କ ବୁକୁଚାଵୁହା ଭଗାରି ଜାତିର ଐତିହାସିକ  ହିଞ୍ଜିଡାମାନେ । ଏହା ମଧ୍ୟ ନିର୍ଵିଵାଦୀୟ ସତ୍ୟ ଯେ " ବିଜେତା ଯେବେ ପରାଜିତର ଇତିହାସ ଲେଖେ, ସେତେବେଳେ ସେ ନିଜକୁ  ସର୍ବୋକୃଷ୍ଟ,ମହାନ୍ ରୂପରେ ମିଥ୍ୟା ତଥ୍ୟାଧାରରେ ଆଛାଦିତ କରି ନିଜ ଜାତି ବା ଦେଶକୁ ମହିମା ମଣ୍ଡିତ କରାଇଥାଏ ଓ ପରାଜିତକୁ ନଗଣ୍ୟ, ହୀନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ମସୀଲିପ୍ତ କରିଥାଏ ।   ଯଦି ଇତିହାସ ସଠିକ୍  ଲେଖାଯାଇଥାନ୍ତା, ତେବେ ସେମାନେ ଲେଖି ନଥାନ୍ତେ ଯେ ଦେଶମୁକ୍ତି ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଖଡ଼ି ପଡିନି ।  ଆମେ ବିଗତ କୋଡିଏ ବର୍ଷ ଧରି ଏହି ଅପମାନର ଵୌଦ୍ଧିକ ପ୍ରତିଶୋଧ ନେବାପାଇଁ ଏଯାବତ୍ ଯେତିକି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଛୁ, ସେଥିରେ ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତ କରି ଗର୍ବୋତଫୁଲିତ ଭାବେ କହିପାରୁ ଯେ  ଓଡ଼ିଆମାନେ  ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱର ୪୩ ଟି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଵିଶ୍ବଗୁରୁ ଏବଂ ଭାରତର ମୁକ୍ତି ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଯେକୌଣସି ରାଜ୍ୟ  ବା ଯେକୌଣସି ଜାତି ଠାରୁ ଢେର୍ ଆଗରେ । ଏହା ପଢି ଆମ ରାଜ୍ୟର କେତେକ ଚରଣପନ୍ଥୀ ଆତ୍ମଶ୍ଲାଘାପ୍ରବଣ ଵ୍ୟର୍ଥଜନ୍ମା ମାନେ ଆମକୁ ଅତ୍ୟଧିକ ଭାବ ପ୍ରବଣ ଅବା ଜନମ ଵାହାଦୁରିଆ କିମ୍ବା ମିଥ୍ୟାବାଦୀ ବିଶେଷଣରେ ବିଭୂଷିତ କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ଥିବାରୁ ସତ୍ତର୍କ ହୋଇ ସମସ୍ତ ପ୍ରମାଣ ସହ ଧାରାବାହିକ ଭାବେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଚାଲିଛୁ,,କିଏ ପଢୁ ଅବା ନପଢୁ । ଅର୍ଥାତ୍ ଘଣ୍ଟ ବାଡାଇବା ଆମର ଧର୍ମ,କିଏ ଶୁଣୁ ଅବା ନଶୁଣୁ, କିଏ ଗାଳି ଦେଉ ଅବା ମିଥ୍ୟାରୋପ ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର କରୁ, ସେଥିପ୍ରତି ସାମାନ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟି ଦେଇ ନାହୁଁ କି ଦେବାର ମଧ୍ୟ ସମ୍ଭାବନା ନାହିଁ ।
ଆଜି ର ଆଲୋଚନାରେ ଆମେ ଏଭଳି ଜଣେ ଵିଶ୍ବ ବିଖ୍ୟାତ ଓଡ଼ିଆଙ୍କ କୀର୍ତ୍ତି ଓ କୃତି ଉପସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ଯାଉଛୁ, ଯିଏ ଆମ ଭାଷାରେ ବୋଧେ ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ସର୍ବାଧିକ ଅନାଲୋଚିତ, ଅବହେଳିତ । ତାଙ୍କର ସନ୍ତାନ ଆଜି ଓଡ଼ିଶାର ଜଣେ ଜନାଦୃତା ଵୁଦ୍ଧିବାଦୀ, ପ୍ରବୀଣ ସାରସ୍ଵତ ସାଧିକା ଏବଂ ସର୍ବୋପରି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରତିବଦ୍ଧତା ଧର୍ମ୍ମୀ ଅହଙ୍କାର ଵିଵର୍ଜିତା ପ୍ରାଧ୍ୟାପିକା କଳା ଭୂଷିତା ।  ଦେଶର ସ୍ବାଧୀନତା ପାଇଁ ନିଜର ନବବିବାହିତା ପତ୍ନୀ, ଏକ ମାସର କନ୍ୟା, ଘର ଦ୍ବାର ତ୍ୟାଗ କରି , ବ୍ରାହ୍ମଣରୁ ପଠାଣ ଭାବେ ନିଜକୁ ପରିଚିତ କରାଇ ଲଣ୍ଡନରେ ସ୍ଵକୀୟ ସଂଘର୍ଷ ଆଧାରରେ ଏକ ଵିଶ୍ବ ସଙ୍ଗଠନର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ସମ୍ପାଦକ ଭାବରେ ଏଭଳି ଜନପ୍ରିୟ ଥିଲେ, ଯାହାଙ୍କୁ ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀ, ପଣ୍ଡିତ ନେହେରୁ, ନେତାଜୀ ସୁବାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷ, ସର୍ଦ୍ଦାର ବଲ୍ଲଭଭାଇ ପଟେଲ , ଡ଼ଃ ଆମ୍ବେଦକର କେବଳ ସମ୍ମାନ ଦେଉନଥିଲେ, ଭାରତ ମୁକ୍ତି ଆନ୍ଦୋଳନ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରିବା ସହ ପରାମର୍ଶ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସେ ଥିଲେ ବିଶ୍ୱର ବିଶିଷ୍ଟ ଶ୍ରମିକ ନେତା ସୁରତ୍ ଅଲ୍ଲୀ ।  ଏ ସୁରତ୍ ଅଲ୍ଲୀ କିଏ ଜାଣନ୍ତି ?  କଟକ ଜିଲ୍ଲା ,ସାଲେପୁର ନିକଟସ୍ଥ ଖଣ୍ଡସାହି ଗ୍ରାମରେ ୧୯୦୧ ମସିହାରେ ଏକ ନୈଷ୍ଠିକ ବ୍ରାହ୍ମଣ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ଏହି ମହାନ ବିପ୍ଲବୀ ବୀର । ରେଭେନ୍ସା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଛାତ୍ର ଥିବା ସମୟରେ ବିଶ୍ବ ମଣି ପଣ୍ଡିତ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସଙ୍କ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିବା ପରେ  ୧୯୨୧ ମସିହାରେ  ବିଜ୍ଞାନର ସ୍ନାତକ ଶିକ୍ଷା ସମାପ୍ତ ନ କରି ସ୍ବାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଝାସ ଦେଇଥିଲେ ।  ବିଦେଶୀ ଲୁଗା ଦୋକାନ ଓ ମଦ ଦୋକାନ ଆଗରେ ପିକେଟିଂ କରି ପୋଲିସ ଦ୍ବାରା ଗିରଫ ହୋଇ ପୋଲିସ ଜୁଲମରେ ଅବର୍ଣ୍ଣନୀୟ ନିର୍ଯାତନାର ଶିକାର ହୋଇଥିଲେ ।  ଭାରତ ଗୌରବ ମଧୁବାବୁଙ୍କ ଓକିଲାତି ବୁଦ୍ଧି ରୁ ଜେଲ୍ ରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇ "ଯୁବକ"ଶୀର୍ଷକ ରେ ଏକ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ବିରୋଧି ଲିଥୋ ପତ୍ରିକା ପ୍ରକାଶ  କରିବା ସହିତ ଯୁବକ ମାନଙ୍କୁ ଗରିଲା ଯୁଦ୍ଧ କୌଶଳ ଶିକ୍ଷା ଦେଲେ ଏବଂ ସ୍ବାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ତୀବ୍ର ତେଜସ୍କ୍ରିୟ କରିଥିଲେ । ବ୍ରିଟିଶ ଶାସକ ବିଚଳିତ ହୋଇ ପଡ଼ିଲେ । ଏପଟେ ପୁଅ ପାଠ ଛାଡି ଆନ୍ଦୋଳନରେ ସାମିଲ ହୋଇଥିବା ଶୁଣି ନନା( ପିତା) କଟକ ଆସି ଜବରଦସ୍ତ ତାଙ୍କୁ ଗାଁ କୁ ନେଇଗଲେ, ଭାବିଲେଯେ  ଵିଵାହ କରିଦେଲେ ବୋଧେ ପୁଅ ଘର ଧରିଯିବ  । ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ଭାବେ ତାଙ୍କ ନନା   ଶ୍ରୀମତୀ ଦେବୀ ନାମ୍ନୀ କନ୍ୟା ସହ ତାଙ୍କର ବିବାହ କରାଇଦେଲେ ।  ଆଚରଣ ଓ ଉଚ୍ଚାରଣ ସିଦ୍ଧ ଯୁବକ,  ପତ୍ନୀ ଆଣିଥିବା ସମସ୍ତ ପାଟଶାଢ଼ୀ ପୋଡ଼ି ଦେଇ , ଖଦୀ ଲୁଗା ପିନ୍ଧିବା ପାଇଁ ଦେଇଥିଲେ ଓ ସେ ପିନ୍ଧିବା ପରେ ଚତୁର୍ଥୀ କର୍ମ ହୋଇଥିଲା । ବାସର ରାତିରେ ନବବିବାହିତା ପତ୍ନୀଙ୍କୁ ନିଜ ମନକଥା ପ୍ରକାଶ କରି  କହିଲେ ଯେ ମୋ'ର ଜୀବନ ଦେଶ ପାଇଁ, ତୁମର ସହଯୋଗର ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ମିଳିଲେ ତୁମକୁ ପତ୍ନୀ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିବି ବୋଲି କହି ତାଙ୍କର ସମ୍ମତି ଆଣିଲେ ।  ବିବାହ ପରେ ସେ ରାଇସୁଙ୍ଗୁଡା ଠାରେ ଏକ ବୈପ୍ଳବିକ ତାଲିମ କେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ତାହାର ନାମ ଦେଲେ "" ନିର୍ଭୟ ନିଳୟ"  ଏବଂ ସେହିଠାରେ "ଗଣପତି ବିଦ୍ୟାଳୟ"ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ ।  ଏହି ସମୟରେ ତାଙ୍କର ଗୋଟିଏ ଝିଅ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲା, ଯାହାର ନାମକରଣ କରିଥିଲେ କୃଷ୍ଣ ବଲ୍ଲରୀ ।  ଏହି ସମୟରେ ଶୁଣିବାକୁ ପାଇଲେ ଯେ ତାଙ୍କର ଆଦର୍ଶ, ତାଙ୍କର ନେତା  ପଣ୍ଡିତ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କର ହୋଇଛି
ଅକାଳ ବିୟୋଗ । ମ୍ରିୟମାଣ   ଓ ନିର୍ବାକ  ହୋଇଗଲେ । ଏଭଳି ସମୟର ସୁଯୋଗ ନେଇ ବ୍ରିଟିଶ ପ୍ରଶାସନ ତାଙ୍କୁ ୧୯୨୦, ଫେବୃଆରୀ ୨୬ ତାରିଖର ଢେଙ୍କାନାଳ ଛାତ୍ରାବାସ ପୋଡ଼ି ଅଭିଯୋଗରେ ,୧୯୨୧ ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୦ରେ ଆଠଗଡ଼ ଛାତ୍ରାଵାସ ପୋଡ଼ି,୧୯୨୧ ଏପ୍ରିଲ୧୪ରେ ରେଭେନ୍ସା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଅଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ପୋଡ଼ି, କଟକ ଜିଲ୍ଲାପାଳଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଉପରେ ୟୁନିଅନ ଜ୍ୟାକ ପତାକା ପୋଡ଼ି ପ୍ରଭୃତି ୧୭ଟି ଅଭିଯୋଗରେ ଗିରଫ ପାଇଁ ପୋଲିସ ପାଗଳ ଭଳି ଖୋଜୁଛନ୍ତି  ବୋଲି ଜାଣିବାକୁ ପାଇଲେ । ଛଦ୍ମବେଶରେ କଲିକତା ଯାଇ ବିପ୍ଲବୀ ସୂର୍ଯ୍ୟ ସେନଙ୍କ ସହିତ ପୂର୍ବରୁ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ ଥିବାରୁ ତାଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚିଲେ । ସେଠାରେ ତାଙ୍କର ସଙ୍ଗଠନରେ ସାମିଲ ହୋଇଥିଲେ ।  ୧୯୩୦  ମସିହା,ମେ,୧୨ତାରିଖ ଦିନ ଚିଟାଗଙ୍ଗରେ ଥିବା ଇଂରେଜ ମାନଙ୍କ ଅସ୍ତ୍ରାଗାର ଲୁଣ୍ଠନ କଲେ । ପୋଲିସ ତନାଘନାରେ ସେ ଆତ୍ମଗୋପନରେ ଛଦ୍ମବେଶରେ ବର୍ମା  ପଳାଇଗଲେ ଏବଂ ଜଣେ ଉଚ୍ଚ ପଦାଧିକାରୀଙ୍କ  ଘରେ ରୋଷେଇଆ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କଲେ । ମାସେ କାମକରି ଦରମା ଧରି ନିଜର କଳ୍ପିତ ଯୋଜନା ଆଧାରରେ ବର୍ମା ବନ୍ଦରରେ ଖଲାସି କାମ କଲେ । ପୋଲିସ ବର୍ମାରେ ତାଙ୍କୁ ଖୋଜିବା ଜାଣି ଦାଢ଼ି ରଖି ନିଜ ନାଁ ରଖିଥିଲେ ଇବ୍ରା଼ହିମ୍ ଖାଁ ।  ସେ ଦେଖିଲେ ଯେ ବନ୍ଦରରେ ପୋଲିସ ତାଙ୍କୁ ଖୋଜୁଛି, ତାଙ୍କ ନାଁ ପଚାରି ବୁଝୁଛି, ତେଣୁ ପୋଲିସ ଆଖି ରେ ଧୂଳି ଦେଇ  ବନ୍ଦର ଶ୍ରମିକ ଭାବେ ସିଂହଳ ପଳେଇଲେ ।‌  ସେଠାରେ ବନ୍ଦର ଶ୍ରମିକ ସଂଘ ଗଠନ କଲେ ଓ ତାହା ବିଭିନ୍ନ ଦେଶକୁ ସମ୍ପ୍ରସାରିତ ହେଲା ଏବଂ ବିଶ୍ଵ ସଙ୍ଗଠନ ହେଲା ଓ ସର୍ବସମ୍ମତିକ୍ରମେ ସେ ଏହାର ସମ୍ପାଦକ ହେଲେ । ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ହେଲା ଲଣ୍ଡନ । ସେ ଲଣ୍ଡନ ଯାଇ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟରେ ସୁରକ୍ଷା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନାମ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ହେଲେ ସୁରତ ଅଲ୍ଲୀ । ଶ୍ରମିକ ଭାବେ କାମ କରିବା ସହିତ ପୋଷାକ ବିକ୍ରି କରି କିଛି ଅର୍ଥ ସଞ୍ଚୟ କରି ଗୋଟିଏ ପୁରୁଣା ଟାଇପ୍ ମେସିନ କିଣି ବନ୍ଦର ଶ୍ରମିକ ମାନଙ୍କ ସମସ୍ୟା ଉପରେ ଏକ ନିବନ୍ଧ  ରଏଟର ସମ୍ବାଦପତ୍ରକୁ ପଠାଇଥିଲେ ।‌  ପ୍ରକାଶିତ ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧ ଟି ଏତେ ଉଚ୍ଚ କୋଟୀର ତଥା ବାସ୍ତବ ତଥ୍ୟାଧାରରେ , ଶବ୍ଦାଡମ୍ବରରେ ଏତେ ଧାନାଢ୍ୟ ହୋଇଥିଲା ଯେ  ତାହା ସେତେବେଳର ସମୟରେ ବିଶ୍ବଚର୍ଚ୍ଚିତ ହୋଇଥିଲା ।  ଏହା ପରେ ବିଶ୍ଵ ନୌବାଣିଜ୍ୟ ସଙ୍ଗଠନର କର୍ମକର୍ତ୍ତା ମାନେ ତାଙ୍କୁ ନିବେଦନ କଲେ ଯେ ସେ ଶ୍ରମିକ ଭାବେ ଖଲାସୀ  କାର୍ଯ୍ୟ ନକରି ବିଶ୍ବ ସଙ୍ଗଠନର ଦାୟିତ୍ଵ ନିର୍ବାହ କରନ୍ତୁ, ସଂଘ ଆପଣଙ୍କ ଦାୟିତ୍ଵ ନେଉଛି ।  ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବ ବୁଲି ସଙ୍ଗଠନ କଲେ ଓ ସଙ୍ଗଠନର ମୁଖ୍ୟ ଭାବେ ସମ୍ମାନ ପାଇଲେ । ବ୍ରିଟେନର ସମସ୍ତ ରାଜନେତା, ପଦାଧିକାରୀ ତାଙ୍କୁ ଅଦ୍ଭୂତପୂର୍ଵ ସମ୍ମାନ ଦେଉଥିଲେ ।
ଏପଟେ  ଗାଁ ରେ ଦୀର୍ଘ ବର୍ଷ ଧରି ନ ଫେରିବାରୁ ଜ୍ଞାତି କୁଟୁମ୍ବ ମାନେ ପଳାଶ ପତ୍ରରେ ଶୁଦ୍ଧ ହେଲେ ସତ ମାତ୍ର ତାଙ୍କ ବୁଢି ମା କହିଲେ ମୋ ମନ କହୁଛି ଯେ ମୋ ପୁଅ ବଞ୍ଚିଛି ।  ସ୍ତ୍ରୀ ଶ୍ରୀମତୀ ଦେବୀ ମନାକଲେ ବିଧବା ହେବାକୁ ।  ମାତ୍ର ବିଧି ର ବିଧାନ ଭିନ୍ନ । ଏସବୁ କଥା ଭୁଲି ଯାଇଥିଲେ ଏହି ସଂଗ୍ରାମୀ ଯୁବକ ସୁରତ ଅଲ୍ଲୀ । ବ୍ରିଟେନରେ ଥିବା ପ୍ରବାସୀ ଭାରତୀୟ ମାନଙ୍କୁ ସଙ୍ଗଠିତ କଲେ । ପ୍ରଥମେ ଏନ୍ ଜି ରଙ୍ଗା ସେଠାରେ ପହଞ୍ଚି  ତାଙ୍କ ସହିତ ସଙ୍ଗଠନରେ ସହଯୋଗ କରିଥିଲେ । ପରେ ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀ, ପଣ୍ଡିତ ନେହେରୁ, ନେତାଜୀ ସୁବାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷ ପ୍ରଭୃତି ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ତାଙ୍କ ସହିତ ଆଲୋଚନା କେବଳ ନୁହେଁ, ତାଙ୍କ ଘରେ ରହୁଥିଲେ । ଏପରିକି ପଣ୍ଡିତ ନେହେରୁଙ୍କ ପତ୍ନୀ କମଳା ନେହେରୁ ଚିକିତ୍ସା ପାଇଁ ତାଙ୍କ ପାଖରେ ଥିବା ସମୟରେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ ।  ଏହା ପରେ ତାଙ୍କର ସଂଗ୍ରାମର ଇତିହାସ ବ୍ୟାପକ । ଦେଶ ସ୍ବାଧୀନ ହେଲା, ସେପଟେ ବିଶ୍ଵ ସଙ୍ଗଠନ ର ଦାୟିତ୍ଵ ବଢିଲା । ୧୯୪୯ ମସିହାରେ ରେଭେନ୍ସା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟର ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ ଅଧ୍ୟାପକ, ଯିଏ ତାଙ୍କ ଗାଁ ର  ବାସିନ୍ଦା,ସେହି  ବ୍ରହ୍ମାନନ୍ଦ ମିଶ୍ର ଗବେଷଣା(ପିଏଚଡ଼ି ) କରିବାକୁ ଲଣ୍ଡନ ଗଲେ ।  ଟେମସ୍ ନଦୀ କୂଳରେ ବୁଲୁଥିବା ସମୟରେ ସେଠାରେ ଏକ ଆଲୋଚନା ସଭା ପାଖକୁ କୌତୁହଳ ବଶତଃ ଯାଇ ଦେଖିଲେ ଯେ ଯାହାଙ୍କୁ ସମସ୍ତେ ଶୁଣୁଛନ୍ତି, ତାଙ୍କ ମୁହଁ ଚିହ୍ନା ଚିହ୍ନା ଲାଗୁଛି । ସେ ପଚାରି ବୁଝିଲେ ଯେ ସେ ହେଉଛନ୍ତି ବିଶ୍ଵ ବନ୍ଦର ଶ୍ରମିକ ସଂଘ ସଭାପତି ଏବଂ ବ୍ରିଟେନର ଜଣେ ମାନ୍ୟଗଣ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି, ନାମ ସୁରତ ଅଲ୍ଲୀ । ତା ପରଦିନ ଦୈନିକ ଖବରକାଗଜ ରେ ତାଙ୍କର ଫଟୋଚିତ୍ର ସହ ଆଲୋଚନାର ବିବରଣୀ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥାଏ । ଅଧ୍ୟାପକ ବ୍ରହ୍ମାନନ୍ଦ ବାବୁ ବହୁ ସମୟ ଚିନ୍ତା କରି ଅନୁମାନ କଲେ ଯେ ଇଏ ତାଙ୍କ ଗାଁ ର ସେହି ବିପ୍ଲବୀ ଯୁବକ, ଯିଏ ୨୧ ବର୍ଷତଳେ ନିଖୋଜ ହୋଇଯାଇଥିଲେ , ତାଙ୍କ ମୁହଁ ସହିତ ମିଶୁଛି । ଅଧ୍ୟାପକ ମିଶ୍ର ସେହି ଫଟୋଚିତ୍ରକୁ   ତାଙ୍କର ସାନଭାଇ , ଯିଏ ସେତେବେଳେ କଟକର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଯୁବ ଅଧିବକ୍ତା, ତାଙ୍କ ପାଖକୁ ପଠାଇଲେ । ସାନଭାଇ ଏହି ଫଟୋଚିତ୍ର ନେଇ  ନିଜ ବୋଉ ଙ୍କୁ ଦେଖାଇଲେ । ୨୪ ବର୍ଷ ତଳେ ଖଦି ପୋଷାକ ପିନ୍ଧା ଯୁବକ ସହ ଫଟୋଚିତ୍ର ରେ କୋଟ ଟାଏ ପିନ୍ଧା ସାହେବଙ୍କ ର ତୁଳନା କେହି କରି ପାରିଲେ ନାହିଁ ମାତ୍ର ମାଆ କହିଲେ ଏଇ ମୋ ହଜିଲା ପୁଅ  ଗଣ୍ଠିଧନ। ମାଆ ଚିହ୍ନଟ କଲେ କପାଳ କୁ ଦେଖି । କାରଣ ପିଲା ଦିନେ ସେ ଦୁଷ୍ଟାମୀ କରି ପନିକି ଉପରେ ପଡିଯାଇଥିଲେ । ତାଙ୍କ କପାଳରେ ସେହି କଟା ଦାଗ ଦେଖେଇ ମାଆ କହିଲେ ଏ ମୋ ପୁଅ । ଏହା ପରେ ଦୃଢ଼ ନିଶ୍ଚିତ ହୋଇ ସାନ ଭାଇ   ରାଜକୃଷ୍ଣ ବୋଷ ଙ୍କୁ ଫଟୋଚିତ୍ର ଦେଖାଇବାରେ ସେ ବି ଚିହ୍ନଟ କଲେ ଓ  ଦୁହେଁ ଭାରତର ଲଣ୍ଡନରେ ଅବସ୍ଥାପିତ ପ୍ରଥମ ରାଷ୍ଟ୍ରଦୂତ କୃଷ୍ଣ ମେନନଙ୍କୁ ଏହା ଜଣାଇଲେ । କୃଷ୍ଣ ମେନନ କହିଲେ ସେ ଗତକାଲି ସୁରତ ଅଲ୍ଲୀଙ୍କ ସହ କଥା ହୋଇଥିଲେ । ତା ପରେ ସେ ତାଙ୍କୁ ଟେଲିଫୋନରେ ଡକାଇଲେ ଓ କହିଲେ ଆପଣ ଙ୍କ ଅସଲ ପରିଚୟ ପାଇଛି । ଆପଣଙ୍କ ମାଆ ଙ୍କ ଦେହ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଖରାପ । ସେ କେବଳ ଆପଣଙ୍କ ନାଁ ଜପୁଛନ୍ତି ।  ଶୀଘ୍ର ଆପଣ ନିଜ ଗାଁ କୁ ଯାଆନ୍ତୁ । ଆଉ କାଳ ବିଳମ୍ବ ନକରି ସେ ଫେରିଲେ ଭାରତ । କଲିକତାରେ ପହଞ୍ଚି ସତ୍ୟପାଠ(ଆଫିଡେବିଟ ) କରି ନିଜ ଅସଲି ନାମ ବଂଶିଧର ମିଶ୍ର ବୋଲି ଜଣାଇ  ,୧୯୫୧ମସିହାରେ ପୁନଃ ପଇତା ପିନ୍ଧି ଫେରିଲେ କଟକ , ପହଞ୍ଚିଥିଲେ ନିଜ ସାନଭାଇ ଅଧିବକ୍ତା ଶ୍ରୀନିବାସ ମିଶ୍ରଙ୍କ ଘରେ ।  ତତ୍ ପରଦିନ ମହାନଦୀ ରେ ଲଞ୍ଚ ଯୋଗେ ଗାଁ କୁ ଫେରିବା ଶୁଣି ଲୋକମାନେ ଵାଜାବାଣ ବଜାଇ ବିରାଟ ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ପାଛୋଟି ନେଲେ । ଦୁଇ ଯୁଗ ଅର୍ଥାତ୍ ଠିକ୍୨୪ ବର୍ଷ ପରେ ଗାଁ ମାଟି କୁ ଚୁମ୍ବନ ଦେଇ  ଭୋ ଭୋ ହୋଇ କାନ୍ଦିଲେ ।  ମାଆ ଆତ୍ମହରା ହୋଇ ଚେତାଶୂନ୍ୟ ହୋଇଗଲେ । ବିଧବା ବେଶ ତ୍ୟାଗ କରି ପତ୍ନୀ ହେଲେ ସଧବା । କୋଟ,ଟାଏ ଫିଙ୍ଗି ,ଚିରୁଟ ଫୋପାଡି ଖଦୀ ବସ୍ତ୍ର ପରିଧାନ ସହିତ ଧରିଲେ ବଟୁଆ । ଠିକ୍ ଦୁଇବର୍ଷ ପରେ ତାଙ୍କର ଝିଅଟିଏ ଜନ୍ମ ଲାଭ କଲା, ଯାହା ନାଁ ଦେଲେ " ମିତୁ  ", ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ନାମ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଲା ସଂଘମିତ୍ରା ମିଶ୍ର । ଆଜି ଏହି ବିପ୍ଲବୀ ବୀର ଙ୍କ ସନ୍ତାନ ଓଡ଼ିଆ ସାରସ୍ଵତ ଜଗତର ବଦ୍ଧାନୁସୟୀ ପୂଣ୍ୟାତ୍ମା, ଅହଙ୍କାର ଵିଵର୍ଜିତା, ବହୁମୁଖି ପ୍ରତିଭାଦୀପ୍ତା , ଉତ୍କଳ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ସେବା ନିବୃତ୍ତା ଓଡ଼ିଆ ବିଭାଗୀୟ ମୁଖ୍ୟ ବରେଣ୍ୟା ସଂଘମିତ୍ରା ମିଶ୍ର ଓ ଜାମାତା ହେଉଛନ୍ତି ଭୁବନେଶ୍ୱରର ସୁପରିଚିତ ଭେଷଜ ବିଦ୍ୟା ବିଶାରଦ, ଭୁବନେଶ୍ୱର ପୌରପାଳିକାର ପ୍ରାକ୍ତନ ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ସ୍ବର୍ଗତ ଡାକ୍ତର ଜଗନ୍ନାଥ ମହାପାତ୍ର । ସମୟେ ସମୟେ ଆମ ଭିତରେ ଶ୍ମଶାନ ବୈରାଗ୍ୟ ବା ପ୍ରସୂତି ବୈରାଗ୍ୟ ଆସିଥାଏ , ଏପରିକି ସହଧର୍ମିଣୀ ଅଣେଇ ଦେଇଥାନ୍ତି, ତାହାକୁ ସମାଧାନ କରାଇଥାନ୍ତି ଆମର ଚିର ବନ୍ଦନୀୟ ବଂଶୀଧର ମିଶ୍ର, ଗୋପାଳ ପ୍ରହରାଜ, ଭାରତ ଗୌରବ ମଧୁସୂଦନ, ବିଶ୍ବ ମଣି ପଣ୍ଡିତ ଗୋପବନ୍ଧୁ , ଉତ୍କଳ ରତ୍ନ ବିଶ୍ବନାଥ, ଜଗବନ୍ଧୁ ସିଂହଙ୍କ ଠାରୁ ବିପ୍ଲବୀପ୍ରାଣନାଥ ,ଗଣନାଥ , ନାଗଭୂଷଣଙ୍କ ଭଳି ମହାତ୍ମାମାନଙ୍କ ଅମ୍ଲାନ ସ୍ମୃତି । ସଂଗ୍ରାମୀ ବଂଶୀଧର ମିଶ୍ରଙ୍କୁ ଏ ଜାତି ତ ଜୀବଦ୍ଦଶାରେ ଦେଲାନି, ଦେଉନାହିଁ , ବୋଧେ ଦେବାର ନାହିଁ ତାଙ୍କ ଅବର୍ତ୍ତମାନରେ । ଏମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ତ ଆମେ ବାମନ,ଅତି କ୍ଷୁଦ୍ରାତି କ୍ଷୁଦ୍ର ଜୀବ । ସେମାନଙ୍କୁ ତ ମସୀଲିପ୍ତ କରିବା ସମୟରେ ସମାଜ ନିରବଦ୍ରଷ୍ଟା ସାଜିଥିଲା , ସେମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ଆମେ କ'ଣ ? ପାରାନୋଇଆ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ ,ଚରଣ ବଂଶଧର ଗନ୍ଧିଆ ପଟ୍ଟନାୟକମାନେ ସବୁ ସମୟରେ ଜନମତ ବିଭ୍ରାନ୍ତ କରିବାରେ ସଫଳ ହୁଅନ୍ତି ,ବିନା ପ୍ରତିରୋଧ, ପ୍ରତିବାଦରେ ।

--------------------------
" ମୁକଂ କରୋତି ବାଚାଳଂ ପଙ୍ଗୁ ଲଙ୍ଘୟତେ ଗିରିମ୍ , ଯତ୍ କୃପା ତମହଂ ବନ୍ଦେ ପରମାନନ୍ଦମାଧବମ୍ ।" , ଏହି ଧ୍ୟାନ ମନ୍ତ୍ରର ସ୍ରଷ୍ଟା କିଏ ବୋଲି ପ୍ରଶ୍ନ କରାଗଲେ ,ଆମ ଭାଷାରେ ଭାରତର ବୋଧେ ଶତକଡ଼ା ୯୯.୯୯ ଲୋକେ ଏହା ବ୍ୟାସକୃତ  ଅବା ଆଦି ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟକୃତ ବୋଲି ଉତ୍ତର ଦେବେ । ମାତ୍ର ଏହି ଧ୍ୟାନ ମନ୍ତ୍ରର ସ୍ରଷ୍ଟା ଯେ ପ୍ରତିଭା ପ୍ରସବିନୀ ଉତ୍କଳ ଜନନୀଙ୍କ ସୁଯୋଗ୍ୟ ସନ୍ତାନ  ତଥା ବିଶ୍ବ ବିଖ୍ୟାତ  ଗୀତା ଭାଷ୍ୟକାର, ପ୍ରଜ୍ଞା ପୁରୁଷ,ସନାତନ ଧର୍ମର ମାର୍ଗଦର୍ଶକ ତଥା ଭକ୍ତି ଓ ଜ୍ଞାନ ସମୀକରଣରେ  ବିଭେଦ ଗ୍ରସ୍ତ ସନାତନୀ ଗୋଷ୍ଠୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ସଂସ୍ଥାପକ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଶ୍ରୀଧର ସ୍ବାମୀ , ତାହା ଅନେକ ଜାଣିଲେ ନାହିଁ । ପରାଧୀନ ଭାରତବର୍ଷରେ , ଯାହା ଯାହା ଭଲ , ତାହାକୁ ଅପହରଣ କରି ଭଗାରୀମାନେ ମିଥ୍ୟା ତଥା କପୋଳକଳ୍ପିତ ତଥ୍ୟାଧାରରେ ନିଜର ବୋଲି ଯେପରି ଦାବି ସାବ୍ୟସ୍ତ କଲେ , ଠିକ୍ ସେହିପରି ଯାହା ଯାହା ସବୁ ଖରପ , ତାହାକୁ ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କର ବୋଲି ମଧ୍ୟ ସାବ୍ୟସ୍ତ କରି ଯାଇଛନ୍ତି ।  ଭରତ ମୁନି, ବିଷ୍ଣୁଶର୍ମା ,କବି କାଳିଦାସ, କବିରାଜ ଜୟଦେବ,ଚୈତନ୍ୟ , ତୁଳସୀ ଦାସ ଙ୍କ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଜଗଦଗୁରୁ ଶ୍ରୀଧର ସ୍ବାମୀ ଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରଲମ୍ବିତ ଏହାର ତାଲିକା । ସମସ୍ତ ପୁରାଣ ଶାସ୍ତ୍ରଗତ,ନଥିଗତ, ପାରିପାର୍ଶ୍ବିକ ସ୍ଥିତି, ଭୌଗଳିକ ଅବସ୍ଥିତି ସତ୍ତ୍ୱେ ଆମେ ଓଡିଆମାନେ ଏଯାବତ ଏଥିପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ନ ଦେବାରୁ ,ଅପରମାନେ ସ୍ଵକୀୟ ଢୋଲ ପିଟି,ମହୁରୀ  ବଜାଇ,ଶଙ୍ଖ ଫୁଙ୍କି ବାଃ ବାଃ ନେଲେ ଓ ନେଉଛନ୍ତି  । ଯେପରି ବଙ୍ଗାଳି ମାନେ କବିରାଜ ଜୟଦେବଙ୍କ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଚୈତନ୍ୟଙ୍କ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ହେଉ ଅବା ସତ୍ୟ, ତ୍ରେତୟା, ଦ୍ଵାପର ଯୁଗରୁ ଉନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଥିବା କଳିଙ୍ଗ ସାଗର ବା ମହୋଦଧି କୁ ବଙ୍ଗୋପସାଗର କରାଇ ଦେବାରେ ସଫଳ ହେବା , ଏ ସବୁର ଇତିହାସ ବ୍ୟାପକ । ବିଗତ ୪୪ବର୍ଷ ଧରି ଅନେକ ଘାତ, ପ୍ରତିଘାତ, ଲହୁ ଲୁହାଣ ସଂଘର୍ଷ ଭିତରେ ସାମାନ୍ୟ କିଛି ସଫଳତା ପାଇଥିବାବେଳେ , ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଫଳତା ହେଉଛି ପ୍ରଲମ୍ବିତ । ଏହାର ପ୍ରମୁଖ କାରଣ "ବାଉଁଶ ଓ କୁରାଢି ଉପାଖ୍ୟାନ । ସହଯୋଗ ଅବା ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ତ ନାହିଁ , ଅଛି ବିରୋଧାଭାସ, ଅଛି ମସିଲୀପ୍ତ କରିବା ସହିତ ମିଥ୍ୟାରୋପ ,କଟୁ ତିକ୍ତ ମିଶ୍ରିତ ସମାଲୋଚନା, ଏପରିକି ପେଟପାଟଣା ଉପରେ ଧାରାବାହିକ ଆକ୍ରମଣ ।   ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଶ୍ରୀଧର ସ୍ବାମୀ ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ଉପଜିବ୍ୟ କରି ଆଲୋଚନା କରିବା ସମୟରେ ଆମ ଭିତରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା ମାର୍ମିକ ବେଦନା ଭାଷାରେ ବର୍ଣନା କରିବା ପାଇଁ ଶବ୍ଦ ଅକୁଳାଣ ।  ଏହା ସର୍ବଜନ ବିଦିତ ଯେ ଆଦି ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ (୭୮୮- ୮୨୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ) ଅଷ୍ଟମ ଶତାବ୍ଦୀର  ଇତିହାସ ସିଦ୍ଧ ଭାରତୀୟ ବୈଦଜ୍ଞ ଓ ଧର୍ମଗୁରୁ  । ସେ ଦଶନାମୀ ସନ୍ୟାସୀ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ ଓ ଅଦୈତ ବେଦାନ୍ତର ପ୍ରଚାର ମଧ୍ୟ କରିଥିଲେ ।ଦାକ୍ଷିଣାତ୍ୟ ଅନ୍ତର୍ଗତ କେରଳ ଦେଶର ଚିଦମ୍ବର ବା କାଖଲ ଗ୍ରାମ ଏହାଙ୍କ ଜନ୍ମସ୍ଥାନ ୭୮୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ସେ ଭୂମିଷ୍ଟ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ୮୨୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ୩୨ ବର୍ଷ ବୟସରେ କେଦାରନାଥ ନିକଟରେ ପ୍ରାଣ ତ୍ୟାଗ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମ ଶିବଗୁରୁ ଓ ମାତାଙ୍କ ନାମ ସୁଭଦ୍ରା ଥିଲା । ବାଲ୍ୟକାଳରେ ୩ ବର୍ଷ ବୟସରେ ପିତାଙ୍କୁ ହରାଇ ମାତାଙ୍କ ଲାଳନ ପାଳନରେ ବଢ଼ିଥିଲେ । ୬ ବର୍ଷ ବୟସରେ ପଣ୍ଡିତ ହୋଇଥିଲେ ଓ ୮ ବର୍ଷ ବୟସରେ ସନ୍ନ୍ୟାସ ଗ୍ରହଣ କଲେ । ୧୨ ବର୍ଷ ବୟସରେ ମାତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ଭାରତର ନାନା ସ୍ଥାନରେ ଭ୍ରମଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଭ୍ରମଣ ଶେଷରେ ପୁନର୍ବାର ଗୃହକୁ ଫେରି ଆସି ରୁଗ୍ଣା ମାତାଙ୍କ ସେବାରେ ନିଜକୁ ନିୟୋଜିତ କରିଥିଲେ । କିଛିଦିନ ପରେ ମାତାଙ୍କର ଦେହାନ୍ତ ହେବାରୁ ସେ ଗୃହତ୍ୟାଗ କରି ପୁଣି ଧର୍ମପ୍ରଚାରାର୍ଥେ ଭାରତ ଭ୍ରମଣରେ ବହିର୍ଗତ ହୋଇଥିଲେ । ସେ ସମୟରେ ଭାରତରେ ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟ ଧର୍ମର ଅଧୋଗତି ଘଟିଥିଲା ଏବଂ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଆଦୃତ ହୋଇଥିଲା । ସେ ଅଦ୍ୱୈତ ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟ ଧର୍ମର ପୁନଃସଂସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଭାରତରେ ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ଶିବ ମନ୍ଦିର ଓ ମଠମାନ ସ୍ଥାପନ କରି ସେ ସ୍ଥାନମାନଙ୍କୁ ହିନ୍ଦୁଧର୍ମର ତଥା ହିନ୍ଦୁ ଶାସ୍ତ୍ରାଲୋଚନାର କେନ୍ଦ୍ରରେ ପରିଣତ କରିଥିଲେ । ଭାରତର ଚାରି ଦିଗରେ ଏହାଙ୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଚାରି ଗୋଟି ମଠ ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ମଠଧାରୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିଚିତ ହୋଇ ଆସୁଅଛି । ପଶ୍ଚିମରେ ଦ୍ୱାରକାସ୍ଥିତ ଶାରଦା ମଠରେ ପୀଠାଧିକାରୀଙ୍କ ନାମ ହସ୍ତାମଳକାଚାର୍ଯ୍ୟ ଦଶନାମୀ ସନ୍ୟାସୀ ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ତୀର୍ଥ ଓ ଆଶ୍ରମ ନାମଧାରୀ ସନ୍ୟାସୀ ମାନଙ୍କ ବାସ ନିମିତ୍ତ ଏହି ମଠ । ଉତ୍ତରରେ ବଦରକା ଯୋଚୀଶୀମଠ ବା ଜ୍ୟୋତିଃ ମଠରେ ପୀଠାଧିକାରୀଙ୍କ ନାମ କ୍ରୋଟକାଚାର୍ଯ୍ୟ ଗିରି, ପର୍ବତ ଓ ସାଗର ନାମଧାରୀ ସନ୍ୟାସୀ ମାନଙ୍କ ବାସ ନିମିତ୍ତ ଏହି ମଠଟିର ନାମ ପଦ୍ମୁପାଦାଚାର୍ଯ୍ୟ ବନ ଓ ଅରଣ୍ୟ ନାମଧାରୀ ସନ୍ୟାସୀ ମାନଙ୍କ ବାସ ନିମିତ୍ତ ଏହି ମଠ ଦକ୍ଷିଣର କର୍ଣ୍ଣାଟକରେ ଶୃଙ୍ଗେରୀ (ଋଶ୍ୟଶୃଙ୍ଗାଶ୍ରମ) ମଠରେ ପୀଠାଧିକାରୀଙ୍କ ନାମ ମଣ୍ଡନମିଶ୍ର ବା ସୁରେଶ୍ୱରାଚାର୍ଯ୍ୟ, ପୁରୀ ଭାରତୀ ଓ ସରସ୍ୱତୀ ନାମଧାରୀ ସନ୍ନ୍ୟାସୀମାନଙ୍କ ରହିବା ପାଇଁ । ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ବିଚରିତ ବେଦାନ୍ତଭାଷ୍ୟ, ଭଗବତ୍ ଗୀତା ଭାଷ୍ୟ ଓ ମୋହମୁଦ୍ଗର ଆଦି ଗ୍ରନ୍ଥ ଭାରତରେ ସର୍ବତ୍ର ଆଦୃତ ଜ୍ୟୋତିଷ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ଏହାଙ୍କର ଅସାଧାରଣ ବ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ଥିଲା; କିନ୍ତୁ ଘଟନାକ୍ରମେ ତହିଁରୁ ତାଙ୍କର ଆଶକ୍ତି ହ୍ରାସ ପାଇ ଥିଲା ତାଙ୍କ ଧର୍ମମତ ବେଦାନ୍ତର ଏକେଶ୍ୱରବାଦ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ; କିନ୍ତୁ ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କ ପାଇଁ ସେ ଶୈବଧର୍ମ ପ୍ରଚାର କରିଥିଲେ ଏହାଙ୍କ ସମ୍ବନ୍ଧରେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ପ୍ରଚଳିତ ଅଛି ଏ ସଂସାରୀ ନ ଥିଲେ; ଅଥଚ ସଂସାରର ଭୋଗ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଭିଜ୍ଞତା ଲାଭ କରିବା ପାଇଁ ପରକାୟ ପ୍ରବେଶ ବିଦ୍ୟାବଳରେ ଜଣେ ରାଜାଙ୍କ ଶରୀରରେ କିଛିକାଳ ପାଇଁ ପ୍ରବେଶ କରିଥିଲେ, ଥରେ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ପରୀକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ସେ ଗୋଟିଏ ଧୋବା ଘରେ ପହଞ୍ଚି ସେଠାରେ ଧୋବାର ପାକରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ମଣ୍ଡା ପିଠା ଖାଇଲେ ଓ ତାଙ୍କ ଶିଷ୍ୟମାନେ ମଧ୍ୟ ଗୁରୁଙ୍କ ଦେଖା ଦେଖି (ଜିହା ଲାଳସାରେ ବଶବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇ) ମଣ୍ଡାପିଠା ଖାଇ ଦେଲେ ପରେ କିଛି ଦୂର ଯାଇ ଶଙ୍କର କହିଲେ ଯେ, ଧୋବା ଘରେ ପିଠା ଖାଇଥିବାରୁ ଶରୀର ଅପବିତ୍ର ହେଲା ତଦନ୍ତରେ ସେ ଶରୀରକୁ ଶୁଦ୍ଧ କରିବା ବ୍ୟାଜରେ ଗୋଟିଏ ଥାଟାରିଶାଳରେ ଆଉଟା ହୋଉଥିବା ଗଳିତ ରଙ୍ଗଗୁଡ଼ିଏ ପିଇ ଦେଲେ ଶିଷ୍ୟମାନେ ଏହା ଦେଖି କାଳେ ପାଟି ପୋଡ଼ିଯିବ ଏହି ଭୟରେ ଗୁରୁଙ୍କ ଅନୁକରଣ କଲେ ନାହିଁ । ଏହା ଦର୍ଶନ କରି ଶଙ୍କର ସେହି ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ତ୍ୟାଗ କଲେ ଏବଂ ସେହିଦିନଠାରୁ ଉକ୍ତ ଶିଷ୍ୟ ଓ ସେମାନଙ୍କ ଶିଷ୍ୟାନୁଶିଷ୍ୟମାନେ 'ଦଶନାମୀ' (ଗିରି, ପୁରୀ, ଭାରତୀ ଆଦି) ନାମରେ ପରିଚିତ ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ପରିବ୍ରାଜକ ସନ୍ୟାସୀ ଥିଲେ ଓ ତାଙ୍କର ଶିଷ୍ୟମାନେ ତାଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ୍ ଶିବ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରୁଥିଲେ ଏବଂ କହୁଥିଲେ 'ଶଙ୍କରଃ ଶଙ୍କରଃ ସାକ୍ଷାତ୍' ଭାରତର ସର୍ବତ୍ର ଓ ତିବ୍ୱତ ଦେଶରେ ସେ ଧର୍ମପ୍ରଚାରାର୍ଥେ ଭ୍ରମଣ କରିଥିଲେ ତାଙ୍କର ଏହି ଧର୍ମପ୍ରତାର ଫଳରେ ଭାରତରୁ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ପ୍ରଭାବ ହ୍ରାସ ପାଇଥିଲା ଏବଂ ଶୈବ ଧର୍ମ କ୍ରମେ ପ୍ରବଳ ହୋଇ ଉଠିଥିଲା । ତାଙ୍କର ୩୨ ବର୍ଷ ବୟସରେ କେଦାରନାଥରେ ଦେହାନ୍ତ ହୋଇଥିଲା।  ଏଠାରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠେ  ତାଙ୍କର ବୌଦ୍ଧଧର୍ମ ବିରୋଧରେ  ଅଭିଯାନର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳ କେଉଁଠି ଥିଲା ?  ଯଯାତି କେଶରୀଙ୍କ ରାଜତ୍ଵ ସମୟରେ ଏହା କିପରି ସମ୍ଭବ ହେଲା ? ଏବିଷୟରେ ଇତିହାସ ନିରବ , ଯେଭଳି ଓଡିଶା ଓ ଓଡିଆ ଆଧାରିତ ଅନେକ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଭଳି ।  କୌଣସି ଐତିହାସିକ, ଗବେଷକମାନେ ଏହି କାଳଖଣ୍ଡ ଠାରୁ ଦ୍ବାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ, ଏପରିକି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ରାମାନୁଜ ( ୧୦୭୭-୧୧୫୭) , ଯିଏ ବୈଷ୍ଣବ ଧର୍ମ ପ୍ରଚାର କରି ଭକ୍ତି ପ୍ରଧାନ " ବିଶିଷ୍ଟାଦ୍ବୈତ ବାଦ ର ପ୍ରସାର କରିଥିଲେ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ସେ ଆସି ଅନନ୍ତବର୍ମା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବ (ଖ୍ରୀ:ଅ: ୧୦୭୮-୧୧୪୭) ଙ୍କୁ ରାଜା କରାଇ ଓଡ଼ିଶାରେ ଗଙ୍ଗବଂଶର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଇଥିଲେ ଏବଂ  ରାଜାଙ୍କର ପ୍ରମୁଖ ପରାମର୍ଶଦାତା ବା ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ । ଶାସନ ଭାର ଗ୍ରହଣ କରିବା ମାତ୍ରକେ ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ କାର୍ଯ୍ଯ ଥିଲା ଓଡିଆ ଭାଷା ବିଲୋପ । ରାମାନୁଜ ଙ୍କ ପରାମର୍ଶରେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବ ଘୋଷଣା କଲେ ଯେ ଆଜି ଠାରୁ ଓଡ଼ିଶାର ଶାସନର ଭାଷା ହେବ ତାମିଲ , ସଂସ୍କୃତ  ।  ସେତେବେଳେ ଏହାର ପ୍ରତିବାଦ କରି ମହାନ୍ ସଂସ୍କୃତ ଶାସ୍ତ୍ର ବିଶାରଦ ହାଡୁ ପଣ୍ଡିତ ଶୁଳି ଦଣ୍ଡାଦେଶ ପାଇଥିଲେ ।  ଜୁନ୍ ୨୯ ,୧୪୩୫ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଓଡ଼ିଶାର ଶାସନର ଭାଷା ଥିଲା ସଂସ୍କୃତ ଓ ତାମିଲ । ଯେଉଁ ଦିନ  , ଅର୍ଥାତ୍ ୨୯-୬-୧୪୩୫ ରେ ବିନ୍ଦୁସାଗର କୂଳରେ କପିଳେନ୍ଦ୍ରଦେବ ଙ୍କ ରାଜାଭିଶେକ ହେଲା ,   ପ୍ରଥମ ଘୋଷଣା ଥିଲା " ମୁଁ ରାଜା ନୁହେଁ , ରାଉତ , ଆଜି ଠାରୁ ଓଡ଼ିଶାର ଶାସନର ଭାଷା ହେବ " ଓଡିଆ ଭାଷା " ।  ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟଯେ  କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ (୧୪୩୫ - ୧୪୬୫ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ) ଓଡ଼ିଶାର ଯଶସ୍ବୀ ଦିଗବିଜୟୀ ସମ୍ରାଟ ଥିଲେ ।ତାଙ୍କ ସମୟରେ ଓଡ଼ିଶା ତଥା ଉତ୍କଳ ଭୂଖଣ୍ଡ ଉତ୍ତରରେ ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ଠାରୁ ଦକ୍ଷିଣରେ କାବେରୀ ନଦୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିସ୍ତୃତ ଥିଲା । ସୂର୍ଯ୍ୟ ବଂଶର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ତଥା ପ୍ରଥମ ନରପତି କପିଳେନ୍ଦ୍ରଦେବ ନିଜକୁ ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପରମ ସେବକ ଓ ଗଜପତି ଉପାଧିରେ ଭୂଷିତ କରିଥିଲେ । ଉତ୍ତରରେ ଗଙ୍ଗାଠାରୁ ଦକ୍ଷିଣରେ ତ୍ରିଚିନାପଲ୍ଲିନିକଟରେ ଥିବା ଗୋଦାବରୀ ଯାଏଁ ଅଞ୍ଚଳ ଅଧୀକାର କରିଥିଲେ ଓ "ଗଜପତି ଗୌଡେଶ୍ବର ନବକୋଟି କର୍ଣ୍ଣାଟ କଳବର୍ଗେଶ୍ୱର ଉପାଧୀ" ଧାରଣ କରିଥିଲେ ।  "ଗୌଡେଶ୍ବର"ର ଅର୍ଥ ଗୌଡ ଅର୍ଥାତ୍ ବଙ୍ଗର ଅଧୀଶ୍ବର । "ନବକୋଟି କର୍ଣାଟ କଳବର୍ଗେଶ୍ୱର"ର ଅର୍ଥ କର୍ଣାଟ (ବିଜୟନଗର ସାମ୍ରାଜ୍ଯ) ଏବଂ କଳବର୍ଗ (ବାହମନୀ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ପୂର୍ବତନ ରାଜଧାନୀ ନାମ ଥିଲା ଗୁଲବର୍ଗ)ର ନଅକୋଟି ଅଧିବାସୀଙ୍କର ପ୍ରଭୁ ।   ଏଥିରୁ ପ୍ରମାଣିତ ଯେ ସେତେବେଳେ ଭାରତର ଲୋକସଂଖ୍ୟାରେ ନଅ କୋଟି  ଲୋକଙ୍କ ଶାସକ ଥିଲେ ଗଜପତି କପିଳେନ୍ଦ୍ରଦେବ ।  ୧୮୭୨ ରେ  ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ଭାରତରେ ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରଥମ  ଜନଗଣନା କରିଥିଲେ । ସେତେବେଳେ ଭାରତର ଲୋକସଂଖ୍ୟା ଥିଲା ୨୩ କୋଟି ୮୩ ଲକ୍ଷ,୯୬ ହଜାର , ୩୨୭ । ଏହି ତଥ୍ୟ ଜନଗଣନା ଇତିହାସରେ ଉପଲବ୍ଧ ।  ଆଜି ମାତ୍ର ୧୨୪ ବର୍ଷ ପରେ ବିଭାଜିତ ଭାରତ ( ପାକିସ୍ତାନ, ବଙ୍ଗଳାଦେଶ, ଶ୍ରୀଲଙ୍କା, ବର୍ମା ଆଦି ଦେଶ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର) ର ଲୋକ ସଂଖ୍ୟା ୧୪୩କୋଟି ୮୧ଲକ୍ଷ । ଏହି ଅନୁପାତ କୁ ଉପଜିବ୍ୟ କରି ହିସାବ କଲେ ୧୪୬୧ ରେ ଭାରତର ଲୋକସଂଖ୍ୟା କେତେ ଥିବ ? ସେଥିରୁ ନଅ କୋଟି ଲୋକଙ୍କ ଶାସକ ଥିଲେ କପିଳେନ୍ଦ୍ରଦେବ । ବିଶାଳ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ଅଧିପତି କପିଳେନ୍ଦ୍ରଦେବଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଭାରତ ଇତିହାସ ଯଥୋଚିତ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କରିନାହିଁ । ଅତଏବ ଅନେକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଆମେ ବିଗତ ଚାରି ଦଶନ୍ଧିରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ସମୟ ଧରି କଳ ଗାଉଣା ଯନ୍ତ୍ର ସଂରକ୍ଷିତ ସ୍ବର " ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସ ଏଯାବତ ଲେଖା ଯାଇନାହିଁ ଏବଂ ନଲେଖା ଯିବାର କାରଣ ଦର୍ଶାଇ କହି ଓ ଲେଖି ଆସିଛୁ ଯେ" ବିଜେତା ଯେବେ ପରାଜିତର ଇତିହାସ ଲେଖେ,ସେତେବେଳେ ସେ ନିଜକୁ ମହିମା ମଣ୍ଡିତ କରିଥାଏ , ପରାଜିତକୁ ମସିଲୀପ୍ତ କରିଥାଏ " । ଏହି ନ୍ୟାୟରେ ଅନେକ ଉଦାହରଣୀୟ ତଥ୍ୟ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବର୍ତ୍ତମାନ ଆମେ ଜଗଦଗୁରୁ ଶ୍ରୀଧର ସ୍ବାମୀ ଙ୍କ ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ଉପଜିବ୍ୟ କରି ଆଲୋଚନା କରିବା ପାଇଁ ଯାଉଛୁ । ମହାନ୍ ସନ୍ଥ ଅତିବଡ଼ୀ ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଯାହାଙ୍କ ଦ୍ବାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ଓଡିଆ ଭାଗବତ ରଚନା କଲେ ସେ ହେଉଛନ୍ତି  ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଶ୍ରୀଧର ସ୍ବାମୀ ବୋଲି ସ୍ବୀକାର କରି ସ୍ବାମୀଙ୍କର ଜନ୍ମ , ଜନ୍ମମାଟି ଏବଂ ତାଙ୍କର କୃତି ଓ କୀର୍ତ୍ତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଦ୍ବାଦଶ ସ୍କନ୍ଦ ରେ ଲେଖି ଯାଇଛନ୍ତି -"ଶ୍ରୀଧର ନାମେ ବିପ୍ଳବର, ମୟୂର ଗ୍ରାମେ ଜନ୍ମ ତାର, ଶ୍ରୀ ଭାଗବତ ଯେ ପୁରାଣ , ଅଷ୍ଟାଦଶ ସଶ୍ରଶ୍ଲୋକେଣ ,ତା ଟିକା ଚଉ ବିଂଶ ସସ୍ର,କରି ଶ୍ରୀଧର ପ୍ରକାଶ , ବିପ୍ର କୁଳରେ ଜନ୍ମ ହୋଇ, ଜଗନ୍ନାଥ ଯେ ନାମ ବହି ,ପ୍ରାକୃତ ବନ୍ଧେ ଭାଗବତ, କହିଲେ ସର୍ବଜନହିତ।"  ଏହା ମଧ୍ୟ ସତ୍ୟ ଯେ ଉତ୍କଳ ଜନନୀଙ୍କ ପୂର୍ବଜ ବରପୁତ୍ର ମାନେ, ଏପରିକି ସନ୍ଥ ମହାତ୍ମାମାନେ ସେମାନଙ୍କ ସଠିକ୍ ପରିଚୟ ଅବା କୃତିତ୍ବ ସମ୍ପର୍କରେ ପ୍ରାୟତଃ ଉଲ୍ଲେଖ କରି ନଥାନ୍ତି , ଯାହାର ଫାଇଦା ନିଅନ୍ତି ଯଶଃ କାଙ୍ଗାଳି ଭଗାରିମାନେ । କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କ ସୃଷ୍ଟି ମଧ୍ୟରେ ଏଭଳି ତଥ୍ୟ ଦେଇଥାନ୍ତି ଯେ ଜଣେ ଏକଗ୍ରଚିତ୍ତ ପାଠକ , ସମୀକ୍ଷକ, ଗବେଷକ ସହଜରେ ଜାଣିପାରନ୍ତି । ସେହିପରି ଲୋକକଥା , ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଲେଖକ,ଆଲୋଚକ ମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଥାଏ ।‌ ଶ୍ରୀଧର ସ୍ବାମୀ ଙ୍କ ଜନ୍ମ ମାଘ ଶୁଳ୍କ ସପ୍ତମୀ , ମସିହା ହିସାବରେ ୧୩୨୫ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ , ବୁଢାବଳଙ୍ଗର ଉପନଦୀ ବଡସୋନା ଓ ଗଙ୍ଗ ହାର ନଦୀ ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ଉପତ୍ୟକାର ମୟୂର ଗ୍ରାମ , ଯାହା  ସାତଶହ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଅପଭ୍ରଂଶ ହୋଇ ଏବେ ମରେଇ ଗାଁ ଭାବେ ପରିଚିତ ।   ହରିହର ଶତପଥୀ ଙ୍କ ପୁତ୍ର ପିଉସା ଘରକୁ ପୁଅ ହୋଇ ଯିବାରୁ ସାଙ୍ଗିଆ  ବଦଳି ହୋଇଥିଲା ପତି ।  ପିତା ହରିହର ଜଣେ ପଣ୍ଡିତ ଥିଲେ ଏବଂ ଅଥର୍ବ ବେଦୀ,ଶାଣ୍ଡଲ୍ୟ ଗୋତ୍ର ଥିଲା ମାତ୍ର ପାଳନ କର୍ତ୍ତା  ପତି ପରିବାର ଥିଲେ ଯଜୁର୍ବେଦୀ ।  ନୀଳଗିରି ଅଞ୍ଚଳର ଘନବନରାଜି ଓ ପାହାଡ ପୁଷ୍କରିଣୀ ନଦୀନାଳ ସୁଶୋଭିତ, ହଂସ ଚକ୍ରବାକ୍ କୋଇଲି,କୁମ୍ଭାଟୁଆ, ମୟୂର କଳରବରେ ରମଣୀୟ ସ୍ଥାନ ହୋଇଥିବାରୁ ଏ ଅଞ୍ଚଳର ନାମ ଥିଲା " ରମଣୀୟ" , ଯାହା ଅପଭ୍ରଂଶ ହୋଇ ଅଧୁନା ରେମୁଣା । ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟଯେ ରେମୁଣା ସେତେବେଳର ରମଣୀୟ ଥିଲା ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତ ଓ ଉତ୍ତରଭାରତର ଏକମାତ୍ର ସଯୋଗକାରୀ ରାସ୍ତା "ଜଗନ୍ନାଥ ସଡ଼କ" ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଅବସ୍ଥିତ ଥିଲା ଏବଂ ସମଗ୍ର ଭାରତବର୍ଷର ସଂସ୍କୃତ ଭାଷା ଶିକ୍ଷାର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ପୀଠ । ଋଷିପ୍ରାଣ ପରମାନନ୍ଦ ପୁରୀ ସେହି ସମୟରେ ଖୀରଚୋରା ଗୋପୀନାଥ ଙ୍କ ଦର୍ଶନରେ ଆସି ରେମୁଣାରେ ଅବସ୍ଥାନ କରୁଥିଲେ । ଇଷ୍ଟଦେବତା ନୃସିଂହ ଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ବା ପ୍ରସାଦରୁ ଏହି ଠାରେ ହିଁ ଗୁରୁ ଶିଷ୍ୟଙ୍କର ମଣି-କାଂଚନ ସଂଯୋଗ ହୋଇଥିଲା । ସେହିପରି ନିଜେ ଶ୍ରୀଧର ସ୍ବାମୀ ଲେଖି ଯାଇଛନ୍ତି ଯେ " ବ୍ରହ୍ମବେଦେ ଚ ନିଷ୍ଣାତଃ ,କୃତୀ ହରିହରାତ୍ମଜଃ , ପ୍ରାୟଶ୍ଚିତ ତ୍ରୟଂ ହ୍ୟେତତ୍, ନୃସିଂହାନୁଗ୍ରହତା୍ କୃତଃ ।"  ରେମୁଣାରେ ଶିକ୍ଷା ଶେଷ କରି ଗୁରୁ ପରମାନନ୍ଦ ଙ୍କ ଉପଦେଶ କ୍ରମେ ସେ କାଶୀଧାମରେ ପହଞ୍ଚିଲେ । ତତ୍କାଳୀନ କାଶୀର ରାଜା ଜୟଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରଜାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗୀତା ଜ୍ଞାନ  ପ୍ରଚାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଶ୍ରୀମଦ୍ ଭଗବତ ଗୀତାର ସରଳ ସୁବୋଧ ଟିକା ପ୍ରଣୟନ ନିମନ୍ତେ ଏକ  ପଣ୍ଡିତ ସମ୍ମିଳନୀର ଆୟୋଜନ କରିଥିଲେ । ଦେଶ ବିଦେଶରୁ ବହୁ  ପଣ୍ଡିତବର୍ଗ
ଏଥିରେ ଯୋଗଦେଇଥିଲେ , ଯେଉଁ ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବକନିଷ୍ଠ ଥିଲେ ପଣ୍ଡିତ ଶ୍ରୀଧର ଏବଂ ସିଏ ଏକ ଟିକା ରଚନା କରି ଦାଖଲ କରିଥିଲେ । ରାଜା ଜୟଚନ୍ଦ୍ର ଯଦିଓ ଜଣେ ସଂସ୍କୃତ ଶାସ୍ତ୍ରବନ୍ତ ଥିଲେ , ତଥାପି ସିଏ ଟିକା ସମୀକ୍ଷା ପାଇଁ ପଣ୍ଡିତ ମଣ୍ଡଳୀ ଗଠନ କଲେ । ପଣ୍ଡିତ ମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ମତ ଦେବା ସମୟରେ ଶାସ୍ତ୍ର ବିଶୃଙ୍ଖଳିତ ଆଚରଣରେ ବ୍ୟତିବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇ କହିଥିଲେ ସମସ୍ତ ଟୀକା ବିଶ୍ବେଶ୍ବର ବା କାଶୀ ବିଶ୍ଵନାଥଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ରଖି ଦିଆଯାଉ ।  କାଶୀ ବିଶ୍ଵନାଥ ଙ୍କ ପାଖରେ ସବୁ ରଖାଯାଇ ମନ୍ଦିରରେ ଜଉମୁଦ ଦିଆଗଲା , ଆସନ୍ତାକାଲି ସକାଳେ ମନ୍ଦିର ଦୁଆର ଖୋଲା ଯିବ , ପ୍ରଭୁ ଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଯାହାଙ୍କର ଟିକା ଗୃହୀତ ହେବ , ତାହାଙ୍କୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଟୀକାକାରର ସ୍ବୀକୃତି ସହିତ ପୁରସ୍କୃତ କରାଯିବ ।  ଭଗବାନ ବିଶ୍ବନାଥ ମୁଖ୍ୟ ପୁରୋହିତ ଙ୍କୁ ସ୍ବପ୍ନାଦେଶ ଦେଲେ " ବ୍ୟାସୋ ବେତ୍ତି ଶୁକୋ ବେତ୍ତି,ରାଜା ବେତ୍ତି ନ ବେତ୍ତି ବା , ଶ୍ରୀଧରଃ ସକଳଂ ବେତ୍ତି, ଶ୍ରୀନୃସିଂହ ପ୍ରସାଦତଃ " । ପରଦିନ ସକାଳେ ଜଉମୁଦ କାଢି ମନ୍ଦିର ଖୋଲି ରାଜା ଦେଖିଲେ ଯେ ଶ୍ରୀଧର ଙ୍କ ରଚିତ ଟୀକା ବିଶେଶ୍ୱରଙ୍କ ନାଭି କମଳରେ ଥୁଆ ହୋଇଛି । ରାଜା ଜୟଚନ୍ଦ୍ର ଏହା ଦେଖି ଭାବ ବିହ୍ୱଳ ହୋଇ ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ସ୍ରଷ୍ଟାଙ୍ଗ ପ୍ରଣିପାତ କଲେ । କାଶୀ ରେ ଅପରିଚିତ,ଅନାମଧ୍ୟେୟ ଯୁବକ ଟି ରାତାରାତ ବଡ ପଣ୍ଡିତର ମାନ୍ୟତା ପାଇ ରେମୁଣା ଫେରି ପୁନଃ ଅଧ୍ୟୟନ କରି ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରକୁ ଚାଲି ଚାଲି ଗଲେ । ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ପୀଠରେ ପହଞ୍ଚି ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ରାମକୃଷ୍ଣାନନ୍ଦ ସ୍ବାମୀଙ୍କ ଠାରୁ ସନ୍ୟାସ ଦୀକ୍ଷା ନେଇ ନୃସିଂହ ମନ୍ତ୍ରରେ ଦିକ୍ଷୀତ ହେଲେ ଓ ମନ୍ତ୍ର ସାଧନା କରୂ ସିଦ୍ଧି ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟଯେ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ପୀଠର ପ୍ରଥମ ପୀଠାଧୀଶ ସ୍ବାମୀ ପଦ୍ମପାଦ ମଧ୍ୟ ଜଣେ ନୃସିଂହ ସାଧକ ଥିଲେ । ସନ୍ୟାସ ନେଲା ପରେ ଗୁରୁ ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଶ୍ରୀଧର ପତି ଶ୍ରୀଧର ସ୍ବାମୀ ରୂପେ ପରିଚିତି ପାଇଥିଲେ ।
ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ପୀଠାଧୀଶ ରାମକୃଷ୍ଣାନନ୍ଦ ସ୍ବାମୀଙ୍କ ତିରୋଧାନ ପରେ ଶଙ୍କରାନନ୍ଦ ମଠର ମଠାଧୀଶ ଭାବେ ଶ୍ରୀଧର ସ୍ବାମୀ ଅଭିଷିକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ।  ୭୫ ବର୍ଷ ବୟସରେ ୧୪୦୦ ମସିହାରେ କପିଳାସ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଆଶ୍ରମରେ ଇହଲୀଳା ସମ୍ବରଣ କରିଥିଲେ , ଏବେବି ଅକ୍ଷତ ଅବସ୍ଥାରେ ତାଙ୍କର ସମାଧି ସ୍ତୁପ ରହିଛି ।  ତାଙ୍କର ସୃଷ୍ଟି ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରୀମଦ ଭଗବଦ୍ ଗୀତାର " ସୁବୋଧିନୀ ଟୀକା" ,ଭାବାର୍ଥ ଦୀପିକା,ଆତ୍ମପ୍ରକାଶିକା, ବାଳବୋଧିନୀ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଅନେକ , ଯାହା ମଧ୍ୟ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଛପା ଯାଇନାହିଁ ।   ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ପୁନଃ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ ଏହାଙ୍କ ସୃଷ୍ଟି ସମୂହ କୁ ପଢି ଗଜପତି କପିଳେନ୍ଦ୍ରଦେବ ଙ୍କ ଦ୍ବାରା ତଡିପାର ଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ ହୋଇ  ନଦୀୟାରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ପଣ୍ଡିତ ଉପେନ୍ଦ୍ର ମିଶ୍ରଙ୍କ ନାତି ବିଶ୍ବମ୍ବର ମିଶ୍ର , ଚୈତନ୍ୟ ନାମ ଧାରଣ କରି ୧୫୧୦ରେ ଓଡ଼ିଶା ଆସିଥିଲେ । ୧୪୬୩ ରେ ଚରିତ୍ରହୀନ ଵ୍ଯୁରହବ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଜଗନ୍ନାଥ ମିଶ୍ରଙ୍କର ୧୪୮୭ ରେ ଜନ୍ମିତ କନିଷ୍ଠ ପୁତ୍ର ବିଶ୍ବମ୍ବର କିଭଳି ଚୈତନ୍ୟ ହେଲେ , କେଉଁ କାରଣରୁ ଓଡ଼ିଶା ଆସିଥିଲେ , ତାହା ସୁବାର୍ତ୍ତା ବିଶ୍ବ ମଣି ପଣ୍ଡିତ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ସମର୍ପିତ ସାଥି , ଐତିହାସିକ ଗବେଷକ, ଅଧିବକ୍ତା, ବିଧାୟକ, ନାଟ୍ୟକାର ଜଗବନ୍ଧୁ ସିଂହ ଙ୍କ ପ୍ରାଚୀନ ଉତ୍କଳ ପୁସ୍ତକରେ ବିସ୍ତୃତ ଭାବେ ବର୍ଣିତ ତଥ୍ୟ ଆଧାରରେ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲା । ସେହି ଚୈତନ୍ୟ ଚରିତାମୃତ ରେ ସେ ଶତକଣ୍ଠ ରେ ସ୍ବୀକାର କରିଛନ୍ତି ।  ଅତିବଡ଼ି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସଙ୍କର ସମସାମୟିକ ନୟାଗଡର ଭକ୍ତ କବି ମାଧବ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ସ୍ବରଚିତ ନବାକ୍ଷରୀ " ବୈଷ୍ଣବ ଲୀଳାମୃତ ( ୧୫୩୫ ରେ ଲିଖିତ) ଶ୍ରୀଧର ସ୍ବାମୀ ଙ୍କ ବିଷୟରେ ଲେଖି ଯାଇଛନ୍ତି -;
"ଏଥୁ ଅନ୍ତେ ଶୁଣ ରସ, ଶ୍ରୀ ଭାଗବତ ଗୀତ ରସ, ଶ୍ରୀଧର ନାମେ ବିପ୍ରବର,ମରେଇ ଗ୍ରାମେ ଜନ୍ମ ତାର, ଭାବାର୍ଥ ଦୀପିକା ରଚନ୍ତି,ଭକତି ମାର୍ଗରେ ତା ମତି, ରେମୁଣା କଟକେଣ ରହି, ଗୋପୀନାଥ ମୂର୍ତ୍ତି ସେବଇ,ପଢି ଗୋପାଳ ତାପିନୀ,ପିପ୍ପଳ ସୂତ୍ର ବଖାଣ....' ।
ଅତଏବ ପ୍ରତିଭା ପ୍ରସବିନୀ ଉତ୍କଳ ଜନନୀ ଙ୍କ ର ଏହି ସୁଯୋଗ୍ୟ ସନ୍ତାନଙ୍କୁ ଆନ୍ଧ୍ର କହୁଛି ଆମର, ଗୁଜରାଟ କହୁଛି ଆମର ଶ୍ରୀଧର ସ୍ବାମୀ , ଅଥଚ ଆମେ ଓଡିଆ ନିରବ,ନିର୍ଲିପ୍ତ ରହିବା ଆଉ କେତେ ଦିନ ?

----------
ଆଜି ବିଶ୍ବ ଗଣିତ ଦିବସ ଏବଂ ଆମେ ଜଣେ ଗଣିତ ଶାସ୍ତ୍ରର ଛାତ୍ର ଭାବେ ଦିବସ ପାଳନର ବିଶେଷତା ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା ଓ ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନା କରିବା ବିଧେୟ ତଥା ଆମର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କର୍ମ ବୋଲି ବିଚାର କରୁ । ସୁବାର୍ତ୍ତାର ଜନ୍ମଲଗ୍ନ ଠାରୁ ପ୍ରତି ବର୍ଷ ଆଜିର ଦିନରେ ବିଭିନ୍ନ ଗାଣିତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରି ଆସିଛୁ । ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ ଆଜି ଜଣେ ବିଶ୍ଵର ମହାନ୍ ଗଣିତଜ୍ଞଙ୍କ ଅମୃତ ଅମ୍ଲାନ ସ୍ମୃତି ପ୍ରତି କୋଟି କୋଟି ପ୍ରଣାମ ଜଣାଇ ଏକ ଅନାଲୋଚିତ ତଥ୍ୟାର୍ପଣ ପୂର୍ବକ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି ଅର୍ପଣ କରୁଛୁ । ସେହି ମହାନ୍ ବ୍ୟକ୍ତି ହେଉଛନ୍ତି ପୁରୀ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ପୀଠର ବିଶ୍ଵ ବିଖ୍ୟାତ ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ଶ୍ରୀମଦ୍ ଭାରତୀ କୃଷ୍ଣ ତୀର୍ଥ ମହାରାଜା । ସେ କେବଳ ବିଶ୍ବ ବିଖ୍ୟାତ ଗଣିତ ଶାସ୍ତ୍ର ବିଶେଷଜ୍ଞ ନଥିଲେ, ଥିଲେ ଜଣେ ମହାନ୍ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ , ଜାତୀୟ ସଂହତିର ମୂର୍ତ୍ତିମନ୍ତ ପ୍ରତୀକ, ଧର୍ମ ନିରପେକ୍ଷତାର ପ୍ରତିଭୂ । ବ୍ରିଟିଶ ଶାସକ ଦ୍ବାରା ୧୯୨୧ ମସିହାରେ କରାଚି ଠାରେ ଖିଲାଫତ ଆନ୍ଦୋଳନର ନେତୃତ୍ଵ ନେଇ ଗିରଫ ହୋଇଥିଲେ । ମୁସଲମାନ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଅଧିକାର ପାଇଁ ତାଙ୍କ ସଂଗ୍ରାମର ଇତିହାସ ଏଯାବତ୍ ଯେଭଳି ଅନାଲୋଚିତ ଠିକ୍ ସେହିପରି ବାସ୍ତବରେ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବିଜ୍ଞାନର ଏହି ସୂତ୍ର ପ୍ରଦାତାଙ୍କ ସମ୍ପର୍କିତ ଇତିହାସ ମଧ୍ୟ ଅନାଲୋଚିତ, ତାଙ୍କର ବୈଦିକ ଗଣିତ ରହସ୍ୟ ଇତିହାସ ମଧ୍ୟ ଅନାଲୋଚିତ ଭାରତରେ । ଭାରତରେ , ଏପରିକି ଓଡ଼ିଶାରେ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିବାର କାରଣ , ତାଙ୍କର ବୈଦିକ ଗଣିତ ଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଆମେରିକା,ଜର୍ମାନ ପ୍ରଭୁତି ଦେଶରେ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି , ତାକୁ ଆଧାର କରି ଗବେଷଣା, ଉଦ୍ଭାବନ କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ସେହି ସବୁ ଦେଶର ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକରେ ସ୍ଥାନିତ କରିଛନ୍ତି । ନାସା ବୈଜ୍ଞାନିକ ମାନେ ଗ୍ରହଣ କରି ସଫଳତା ପାଇଲେ, ମଙ୍ଗଳାୟନ ସୂତ୍ର ପ୍ରକାଶ ପାଇଲା । କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବିଜ୍ଞାନର ଜନକ ଭାବେ ପରିଚିତ ଆଲାନ୍ ତୁରୀଙ୍ଗଙ୍କ ଜନ୍ମ ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାର ଛତ୍ରପୁରରେ ୧୯୧୨ ମସିହାରେ , ଯେତେବେଳେ ତାଙ୍କ ପିତା ଥିଲେ ଏଠାର ପ୍ରଶାସନିକ ଅଧିକାରୀ । କିଭଳି ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ପୀଠରୁ ଏହି ପାଠ ଚୋରି ହେଲା ଓ କୁଆଡେ ଗଲା,ତା ପରେ କ'ଣ ହେଲା ତାହା ଗବେଷଣା ହେଲା ନାହିଁ, କାରଣ ଆମେ ସେଭଳି କରିବା ପାଇଁ ମାନସିକତା ରଖେନାହିଁ । ୮୮ ବର୍ଷ ଅତିବାହିତ ହେବାକୁ ଯାଉଛି ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ ଗଠନର, ମାତ୍ର ୧୯୨୫, ନଭେମ୍ବର ୫ ତାରିଖରେ ଜଣାପଡ଼ିଲା, ଖବରକାଗଜରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା ଓଡ଼ିଶାରୁ ଚୋରି ହୋଇ ଯାଉଥିବା ଦୁଇଟି ପୋଥି, ମୂର୍ତ୍ତି ଭର୍ତ୍ତି ଜାହାଜ ଜବତ ହୋଇ ଆଜି ର ଗୁଜରାଟର ୟୁସୁଫ ଭଣ୍ଡାରରେ ଜଉମୁଦ ଦିଆ ହୋଇରହିଛି, ତାହା ଉଦ୍ଧାର ହୋଇପାରିଲା ନାହିଁ । ଜାତି ଯେତେବେଳେ ପ୍ରତିବାଦ ବିହୀନ, ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଶୂନ୍ୟ ହୋଇଯାଏ, ସେତେବେଳେ ଯେଉଁ ସ୍ଥିତି ଉପୁଜେ, ତାହା ଇତିହାସ ରେ ବାରମ୍ବାର ଉଦାହରଣ ସହିତ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ସେ ଯାହା ହେଉ ଆଜି ବିଶ୍ଵ ଗଣିତ ଦିବସରେ ମଧ୍ୟ ଆମେ ସେହି ମହାନ୍ ଗଣିତଜ୍ଞ, ଯାହାଙ୍କ ଜୟନ୍ତୀ ଅବସରରେ ବିଶ୍ବ ଗଣିତ ଦିବସ ଭାବେ ପାଳନ କରୁଛେ, ସେ କିଏ ଏବଂ ଓଡ଼ିଶା ସହିତ, ବିଶେଷ କରି ପୁରୀ ସହିତ କିଭଳି ସମ୍ପର୍କ, ତାହା ବି ହୋଇନାହିଁ ଆଲୋଚନା , ସେ ଯାହା ହେଉ , ଆଜି ସେହି କାଳଜୟୀ ପ୍ରାଜ୍ଞ ରାମାନୁଜମଙ୍କ ଅମୃତ ଅମ୍ଲାନ ସ୍ମୃତି ପ୍ରତି କୋଟି କୋଟି ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛି । ଏବେ ଦେଖନ୍ତୁସଂଖ୍ୟା ର ଖେଳ ଇଂରାଜୀ ଅଙ୍କରେ -
1 x 8 + 1 = 9
12 x 8 + 2 = 98
123 x 8 + 3 = 987
1234 x 8 + 4 = 9876
12345 x 8 + 5 = 98765
123456 x 8 + 6 = 987654
1234567 x 8 + 7 = 9876543
12345678 x 8 + 8 = 98765432
123456789 x 8 + 9 = 987654321
1 x 9 + 2 = 11
12 x 9 + 3 = 111
123 x 9 + 4 = 1111
1234 x 9 + 5 = 11111
12345 x 9 + 6 = 111111
123456 x 9 + 7 = 1111111
1234567 x 9 + 8 = 11111111
12345678 x 9 + 9 = 111111111
123456789 x 9 +10= 1111111111
9 x 9 + 7 = 88
98 x 9 + 6 = 888
987 x 9 + 5 = 8888
9876 x 9 + 4 = 88888
98765 x 9 + 3 = 888888
987654 x 9 + 2 = 8888888
9876543 x 9 + 1 = 88888888
98765432 x 9 + 0 = 888888888
ଏବଂ
1 x 1 = 1
11 x 11 = 121
111 x 111 = 12321
1111 x 1111 = 1234321
11111 x 11111 = 123454321
111111 x 111111 = 12345654321
1111111 x 1111111 = 1234567654321
11111111 x 11111111 = 123456787654321
111111111 x 111111111 = 12345678987654321
ଠିକ୍ ସେହିପରି ଅନ୍ୟ ଏକ ସଂଖ୍ୟା ଗଣିତ ଖେଳ, ମାତ୍ର ଜୀବନ ଗତି ପଥର ମାର୍ଗ ଦର୍ଶନ । କରାଯାଉ
A = 1 ; B = 2 ; C = 3 ; D = 4 ,E = 5 ; F = 6 ; G = 7 ; H = 8 ;I = 9 ; J = 10 ; K = 11 ; L = 12
M = 13 ; N = 14 ; O = 15 ; P = 16 ;
Q = 17 ; R = 18 ; S = 19 ; T = 20 ;
U = 21 ; V = 22 ; W = 23 ; X =24 ;
Y = 25 ; Z = 26.
Then, ତାପରେ
H+A+R+D+W+O+R+K
=8+1+18+4+23+15+18+11 = 98%
K+N+O+W+L+E+D+G+E
=11+14+15+23+12+5+4+7+5=96%
L+O+V+E
= 12+15+22+5 = 54%
L+U+C+K ;
=12+21+3+11 = 47%
None of them makes 100%.
Then what makes 100%?
Is it Money ?
NO , ମୋଟେ ନୁହେଁ
M+O+N+E+Y
= 13+15+14+5+25
=72%
ନେତୃତ୍ବ ବା Leadership ?
ନା, ମୋଟେ ନୁହେଁ,Not at all
L+E+A+D+E+R+S+H+I+P
=12+5+1+4+5+18+19+8+9+16=97%
ପ୍ରତି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ଅଛି, ଯଦି ଆମେ ଆମର ମାନସିକତାର ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରିବା , ଅର୍ଥାତ୍
Every problem has a solution, only if we perhaps change our
"ATTITUDE"...
A+T+T+I+T+U+D+E
1+20+20+9+20+21+4+5
= 100%
It is therefore OUR ATTITUDE towards Life and Work that makes
OUR Life 100% Successful.
Amazing mathematics
With each alphabet getting a number, in chronological order, as above, study the following, and bring down the total to a single digit and see the result yourself
Hindu -
S h r e e K r i s h n a
19+8+18+5+5+11+18+9+19+8+14+1
=135
=1+3+5 = 9
Muslim
M o h a m m e d
13+15+8+1+13+13+5+4
= 72
= 7+2 = 9
Jain
M a h a v i r
13+1+8+1+22+9+18
=72
= 7+2= 9
Sikh
G u r u N a n a k
7+21+18+21+14+1+14+1+11
=108
=1+0+8 = 9
Parsi
Z a r a t h u s t r a
26+1+18+1+20+8+21+19+20+18+1
=153
=1+5+3 = 9
Buddhist
G a u t a m
7+1+21+20+1+13
=63
= 6+3 = 9
Christian
E s a M e s s i a h
5+19+1+13+5+19+19+9+1+8
=99
9+9=18
1+8 = 9
Each one ends with number 9
ଆମେ ନବ ଗ୍ରହରେ ବିଶ୍ବାସ କରିଆସିଛେ ।
ଅତଏବ ଗଣିତ ଶାସ୍ତ୍ର କୁହେ , ଆମର ସ୍ରଷ୍ଟାଙ୍କ ଭାଷା ହେଉ ଅବା ପ୍ରକୃତି ହେଉ , ସମସ୍ତେ ଶିକ୍ଷା ଦେଇଛନ୍ତି ଏକ ବ୍ରହ୍ମ , ଦ୍ଵିତୀୟ ନାସ୍ତି, ଅର୍ଥାତ୍ ଭଗବାନ ଏକ । କିଏ କେଉଁ ନାମରେ ସମ୍ବୋଧନ କରିପାରେ । ଅତଏବ,So
THAT IS NATURE'S CREATION TO SHOW THAT GOD IS ONE . ଅପରପକ୍ଷରେ ବେଦରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ, ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି ଜନଗ୍ରହଣୀୟତା ପ୍ରାପ୍ତ ,ଆମ ଭାଷାରେ ସର୍ବୋତ୍ତମ ଶ୍ଳୋକର ମର୍ମାର୍ଥାନୁଯାୟୀ ବ୍ରହ୍ମଙ୍କୁ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇ ନପାରେ । ଉକ୍ତ ଶ୍ଲୋକ ଟି ହେଲା
"ପୂର୍ଣ୍ଣମଦଃ ପୂର୍ଣ୍ଣମିଦଂ, ପୂର୍ଣ୍ଣତ୍ୟୁ ପୂର୍ଣ୍ଣମୁଦଚ୍ୟତେ,
*ପୂର୍ଣ୍ଣସ୍ୟ ପୂର୍ଣ୍ଣମାଦାୟ, ପୂର୍ଣ୍ଣମେବାବଶିଷ୍ୟତେ"।
ଅର୍ଥାତ୍,ବ୍ରହ୍ମ ଅନନ୍ତ ଅଟନ୍ତି।ବ୍ରହ୍ମର ଅଂଶ ହୋଇଥିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରାଣୀ ମଧ୍ୟ ଅନନ୍ତ ସତ୍ତାର ଏକ ଅଂଶବିଶେଷ।ବ୍ରହ୍ମ ବିଭକ୍ତ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଅବିଭକ୍ତ, ଅପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ଏବଂ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ , ଯାହା ରାମାୟଣ ରେ ରାଜା ଦଶରଥଙ୍କ ପୁତ୍ରେଷ୍ଠୀ ଯଜ୍ଞ ଚରୁ ର ବିଭକ୍ତି କରଣ ରେ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ଓ ଶତ୍ରୁଘ୍ନଙ୍କ ଜନ୍ମ ବୃତ୍ତାନ୍ତରେ ଉଲ୍ଲେଖିତ।ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବତ୍ ଗୀତାର ସପ୍ତମ ଅଧ୍ୟାୟ ୨୪ତମ ଶ୍ଳୋକରେ ମଧ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ଯେ ବ୍ରହ୍ମ ଏକ ଏବଂ ଅଭିନ୍ନ। ଅଜ୍ଞାନତା ବଶତଃ ମନୁଷ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ରୂପରେ ପୂଜା କରେ। ଏହା ନିର୍ବିବାଦୀୟ ସତ୍ୟ ଯେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରାଣୀ ଭଗବତ୍ ସତ୍ତାର ଅଧିକାରୀ । ତଥାପି ଯେଉଁମାନଙ୍କ ଠାରେ ବିଲକ୍ଷଣ ପ୍ରତିଭା ଦେଖାଯାଏ ସେମାନଙ୍କୁ ଅବତାର ବୋଲି ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜ ବିଶ୍ବାସ କରିଆସିଛି । ଅତଏବ ଏହି ନିର୍ବିବାଦୀୟ ସତ୍ୟକୁ ଗ୍ରହଣ କଲେ ବିଶ୍ବରେ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ହିଂସାକାଣ୍ଡ, ଦଙ୍ଗା ସୃଷ୍ଟି, ଲକ୍ଷଲକ୍ଷ କ'ଣ କୋଟି କୋଟି ଧନ ଜୀବନ ହାନି ହେବ କି ? ବିଶ୍ବ ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଥିବା ଭୟଙ୍କର ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ କି ? ଆମେ ଜାଣୁ ଯେ ଆମର ଏହି ଉପସ୍ଥାପନଟି କାହାର ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ ବର୍ତ୍ତମାନ କରିବ ନାହିଁ ମାତ୍ର, ଏହା ଯେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପିଢ଼ିଙ୍କ ପାଇଁ ହେବ ବିକଳ୍ପ ବିହୀନ ଆହରଣୀୟ ଦର୍ଶନ, ଏଥିରେ ସାମାନ୍ୟ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ । ଏହି ସତ୍ୟକୁ ଆମେ ଆମର ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ପୁଅ - ଝିଅକୁ ବୁଝାଇଛୁ । ଅନ୍ୟ କେତେକଙ୍କୁ ବୁଝାଇବାକୁ ବହୁ ଚେଷ୍ଟା କରି ବିଫଳ ହୋଇଛୁ ଓ ବୋଧେ ହୋଇଚାଲିବୁ । ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଭୟଙ୍କର ପରିସ୍ଥିତିକୁ ଦେଖି, ଅନୁଭବ କରି ମ୍ରିୟମାଣ ହୋଇପଡ଼ିଥିବା ସମୟରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭାରି ହୃଦୟରେ ଏହା ଉପସ୍ଥାପନ କରି ଆଶା କରୁଛୁ ଯେ ଟିକେ ପଢ଼ିବା ହେବେ ଓ ସାମାନ୍ୟ ଚିନ୍ତା କରିବା ହେବେ । ପାରାନୋଇଆ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ କୁଭାଷ ଭାଷାରେ ଆମେ ମୋଟେ ଭାବ ପ୍ରବଣ ଓଡ଼ିଆ ବା ବିଷଧାରୀ ଓଡ଼ିଆ ନୋହୁଁ, ଆମେ ଅଧ୍ୟୟନ କରି କହିଥାଉ ଯେ ଶତାଧିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୂର୍ବଜ ଓଡିଆମାନେ ବିଶ୍ବଗୁରୁ ।

------------
୨୬ ନଭେମ୍ବର,୨୦୦୭ରେ ଜାତିସଂଘ ସାଧାରଣ ପରିଷଦ ୨୦ ଫେବୃୟାରୀକୁ ବିଶ୍ୱ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ଦିବସ ଭାବେ ପାଳନ କରିବାକୁ ଘୋଷଣା କରିବାପରେ  ଗତ ୨୦୦୯ ମସିହାରୁ ଏହି ଦିବସରେ ବିଭିନ୍ନ ଲକ୍ଷ କୁ ଉପଜିବ୍ୟ କରି ଶୀର୍ଷକ ଆଧାରରେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ପାଳିତ ହୋଇଆସୁଛି । ଜାତିସଙ୍ଘର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି ଯେ ବିଶ୍ୱରୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ଲିଙ୍ଗଗତ ଅସମାନତା, ବେକାରି,ମାନବାଧିକାର ତଥା ସାମାଜିକ ସୁରକ୍ଷା ସମ୍ପର୍କିତ ସମସ୍ୟା ଦୂର କରିବା ଏହି ଦିବସର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ। ସମସ୍ତ ପ୍ରଦତ୍ତ ତଥ୍ୟକୁ ଊପଜିବ୍ୟ କରି ସୁସ୍ଥ ମସ୍ତିଷ୍କରେ ସାରସ୍ବତ ପ୍ରମାଣ ସହିତ ଆମେ ଦାମ୍ଭିକତା ସହିତ କହିପାରୁ ଯେ ସନ୍ଥ ବଳରାମ ଦାସ ହେଉଛନ୍ତି ବିଶ୍ବର ପ୍ରଥମ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ଦର୍ଶନ ପ୍ରଦାୟକ ।  ଏଠାରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠୁଛି ଯେ କାହିଁକି ଜାତିସଂଘ ବର୍ଷକରେ ଗୋଟିଏ ତାରିଖକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ଦିବସ  ଭାବେ ପାଳନ କରିବା ପାଇଁ ନିଷ୍ପତି ଗ୍ରହଣ କଲା ?   ମଣିଷ ମଣିଷ ଭିତରେ ଜାତିଗତ ,ବର୍ଣ୍ଣଗତ, ଧର୍ମଗତ,ଲିଙ୍ଗ ଗତ, ଭାଷା ଗତ, ଆଞ୍ଚଳିକ ବିଭେଦାୟନ, ପରସ୍ପରକୁ ମସୀଲିପ୍ତ କରିବାର ଘୃଣ୍ୟ ମାନସିକତା, ବିଶେଷ କରି ଋଢିମନ୍ତ ସାମାଜିକ ଅବ୍ୟବସ୍ଥା , ଯାହା ମଧ୍ୟ କୌଣସି ପ୍ରାନ୍ତୀୟ, ପ୍ରାଦେଶିକ, ଦେଶୀୟ ଅସମାନତା ସମସ୍ୟା ନୁହେଁ , ଏପରିକି  ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଶାନ୍ତି, ସହାବସ୍ଥାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାରେ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟର ଭୂମିକା ରହିଛି ବୋଲି ହୃଦବୋଧ ହେବା ପରେ । ଲିଙ୍ଗଗତ, ବୟସ, ଜାତି, ଧର୍ମ, ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଓ ସଂସ୍କୃତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ରହିଥିବା ସାମାଜିକ ବାଧା ଯେ ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ ଧରି ସମାଜରେ ବିଭେଦାୟନ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି , ସେ ସମ୍ପର୍କରେ ଆମେ ସମସ୍ତେ ଏକମତ । ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟଯେ  ସନ୍ଥ ବଳରାମ ଦାସ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ପଞ୍ଚସଖା(ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ, ଅଚ୍ୟୁତାନନ୍ଦ ଦାସ, ବଳରାମ ଦାସ, ଅନନ୍ତ ଦାସ, ଯଶୋବନ୍ତ ଦାସ)ଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ  ଅନ୍ୟତମ । ଏହି ପଞ୍ଚସଖା ଓଡ଼ିଶାରେ "ଭକ୍ତି" ଧାରାର ଆବାହକ ଥିଲେ ।
ସନ୍ଥ ଵଳରାମ ଦାସଙ୍କର ଜନ୍ମବର୍ଷ ୧୪୮୪ ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଇଥାଏ l  ତାଙ୍କ ବାପାଙ୍କ ନାମ ଶ୍ରୀ ସୋମନାଥ ମହାପାତ୍ର ଓ ମାଆଙ୍କ ନାମ ମନୋମାୟା ବା ମହାମାୟା l ସୋମନାଥ ପ୍ରତାପରୁଦ୍ରଦେବଙ୍କ ଶାସନକାଳରେ ଜଣେ ମନ୍ତ୍ରୀରୂପେ ନିଯୁକ୍ତ ଥିଲେ । ବଳରାମ ଦାସ ପୁରୀ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ଅବସ୍ଥାନ କରୁଥିଲେ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଥିଲେ ମଧ୍ୟ କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ଯାଜପୁର ତାଙ୍କର ପ୍ରକୃତ ଜନ୍ମସ୍ଥାନ ଥିଲା ବୋଲି ଆଉ ଗୋଟିଏ ମତ ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ଶ୍ରୀ ଚୈତନ୍ୟ ପୁରୀକୁ ଆସିବା ସମୟକୁ ବଳରାମ ପୁରୀକୁ ଆସିସାରିଥିଲେ ଓ ଓଡ଼ିଆ ରାମାୟଣ (ଜଗମୋହନ ରାମାୟଣ)ର ରଚନା କରିସାରିଥିଲେ l ସନ୍ଥ ବଳରାମ ଦାସ ଥିଲେ ଯୋଗଜନ୍ମା ପୁଣ୍ୟ ପୁରୁଷ। ତତ୍କାଳୀନ କୁସଂସ୍କାର ଗ୍ରସ୍ତ ସମାଜରେ ସଂସ୍କାର ଆଣିବା ପାଇଁ ସେ ରଚନା କରି ଯାଇଛନ୍ତି ଅନେକ ଗୁଡିଏ ଗ୍ରନ୍ଥ ଯେମିତି କି “ବିରାଟ ଗୀତା” ଯହିଁରେ ସେ ମହାଭାରତର ଗୀତା ସଦୃଶ ଜୀବନଧାରଣର ମାନ ଶିକ୍ଷା ଦେଇଛନ୍ତି ଗୀତ ଛଳରେ। ତାଙ୍କ ରଚିତ “ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୁରାଣ”ରେ ସେ ଜାତି ପ୍ରଥାର ବିରୋଧ କରିବା ସହିତ ନାରୀ ଶକ୍ତିର ମହତ୍ତ୍ୱ ପ୍ରତିପାଦିତ କରିଛନ୍ତି। ନାରୀ ନିର୍ଯ୍ୟାତନାର କୁପରିଣାମ ଦର୍ଶାଇବା କରିବା ସହିତ ନାରୀଙ୍କୁ ନିଜର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ବିଷୟରେ ମଧ୍ୟ ସଚେତନ କରାଇଛନ୍ତି। “ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ଭୂଗୋଳ” ରେ ସେ ପିଣ୍ଡ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ର ଦର୍ଶନ କରି ବ୍ରହ୍ମ ଏକାକ୍ଷର ମନ୍ତ୍ର ର ମହିମା ବୁଝାଇଛନ୍ତି। “ଭାବ ସମୁଦ୍ର” ରେ ମଣିଷକୁ ଭାବର ସମୁଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଲୀନ ହୋଇ ପ୍ରଭୁକୃପା ଲାଭ କରିବାର ବାଟ ମଧ୍ୟ ଦେଖାଇଛନ୍ତି। ସନ୍ଥ ବଳରାମ ଦାସଙ୍କ ଲେଖା ଗୁଡିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ସେ ସମୟରେ ଓଡିଶା କୁ କବଳିତ କରି ରଖିଥିବା ଜାତିପ୍ରଥା, କୁସଂସ୍କାର, ସାମାଜିକ ଅସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଦୂର କରିବା ନିମନ୍ତେ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୋଲି ଜଣାଯାଏ।
ଜଣେ ତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞ ଏବଂ ମୁକ୍ତ ବିଚାରଧାରା ର ସନ୍ଥ ହିସାବରେ ଭକ୍ତ ବଳରାମ ଦାସ ଅଗ୍ରଗଣ୍ୟ। “ଭାବ ସମୁଦ୍ର”, “ବଟ ଅବକାଶ”, “ଭକ୍ତି ଚନ୍ଦ୍ରିକା”, “ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ଭୂଗୋଳ”, “ବିରାଟ ଗୀତା”, “ଗୁପ୍ତ ଗୀତା”, “ଭବିଷ୍ୟତ ମାଳିକା” ଏବଂ “ଶରୀର ତତ୍ତ୍ୱ”, “ପିଣ୍ଡ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ତତ୍ତ୍ୱ” ଇତ୍ୟାଦି ତାଙ୍କର ଏକ ଶହ ଆଠଟି କୃତି ରହିଛି। ତହିଁରୁ ତାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଲିଖିତ “ଜଗମୋହନ ରାମାୟଣ” ବା ଦାଣ୍ଡି ରାମାୟଣ, “ଶ୍ରୀମହାଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୁରାଣ” ବା “ମାଣବସା କଥା” ଓଡ଼ିଶାର ଘରେ ଘରେ ପ୍ରଚଳିତ ଏବଂ ତଦ୍ ଆଧାରରେ ପାଳିତ ମଧ୍ୟ । ସମସ୍ତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସନ୍ଥ ବଳରାମ ମହିଳା ସଶକ୍ତିକରଣ  ଓ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ଦର୍ଶନର ଆଦ୍ୟ ପ୍ରବକ୍ତା ।  ବିଗତ ଛଅ ଶହ ବର୍ଷ  ତଳେ ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ ଧରି ପାଳିତ ହୋଇଆସୁଥିବା  ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜାର ସଂସ୍କାର ବିଧି ସ୍ଥାପନ କରି ଯାଇଛନ୍ତି ସନ୍ଥ ବଳରାମ । ମାଣବସା ଗୁରୁବାରର କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ବଳରାମ ଦାସଙ୍କ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୁରାଣରେ  ଅତି ସରଳ ସୁବୋଧଗମ୍ୟ ଭାଷାରେ ବର୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ଦାସଦାସୀ ପରିବେଷ୍ଟିତ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଦିନେ ସ୍ୱାମୀଙ୍କୁ ମାଣବସା ଗୁରୁବାର ବାବଦରେ ଜଣାଇ ଦେଶ ଭ୍ରମଣରେ ବଡ଼ ଦେଉଳରୁ ବିଜେ କଲେ । କିଏ ତାଙ୍କୁ ପୂଜୁଛି ତାହା ଜାଣିବା ନିମନ୍ତେ ସେ ଘର ଘର ବୁଲିଲେ । ଅନେକ ଧନୀ, ବଡ଼ ଲୋକ ସେଦିନ ଗୁରୁବାର ବୋଲି ଭୁଲି ଯାଇଥିବା ଦେଖିବା ପରେ ସେ ଶ୍ରୀୟା ନାମକ ଜଣେ ଦଳିତ ନାରୀ ଘରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ। ଘରଦ୍ୱାର ପରିଷ୍କାର କରି ଲିପାପୋଛା କରି ଶ୍ରୀୟା ତାଙ୍କ ପୂଜା ପାଇଁ ସଜ, ଭୋଗ-ନୈବେଦ୍ୟ ଆଦି ସଜାଡ଼ି ରଖିବା ଦେଖି ଲକ୍ଷ୍ମୀ ତାହାଙ୍କ ଭକ୍ତିରେ ମୁଗ୍ଧ ହୋଇ ସେଠାରେ ହିଁ ରହିଗଲେ । ଏହା ଶୁଣି ବଳରାମ କୋପକଲେ । ସେତେବେଳର ସମାଜରେ ଦଳିତମାନଙ୍କୁ ଅଛୁଆଁ ଭାବେ ଗଣା ଯାଉଥିବାରୁ ଜଣେ ଦଳିତ ଲୋକର ଘରେ ପାଦ ଦେଇଥିବାକୁ ଅପରାଧ ବିବେଚନା କରି ବଡ଼ଦେଉଳ ଦ୍ୱାର ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ପାଇଁ ବନ୍ଦ ହୋଇଥିଲା । ଅପମାନିତ ହୋଇ ସେ ଘରୁ ବାହାରି ଗଲେ । ଯିବା ବେଳେ ପଣ କଲେ କାଳିଆ-ବଳିଆ (ଜଗନ୍ନାଥ-ବଳଭଦ୍ର) ଦୁଇ ଭାଇଙ୍କୁ ଉଚିତ ଶିକ୍ଷା ଦେବେ । ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ସମୁଦ୍ର କୂଳରେ ତାଳବେତାଳ ନାମକ ଆଉ ଏକ ପ୍ରାସାଦ ଗଢ଼ାହେଲା । ଲକ୍ଷ୍ମୀ ବଡ଼ଦେଉଳରୁ ସବୁ ଜିନିଷ ଲୁଟିନେଇ ତାହାକୁ ଶ୍ରୀହୀନ କରିଦେଲେ । ଖାଇବାକୁ ନପାଇ ଦୁଇଭାଇ ଭୋକରେ ଆଉଟୁ ପାଉଟୁ ହୋଇ ଶେଷରେ ସେହି ପ୍ରାସାଦ ସମ୍ମୁଖରେ ପହଞ୍ଚିଲେ । ପ୍ରାସାଦ ମାଲିକାଣୀଙ୍କ ଅତିଥେୟତାରେ ବିମୁଗ୍ଧ ହୋଇ ସେମାନେ ପ୍ରାସାଦ ମାଲିକ/ମାଲିକାଣୀଙ୍କୁ ଲୋଡ଼ିଲେ । ଆଉ ପରିଚୟ ପାଇବା ପରେ ନିଜକୁ ଲଜ୍ଜିତ ମନେ କଲେ ଦୁଇ ଭାଇ । ଛୁଆଁ ଅଛୁଆଁ ଭେଦଭାବ ରହିବ ନାହିଁ ବୋଲି ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ପାଇବା ପରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ବାହୁଡ଼ିଥିଲେ । ମାଆ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ସର୍ତ୍ତ ରଖିଥିଲେ -:
"ଚଣ୍ଡାଳୁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଯାଏଁ ଖୁଆ ଖୋଇ ହେବେ
ସମସ୍ତେ ଖାଇଣ ହସ୍ତ ଜଳେ ନ ଧୋଇବେ
ହାଡିର ହସ୍ତୁ ବ୍ରାହ୍ମଣେ ଛଡ଼ାଇ ଖାଇବେ
ବ୍ରାହ୍ମଣେ ଖାଇଣ ହସ୍ତ ମୁଣ୍ଡରେ ପୋଛିବେ
ଅନ୍ନ ଖାଇ ସର୍ବେ ମୁଣ୍ଡେ ପୋଛୁଥିବେ ହସ୍ତ
ତେବେ ବଡଦେଉଳ କୁ ଯିବି ଜଗନ୍ନାଥ ।।"
ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଆନନ୍ଦ ବଜାରରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଠାକୁରାଣୀ ଙ୍କ ସର୍ତ୍ତ ସେବେଠାରୁ ପାଳିତ ହୋଇଆସୁଛି । ପଞ୍ଚଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ସମାଜ ସାଧାରଣତଃ ପୁରୁଷ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଥିଲା , ନାରୀ ଶକ୍ତି ଅବଦମିତ ରହିବା ଯୋଗୁଁ ସାମାଜିକ ପ୍ରଗତି ଥିଲା ଅତ୍ୟନ୍ତ ମନ୍ଥର ।  ତେଣୁକରି ସନ୍ଥ ବଳରାମ ଏହି ନିର୍ବିବାଦୀୟ ସତ୍ୟ କୁ ଉପଲବ୍ଧି କରି  ଜନ ସଚେତନତା ଜାଗ୍ରତ କରିବା ପାଇଁ , ବିଶେଷ କରି ଧର୍ମାତ୍ମା ଓଡିଆ ମାନଙ୍କୁ ସଚେତନ କରିବା ପାଇଁ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଠାକୁରାଣୀଙ୍କୁ  ମୁଖ୍ୟ ଚରିତ୍ର କରି  ରଚନା କରିଥିଲେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୁରାଣ । ଏହି ପୁରାଣ ମାଧ୍ୟମରେ  ପାଞ୍ଚ ଶହ ରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ବର୍ଷ ତଳେ ସନ୍ଥ ବଳରାମ କେବଳ ମହିଳା ସଶକ୍ତିକରଣ , ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ବା ସ୍ବଚ୍ଛ ସମାଜର ଆହ୍ବାନ ଦେଇ ଯାଇ ନାହାନ୍ତି , ଅଧିକନ୍ତୁ ଅନେକ ସାମାଜିକ ଋଢିମନ୍ତ ଅବ୍ୟବସ୍ଥା ବିରୋଧରେ ସାରସ୍ବତ ଅଭିଯାନ ସହିତ ସାମାଜିକ ସଂହତି ପାଇଁ ଦେଇଛନ୍ତି ବୈପ୍ଳବିକ ଆହ୍ବାନ , ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଚେତାବନୀ , ମହିମା ମଣ୍ଡିତ କରିଛନ୍ତି ମାଆ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଠାକୁରାଣୀଙ୍କୁ , ସୁଦଶା ବ୍ରତ ପୂଜନ ସମୟରେ ଅମରକୋଷରେ ବର୍ଣିତ " ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପଦ୍ମାଳୟା ପଦ୍ମା, କମଳା ଶ୍ରୀହରିପ୍ରିୟା , ଇନ୍ଦିରା ଲୋକମାତା ମାଆ ,କ୍ଷୀରାବ୍ଧି ତନୟା ରମା" ର କରି ଯାଇଛନ୍ତି ମର୍ମାନ୍ବେଷଣ । ଯେପରିକି
"ନମସ୍ତେ କମଳା ମାଗୋ ସାଗର ଦୁଲ୍ଲଣୀ ନମସ୍ତେ ନମସ୍ତେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଘରଣୀ ।ନମସ୍ତେ କମଳା ମାଗୋ ଅତି ଦୟାବତୀ
ସ୍ଥାବର ଜଙ୍ଗମ କୀଟ ଆଦି ପାଳୁ ନିତି ।
ତୋର ଦୟାବଳେ ମାଗୋ ଦରିଦ୍ର ଜନର
ହୁଅଇ ଅଚଳ ବିତ୍ତ ଜିଣଇ କୁବେର ।
ତୋର ଦ୍ରୋହୀ ଜନେ ମାଗୋ ଅନ୍ନ ନ ମିଳଇ ଯେତେ ଅରଜିଲେ କେଭେଁ ପେଟ ନ ପୁରଇ ।"
ଏବେ ନିକଟରେ ସଂସ୍କୃତ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ଶ୍ରୀ ସଦାଶିବ କ୍ୟାମ୍ପସରେ ତିନିଦିନିଆ ‘ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୁରାଣ’ ଆଲୋଚନାଚକ୍ର କୁ ଉଦଘାଟନ କରି କେନ୍ଦ୍ର ଶିକ୍ଷା ମନ୍ତ୍ରୀ ଓଡିଆ ପୁଅ ଶ୍ରଦ୍ଧେୟ ଧର୍ମେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରଧାନ କହିଥିଲେ ଯେ "ସାମାଜିକ ସମରସତା, ସ୍ୱଚ୍ଛତା, ମହିଳା ସଶକ୍ତୀକରଣ ଏବଂ ଅଧିକାରବାଦ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂରାଣର ମୂଳ ଚରିତ୍ର। ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସମୟରେ ଏହାକୁ ମନେପକାଇ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଓ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷା ଆଧାରରେ ପୃଥିବୀର ଜ୍ଞାନକୁ ପ୍ରାସଙ୍ଗିକ କରି ଏହି ପ୍ରକାର ସାହିତ୍ୟକୁ ଲୋକଭାଷାରେ ପରିଣତ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ,ତେବେ ଯାଇ ଏହା ଆମ ସମାଜର ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାକୁ ଆଗକୁ ନେଇଥିବା ମହାପୁରୁଷଙ୍କ ପ୍ରତି ସଠିକ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି ହେବ।" ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ପ୍ରଧାନ ମଧ୍ୟ କହିଥିଲେ ଯେ"ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୁରାଣ ଆଜି ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦୀଙ୍କ ସ୍ୱଚ୍ଛ ଭାରତ ଓ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ଏବଂ ଗରିବ କଲ୍ୟାଣକାରୀ ଏବଂ ନାରୀ ସଶକ୍ତୀକରଣ ଯୋଜନାରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି। ପାଞ୍ଚଶହ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ବଳରାମ ଦାସ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୁରାଣ ମାଧ୍ୟମରେ ଶ୍ରୀୟା ଚଣ୍ଡାଳୁଣୀର କଥା ଚରିତ୍ରକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ମହିଳା ସଶିକ୍ତକରଣର କଥା କହିଥିଲେ। ସମାଜିକ ସମରସତା, ଛୁଆଁ ଅଛୁଆଁ ଭେଦଭାବ, ମହିଳା ଅଧିକାର, ନାରୀ ସଶକ୍ତିକରଣ, ଅଧିକାରବାଦ ଏବଂ ସ୍ୱଚ୍ଛ ଭାରତ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୁରାଣର ସାମାଜିକ ତତ୍ତ୍ୱ ଅଟେ। ଏହା ଥିଲା ସମାଜ ଜୀବନର ନିଚ୍ଛକ ପ୍ରତିଫଳନ। ଅତୀତରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ପୁରୀ ଆସି ଦଳିତ ମାନଙ୍କ ମନ୍ଦିର ପ୍ରବେଶ ଅଧିକାର ନ ଥିବାରୁ ଏହାର ବିରୋଧ କରିଥିଲେ । ମାତ୍ର ଗାନ୍ଧିଙ୍କ ଓଡ଼ିଶା ଆସିବାର ପାଖାପାଖି ଅନେକ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ସିଦ୍ଧ ବଳରାମ ଦାସ ଜାତିପ୍ରଥା ବିରୁଦ୍ଧରେ ଶାଣିତ ସ୍ୱର ଉତ୍ତୋଳନ କରିଛନ୍ତି।" ଅତଏବ  ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ବିଭେଦାୟନକୁ ସାମାଜିକ କବର ଦେଲେ ହିଁ ଆମେ ସହଜରେ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିପାରିବା। ଏଥିପାଇଁ ନିଷ୍ପକ୍ଷ ଜଗତୀକରଣ ପାଇଁ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ଉପରେ କରାଯାଇଥିବା ଘୋଷଣାନାମାକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଶ୍ରମ ସଂଘ( ଆଇଏଲ୍‌ଓ) ଗ୍ରହଣ କରିବା ଦ୍ୱାରା ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତି ଜାତିସଂଘର ପ୍ରତିବଦ୍ଧତା ପ୍ରତିପାଦିତ ହୋଇଛି। ଏହି ଘୋଷଣାନାମା ୧୦ ଜୁନ୍‌,୨୦୦୮ରେ କରାଯାଇଥିଲା । ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ନିଯୁକ୍ତି, ସାମାଜିକ ସୁରକ୍ଷା, ସାମାଜିକ ବକ୍ତବ୍ୟ ଏବଂ ମୌଳିକ ନୀତି ଓ ଅଧିକାର ଉପରେ ଏହା ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଏ। ପୂର୍ବରୁ ଆଇଏଲ୍‌ଓ ଦ୍ୱାରା ୧୯୪୪ ଏବଂ ୧୯୯୮ରେ ଦୁଇଟି ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ୨୦୦୮ ଘୋଷଣାନାମା ଜଗତୀକରଣ ଯୁଗରେ ଏକ ନୂଆ ଦିଶା ଦେଖାଇଛି। ଏକ ଜଟିଳ ରାଜନୈତିକ ଅଭିଯାନ ଦ୍ୱାରା ଏହା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥିଲା ଓ ଏଥିପାଇଁ ଏକ ବିସ୍ତୃତ ସହମତି ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା।ବିଶ୍ୱରେ ୨୦୦୮ ପରେ ନିଯୁକ୍ତି ହାର ବାର୍ଷିକ ୦.୧ ପ୍ରତିଶତ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି। ଏହା ୨୦୦୦ରୁ ୨୦୦୭ ମଧ୍ୟରେ ଥିଲା ୦.୯ ପ୍ରତିଶତ। ଏବେ ସୁଦ୍ଧା ୬୦ ପ୍ରତିଶତ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ପାଖରେ କୌଣସି ପ୍ରକାର କାମ ଉପଲବ୍ଧ ହୋଇପାରିନି। ୪୫ ପ୍ରତିଶତରୁ ସାମାନ୍ୟ ଅଧିକ ଶ୍ରମିକ ସ୍ଥାୟୀ ଓ ପୂରା ଦରମା ପାଉଛନ୍ତି ଏବଂ ଏହା ମଧ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି। ନିଯୁକ୍ତି ପାଇବା ଯୋଗ୍ୟ ବୟସରେ ୨୦୧୮ରେ ୨୦୧ ମିଲିୟନ ଲୋକ କାମ ପାଇ ନ ଥିବାବେଳେ ୨୦୧୯ରେ ୨୧୨ ମିଲିୟନ ଲୋକ କାମ ନ ପାଇ ରହିଛନ୍ତି। ଏଣୁ ୨୦୩୦ ସୁଦ୍ଧା ୬୦୦ ମିଲିୟନ ନିଯୁକ୍ତି ସୃଷ୍ଟି କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି। ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ଦ୍ୱାରା ଏହା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ। ବିଶ୍ୱରେ ୫ ଜଣରେ ଜଣେ ଶ୍ରମିକ ଏବେ ଘୋର ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ବଞ୍ଚୁଛନ୍ତି। ଏଣୁ ୨୦୨୦ରେ ଏହି ଦିବସର ସ୍ଲୋଗାନ୍‌ ରହିଛି ‘ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପାଇବା ପାଇଁ ଅସମାନତା ଦୂର କରିବା’। ଗରିବମାନେ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶରୁ ସମାନ ଭାବେ ଲାଭ ପାଇବାରୁ ବଞ୍ଚିତ ହେଉଛନ୍ତି। ଦେଶ- ଦେଶ ଓ ମଣିଷ -ମଣିଷଙ୍କ ଭିତରେ ଥିବା ଅସମାନତା ସାମାଜିକ ଏକତା ଦୁର୍ବଳ କରିବାରେ ଲାଗିଛି। ଏହା ସେମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ଅଧିକାର ପାଇବାରେ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି ଓ ଅର୍ଥନୀତି ଉପରେ ମଧ୍ୟ ବୋଝ ପାଲଟୁଛି। ଏଣୁ ଅସମାନତା ଦୂର କରି ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇପାରିଲେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ହଟିଯିବ। ତା’ ପାଇଁ ସମୟ ଏବେ ଉପନୀତ। ବିଶ୍ୱର ବିକାଶ ଓ ମାନବିକତାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ବିଶ୍ୱ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ଦିବସ ଅବସରରେ " ସୁବାର୍ତ୍ତା" ର କାମନା।

ସମାଜକୁ ଅସଂଖ୍ୟ ମୂଲ୍ୟବାନ ଉପଦେଶ  ଦେଇଥାଆନ୍ତି । ବିଶେଷ କରି ନିମ୍ନରେ  ଆମେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ଯାଉଛୁ । ସହୃଦୟ ବନ୍ଧୁ ବର୍ଗଙ୍କ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ପରୀକ୍ଷା କରିବାର ଧୃଷ୍ଟତା କରୁଛୁ । କାରଣ ଏତେ ଦୀର୍ଘ ଉପସ୍ଥାପନ କେହି ପଢନ୍ତି ନାହିଁ ବୋଲି ବିଗତ ଦିନର ଅଭିଜ୍ଞତା ଆଧାରିତ  ଆମର ଏହି ମତ ।
୧-ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ନାମଗୁଣ ଗାନ ସର୍ବଦା କରିବାକୁ ହୁଏ ଏବଂ ସତ୍‌ସଙ୍ଗ ମଧ୍ୟ କରିବାକୁ ହୁଏ ।
୨- ବେଳେବେଳେ ନିର୍ଜନକୁ ଯାଇ ତାଙ୍କର ଧ୍ୟାନ ଓ ଚିନ୍ତା କରିବା ଦରକାର । ପ୍ରଥମ ଅବସ୍ଥାରେ ବେଳେବେଳେ ନିର୍ଜନ ନ ହେଲେ ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ଉପରେ ମନୋନିବେଶ କରିବା କଠିନ ହୋଇଥାଏ ।
୩ -ଧ୍ୟାନ କରିବ ମନରେ,କୋଣରେ ଓ ବନରେ ।
୪. ସର୍ବଦା ସତ୍‌ ଅସତ୍‌ ବିଚାର କରିବ । ଈଶ୍ୱର ହିଁ ସତ୍‌, ଅର୍ଥାତ୍‌ ନିତ୍ୟ ବସ୍ତୁ; ଆଉସବୁ ଅସତ୍‌, ଅନିତ୍ୟ ।
୫. ବିଚାର କରୁ କରୁ ମନ ଭିତରୁ ଅନିତ୍ୟ ବସ୍ତୁ ତ୍ୟାଗ କରିବ ।
୬. ସବୁ କାମ କରିବ, କିନ୍ତୁ ମନ ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ନିକଟରେ ରଖିବ ।
୭. ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ପାଦପଦ୍ମରେ ଭକ୍ତିଲାଭ ନ କରି ଯଦି ସଂସାର କରିବାକୁ ଯାଅ, ତା’ ହେଲେ ଆହୁରି ବନ୍ଧନରେ ପଡ଼ିବ ।
୮. ତେଲ ଲଗାଇ ପଣସ ଭାଙ୍ଗିବାକୁ ହୁଏ, ତା’ନ ହେଲେ ହାତରେ ଅଠା ଲାଗିବ । ଈଶ୍ୱର-ଭକ୍ତିର ତେଲ ଲଗାଇ ସଂସାର କାର୍ଯ୍ୟରେ ହାତ ଦେବାକୁ ହୁଏ ।
୯. ସଂସାର ହେଉଛି ପାଣି, ଆଉ ମନ ହେଉଛି ଦୁଧ । ତା’କୁ ଯଦି ପାଣିରେ ଢାଳିଦେବ, ତା’ ହେଲେ ଦୁଧ ଓ ପାଣି ମିଶିଯିବ । ଦୁଧକୁ ବସାଇ ସେଥିରୁ ଲହୁଣୀ ବାହାର କରି ସଂସାର-ପାଣିରେ ରଖିଲେ ତାହା ମିଶିବ ନାହିଁ, ଭାସି ଉଠିବ ।
୧୦. ବିଚାର କରିବା ଖୁବ୍‌ ଦରକାର । କାମ-କାଞ୍ଚନ ଅନିତ୍ୟ, ଈଶ୍ୱର ଏକମାତ୍ର ନିତ୍ୟ ବସ୍ତୁ-ଏହାର ନାମ ବିଚାର ।
୧୧. ଈଶ୍ୱର-ଦର୍ଶନ ନିଶ୍ଚିତ ସମ୍ଭବ । ବେଳେବେଳେ ନିର୍ଜନ-ବାସ, ତାଙ୍କର ନାମଗୁଣ ଗାନ, ବସ୍ତୁ-ବିଚାର-ଏହିସବୁ ଉପାୟ ଅବଲମ୍ବନ କରିବାକୁ ହୁଏ ।
୧୨. ଖୁବ୍‌ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇ କାନ୍ଦିଲେ ତାଙ୍କୁ ଦେଖିପାରିବ ।
୧୩. ବିଷୟୀର ବିଷୟ ଉପରେ, ମା’ର ସନ୍ତାନ ଉପରେ, ଆଉ ସତୀର ପତି ଉପରେ ଆକର୍ଷଣ-ଏହି ତିନି ଆକର୍ଷଣ ଏକ ହେଲେ ଯାଇ ଭଗବାନ ଦେଖା ଦିଅନ୍ତି ।
୧୪. ଅସଲ କଥା, ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ପ୍ରତି ପ୍ରୀତିର ଟାଣ ରଖିବାକୁ ହେବ ।
୧୫. ବିଶ୍ୱାସ ଆସିଲେ ହେଲା । ବିଶ୍ୱାସଠାରୁ ଅଧିକ କିଛି ନାହିଁ।
୧୬. ଜ୍ଞାନୀଗଣ ଯାହାକୁ ବ୍ରହ୍ମ କହନ୍ତି, ଯୋଗୀଗଣ ତାହାଙ୍କୁ ହିଁ ଆତ୍ମା କହନ୍ତି, ଆଉ ଭକ୍ତଗଣ ତାହାଙ୍କୁ ହିଁ ଭଗବାନ କହନ୍ତି ।
୧୭. କାଳୀ କ’ଣ କଳା ! ଦୂରରେ, ତେଣୁ କଳା; ବୁଝିପାରିଲେ କଳା ନୁହନ୍ତି ।
୧୮. ମନ ହେଉଛି ସବୁ । ମନରେ ବଦ୍ଧ, ମନରେ ହିଁ ମୁକ୍ତ । ମନକୁ ଯେଉଁ ରଙ୍ଗରେ ରଙ୍ଗେଇବ, ତାହା ସେହି ରଙ୍ଗ ଧରିବ ।
୧୯. ଭଗବାନ ନାମ ଜପିଲେ ମଣିଷର ଦେହ ମନ ସବୁ ଶୁଦ୍ଧ ହୋଇଯାଏ ।
୨୦. ସଂସାରରେ ରହି ଈଶ୍ୱର ଲାଭ ହେବ ନାହିଁ କାହିଁକି ? ଜନକଙ୍କର ତ ହୋଇଥିଲା ।
୨୧. ବିବେକ-ବୈରାଗ୍ୟ ଲାଭ କରି ସଂସାର କରିବାକୁ ହୁଏ । ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ପ୍ରତି ଅନୁରାଗ ହେଲେ ହେଲା ।
୨୨. ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦ ଅସଲ ଗୁରୁ; ସେ ଶିକ୍ଷା ଦେବେ ।
୨୩. କର୍ମ ତ୍ୟାଗ କରିବ କାହିଁକି ? ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ଚିନ୍ତା, ତାଙ୍କ ନାମଗୁଣ ଗାନ, ନିତ୍ୟକର୍ମ-ଏହିସବୁ କଲେ ହେଲା ।
୨୪. କର୍ମଯୋଗ ଅତ୍ୟନ୍ତ କଠିନ । ଭକ୍ତିଯୋଗ ହିଁ ଯୁଗଧର୍ମ ।
୨୫. ଚୈତନ୍ୟଦେବ କହିଥିଲେ-ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ନାମର ମାହାତ୍ମ୍ୟ ବହୁତ; ଶୀଘ୍ର ଫଳ ନ ମିଳିପାରେ, କିନ୍ତୁ କେବେ ନା କେବେ ତା’ର ଫଳ ନିଶ୍ଚୟ ମିଳିବ ।
୨୬. ପୂର୍ଣ୍ଣଜ୍ଞାନର ଲକ୍ଷଣ-ପୂର୍ଣ୍ଣଜ୍ଞାନରେ ମଣିଷ ଚୁପ୍‌ ହୋଇଯାଏ।
୨୭. କବୀର କହୁଥିଲେ ନିରାକାର ମୋର ବାପ, ସାକାର ମୋର ମା’ । ଯେ ସାକାର, ସେ ହିଁ ନିରାକାର ।
୨୮. ତୁମମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଭକ୍ତିପଥ ଉତ୍ତମ ଓ ସହଜ ।
୨୯. ପୂର୍ବଜନ୍ମର ସଂସ୍କାର ମାନିବାକୁ ହୁଏ ।
୩୦. ଯାହାର ବୈରାଗ୍ୟ ତୀବ୍ର, ସେ ଭଗବାନ ବ୍ୟତୀତ ଆଉ କିଛି ଚାହେଁ ନାହିଁ ।
୩୧. ଯେ ଈଶ୍ୱର ଲାଭ କରିଛନ୍ତି, ସେ ଠିକ୍‌ ଦେଖନ୍ତି ନାରୀଗଣ ମା’ ବ୍ରହ୍ମମୟୀଙ୍କ ଅଂଶ, ତେଣୁ ମା’ ଭାବି ସେମାନଙ୍କୁ ପୂଜା କରନ୍ତି ।
୩୨. ‘ମୁଁ’ ମଲେ ଜଞ୍ଜାଳ ଯିବ । ‘ମୁଁ ଅକର୍ତ୍ତା’ ଏହି ବୋଧ ଆସିଲେ ସେ ଜୀବନ୍ମୁକ୍ତ ହୋଇଯିବ ।
୩୩. ‘ପ୍ରଭୁ, ବିନା ଅନୁରାଗ, କରି ଯଜ୍ଞଯାଗ, ତୁମକୁ କି ଜାଣି ହେବ ? ଏହି ଅନୁରାଗ, ଏହି ପ୍ରେମ, ଏହି ପରାଭକ୍ତି, ଏହି ପ୍ରୀତି ଯଦି ହୁଏ, ତା’ ହେଲେ ସାକାର ନିରାକାର ଉଭୟର ସାକ୍ଷାତକାର ହୁଏ ।
୩୪. ଅଭିମାନଶୂନ୍ୟ ହେବା ବଡ଼ କଠିନ । ପିଆଜ ରସୁଣକୁ କୌଣସି ପାତ୍ରରେ ରଖିବା ପରେ ପାତ୍ରଟିକୁ ଶହେଥର ଧୋଇଲେ ମଧ୍ୟ ତା’ର ଗନ୍ଧ ଯେପରି କୌଣସିମତେ ଯାଏ ନାହିଁ, ସେହିପରି ଅଭିମାନର ଲେଶ କିଛି ନା କିଛି ରହିଯାଏ ।
୩୫. ସହସ୍ର ଚେଷ୍ଟା କର, କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କର କୃପା ନ ହେଲେ କିଛି ହେବ ନାହିଁ । କୃପା ନ ହେଲେ ତାଙ୍କର ଦର୍ଶନ ମିଳିବ ନାହିଁ । କୃପା ହେଲେ ଦର୍ଶନ ମିଳିବ । ସେ ଜ୍ଞାନସୂର୍ଯ୍ୟ । ଚିତ୍ତଶୁଦ୍ଧି ପ୍ରୟୋଜନ । ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କର । ପ୍ରାର୍ଥନାରେ ଶକ୍ତି ବହୁତ।
୩୬. ମିଥ୍ୟା ଆଦୌ ଭଲ ନୁହେଁ । ଯେଉଁମାନେ ସତ୍‌, ଅଭିନୟରେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ମିଥ୍ୟା କଥା ବା କାର୍ଯ୍ୟ ଭଲ ନୁହେଁ ।
୩୭. ଈଶ୍ୱରଚନ୍ଦ୍ର ବିଦ୍ୟାସାଗର ଯେଉଁ କାମ କରୁଛି, ସେସବୁ ଭଲ । ଦୟା ଅତି ଭଲ, ସର୍ବଭୂତରେ ସମାନ ପ୍ରୀତି ହିଁ ଦୟା ।
୩୮. ଯାହାର ମନ, ପ୍ରାଣ, ଅନ୍ତରାତ୍ମା ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ନିକଟରେ ଅର୍ପିତ, ସେ ପ୍ରକୃତ ସାଧୁ ।
୩୯. ସାଧୁସଙ୍ଗ, ତାଙ୍କର ନାମ, ଗୁଣଗାନ, ତାଙ୍କୁ ସର୍ବଦା ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବା ଈଶ୍ୱର ଲାଭରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
୪୦. ଯଦି ପାଗଳ ହେବ ତ ସାଂସାରିକ ବସ୍ତୁ ପାଇଁ ପାଗଳ ହେବ କାହିଁକି ? ଯଦି ପାଗଳ ହେବ ତ ଭଗବାନଙ୍କ ପାଇଁ ପାଗଳ ହୁଅ ।
୪୧. ଅନାସକ୍ତ ଭାବରେ କର୍ମ କରିଯିବାର ନାମ କର୍ମଯୋଗ । ବଡ଼ କଠିନ । ଏବେ ତ କଳିଯୁଗ, -ସହଜରେ ଆସକ୍ତି ଆସିଯାଏ ।
୪୨. କଳିରେ ଭକ୍ତିଯୋଗ, ନାରଦୀୟ ଭକ୍ତି । ଭଗବାନଙ୍କ ନାମ, ଗୁଣଗାନ ଓ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇ ପ୍ରାର୍ଥନା କର, ‘ହେ ପ୍ରଭୁ ମୋତେ ଜ୍ଞାନ ଦିଅ, ଭକ୍ତି ଦିଅ, ମୋତେ ଦେଖା ଦିଅ ।‘
୪୩. ଜୀବନର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଭଗବତ୍‌ ପ୍ରାପ୍ତି । କର୍ମ ତ ଆଦିକାଣ୍ଡ; ତାହା ଜୀବନର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ନୁହେଁ । ତେବେ ନିଷ୍କାମ କର୍ମ ଗୋଟିଏ ଉପାୟ କିନ୍ତୁ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ନୁହେଁ ।
୪୪. ଜ୍ଞାନଯୋଗରେ ଜ୍ଞାନୀ ବ୍ରହ୍ମକୁ ଜାଣିବାକୁ ଚାହେଁ-ବ୍ରହ୍ମ ସତ୍ୟ ଜଗତ୍‌ ମିଥ୍ୟା-ଏହି ବିଚାର କରେ । ବିଚାରର ଶେଷ ଯେଉଁଠି, ସେଠାରେ ସମାଧି ହୁଏ ଓ ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞାନ ଲାଭ ହୁଏ ।
୪୫. କର୍ମଯୋଗ-କର୍ମ କଲାବେଳେ ଭଗବାନଙ୍କ ନିକଟରେ ମନକୁ ଅର୍ପିତ କରିବା । ଭଗବାନଙ୍କ ନିକଟରେ ଫଳ ଅର୍ପଣ କରି ପୂଜା-ଜପ କରିଯିବାର ନାମ ମଧ୍ୟ କର୍ମଯୋଗ । ଭଗବତ୍‌-ଲାଭ କର୍ମଯୋଗର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ।
୪୬. ଭକ୍ତିଯୋଗ-ଭଗବାନଙ୍କ ନାମଗୁଣ କୀର୍ତ୍ତନ ପ୍ରଭୃତି କରି ତାଙ୍କ ନିକଟରେ ମନକୁ ନିବିଷ୍ଟ କରିବା ।
୪୭. ଭଗବତ୍‌-ଲାଭ ପାଇଁ ସଂସାରରେ ରହି ଗୋଟିଏ ହାତରେ ଭଗବତ୍‌ ପାଦପଦ୍ମ ଧରି ରଖିଥିବ, ଅନ୍ୟ ହାତରେ କର୍ମ ।
୪୮. ଅଧର୍ମ ଅର୍ଥାତ୍‌ ଅସତ୍‌ କର୍ମ । ଧର୍ମ ଅର୍ଥାତ୍‌ ବୈଧୀ କର୍ମ- ଏତେ ଦାନ କରିବାକୁ ହେବ, ଇତ୍ୟାଦି ।
୪୯. ଅବତାରଙ୍କ ଭିତରେ ତାଙ୍କର ବିଶେଷ ଶକ୍ତିର ପ୍ରକାଶ; ସେହି ଶକ୍ତି ବେଳେବେଳେ ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବରେ ଥାଏ । ଶକ୍ତି ହିଁ ଅବତାର । ଅବତାରଙ୍କୁ ଦେଖିବା ଅର୍ଥ ତାଙ୍କୁ ଦେଖିବା ।
୫୦. କେବଳ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟରେ କ’ଣ ହେବ ? ବହି, ଶାସ୍ତ୍ର-ଏସବୁ କେବଳ ଭଗବାନଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିବାର ବାଟ ବତାଇଦିଏ । ଶାସ୍ତ୍ରର ମର୍ମ ଗୁରୁଙ୍କ ମୁହଁରୁ ଶୁଣି ସାଧନ କରିବାକୁ ହୁଏ ।
୫୧. ସେ ଶୁଦ୍ଧ ବୁଦ୍ଧିର ଗୋଚର । ଶୁଦ୍ଧ ବୁଦ୍ଧି, ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମା ଏକ । ଋଷିଗଣ ଶୁଦ୍ଧ ବୁଦ୍ଧି, ଶୁଦ୍ଧ ମନଦ୍ୱାରା ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାର ସାକ୍ଷାତକାର କରିଥିଲେ ।
୫୨. ବ୍ରହ୍ମ ଓ ଶକ୍ତି ଅଭେଦ । ତାଙ୍କୁ ହିଁ ମୁଁ ଶକ୍ତି କହେ, କାଳୀ କହେ ।...ବ୍ରହ୍ମ ଓ କାଳୀ ଅଭେଦ, ଯେପରି ଅଗ୍ନି ଓ ଦାହିକା ଶକ୍ତି । ଅଗ୍ନି କଥା ଭାବିଲେ ହିଁ ଦାହିକା-ଶକ୍ତିର କଥା ଭାବିବାକୁ ହୁଏ ।
୫୩. ଜନକ ନିର୍ଲିପ୍ତ ବୋଲି ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ନାମ ବିଦେହ, ଅର୍ଥାତ୍‌ ତାଙ୍କର ଦେହବୁଦ୍ଧି ନାହିଁ । ସେ ସଂସାରରେ ରହି ମଧ୍ୟ ଜୀବନ୍ମୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ।
୫୪. ଜପଦ୍ୱାରା ଭଗବତ୍‌-ପ୍ରାପ୍ତି ହୁଏ । ନିର୍ଜନରେ, ଗୋପନରେ ତାଙ୍କର ନାମ ଜପୁ ଜପୁ ତାଙ୍କ କୃପା ମିଳେ । ତା’ପରେ ଦର୍ଶନ ।
୫୫. ସବୁ କାମ ଛାଡ଼ି ସନ୍ଧ୍ୟାବେଳେ ତୁମେ ତାଙ୍କୁ ଡ଼ାକ ।
୫୬. ଭକ୍ତିଦ୍ୱାରା ସବୁ ମିଳେ । ଯେଉଁମାନେ ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞାନ ଚାହାନ୍ତି, ସେମାନେ ଯଦି ଭକ୍ତିପଥ ଧରି ଥାଆନ୍ତି, ତା’ହେଲେ ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟ ପାଆନ୍ତି ।
୫୭. ଅସଲ କଥା ହେଲା ବିଶ୍ୱାସ । (ଗୁରୁବାକ୍ୟରେ) ବିଶ୍ୱାସ ହେବା ଦରକାର, ବାଳକର ବିଶ୍ୱାସ ଭଳି ।
୫୮. ନାମ କଅଣ କମ୍‌ ? ସେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ନାମରେ ଫରକ୍‌ ନାହିଁ । ନାମ ଓ ନାମୀ ଅଭେଦ ।
୫୯. ଯେ ପାପ ହରଣ କରନ୍ତି ସେ ହରି । ହରି ତ୍ରିତାପ ହରଣ କରନ୍ତି । ଚୈତନ୍ୟଦେବ ହରିନାମ ପ୍ରଚାର କରିଥିଲେ । ହରିନାମର ଅପାର ମାହାତ୍ମ୍ୟ ।
୬୦. କାହାରି ନିନ୍ଦା କର ନାହିଁ-ପୋକ ମାଛିର ମଧ୍ୟ ନୁହେଁ । ଯେପରି ଭକ୍ତି ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବ, ସେହିପରି ଏହା ମଧ୍ୟ କହିବ-‘ମୁଁ ଯେପରି କାହାରି ନିନ୍ଦା ନ କରେ ।‘
୬୧. ଅନ୍ନ ଦାନ ଠାରୁ ଜ୍ଞାନ ଦାନ, ଭକ୍ତି ଦାନ ଆହୁରି ବଡ଼ । ଚୈତନ୍ୟଦେବ ସେଥିପାଇଁ ଆଚଣ୍ଡାଳ ଭକ୍ତି ବିତରଣ କରିଥିଲେ।
୬୨. ନାରୀଙ୍କର ଲଜ୍ଜା ହିଁ ଭୂଷଣ ।
୬୩. ସତ୍ୟ ହିଁ କଳିର ତପସ୍ୟା । ଯେଉଁମାନେ ବିଷୟକର୍ମ କରନ୍ତି-ଅଫିସ କାମ ହେଉ ବା ବ୍ୟବସାୟ ହେଉ-ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ସତ୍ୟରେ ରହିବା ଉଚିତ୍‌ ।
୬୪. ଯେପରି ପାଦରେ ଜୋତା ଥିଲେ ଲୋକ ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦରେ କଣ୍ଟା ଉପରେ ମଧ୍ୟ ଚାଲିଯାଏ, ସେହିପରି ତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞାନ ଲାଭ କଲେ ମଣିଷ ଏହି କଣ୍ଟକମୟ ସଂସାରରେ ଅନାୟାସରେ ବିଚରଣ କରିପାରେ ।
୬୫. ସାକାର ଓ ନିରାକାର କିପରି ଜାଣ ? ଯେପରି ପାଣି ଓ ବରଫ । ଯେତେବେଳେ ପାଣି ଜମାଟ ବାନ୍ଧି ରହେ, ସେତେବେଳେ ସାକାର, ଆଉ ଯେତେବେଳେ ତରଳି ପାଣି ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ନିରାକାର ।
୬୬. ପାଣି ଗୋଳିଆ ଥିଲେ ଚନ୍ଦ୍ର-ସୂର୍ଯ୍ୟର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସେଥିରେ ଠିକ୍‌ ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । ସେହିଭଳି ‘ମାୟା’ ଅର୍ଥାତ୍‌ ‘ମୁଁ’ ଓ ‘ମୋର’ ଏହି ବୋଧ ଯେତେବେଳ ଯାଏ ନ ଯିବ, ସେତେବେଳ ଯାଏ ଆତ୍ମାର ସାକ୍ଷାତ୍‌କାର ହେବ ନାହିଁ ।
୬୭. ରେଳଗାଡ଼ିର ଇଞ୍ଜିନ ଆପେ ଚାଲିଯାଏ ଏବଂ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ମାଲଗାଡ଼ିକୁ ମଧ୍ୟ ଟାଣି ନେଇଯାଏ । ଅବତାରଗଣ ସେହିପରି ସହସ୍ର ସହସ୍ର ଲୋକଙ୍କୁ ଭଗବାନଙ୍କ ନିକଟକୁ ନେଇଯାଆନ୍ତି ।
୬୮. ଯେ ମୂଳା ଖାଇଥାଏ, ତା’ର ହାକୁଟିରେ ମୂଳାର ଗନ୍ଧ ମିଳେ । ସେହିପରି ଯେ ଧାର୍ମିକ ତା’ ସହିତ ଆଳାପ କଲେ ସେ କେବଳ ଧର୍ମପ୍ରସଙ୍ଗ କରେ ଏବଂ ଯେ ବିଷୟୀ, ସେ କେବଳ ବିଷୟ ଚର୍ଚ୍ଚା କରେ ।
୬୯. ସୂର୍ଯ୍ୟର କିରଣ ସବୁ ଜାଗାରେ ସମାନ ଭାବରେ ପଡ଼ିଲେ ମଧ୍ୟ ପାଣି, ଦର୍ପଣ ବା କୌଣସି ସ୍ୱଚ୍ଛ ପଦାର୍ଥରେ ବେଶୀ ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ । ସେହିପରି ଭଗବାନ ସକଳ ହୃଦୟରେ ସମାନ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସାଧୁମାନଙ୍କ ହୃଦୟରେ ତାଙ୍କର ବେଶି ପ୍ରକାଶ ଦେଖାଯାଏ ।
୭୦. ବାଘ ଭିତରେ ମଧ୍ୟ ଭଗବାନ ଅଛନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ବାଘ ମୁହଁକୁ ଯିବା ଉଚିତ୍‌ ନୁହେଁ । ସେହିଭଳି ଦୁଷ୍ଟ ଲୋକଙ୍କ ଭିତରେ ମଧ୍ୟ ଭଗବାନ ଅଛନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କର ସଙ୍ଗ କରିବା ଉଚିତ୍‌ ନୁହେଁ ।
୭୧. ସତ୍‌ଲୋକର ରାଗ କିଭଳି ଜାଣ ? ଯେପରି ପାଣିର ଗାର । ପାଣି ଉପରେ ଗାର କାଟିଲେ ଯେପରି ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ମିଳେଇଯାଏ, ସେହିପରି ସତ୍‌ ଲୋକର ରାଗ କ୍ଷଣକ ପରେ ଶାନ୍ତ ହୋଇଯାଏ ।
୭୨. ମଣିଷ ଓ ମାନହୁଁସ୍‌ । ଯେଉଁମାନେ ଭଗବାନଙ୍କ ପାଇଁ ବ୍ୟାକୁଳ ସେମାନେ ମାନହୁଁସ୍‌ । ଆଉ ଯେଉଁମାନେ କାମ-କାଞ୍ଚନରୂପକ ବିଷୟରେ ମତ୍ତ, ସେମାନେ ସବୁ ସାଧାରଣ ମଣିଷ ।
୭୩. ‘ତାକ୍‌ ତେରେ କେଟେ ତାକ୍‌’ ତାଳ ମୁହଁରେ କହିବା ସହଜ, କିନ୍ତୁ ହାତରେ ବଜାଇବା କଠିନ । ସେହିଭଳି ଧର୍ମକଥା ମୁହଁରେ କହିବା ସହଜ, କିନ୍ତୁ କାମରେ କରିବା କଠିନ  
୭୪. ଲୁଚକାଳି ଖେଳରେ ଯେପରି ବୁଢ଼ୀକୁ ଛୁଇଁଲେ ଚୋର ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ, ସେହିପରି ଭଗବାନଙ୍କ ପାଦପଦ୍ମ ଛୁଇଁଲେ ଆଉ ସଂସାରରେ ଆବଦ୍ଧ ହେବାକୁ ପଡ଼େ ନାହିଁ ।
୭୫. ସଂସାରରେ ଥାଇ ମଧ୍ୟ ଯିଏ ସାଧନା କରିପାରନ୍ତି, ସେ ବୀର ସାଧକ । ବୀର ପୁରୁଷ ଯେପରି ମୁଣ୍ଡରେ ବୋଝ ବୋହି ମଧ୍ୟ ଚାରିଆଡ଼କୁ ଅନାଇଁ ପାରନ୍ତି, ବୀର ସାଧକ ମଧ୍ୟ ସେହି ଭଳି ସଂସାରର ବୋଝ କାନ୍ଧରେ ବୋହି ଭଗବାନଙ୍କ ନିକଟରେ ମନ ନିବିଷ୍ଟ କରିପାରନ୍ତି ।
୭୬. ପାଣିରେ ନୌକା ରହିଲେ କ୍ଷତି ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ନୌକା ଭିତରେ ପାଣି ଯେପରି ନ ପଶେ, ତା’ ହେଲେ ନୌକା ବୁଡ଼ିଯିବ । ସାଧକ ସଂସାରରେ ରହୁ, କ୍ଷତି ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ସାଧକର ମନ ଭିତରେ ଯେପରି ସଂସାର ନ ରହେ ।
୭୭. ମନ ମୁହଁ ଏକ କରିବା ହେଉଛି ପ୍ରକୃତ ସାଧନା । ନ ହେଲେ ମୁହଁ କହୁଛି- ‘ହେ ଭଗବାନ, ତୁମେ ମୋର ସର୍ବସ୍ୱ ଧନ’-ଆଉ ମନ ଭିତରେ ବିଷୟକୁ ସର୍ବସ୍ୱ ଜ୍ଞାନ କରି ବସି ରହିଛି । ଏଭଳି ଲୋକଙ୍କ ସକଳ ସାଧନା ବିଫଳ ହୁଏ ।
୭୮. ବାସନାର ଲେଶ ମାତ୍ର ଥିଲେ ଭଗବାନଙ୍କୁ ଲାଭ କରି ହୁଏ ନାହିଁ, ଯେପରି ସୂତା ଭିତରେ କେଉଁଠି ଟିକେ ଆଁଶୁଥିଲେ ଛୁଞ୍ଛିରେ ଗଳେ ନାହିଁ । ମନ ଯେତେବେଳେ ବାସନା ଶୂନ୍ୟ ହୋଇ ଶୁଦ୍ଧ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ଯାଇ ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦ ପ୍ରାପ୍ତି ହୁଏ ।
୭୯. ଯେପରି ପବନ ବାଜି ପାଣି ହଲିଲେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଠିକ୍‌ ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ, ସେହିପରି ମନ ସ୍ଥିର ନ ହେଲେ ସେଥିରେ ଭଗବାନଙ୍କର ପ୍ରକାଶ ହୁଏ ନାହିଁ ।
୮୦. ସହ୍ୟ ଗୁଣଠାରୁ ଆଉ ଗୁଣ ନାହିଁ । ଯେ ସହେ, ସେ କେବଳ ରହେ । ଯେ ନ ସହେ, ସେ ନାଶ ହୁଏ । ସକଳ ବର୍ଣ୍ଣ ଭିତରେ ‘ସ’ ତିନୋଟି-ଶ, ଷ, ସ ।
୮୧. ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କାର ହୀରା, ମୋତି ବଜାରରେ ମିଳିବ, କିନ୍ତୁ କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଅର୍ପିତ ମନ କେତୋଟି ମିଳିବ ?
୮୨. ସନ୍ଧ୍ୟା ଆହ୍ନିକ ସେତିକି ଦିନ ଯାଏ ଦରକାର, ଯେତେ ଦିନ ଯାଏ ତାଙ୍କ ପାଦପଦ୍ମରେ ଭକ୍ତି ପ୍ରେମ ନ ହୋଇଛି ଓ ତାଙ୍କ ନାମ ଜପୁ ଜପୁ ଆଖିରୁ ଅଶ୍ରୁ ନ ଝରିଛି, ଆଉ ଶରୀର ରୋମାଞ୍ଚିତ ନ ହୋଇଛି ।
୮୩. ଅହଲ୍ୟା କହିଥିଲେ-‘ହେ ରାମ ! ଯଦି ଶୂକର ଯୋନିରେ ମୋର ଜନ୍ମ ହୁଏ, ତା’ ବି ମୁଁ ସ୍ୱୀକାର କରିବି, କିନ୍ତୁ ଯେପରି ତୁମର ଶ୍ରୀପାଦପଦ୍ମରେ ମୋର ଅଚଳା ଶ୍ରଦ୍ଧାଭକ୍ତି ରହେ । ଆଉ ଅଧିକ କିଛି ମୁଁ ଚାହେଁ ନାହିଁ ।’
୮୪. ଯେପରି ଆମ୍ବ ପାଚିଲେ ଡେମ୍ଫରୁ ଆପଣା ଛାଏଁ ଖସି ପଡ଼େ, ସେହିପରି ଜ୍ଞାନ ଲାଭ ହେଲେ ଆତ୍ମାଭିମାନ ଆପଣା ଛାଏଁ ଚାଲିଯାଏ । ଜୋର କରି ଜାତି ତ୍ୟାଗ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।
୮୫. ଛାତ ଉପରକୁ ଉଠିବାକୁ ହେଲେ ନିଶୁଣି, ବାଉଁଶ, ପାହାଚ ପ୍ରଭୃତି ନାନା ମାଧ୍ୟମରେ ଉଠିବାକୁ ପଡ଼େ; ସେହିପରି ପରମେଶ୍ୱରଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯିବାର ବହୁ ଉପାୟ ରହିଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧର୍ମ ହେଉଛି ତାହାର ଗୋଟିଏ ଉପାୟ ।
୮୬. ଯେପରି କାଳୀ ମନ୍ଦିରକୁ ଆସିବାକୁ ହେଲେ କିଏ ନୌକାରେ, କିଏ ଗାଡ଼ିରେ, କିଏ ବା ପାଦରେ ଚାଲି ଆସନ୍ତି, ସେହିପରି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ମତ ଆଶ୍ରୟ କରି ମଣିଷ ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦ-ଲାଭ ହୋଇଥାଏ । ଯେତେ ମତ ସେତେ ପଥ ।
ଏହି ମହାପୁରୁଷ ,ପରମ ପୂଜ୍ୟ ପରମହଂସଙ୍କ ୧୯୦ ତମ ପବିତ୍ର ଜୟନ୍ତୀ ଅବସରରେ ତାଙ୍କର ଅମୃତ ଅମ୍ଲାନ ସ୍ମୃତି ପ୍ରତି କୋଟି କୋଟି ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛୁ ।

-----------------
ଏହା ନିର୍ବିବାଦୀୟ ସତ୍ୟ ଯେ ଯୁଗ
ସ୍ରଷ୍ଟା,ଯୁଗ ଜୟୀ , ମହାନ୍ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ସାଧକ , ସର୍ବକାଳୀନ ସାମାଜିକ ସୁବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରଦାୟକ ରାମକୃଷ୍ଣ ପରମହଂସଙ୍କ ଅମୃତ ଜୀବନାଲେଖ୍ୟ, ତାଙ୍କର ମହାମାନବୀୟ ଦର୍ଶନ , ନୀତି ଶିକ୍ଷା ପିଢ଼ି ପରେ ପିଢି ମାନବ ସମାଜ ପାଇଁ  ଶିକ୍ଷଣୀୟ ତଥା କଲ୍ୟାଣକାରୀ  । ସାଧକ ରାମକୃଷ୍ଣ  ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ହୁଗୁଳି ଜିଲ୍ଲାର କାମାରପୁକୁର ଗାଁରେ ଏକ ବ୍ରାହ୍ମଣ ବଂଶରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସେ ଦିନ ଥିଲା ୧୨୪୨ ସାଲ, ଛଅ ଫାଲ୍‌ଗୁନ, ବୁଧବାର, ଶୁକ୍ଳ ଦ୍ୱିତୀୟା ତିଥି (୧୮ ଫେବୃଆରୀ,୧୮୩୬) । ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମ ଖୁଦିରାମ ଚଟ୍ଟୋପାଧ୍ୟାୟ ଓ ମାତା ଚନ୍ଦ୍ରମଣି ଦେବୀ । ପଣ୍ଡିତ ଖୁଦିରାମ ଅତି ନିଷ୍ଠାବାନ, ତେଜସ୍ୱୀ, ଦେବଦେବୀଙ୍କ ପ୍ରତି ଭକ୍ତିପରାୟଣ, ସତ୍ୟବାଦୀ ଓ ସଦାଚାରୀ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଥିଲେ । ବଂଶାବଳୀ ଅନୁଧ୍ୟାନ କଲେ ଠିକ୍  ବିଶ୍ବକବି ରବୀନ୍ଦ୍ର ନାଥ ଠାକୁରଙ୍କ ଭଳି ସାକ୍ଷୀଗୋପାଳ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ କୌଣସି ଵ୍ରାହ୍ମଣ ଶାସନ ଗ୍ରାମରୁ ତାଙ୍କ ପୂର୍ବପୁରୁଷ  ଯାଇଥିଲେ  । ପଣ୍ଡିତଙ୍କ ବିଶ୍ୱାସ ଥିଲା ଜ୍ୱଳନ୍ତ । ଶୀତଳା ଦେବୀ ବାଳିକା ରୂପରେ ଆସି ପ୍ରତ୍ୟୁଷରେ ପୂଜାଫୁଲ ତୋଳିବାରେ ଖୁଦିରାମଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ଆକବରଙ୍କ ଦରବାରରେ ସାକ୍ଷୀଗୋପାଳ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ସମସରପୁର ଶାସନ, ଯାହା ପ୍ରଥମ ଓଡିଆ ବାରିଷ୍ଟର ଉତ୍କଳ ରତ୍ନ ବିଶ୍ବନାଥ ମିଶ୍ରଙ୍କ ଗାଁ, ସେହି ଗ୍ରାମର ବାଜପେୟୀଙ୍କ ତନ୍ତ୍ର ବିଦ୍ୟା କିଭଳି ଚମତ୍କୃତ କରିଥିଲା, ତାହା ଇତିହାସ ରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ । ଅତଏବ ଏହାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଲେ ପଣ୍ଡିତ ଙ୍କ ଗ୍ରାମ ସମସରପୁର ହୋଇଥିବାର ଅନୁମାନ କରୁ । ଠିକ୍ ସେହିପରି ରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ମାତା ଚନ୍ଦ୍ରମଣି ଦେବୀ ସରଳତା ଓ ଦୟାର ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପୂର୍ବ ବାସସ୍ଥାନ ଥିଲା ଦେରେ ଗାଁରେ, କାମାରପୁକୁର ଠାରୁ ପ୍ରାୟ ତିନି ମାଇଲ ଦୂରରେ । ସେହି ଗ୍ରାମର ଜମିଦାରଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ମିଥ୍ୟା ସାକ୍ଷ୍ୟ ନ ଦେବା ଫଳରେ, ଚାଳିଶ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଖୁଦିରାମଙ୍କୁ ସ୍ୱଜନବର୍ଗଙ୍କ ସହ ପୈତୃକ ବାସସ୍ଥାନ ଛାଡ଼ି କାମାରପୁକୁରରେ ଏକ ବନ୍ଧୁଙ୍କ ଦାନ ସ୍ୱରୂପ ସାମାନ୍ୟ ଏକ କୁଟୀରରେ ଆଶ୍ରୟ ନେବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା । ଥରେ ପିତୃପୁରୁଷଙ୍କୁ ପିଣ୍ଡଦାନ ଦେବା ଲାଗି ସେ ଗୟାତୀର୍ଥକୁ ଯାଇଥିଲେ । ନାରାୟଣ ତାଙ୍କୁ ସ୍ୱପ୍ନରେ ଦର୍ଶନ ଦେଇ କହିଲେ, ଖୁଦିରାମ !  ତୁମର ଭକ୍ତିରେ ମୁଁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଛି । ତୁମର ସେବା ଗ୍ରହଣ କରିବା ପାଇଁ ତୁମର ପୁତ୍ର ରୂପେ ମୁଁ ଜନ୍ମ ନେବି । ଖୁଦିରାମ କାନ୍ଦି ପକାଇ କହିଲେ, ‘ମୁଁ ଯେ ବଡ଼ ଗରିବ! ଆପଣଙ୍କର ସେବା ମୁଁ କରିପାରିବ ତ ପ୍ରଭୁ?’ ସେହି ଜ୍ୟୋତିର୍ମୟ ପୁରୁଷ ସ୍ନେହବିଗଳିତ କଣ୍ଠରେ କହିଲେ, ‘ଭୟ କର ନାହିଁ ବ୍ରାହ୍ମଣ! ତୁମେ ଯେଉଁ ଭାବରେ ମୋର ସେବା କରନା କାହିଁକି, ସେଥିରେ ମୁଁ ତୃପ୍ତ ହେବି ।’ଏଣେ ତାଙ୍କ ଗୃହରେ ଚନ୍ଦ୍ରମଣି ଦେବୀଙ୍କର ନାନା ପ୍ରକାର ଦିବ୍ୟ ଦର୍ଶନ  ଅନୁଭୂତ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । ସେ ଅନୁଭବ କଲେ ଯେ ଏକ ପ୍ରକାଣ୍ଡ ଜ୍ୟୋତି ସତେ ଯେମିତି ତାଙ୍କ ଉଦରରେ ପ୍ରବେଶ କରିଛି । ଯଥା ସମୟରେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କର ଜନ୍ମ ହେଲା । ସ୍ୱପ୍ନକଥା ମନେ ପକାଇ ଖୁଦିରାମ ନବଜାତକର ନାମ ଗଦାଧର ରଖିଥିଲେ । ପଞ୍ଚମ ବର୍ଷରେ ବିଦ୍ୟାରମ୍ଭ କରାଇ ଗଦାଧରଙ୍କୁ ଗ୍ରାମ ପାଠଶାଳାରେ ନାମ ଲେଖାଇ ଦେଲେ । ପଢ଼ାପଢ଼ି ବେଶୀ ଦୂର ଅଗ୍ରସର ହେଲା ନାହିଁ । ପାଠଶାଳାରେ ଅଙ୍କ ଗଣିତ ପାଠଟା ଗଦାଧରଙ୍କର ବୋଧଗମ୍ୟ ହେଲା ନାହିଁ । ସପ୍ତମ ବର୍ଷରେ ପିତାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁପରେ ଗଦାଧର ମା’ଙ୍କୁ ଗୃହ କର୍ମରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ସେ ଗୃହଦେବତାଙ୍କ ସେବାରେ ମଧ୍ୟ ବହୁ ସମୟ କଟାଉଥିଲେ । ଏଗାର ବର୍ଷ ବୟସରେ ଉପନୟନ ପରେ ସେ ଗୃହଦେବତା ରଘୁବୀରଙ୍କ ପୂଜାପୂଜୀର ଦାୟିତ୍ଵ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଫୁଲ ତୋଳି ମାଳା ଗୁନ୍ଥୁଥିଲେ ଏବଂ ନିତ୍ୟ ପୂଜା-ଅର୍ଚ୍ଚନାଦି କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ଅତି ଅଳ୍ପ ବୟସରୁ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ର ଭଗବଦ୍‌ଭାବରେ ଆବେଶ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । ଯେତେବେଳେ ତାଙ୍କୁ ମାତ୍ର ସାତ ବର୍ଷ ବୟସ, ଦିନେ ସକାଳେ ଅଣ୍ଟିରେ ମୁଢ଼ି ଧରି ଖାଇ ଖାଇ ଚାଲିଛନ୍ତି ବିଲର ହିଡ଼ବାଟରେ । ଆକାଶରେ କଳା ମେଘର ବିସ୍ତାର ତଳେ ଉଡ୍‌ଡୀୟମାନ ବଗଙ୍କର ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦ ଗତି ଦେଖୁ ଦେଖୁ ଅପୂର୍ବ ଭାବର ଆବେଶରେ ସେ ଅଜ୍ଞାନ ହୋଇ ପଡ଼ିଗଲେ । ବାଟୋଇ ଲୋକେ ଏହା ଦେଖିପାରି ତାଙ୍କୁ ଆଣି ଘରେ ପହଞ୍ଚାଇ ଦେଇଗଲେ । ଆଉ ଦିନେ ଗାଁର ସ୍ତ୍ରୀ-ଭକ୍ତଗଣଙ୍କ ସହିତ ଗଦାଧର ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଆନୁଡ଼ଗ୍ରାମର ଜାଗ୍ରତା ଦେବୀ ବିଶାଳାକ୍ଷୀଙ୍କ ଦର୍ଶନ ପାଇଁ ଯାଉଥିଲେ । ସେତେବେଳେ ଅକସ୍ମାତ୍‌ ଅନ୍ତର ଭିତରେ ଏକ ଅଦ୍ଭୂତ ଜ୍ୟୋତି ଦର୍ଶନ କରି ଦେବୀଙ୍କର ଆବେଶରେ ସେ ବାହ୍ୟଜ୍ଞାନ ହରାଇ ବସିଲେ । ଲୋକେ କହିଲେ ମୂର୍ଚ୍ଛା  ହୋଇଯାଇଥିଲେ। ଏହାକୁ ପୁଅର ବେମାରି ମନେ କରି ଚନ୍ଦ୍ରମଣି ଦେବୀ ବହୁ ଗୁଣିଗାରଡ଼ି ଚିକିତ୍ସା ପ୍ରଭୃତି କରାଇଥିଲେ । ଗଦାଧର କିନ୍ତୁ କହିଥିଲେ- ତାଙ୍କର ଅନ୍ତର ଦିବ୍ୟାନନ୍ଦରେ ଭରି ଉଠିଥିଲା ।
ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ପିଲାଦିନେ ଗଦାଇ ନାମରେ ପରିଚିତ ଥିଲେ । ସେ ଅତି ସୁନ୍ଦର ଗୀତ ଗାଇ ପାରୁଥିଲେ । ତାଙ୍କର ସୁମଧୁର କଣ୍ଠସ୍ୱର ସହିତ ପ୍ରବଳ ସ୍ମୃତିଶକ୍ତି ମଧ୍ୟ ରହିଥିଲା । ତେଣୁ ଥରଟିଏ ମାତ୍ର ଯାତ୍ରା ବା ପାଲା ଗୀତ ଶୁଣି ସେଥିରୁ ଅଧିକାଂଶ ଗୀତ ଗାଇପାରୁଥିଲେ ଏବଂ ସମଗ୍ର ଯାତ୍ରା ଅଭିନୟ କରି ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଆନନ୍ଦ ଦେଉଥିଲେ । ଏହି ସଦାନନ୍ଦ ବାଳକକୁ ପାଖ ପଡ଼ିଶାର ଆବାଳ ବୃଦ୍ଧବନିତା ସମସ୍ତେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭଲ ପାଉଥିଲେ ।ଘର ନିକଟରେ ଲାହାବାବୁଙ୍କର ଅତିଥିଶାଳାରେ ବହୁ ସାଧୁ ସନ୍ଥ ସମାଗମ ହେଉଥିଲା । ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ସେଠାରେ ସାଧୁମାନଙ୍କର ସେବା ଯତ୍ନ କରୁଥିଲେ, ସେମାନଙ୍କର ମୁହଁରୁ ବହୁ ଧର୍ମକଥା ତନ୍ମୟ ହୋଇ ଶୁଣୁଥିଲେ । କଥକମାନଙ୍କର ପୁରାଣପାଠ ଶୁଣି ସେ ସବୁ କଣ୍ଠସ୍ଥ , ମୁଖସ୍ଥ କରି ପକାଉଥିଲେ । ଏହିପରି ରାମାୟଣ, ମହାଭାରତ, ଶ୍ରୀମଦ୍‌ଭାଗବତର କଥାସବୁ ତାଙ୍କର ହୃଦୟଙ୍ଗମ ହୋଇଗଲା । ତାଙ୍କର ସୁଲଳିତ କଣ୍ଠରୁ ଏହିସବୁ ଧର୍ମଗ୍ରନ୍ଥ ପାଠ ଓ ବ୍ୟାଖ୍ୟା ଶୁଣି ଗ୍ରାମର ସ୍ତ୍ରୀ ପୁରୁଷ ସଭିଏଁ ମୁଗ୍‌ଧ ହୋଇ ଯାଉଥିଲେ ।ପିଲାଦିନୁ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କର ଉଚ୍ଚନୀଚ ଭେଦଭାବବୋଧ ନ ଥିଲା । ଦଳିତ ଜାତିର ଲୋକଙ୍କ ଘରକୁ ଯାଇ ମଧ୍ୟ ସେ ପ୍ରହ୍ଲାଦଚରିତ, ଧ୍ରୁବଚରିତ ବା ରାମାୟଣ ପାଠ କରି ଆନନ୍ଦ ବିତରଣ କରୁଥିଲେ ।ଘରେ ରହି ଗଦାଇର ପାଠ ପଢ଼ା ହେଉ ନାହିଁ ବୋଲି ବିଚାର କରି  ତାଙ୍କୁ  ତାଙ୍କ  ବଡ଼ଭାଇ ରାମକୁମାର କଲିକତା ଝାମାପୁକୁରସ୍ଥିତ ତାଙ୍କ ଟୋଲକୁ ପଢ଼ିବା ପାଇଁ ନେଇ ଗଲେ । ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କ ବୟସ ସତର ବର୍ଷ । କିନ୍ତୁ ପାଠ ପଢ଼ାରେ ତାଙ୍କର ସେପରି ଉତ୍ସାହ ଦେଖାଗଲା ନାହିଁ । ବାଲ୍ୟକାଳରୁ ଧର୍ମସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିଷୟ ଛଡ଼ା ଅନ୍ୟ କେଉଁ ପାଠରେ ତାଙ୍କର ମନ ଲାଗୁ ନ ଥିଲା । ପଢ଼ାପଢ଼ିରେ ତାଙ୍କର ଔଦାସୀନ୍ୟ ରାମକୁମାରଙ୍କୁ ବିଶେଷ ଚିନ୍ତିତ କଲା । ବଡ଼ଭାଇଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନରେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ସହଜ କଣ୍ଠରେ ଉତ୍ତର ଦେଲେ, ‘ଏ ସବୁ ଚାଉଳ-କଦଳୀ ବନ୍ଧା ବିଦ୍ୟା ମୁଁ ଶିଖିବି ନାହିଁ । ମୁଁ ଏପରି ବିଦ୍ୟା ଅର୍ଜନ କରିବାକୁ ଚାହେଁ, ଯେଉଁଥିରେ ଯଥାର୍ଥ ଜ୍ଞାନ ଲାଭ କରି ମାନବଜୀବନ ସାର୍ଥକ ହେବ ।’ କଲିକତା ଆସି ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ଝାମାପୁକୁର ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସ୍ଥାନରେ କେତେ ଦିନ ପୂଜା ଅର୍ଚ୍ଚନା ମଧ୍ୟ କରିଥିଲେ ।ରାଣୀ ରାସମଣି ବହୁ ଅର୍ଥବ୍ୟୟରେ ଗଙ୍ଗାକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଦକ୍ଷିଣେଶ୍ୱରରେ ବିଭିନ୍ନ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରି ଶ୍ରୀରାଧାଗୋବିନ୍ଦ ଓ ମା’କାଳୀଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ସ୍ଥାପନ କଲେ । ୧୨୬୨ ସାଲର ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ୧୮ ତାରିଖ ଗୁରୁବାର ସ୍ନାନଯାତ୍ରା ଦିନ (ଇଂରାଜୀ ମେ,ମାସ ୩୧ ତାରିଖ,୧୮୫୫ ) ଶ୍ରୀ ରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ବଡ଼ଭାଇ ପଣ୍ଡିତ ରାମକୁମାର କାଳୀମନ୍ଦିରର ପ୍ରଥମ ପୂଜକ ରୂପେ ନିଯୁକ୍ତ ହେଲେ । ରାମକୃଷ୍ଣ ମଧ୍ୟ ବେଳେ ବେଳେ କଲିକତାରୁ ସେଠାକୁ ଆସୁଥିଲେ ଏବଂ ଘଟଣାଚକ୍ରରେ କିଛି ଦିନ ପରେ ନିଜେ ମଧ୍ୟ ପୂଜା-କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ରତୀ ହେଉଥିଲେ । ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କର ବୟସ ମାତ୍ର ୨୧/୨୨ ବର୍ଷ । କେତେ ଦିନ ପୂଜା କଲା ପରେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ମନରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠିଲା- ‘ମୁଁ କାହାର ପୂଜା କରୁଛି  ? ମା’ ପାଷାଣମୟୀ ନା ଚିନ୍ମୟୀ ? ଯଦି ଚିନ୍ମୟୀ, ତା’ ହେଲେ ମୋତେ କାହିଁକି ଦେଖା ଦେଉ ନାହାନ୍ତି । ଏତେ ତ ଡାକୁଛି, କେତେ ତ କାନ୍ଦୁଛି ।’ କ୍ରମଶଃ ତାଙ୍କ ମନର ଅବସ୍ଥା ଅନ୍ୟ ପ୍ରକାର ହୋଇଗଲା । ସବୁବେଳେ ‘ମା’ ଦେଖା ଦିଅ, ମା’ ଦେଖା ଦିଅ’ କହି ଅତି ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇ କାନ୍ଦୁଥିଲେ । ଜଙ୍ଗଲ ଭିତରକୁ ଯାଇ ଧ୍ୟାନରେ ବସି କେତେ ରାତି କଟାଇ ଦେଉଥିଲେ । ଏପରିକି ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଗଙ୍ଗାକୂଳ ଭୂଇଁ ଉପରେ ମୁହଁ ଘଷି ଘଷି ଆର୍ତ୍ତନାଦ କରି ଡାକୁଥିଲେ, ‘ଏତେ ଦିନ ତ ବିତିଗଲା ମା’, ତଥାପି ତୋର ଦେଖା ପାଇଲି ନାହିଁ । ତୋତେ ନ ଦେଖିଲେ ମୋର ବଞ୍ଚି ରହିବା ବୃଥା ସିନା!’ ଭୂଇଁରେ ଏତେ ଜୋର୍‌ରେ ମୁହଁ ଘଷୁଥିଲେ ଯେ, ମୁହଁ ରକ୍ତାକ୍ତ ହୋଇଯାଉଥିଲା । ସେଥିପ୍ରତି ଏହି ଦିବ୍ୟ-ଉନ୍ମାଦଙ୍କର ଆଦୌ ଖିଆଲ ରହୁ ନ ଥିଲା । ଆହାର ନିଦ୍ରା ତ୍ୟାଗ କରି ଭବତାରିଣୀଙ୍କ ପ୍ରତିମା ସମ୍ମୁଖରେ ବସି ଛାତି ବାଡ଼େଇ କାନ୍ଦୁଥିଲେ । ତାଙ୍କର ସାଧନା ଓ ବ୍ୟାକୁଳତା ଚରମ ସୀମାରେ ପହଞ୍ଚିଗଲା । ଦିନେ ମନ୍ଦିରରେ ବସି କାନ୍ଦୁ କାନ୍ଦୁ ତାଙ୍କର ମନେ ହେଲା- ‘ମା’ଙ୍କର ଦର୍ଶନ ଯେତେବେଳେ ପାଇଲି ନାହିଁ, ସେତେବେଳେ ଏ ଜୀବନ ରଖି ଆଉ ଲାଭ କ’ଣ? ହଠାତ୍‌ ସେ ଉନ୍ମାଦ ଭଳି ମନ୍ଦିର କାନ୍ଥରୁ ମା’ଙ୍କ ଖଣ୍ଡାଟି ଟାଣି ଆଣି କହିଲେ, ‘ଆଜି ଏଇଠି ଏ ଜୀବନ ବଳି ଦେବି ।’ ଏହା କହି ନିଜକୁ ବଧ କରିବା ପାଇଁ ଯେତେବେଳେ ସେ ଖଣ୍ଡା ଉଠାଇଲେ, ସେତେବେଳେ ହଠାତ୍‌ ମା’ କାଳୀ ଜ୍ୟୋତିର୍ମୟୀ ମୂର୍ତ୍ତି ଧରି ତାଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ ଦେଲେ । ଅନ୍ତରରେ ଓ ବାହାରେ ବରାଭୟା ମୂର୍ତ୍ତିରେ ମା’ଙ୍କୁ ଦେଖି ରାମକୃଷ୍ଣ ସଂଜ୍ଞାହୀନ ହୋଇ ପଡ଼ିଗଲେ । ଦୁଇ ତିନି ଦିନ ସେହି ଅବସ୍ଥାରେ ଆନନ୍ଦରେ ଆତ୍ମହରା ହୋଇ ରହିଲେ ।ଏହି ପ୍ରଥମ ଦର୍ଶନ ପରେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ବ୍ୟାକୁଳତା ଆହୁରି ବଢ଼ି ଉଠିଲା; ସତେ ଯେପରି ମା’ଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ମୂହୁର୍ତ୍ତେ ମଧ୍ୟ ରହିପାରିବେ ନାହିଁ । ସେ ଚିନ୍ମୟୀ ମା’ଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ କଥା କହୁଥିଲେ, ହସୁଥିଲେ । ନାନା ଭାବରେ ମା’ଙ୍କୁ ପାଇ ଆନନ୍ଦରେ ବିଭୋର ହୋଇ ରହୁଥିଲେ । ମନ୍ଦିରର ଭବତାରିଣୀ ପାଷାଣ ପ୍ରତିମା ହୋଇ ଆଉ ନାହାନ୍ତି । ସେ ଚିନ୍ମୟୀରୂପରେ, ଆନନ୍ଦମୟୀ ରୂପରେ ରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ନିକଟରେ ଧରା ଦେଇ ଲୀଳାନନ୍ଦ-ରସରେ ତାଙ୍କୁ ବୁଡ଼ାଇ ରଖିଲେ । ରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଜୀବନରେ ଚିନ୍ମୟୀଙ୍କର ନାନା ଭାବର ବିଳାସ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଇତିହାସରେ ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଘଟଣା । ଗଦାଧର ଉନ୍ମାଦ ହୋଇଯାଇଛି; ମନ୍ଦିରରେ ଆଉ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରୁ ନାହିଁ; ସବୁବେଳେ ମା’, ମା’, ମା’, ବୋଲି କାନ୍ଦୁଛି; ଆହାର ନିଦ୍ରା ଛାଡ଼ିଛି; ପାଗଳଭଳି କାନ୍ଧରେ ଠେଙ୍ଗା ଧରି ଘୂରି ବୁଳୁଛି; କାଙ୍ଗାଳୀମାନଙ୍କ ଅଇଁଠା ଖାଉଛି-ଏହିସବୁ କଥା ଶୁଣି କାମାର ପୁକୁରରେ ତାଙ୍କ ଜନନୀ ଚନ୍ଦ୍ରମଣି ବିଶେଷ ଉଦ୍‌ବିଗ୍ନ ହୋଇପଡ଼ିଥିଲେ । ସେ ଭାବିଲେ, ଗଦାଇର ପିଲାବେଳର ବାୟୁରୋଗ ପୁଣି ହୁଏତ ବାହରିଛି । ତେଣୁ ଚିକିତ୍ସା ପାଇଁ ଗଦାଧରକୁ କାମାରପୁକୁରକୁ ଡକାଇ ଆଣିଲେ । ନାନା ଚିକିତ୍ସା ସତ୍ତ୍ୱେ ରୋଗର ସାମାନ୍ୟ ଉପଶମ ମଧ୍ୟ ହେଲା ନାହିଁ । ତେଣୁ ଆତ୍ମୀୟସ୍ୱଜନଙ୍କ ପରାମର୍ଶରେ ବିବାହର ଚେଷ୍ଟା ଚାଲିଲା । କିନ୍ତୁ କେଉଁଠି ହେଲେ ମନଲାଖି କନ୍ୟାପାତ୍ରୀ ମିଳିଲା ନାହିଁ । ଏସବୁ ଦେଖି ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ନିଜେ ପାତ୍ରୀର ସନ୍ଧାନଦେଲେ- ‘ଜୟରାମବାଟୀରେ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମୁଖୋପାଧ୍ୟାୟଙ୍କ ଘରେ ପାତ୍ରୀ କୁଟାବନ୍ଧା ହୋଇ ରହିଛି, ସେଇଠି ଯାଇ ଦେଖ ।’ଲୋକ ପଠାଇ କନ୍ୟାର ସନ୍ଧାନ ନେଲେ । ଦୁଇ ତରଫର ସମ୍ମତି ହେଲା; ପରବର୍ତ୍ତୀ ବୈଶାଖ ମାସର ଏକ ଶୁଭଲଗ୍ନରେ ବିବାହ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପନ୍ନ ହେଲା । ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କର ତେଇଶ ବର୍ଷ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଛି, ସାରଦାମଣି ମାତ୍ର ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷର ବାଳିକା । ଜୟରାମବାଟୀର ନାରୀଗଣ କୁହାକୁହି ହେଲେ ‘ଆହା! ସାରଦାର କପାଳ ଖରାପ, ବରର ପୁଣି ମୁଣ୍ଡ-ପାଗଳ ଦୋଷ ଅଛି ।’ ବିବାହ ପରେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ କେତେଦିନ କାମାରପୁକୁରରେ ଥିଲେ ଏବଂ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଶ୍ମଶାନକୁ ଯାଇ ନାନା ସାଧନା କରୁଥିଲେ । ରାତି ପାହି ଯାଉଥିଲା ସେ ସାଧନାରେ । ସେତିକିବେଳେ କୁଳପ୍ରଥାନୁସାରେ ତାଙ୍କୁ କିଛି ଦିନ ପାଇଁ ଶ୍ୱଶୁରଘର ଜୟରାମବାଟୀକୁ ଯିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା । ଏକ ଶୁଭ ଦିନରେ ସ୍ୱାମୀ ସ୍ତ୍ରୀ ଦୁହେଁ କାମାରପୁକୁରକୁ ଫେରି ଆସିଥିଲେ । ସେତେବେଳକୁ ସାରଦାଦେବୀ ସପ୍ତମ ବର୍ଷରେ ପଦାର୍ପଣ କରିଥାଆନ୍ତି । ପାଲିଙ୍କିରେ ବସି ଆସିଲାବେଳେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ କହିଲେ-‘କେହି ଯଦି ପଚାରେ, ତୁମକୁ ମୁଁ ଭଲ ପାଏ କି ନାହିଁ, କହିବ ଖୁବ୍‌ ଭଲ ପାଏ ।’ ସାତ ବର୍ଷ ବୟସର ବଧୂ ସାରଦାମଣି କେବଳ ମୁଣ୍ଡ ହଲାଇ ସ୍ୱାମୀଙ୍କ କଥା ଅନୁମୋଦନ କଲେ ।ଏହାର କେତେ ଦିନ ପରେ ପ୍ରାୟ ସୁସ୍ଥ ଶରୀରରେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ତାଙ୍କର ସାଧନାପୀଠ ଦକ୍ଷିଣେଶ୍ୱରକୁ ଫେରିଆସିଲେ, ଏବଂ ସାରଦାମଣି ବାପଘରକୁ ଫେରିଯାଇ ନିଜ ପିତାମାତାଙ୍କ ସେବାରେ ବ୍ରତୀ ହେଲେ । ଦକ୍ଷିଣେଶ୍ୱରକୁ ଫେରିଆସି ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ପୁଣି ତୀବ୍ର ସାଧନା ଆରମ୍ଭ କଲେ; ଫଳରେ ତାଙ୍କର ଉନ୍ମାଦନା ଆରମ୍ଭ ହେଲା ଆହୁରି ତୀବ୍ର ରୂପରେ-ସେହି ଗାତ୍ରଦାହ, ସେହି ଅସ୍ଥିରତା, ସବୁବେଳେ ଛାତି ଲାଲ ହୋଇ ରହୁଥିଲା, ଆଖିର ପଲକ ପଡ଼ୁ ନଥିଲା, ସବୁବେଳେ ମା’ ମା’ ବୋଲି ଡାକି କାନ୍ଦୁଥିଲେ ।...ମନ୍ଦିରର କର୍ମଚାରୀ ଓ ବିଶେଷତଃ ରାଣୀ ରାସମଣିଙ୍କ ଜାମାତା ମଥୁରବାବୁ ବିସ୍ମୟ ପ୍ରକାଶ କଲେ । ବାହା ହେଲା ପରେ ତ ମନଟା ବାଗକୁ ଆସିବା କଥା, କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଦେଖୁଛୁ ଠିକ୍‌ ତା’ର ଓଲଟା ହେଉଛି । ଏଥିରେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପ୍ରତି ମଥୁରବାବୁଙ୍କର ଶ୍ରଦ୍ଧା-ଭକ୍ତି ଆହୁରି ବଢ଼ିଗଲା । ସେ କଲିକତାର ବିଖ୍ୟାତ ବୈଦ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଡାକି ତାଙ୍କ ଚିକିତ୍ସାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଇଲେ । ଜନୈକ ପ୍ରବୀଣ ବୈଦ୍ୟ କହିଲେ, ‘ଏହାଙ୍କର ତ ଦିବ୍ୟଉନ୍ମାଦ ଅବସ୍ଥା, ଏହା ଯୋଗଜ ବ୍ୟାଧି! ଔଷଧରେ ଏ ତ ଭଲ ହେବ ନାହିଁ ।’ ତାହା ହିଁ ସତ୍ୟ ହେଲା । ରୋଗର ଉପଶମ ହେବା ଦୂରେ ଥାଉ, ବରଂ ଦିନକୁ ଦିନ ସେହି ଉନ୍ମାଦ ଅବସ୍ଥା ବଢ଼ି ଚାଲିଲା ।ଇତି ମଧ୍ୟରେ ମଥୁରବାବୁଙ୍କର ଏକ ଅଲୌକିକ ଦର୍ଶନ ହେଲା । ସେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଭିତରେ ମା’କାଳୀ ଓ ଦେବାଦିଦେବ ମହାଦେବଙ୍କର ଦର୍ଶନ ପାଇଲେ । ଏହି ଦର୍ଶନ ପରେ ମଥୁରବାବୁଙ୍କର ସନ୍ଦେହ ଭାଙ୍ଗିଲା । ସେହିଦିନଠାରୁ ଜୀବନର ଶେଷ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ନରଦେହଧାରୀ ଦେବତା ବୋଲି ଜ୍ଞାନ କରି ଭକ୍ତି ଓ ସେବା କରୁଥିଲେ ।ଦକ୍ଷିଣେଶ୍ୱରକୁ ଫେରିଆସି ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ମନ୍ଦିରରେ ଭବତାରିଣୀଙ୍କ ପୂଜାରେ ବ୍ରତୀ ହେଲେ । କାଳୀବିଗ୍ରହ ପୂଜା କରୁ କରୁ ଅଦ୍ଭୁତ ଈଶ୍ୱରୀୟ ରୂପମାନ ଦର୍ଶନ କରୁଥିଲେ । ଆଳତି କରୁଛନ୍ତି ତ କରୁଛନ୍ତି; ଆଳତି ଆଉ ଶେଷ ହେଉ ନାହିଁ । ପୂଜା କରିବାକୁ ବସିଲେ ପୂଜା ଆଉ ଶେଷ ହୁଏ ନାହିଁ । ହୁଏତ ଦେବୀଙ୍କ ପାଦରେ ଫୁଲ ଦେବାକୁ ଯାଇ ନିଜ ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ଫୁଲ ରଖନ୍ତି । ଦେବୀଙ୍କୁ ନୈବେଦ୍ୟ ନିବେଦନ କରି କହନ୍ତି, ‘ମୋତେ ଖାଇବାକୁ କହୁଛୁ! ହଉ, ମୁଁ ତା’ ହେଲେ ଖାଉଛି, ଆଉ ତୁ ବି ଖାଆ!’ କହି ନିଜେ ଟିକିଏ ଖାଇ ସେହି ନୈବେଦ୍ୟ ଦେବୀଙ୍କ ମୁହଁ ନିକଟରେ ଟେକି ଧରନ୍ତି । ଦେବୀଙ୍କୁ ଶଯ୍ୟା ନିବେଦନ କରିବାକୁ ଯାଇ ନିଜେ ସେହି ଶଯ୍ୟାରେ ଶୋଇ ପଡ଼ନ୍ତି! ଏପରି ଅନେକ କଥା  ।କ୍ରମେ ସେ ଆଉ ପୂଜା କରିପାରିଲେ ନାହିଁ, ଉନ୍ମାଦ ଭଳି ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ମଥୁରବାବୁ ତାଙ୍କୁ ମହାପୁରୁଷ ଜ୍ଞାନ କରି ତାଙ୍କର ସେବାଯତ୍ନ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ ଓ ଅତଃପର ଅନ୍ୟ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କଦ୍ୱାରା ମା’ କାଳୀଙ୍କ ନିତ୍ୟପୂଜାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କଲେ ।ଏହାପରେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ବହୁ କଠୋର ସାଧନାରେ ବ୍ରତୀ ହେଲେ । ‘ଲୋଷ୍ଟ୍ର ଓ କାଞ୍ଚନ ସମାନ’ ଏହି ଜ୍ଞାନରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେବା ପାଇଁ ସେ ‘ଟଙ୍କା-ମାଟି ମାଟି-ଟଙ୍କା’ କହି ସମବୁଦ୍ଧିରେ ଟଙ୍କା ଓ ମାଟି ଗଙ୍ଗାଜଳରେ ନିକ୍ଷେପ କଲେ । କାଞ୍ଚନ ପ୍ରତି ଆସକ୍ତି ତାଙ୍କର ଚିରଦିନ ପାଇଁ ଦୂର ହେଲା । ଦିନେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ମା’ କାଳୀଙ୍କୁ କହିଲେ, ‘ମା’, ମୁଁ ଲେଖାପଢ଼ା ଜାଣେ ନାହିଁ, ଶାସ୍ତ୍ର ଜାଣେ ନାହିଁ । ତୁ ଦୟା କରି ମୋତେ ସବୁ ଧର୍ମର, ସବୁ ଶାସ୍ତ୍ରର ସାର କହି ଦେ ।’ ଜଗଜ୍ଜନନୀଙ୍କ ଇଚ୍ଛାରେ ସେହି ଦିନଠାରୁ ନାନା ଭାବର ନାନା ଧର୍ମର ଆଚାର୍ଯ୍ୟଗଣ ଦକ୍ଷିଣେଶ୍ୱରକୁ ଆଗମନ କରି ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ଧର୍ମର ସାଧନାରେ ଦୀକ୍ଷିତ କଲେ । କ୍ରମେ କ୍ରମେ ସକଳ ସାଧନାରେ ସିଦ୍ଧିଲାଭ କରି ସେ ଉପଲବ୍‌ଧି କଲେ ଯେ ସବୁ ଧର୍ମ ସତ୍ୟରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ, ସବୁ ଧର୍ମର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଈଶ୍ୱରଲାଭ । ‘ଯେତେ ମତ, ସେତେ ପଥ’-ସବୁ ଧର୍ମ ସେହି ଏକ ପରମେଶ୍ୱରଙ୍କ ନିକଟକୁ ନେଇ ଯାଏ ।...ଜଣେ ଭୈରବୀ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଦକ୍ଷିଣେଶ୍ୱରକୁ ଆସି ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ତନ୍ତ୍ରମତରେ ବହୁ ସାଧନା କରାଇଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ଗୌରାଙ୍ଗ ଭାବି ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟଚରିତାମୃତ ପ୍ରଭୃତି ବୈଷ୍ଣବ ଗ୍ରନ୍ଥସବୁ ପଢ଼ି ଶୁଣାଇଲେ । ଏହି ସନ୍ନ୍ୟାସିନୀ ତନ୍ତ୍ରଶାସ୍ତ୍ରରେ ବିଶେଷ ପାରଦର୍ଶିନୀ ଥିଲେ ଓ ସବୁ ସାଧନାରହସ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଜାଣିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ଉପଦେଶାନୁଯାୟୀ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ପ୍ରଧାନ ଚୌଷଠି ପ୍ରକାର ତନ୍ତ୍ର-ସାଧନାରେ ସିଦ୍ଧିଲାଭ କଲେ । କୌଣସି ସାଧନାରେ ସିଦ୍ଧିଲାଭ କରିବାକୁ ତାଙ୍କୁ ତିନି ଦିନରୁ ବେଶୀ ସମୟ ଲାଗି ନାହିଁ । ଏହି ସମୟରେ ଦଶଭୁଜାଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଦ୍ୱିଭୁଜା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କେତେ ଯେ ଦେବଦେବୀଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ସେ ଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ ତା’ର ଠିକଣା ନାହିଁ ଗଙ୍ଗାକୂଳରେ ପଞ୍ଚବଟୀ, ତୁଳସୀକାନନ ଓ ପଞ୍ଚମୁଣ୍ଡିର ଆସନ ପ୍ରଭୃତି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ନାନା ସାଧନାରେ ରତ ଥିଲେ । ତାନ୍ତ୍ରିକ ସାଧନାରେ ସିଦ୍ଧିଲାଭ କରି ସେ ବୈଷ୍ଣବ-ତନ୍ତ୍ର ସାଧନାରେ ବ୍ରତୀ ହେଲେ ଏବଂ ଶାନ୍ତ, ଦାସ୍ୟ ପ୍ରଭୃତି ଭାବ ସାଧନା କରି ଭଗବାନଙ୍କର ଦର୍ଶନ ଲାଭ କଲେ । ପୁଣି ପଞ୍ଚରାତ୍ର ଗୌଡ଼ୀୟ ପ୍ରଭୃତି ବିଭିନ୍ନ ପନ୍ଥାର ମଧ୍ୟ ଅନୁସରଣ କରିଥିଲେ । ମଧୁରଭାବ ସାଧନା କାଳରେ ସେ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ ସଖୀ ଭାବରେ ନାରୀପୋଷାକ ପରିଧାନ କରି ରହୁଥିଲେ । ଏହି ସମୟରେ ତାଙ୍କ ଶ୍ରୀରାଧା-ଦର୍ଶନ ହେଲା ଏବଂ ଶ୍ରୀରାଧା ତାଙ୍କ ଅଙ୍ଗରେ ବିଲୀନ ହୋଇଗଲେ । ସେ କହିଥିଲେ, ‘ଶ୍ରୀମତୀଙ୍କ ଅଙ୍ଗକାନ୍ତି ନାଗକେଶର ଫୁଲ ଭଳି ଗୌରବର୍ଣ୍ଣ ।’ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଦର୍ଶନ ପାଇଁ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ମଧୁରଭାବ ସାଧନା କରିଥିଲେ ଓ ରାଧାରାଣୀଙ୍କ ଭାବରେ ପ୍ରେମୋନ୍ମତ୍ତ ହୋଇ ସ୍ୱଳ୍ପକାଳ ଅବସ୍ଥାନ କରି ଅବଶେଷର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କର ଦର୍ଶନ ମଧ୍ୟ ପାଇଥିଲେ । ସେହି ଦିବ୍ୟମୂର୍ତ୍ତି ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଅଙ୍ଗରେ ବିଲୀନ ହୋଇଗଲେ । ସେତେବେଳେ ଛ’ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ସର୍ବତ୍ର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଦେଖୁଥିଲେ । ଶ୍ରୀଗୌରାଙ୍ଗଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନଚିନ୍ତା କରି ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ତାଙ୍କର ମଧ୍ୟ ଦର୍ଶନ ଲାଭ କଲେ । ଭାବଚକ୍ଷୁରେ ଶ୍ରୀଗୌରାଙ୍ଗଙ୍କ ମହାସଂକୀର୍ତ୍ତନ ଦଳକୁ ମଧ୍ୟ ଦେଖିଲେ ।ତା’ପରେ ହନୁମାନଙ୍କ ଭାବରେ ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ର ଉପାସନା କଲେ । ପୁଣି ରାମମନ୍ତ୍ର ରେ ଦୀକ୍ଷିତ ହୋଇ ବାତ୍ସଲ୍ୟଭାବରେ ସାଧନା କରି ରାମଲାଲା ମୂର୍ତ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଦର୍ଶନ ପାଇଥିଲେ । ଏହି ସମୟରେ ବୈଷ୍ଣବ ସାଧକଗଣ ତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ । ବୈଷ୍ଣବ ପଣ୍ଡିତ ବୈଷ୍ଣବଚରଣ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ କଲୁଟୋଲାସ୍ଥିତ ଚୈତନ୍ୟସଭାକୁ ନେଇଯାଇଥିଲେ । ଏହି ସଭାରେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ଭାବାବିଷ୍ଟ ହୋଇ ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟଦେବଙ୍କ ଆସନରେ ଯାଇ ବସିଥିଲେ । ଏହା ଦେଖି ବୈଷ୍ଣବଚରଣ ମଥୁରାନାଥଙ୍କୁ କହିଥିଲେ, ‘ଏ ଉନ୍ମାଦ ସାମାନ୍ୟ ବା ତୁଚ୍ଛ ନୁହେଁ, ଏହା ପ୍ରେମୋନ୍ମାଦ ଅବସ୍ଥା । ସେ ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ପାଇଁ ପାଗଳ- ଚୈତନ୍ୟଦେବଙ୍କ ଆସନରେ ବସିବାର ଯୋଗ୍ୟ ।’ ଭୈରବୀ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ, ବୈଷ୍ଣବଚରଣ, ଗୌରୀ ପଣ୍ଡିତ ପ୍ରଭୃତି ଦେଖିଲେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କର ମହାଭାବର ଅବସ୍ଥା । ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟଦେବଙ୍କ ଭଳି କେତେବେଳେ ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଦଶା, କେତେବେଳେ ଜଡ଼ବତ ସମାଧିସ୍ଥ, କେତେବେଳେ ବା ଅର୍ଦ୍ଧବାହ୍ୟଦଶା, ପୁଣି କେତେବେଳେ ବାହ୍ୟଦଶା ।
ସକଳ ପ୍ରକାର ଦ୍ୱୈତ ସାଧନାରେ ସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରି ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ମନରେ ଭାବାତୀତ ଅଦ୍ୱୈତ-ସାଧନାର ଇଚ୍ଛା ବଳବତୀ ହେଲା । ଦକ୍ଷିଣେଶ୍ୱର କାଳୀବାଡ଼ିରେ ସଦାବ୍ରତର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା । ବହୁ ସାଧୁ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ସେଠାକୁ ଆସୁଥିଲେ । ସେତିକିବେଳେ ପୁରୀ ସଂପ୍ରଦାୟର ଜଟାଜୁଟଧାରୀ ବ୍ରହ୍ମଦର୍ଶୀ ନାଗା (ଉଲଙ୍ଗ) ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ତୋତାପୁରୀ ଦକ୍ଷିଣେଶ୍ୱରକୁ ଆସିଲେ । ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଦେଖି ସେ ବେଦାନ୍ତ ସାଧନାର ଉତ୍ତମ ଅଧିକାରୀ ବୋଲି ଚିହ୍ନିପାରିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ବେଦାନ୍ତ-ସାଧନ କରିବେ କି ନାହିଁ ବୋଲି ପଚାରିଲେ । ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ମା’ ଭବତାରିଣୀଙ୍କ ଆଦେଶ ନେଇ ତୋତାପୁରୀଙ୍କ ନିକଟରୁ ବିଧିବଦ୍ଧ ସନ୍ନ୍ୟାସ ଗ୍ରହଣ କରି ବେଦାନ୍ତସାଧନର ଉପଦେଶ ଗ୍ରହଣ କଲେ ଓ ସେଥିରେ ମନ ନିବିଷ୍ଟ କଲେ । ଅଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ମନ ନିର୍ବିକଳ୍ପ ସମାଧିରେ ଲୀନ ହୋଇଗଲା । ଯେଉଁ ସମାଧିଭୂମିରେ ଅଧିଷ୍ଠିତ ହେବାକୁ ତାଙ୍କୁ ଦୀର୍ଘ ଚାଳିଶ ବର୍ଷ କଠୋର ସାଧନା କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା, ଶିଷ୍ୟ ଅନାୟାସରେ କେଇଦିନ ଭିତରେ ସେହି ଅବସ୍ଥା ଲାଭ କରିବା ଦେଖି ତୋତାପୁରୀ ଚମତ୍କୃତ ହୋଇଗଲେ । ଆପଣା ଶିଷ୍ୟକୁ ତିନିଦିନ କାଳ ସେହି ନିର୍ବିକଳ୍ପ ସମାଧିରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିବା ଦେଖି ତୋତାପୁରୀ ଯୌଗିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଶିଷ୍ୟଙ୍କ ମନକୁ ସହଜ ଅବସ୍ଥାକୁ ଫେରାଇ ଆଣିଲେ । ତା’ପରେ ନିର୍ବିକଳ୍ପ ସମାଧିରେ ସ୍ଥିତ ହେବା ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ସହଜ ହୋଇଗଲା । ସେ ଏକଦା ଛଅ ମାସ କାଳ ନିର୍ବିକଳ୍ପ ସମାଧିରେ ମଗ୍ନ ଥିଲେ ।ଏହିଭଳି ଭାବରେ ଦୀର୍ଘ ବାର ବର୍ଷ ନିରନ୍ତର ସାଧନାଦ୍ୱାରା ହିନ୍ଦୁଧର୍ମର ସକଳ ପ୍ରକାର ଧର୍ମମତର ସାଧନାରେ ସିଦ୍ଧିଲାଭ କରି ସେ ପରମହଂସ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ହେଲେ । ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ମତରେ ସିଦ୍ଧିଲାଭ କରି ସେ କିଛି କାଳ ସେହି ଭାବରେ ତନ୍ମୟ ହୋଇ ରହୁଥଲେ । ସେତେବେଳେ ସେହିସବୁ ମତର ସାଧକଗଣ ଭାରତର ନାନା ପ୍ରାନ୍ତରୁ ଆସି ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ନିକଟରୁ ସାଧନୋପଦେଶ ଗ୍ରହଣ ନିମନ୍ତେ ଦକ୍ଷିଣେଶ୍ୱରରେ ସମବେତ ହେଉଥିଲେ । ଏହି ବାରବର୍ଷ କାଳ ସେ ନିମିଷକ ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ଶୋଇ ନାହାନ୍ତି । ଏହି ଦୀର୍ଘ ସମୟରେ ତାଙ୍କର ଆହାରାଦିର ମଧ୍ୟ କୌଣସି ନିୟମ ନ ଥିଲା । ଦିନରାତି ଯେ କିଭଳି କଟି ଯାଉଥିଲା ସେ ଆଡ଼କୁ ତାଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟି ନ ଥିଲା । ସେ ବହୁ ଦିବ୍ୟଶକ୍ତିର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଥିଲେ, ଇଚ୍ଛାମାତ୍ରକେ ଯେ କୌଣସି ଲୋକର ମନରେ ଧର୍ମଭାବର ସଞ୍ଚାର କରିପାରୁଥିଲେ, ସ୍ପର୍ଶମାତ୍ରକେ ଲୋକଙ୍କୁ ସମାଧିସ୍ଥ କରି ଦେଉଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଆଶୀର୍ବାଦରୁ ଅନେକ ଲୋକ କଠିନ ରୋଗରୁ ଆରୋଗ୍ୟ ଲାଭ କରୁଥିଲେ; କିନ୍ତୁ ଏ ସବୁଥିରେ ତାଙ୍କର ବିନ୍ଦୁମାତ୍ର ଅହଂକାର ନ ଥିଲା ।ସେ ସମାଧିଭୂମିରୁ ତାଙ୍କ ମନକୁ ଜୀବକଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ତଳକୁ ଟାଣି ଆଣି ମା’ ମା’ ବୋଲି କାନ୍ଦୁଥିଲେ । ସର୍ବଦା ମା’ଙ୍କ ସଂଗେ କଥା କହୁଥିଲେ । ମା’ଙ୍କ ନିକଟରୁ ଉପଦେଶ ମାଗୁଥିଲେ-ମଣିଷର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ କଲ୍ୟାଣ ନିମନ୍ତେ ମା’ଙ୍କ ନିକଟରେ କେତେ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଥିଲେ । କହୁଥିଲେ, ‘ମା’, ତୋ’ରି କଥା କେବଳ କହ, କେବଳ ତୋ’ରି କଥା ଶୁଣିବି । ମୁଁ ଶାସ୍ତ୍ର ଜାଣେ ନାହିଁ, ସାହିତ୍ୟ ଜାଣେ ନାହିଁ, ତୁ ବୁଝାଇଲେ ଯାଇ ବିଶ୍ୱାସ କରିବି ।’ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ଜାଣିଥିଲେ, ଯିଏ ପରଂବ୍ରହ୍ମ ଅଖଣ୍ଡ ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦ ସେ ହିଁ ମା’, କାଳୀ ।ଜଗନ୍ମାତା ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ କହିଥିଲେ, ‘ତୁ ଆଉ ମୁଁ ଏକ । ତୁ ଭକ୍ତି ଘେନି ଭାବମୁଖରେ ଥା, ଜୀବ ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ତୋ ନିକଟକୁ ବହୁ ଭକ୍ତ ଆସିବେ, ତୁ ସେମାନଙ୍କର କଲ୍ୟାଣ କର । କେତେ ଶୁଦ୍ଧସତ୍ତ୍ୱ, କାମନାଶୂନ୍ୟ ଭକ୍ତ ତୋ ନିକଟକୁ ଆସିବେ ।... ତୋ ନିକଟକୁ ଆସି ସେମାନେ ଭକ୍ତିଲାଭ କରିବେ, ଜ୍ଞାନଲାଭ କରିବେ ।ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ମାତୃଭକ୍ତି ଅନନ୍ୟାସାଧାରଣ । ସେ ମାତା ଚନ୍ଦ୍ରମଣିଙ୍କୁ ଜଗଜ୍ଜନନୀଙ୍କ ରୂପାନ୍ତର ଜ୍ଞାନରେ ସେବାପୂଜାଦି କରୁଥିଲେ । ଜ୍ୟେଷ୍ଠଭ୍ରାତା ରାମକୁମାର ଓ ରାମେଶ୍ୱରଙ୍କ ସ୍ୱର୍ଗଲାଭ ପରେ ମାତା ଚନ୍ଦ୍ରାମଣି ପୁତ୍ରଶୋକରେ ଅଧୀର ହୋଇ ପଡ଼ିଥିଲେ । କେତେ କାଳ ପରେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ତାଙ୍କ ମା’ଙ୍କୁ ଦକ୍ଷିଣେଶ୍ୱର କାଳୀବାଡ଼ିକୁ ନେଇ ଆସି ନିଜ ପାଖରେ ରଖିଥିଲେ । ପ୍ରତିଦିନ ପ୍ରତ୍ୟୁଷରେ ଉଠି ପ୍ରଥମେ ମା’ଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଉଥିଲେ ଏବଂ ଅସୀମ ଶ୍ରଦ୍ଧା ସହକାରେ ତାଙ୍କ ପଦଧୂଳି ଗ୍ରହଣ କରି କୁଶଳ ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରୁଥିଲେ । ନାନା ଭାବରେ ସେବାଯତ୍ନ କରି ଜନନୀଙ୍କୁ ପ୍ରସନ୍ନ ରଖିବା ନିମନ୍ତେ ତାଙ୍କର ଚେଷ୍ଟା ଥିଲା ଅନ୍ତହୀନ ।ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ତୀର୍ଥଦର୍ଶନ ପାଇଁ ବାହାରିଥିଲେ ୧୮୬୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ । ସସ୍ତ୍ରୀକ ମଥୁରବାବୁ ଓ ଭଣଜା ହୃଦୟ ତାଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ ଯାଇଥିଲେ । ବୈଦ୍ୟନାଥ, କାଶୀ, ପ୍ରୟାଗ ଓ ଶ୍ରୀବୃନ୍ଦାବନ ଦର୍ଶନ କଲେ । ବୈଦ୍ୟନାଥରେ ଶତ ଶତ ଗରିବ ସାନ୍ତାଳଙ୍କୁ ଦେଖି ତାଙ୍କ ଅନ୍ତରରେ ଦୟାର ଉଦ୍ରେକ ହେଲା । ସେ ମଥୁରାନାଥଙ୍କୁ କହି ସେମାନଙ୍କୁ ନାରାୟଣ ମନେକରି ଅନ୍ନବସ୍ତ୍ରାଦିଦ୍ୱାରା ସେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କଲେ । କାଶୀର ମଣିକର୍ଣ୍ଣିକାରେ ବିଶ୍ୱନାଥଙ୍କ ଗମ୍ଭୀର ଚିନ୍ମୟ ରୂପ ଦର୍ଶନ କରି ସେ ସମାଧିସ୍ଥ ହୋଇଗଲେ । ସେ ଦେଖିଥିଲେ ମା’ କାଳୀଙ୍କୁ ସଙ୍ଗରେ ଘେନି ବିଶ୍ୱନାଥ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶବ’ର କାନେ କାନେ ତାରକବ୍ରହ୍ମନାମ ଦେଉଛନ୍ତି ଏବଂ ମା’ କାଳୀ ଚିତା ଉପରେ ବସି ଜୀବର କର୍ମବନ୍ଧନ ମୁକ୍ତ କରି ଦେଉଛନ୍ତି । କାଶୀରେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ମୌନବ୍ରତଧାରୀ ତ୍ରୈଲଙ୍ଗସ୍ୱାମୀଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ ସାକ୍ଷାତ କରି ତାଙ୍କୁ ପାୟସ ନିବେଦନ କରିଥିଲେ । କାଶୀରୁ ମଥୁରବାବୁଙ୍କ ସହିତ ସେ ପ୍ରୟାଗକୁ ଯାଇଥିଲେ ଓ ସଙ୍ଗମରେ ସ୍ନାନ କରି ସେଠାରେ ତ୍ରିରାତ୍ର ବାସ କରିଥିଲେ । ସେଠାରୁ କାଶୀ ଫେରି ଆସି ବୃନ୍ଦାବନକୁ ଗଲେ ।ବୃନ୍ଦାବନରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଲୀଳାସ୍ଥଳ ଦେଖି ‘କୃଷ୍ଣ’ ‘କୃଷ୍ଣ’ ଉଚ୍ଚାରଣ କରି ସେ କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ଆକୁଳ ହୋଇଗଲେ । ମଥୁରାର ଧ୍ରୁବଘାଟରେ ବସୁଦେବଙ୍କ କୋଳରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରି ସେ ଭାବସ୍ଥ ହେଲେ । ଶ୍ରୀବୃନ୍ଦାବନରେ ସନ୍ଧ୍ୟାବେଳେ ଗୋଧୂଳି ଲଗ୍ନରେ ଗୃହମୁଖୀ ଧେନୁପଲ ସହ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଯମୁନା ପାର ହୋଇ ଆସୁଥିବା ପ୍ରଭୃତି ଲୀଳା ସେ ଭାବଚକ୍ଷୁରେ ଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ । ନିଧୁବନରେ ରାଧାପ୍ରେମରେ ବିଭୋର ଗଙ୍ଗାମାତାଙ୍କ ସହ ସାକ୍ଷାତ ହେଲାକ୍ଷଣି ସେହି ବୃଦ୍ଧା ତପସ୍ୱିନୀ ତାଙ୍କୁ ସେଠାରେ ରହିବା ପାଇଁ ଜିଦ୍‌ କଲେ । ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ମଧ୍ୟ ରହିବା ପାଇଁ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ; କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କ ଅଦର୍ଶନରେ ବୃଦ୍ଧା ଜନନୀ ଶୋକାନ୍ୱିତା ହେବେ ଭାବି ସେ ବୃନ୍ଦାବନରେ ରହିଲେ ନାହିଁ । ଏଥିରୁ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଗଭୀର ମାତୃଭକ୍ତିର ପରିଚୟ ମିଳେ । ସେ ବୃନ୍ଦାବନର ଧୂଳି ସଙ୍ଗରେ ଆଣି ଦକ୍ଷିଣେଶ୍ୱରରେ ପଞ୍ଚବଟୀର ଚାରିଆଡ଼େ ବିଞ୍ଚିଦେଲେ ଓ କିଛି ଧୂଳି ଆପଣା ସାଧନକୁଟୀରରେ ପ୍ରୋତ୍‌ଥିତ କଲେ ଏବଂ ଆନନ୍ଦରେ ଉତ୍‌ଫୁଲ୍ଲ ହୋଇ କହିଲେ, ‘ଆଜିଠାରୁ ଏହି ସ୍ଥାନ ଶ୍ରୀବୃନ୍ଦାବନ ଭଳି ଦେବଭୂମି ହେଲା ।’ ଏହା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପ୍ରତି ତାଙ୍କର ଗଭୀର ଶ୍ରଦ୍ଧାର ନିଦର୍ଶନ ।ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ କହିଥିଲେ, ‘ମୋତେ ସବୁ ଧର୍ମ ଥରଟିଏ କରି ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା । ହିନ୍ଦୁ, ମୁସଲମାନ, ଖ୍ରୀଷ୍ଟାନ, ପୁଣି ବୈଷ୍ଣବ, ବେଦାନ୍ତ, ଏହିସବୁ ପଥ ଧରି ମଧ୍ୟ ଆସିବାକୁ ପଡ଼ିଛି । ସବୁଠି ସେହି ଏକ ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ଦେଖିଲି; ତାଙ୍କରି ପାଖକୁ ସଭିଏଁ ଆସୁଛନ୍ତି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପଥ ଧରି ।’ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ଜଗନ୍ମାତାଙ୍କୁ କହିଲେ, ‘ମା’ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀଗଣ ତୋତେ କିପରି ଭାବରେ ଭଜନ କରନ୍ତି, ତା’ ମୋତେ ଜଣାଇ ଦେ ।‘ ଏହାର କିଛି ଦିନ ପରେ ଦକ୍ଷିଣେଶ୍ୱରକୁ ସୁଫୀ ସଂପ୍ରଦାୟର ମୁସଲମାନ ଫକିର ଆସିଲେ, ନାମ ଗୋବିନ୍ଦ ରାୟ । ଫକିରଙ୍କ ଈଶ୍ୱରପ୍ରେମ ଓ ସରଳତା ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଖୁବ୍‌ ମୁଗ୍‌ଧ କଲା । ସେ ତାଙ୍କ ନିକଟରୁ ଦୀକ୍ଷା ଓ ଶିକ୍ଷା ଗ୍ରହଣ କରି ଇସ୍‌ଲାମ ଧର୍ମସାଧନାରେ ପ୍ରବୃତ୍ତ ହେଲେ । ସେ ସେତେବେଳେ କେବଳ ଆଲ୍ଲାଙ୍କ ନାମ ଜପ କରୁଥିଲେ, ନମାଜ ପଢ଼ୁଥିଲେ ଏବଂ ଆହାର ବିହାରରେ ସଂମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ମୁସଲମାନଭାବାପନ୍ନ ହୋଇ ଯାଇଥିଲେ । ମନ୍ଦିରକୁ ଯିବା ବନ୍ଦ କରିଦେଲେ । ଏହି ଭାବରେ ତିନୋଟି ଦିନ ସାଧନା କଲାପରେ ଏକ ଦୀର୍ଘ ଶ୍ମଶ୍ରୁଧାରୀ ସୁଗମ୍ଭୀର ଜ୍ୟୋତିର୍ମୟ ପୁରୁଷପ୍ରବରଙ୍କ ଦିବ୍ୟଦର୍ଶନ ସେ ଲାଭ କରିଥିଲେ । ତା’ପରେ ତାଙ୍କ ମନ ତୁରୀୟ ନିର୍ଗୁଣ ବ୍ରହ୍ମରେ ଲୀନ ହୋଇ ଯାଇଥିଲା ।
ତେରଶହ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ମହମ୍ମଦ ସଗୁଣ ଏକେଶ୍ୱରବାଦ ପ୍ରଚାର କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପ୍ରଧାନ ଉପଦେଶ, ‘ଏକ ଈଶ୍ୱର, ଏକ ଧର୍ମ ।’ ତାହା ବେଦାନ୍ତର ସଗୁଣ ବ୍ରହ୍ମର ନାମାନ୍ତର ମାତ୍ର । ଆପାତଃଦୃଷ୍ଟିରେ ଯାହା ବହୁ ଧର୍ମ, ତାହା ହିଁ ପାରମାର୍ଥିକ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଏକ ଧର୍ମ । ମହମ୍ମଦ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଆଲିଙ୍ଗନ କରି ତାଙ୍କ ଭିତରେ ସମାହିତ ହୋଇଗଲେ । ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ହେଲେ ସର୍ବଧର୍ମର ସମନ୍ୱୟସ୍ୱରୂପ ମହଦ୍ଧର୍ମର ପ୍ରତୀକ । ଜୀବନର ଶେଷ ଭାଗରେ କାଶୀପୁର ଉଦ୍ୟାନରେ ଅବସ୍ଥାନ କାଳରେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ଆପଣା ଛବିକୁ ଦେଖାଇ କହିଥିଲେ, ‘ଏହି ମୂର୍ତ୍ତିର ପୂଜା ଘରେ ଘରେ ହେବ ।’ ଆଉ ତାଙ୍କର ଅଭୟ ବାଣୀ-‘ଯାହାଙ୍କର ଶେଷ ଜନ୍ମ, ସେମାନଙ୍କୁ ଏଠାକୁ (ତତ୍‌ ପ୍ରଚାରିତ ଉଦାର ଧର୍ମ ମତକୁ ) ଆସିବାକୁ ପଡ଼ିବ ।’ଏହାର ପ୍ରାୟ ସାତବର୍ଷ ପରର ଘଟଣା । ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ ଦିନେ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇ ଭବତାରିଣୀ ମା’ଙ୍କୁ କହିଲେ, ‘ମା’, ତୋର ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ ଭକ୍ତଗଣ ତୋତେ କିପରି ଡାକନ୍ତି, ତାହା ମୁଁ ଦେଖିବି, ମୋତେ ଦେଖା ।’ କେଇଟା ଦିନ ପରେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ କଲିକତା ଯାଇ ଏକ ଗୀର୍ଜାର ଦ୍ୱାରରେ ଛିଡ଼ା ହୋଇ ଉପାସନା ଦେଖି ଫେରିଆସି କହିଲେ, ‘ମୁଁ ଖାଜାଞ୍ଚି ଡରରେ ଭିତରକୁ ଯାଇ ବସିଲି ନାହିଁ; ଭାବିଲି କେଜାଣି ଅବା ମୋତେ କାଳୀଙ୍କ ଘରେ ଆଉ ପଶିବାକୁ ଦେବ ନାହିଁ ।’ ଏତିକି ବେଳେ ଦିନେ ସେ ମନ୍ଦିର ନିକଟସ୍ଥ ଯଦୁ ମଲ୍ଲିକଙ୍କ ବଗିଚାକୁ ଯାଇ ବୈଠକଖାନାରେ ବସି ମେରୀଙ୍କ କୋଳରେ ଯୀଶୁଙ୍କ ଛବିଟିକୁ ତନ୍ମୟ ହୋଇ ଦେଖୁଥିଲେ । ହଠାତ୍‌ ଦେଖିଲେ ଛବି ଖଣ୍ଡକ ଜ୍ୟୋତିର୍ମୟ ହୋଇ ଉଠୁଛି ଏବଂ ଦେବଜନନୀ ଓ ଦେବଶିଶୁଙ୍କ ଅଙ୍ଗରୁ ଦିବ୍ୟ ଜ୍ୟୋତି ବିଚ୍ଛୁରିତ ହୋଇ ତାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରୁଛି । ଏହି ଭାବମଗ୍ନ ଅବସ୍ଥାରେ ସେ କାଳୀବାଟୀକୁ ଫେରି ଆସିଲେ ।ତିନି ଦିନ କାଳ ସେହି ତନ୍ମୟତା ରହିଲା । ଏହି କେତୋଟି ଦିନ ସେ କାଳୀମନ୍ଦିରକୁ ଯାଇ ନାହାନ୍ତି । ଶେଷଦିନ ଯୀଶୁଙ୍କ ଭାବରେ ବିଭୋର ହୋଇ ପଞ୍ଚବଟୀ ତଳେ ସେ ପଦଚାରଣ କରୁଛନ୍ତି, ଦେଖିଲେ ଗୌରବର୍ଣ୍ଣ ଏକ ଦେବମାନବ ମୂର୍ତ୍ତି ତାଙ୍କ ଆଡ଼କୁ ଆଗେଇ ଆସୁଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ହୃଦୟରେ ଧ୍ୱନିତ ହେଲା, ଏହି ଯେ ସେହି ଈଶାମସି । ସେହି ପରମପୁରୁଷ ଧୀର ପଦଚାଳନାରେ ଆଗେଇ ଆସି ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଆଲିଙ୍ଗନ କରି ତାଙ୍କର ଶରୀର ମଧ୍ୟରେ ଲୀନ ହୋଇଗଲେ । ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ମନ ବ୍ରହ୍ମସମୁଦ୍ରରେ ନିମଗ୍ନ ହେଲା ।ଭଗବାନ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଶ୍ରୀରାମକୃଷ୍ଣ କହିଥିଲେ- ‘ସେ ଦଶାବତାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ । ବ୍ରହ୍ମ ଅଟଳ ଅଚଳ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ବୋଧସ୍ୱରୂପ । ବୁଦ୍ଧି ଯେତେବେଳେ ଏହି ବୋଧସ୍ୱରୂପରେ ଲୀନ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞାନର ଉଦୟ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ମଣିଷ ବୁଦ୍ଧ ହୋଇଯାଏ ।’ ଜୈନଧର୍ମର ପ୍ରବର୍ତ୍ତକ ତୀର୍ଥଙ୍କରଗଣଙ୍କ ଉପରେ ଏବଂ ଶିଖ୍‌ଗୁରୁ ନାନକଙ୍କ ଉପରେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କର ଗଭୀର ଶ୍ରଦ୍ଧା ଥିଲା ଏବଂ ଏହି ସବୁ ଧର୍ମକୁ ମଧ୍ୟ ଭଗବତ୍‌ ପ୍ରାପ୍ତିର ପଥ ବୋଲି ସେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରୁଥିଲେ । ତାଙ୍କ କୋଠରୀରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେବଦେବୀଙ୍କର ଆଲେଖ୍ୟ ସହ ମହାବୀର ତୀର୍ଥଙ୍କରଙ୍କର ଗୋଟିଏ ପ୍ରସ୍ତରମୂର୍ତ୍ତି ମଧ୍ୟ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା । (Cont.....)